2021
Naʻe Fakaʻaongaʻi ʻe Teli Hono Ngaahi Talēnití ke Vahevahe e Ongoongoleleí
Sune 2021


Fuofua Houʻeiki Fafine ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Naʻe Fakaʻaongaʻi ʻe Teli Hono Ngaahi Talēnití ke Vahevahe e Ongoongoleleí

Hangē ko Telí, te tau lava takitaha ʻo kumi ha ngaahi founga ke tokoni ai ki he niʻihi kehé, akoʻi e ongoongoleleí mo taukaveʻi ʻetau ngaahi tui fakalotú.

ʻĪmisi
illustration of Telii, a Polynesian woman

ʻI Mē ʻo e 1844, naʻe fakaafeʻi ʻe Teli mo hono husepāniti ko Napotá ʻa ʻEtisoni Pālati, ko ha faifekau ʻo e Kau Maʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Ki Mui Ní mei he ʻIunaiteti Siteití, ke nau nofo ʻi honau ʻapí ʻi he motu he Pasifikí ko Tupuaí. Ne akoʻi ʻe Teli mo Napota ʻa ʻEletā Pālati ʻi heʻenau lea fakafonuá mo akoʻi ia ʻi he founga ke moʻui ai ʻi he motú. Ne na teuteu ha feituʻu ke ne nofo ai mo e meʻa ke ne kaí, naʻe toe tokangaʻi foki ʻe Teli hono valá.

Ne ʻaʻahi ha kakai fifili tokolahi kia ʻEletā Pālati ʻi he ʻapi ʻo Teli mo Napotá. Ne fanongo ʻa Teli mo Napoto ki heʻene liliu lea e ngaahi folofolá, akoʻi e ngaahi fakakaukau ʻo e ongoongoleleí mo foaki ha ngaahi tāpuakí. Ne vakai ʻa Teli ki hono fakamoʻui ʻo ha kakai tokolahi ʻe he ngaahi tāpuaki lakanga fakataulaʻeikí pea kamata ke ne ʻomi ha taha pē naʻá ne pehē ne puke kia ʻEletā Pālati ke ne tāpuakiʻi.

Naʻe kau ʻa Teli mo Napota ʻi he fuofua kakai Tupuai ke kau ki he Siasí. Ne na hoko ko e kaungāmeʻa ofi taha ia ʻo ʻEletā Pālati aí mo tokoni kiate ia hono malanga ʻaki e ongoongoleleí. Ne liliu ʻe Teli e ngaahi himi ʻa e Siasí mo e folofolá pea seti kinautolu ki he himene,(hiva himi fakamotu) ko ha founga hiva fakalotofonua. ʻI ha ngaahi efiafi lahi, naʻá ne fakatahatahaʻi mai ha kakai ke akoʻi kiate kinautolu ʻene ngaahi hivá. Naʻe ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ko ʻení, ʻa ia ne faʻa aʻu pē ki he vaeua poó, hono fuofua ako ʻe hono kāingá mo e ngaahi kaungāmeʻá e ngaahi fakakaukau mo e folofola ʻo e ongoongoleleí. ʻIkai fuoloa mei ai kuo papitaiso ha niʻihi tokolahi.

Kimui ange, ʻi he taimi ne omi ai e kau faifekau faka-Palotisaní ki Tupuai ke valokiʻi e kakai ne kau ki he Siasí, ne fehangahangai ʻa Teli mo kinautolu peá ne “fakaʻuhingaʻi lelei e ngaahi meʻa ʻi he folofolá” ʻo ʻikai ke nau lava ʻo fakahalaki ia.1

Ne tukupā ʻa Teli mo Napota ki hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo hono poupouʻi e kau faifekaú. Ne na fononga mo ʻEletā Pālati mo e kau faifekau kehé ʻi heʻenau malanga ʻi he ngaahi ʻotu motú. ʻI he feituʻu takitaha, ne akoʻi e Teli ʻene ngaahi hivá ki he niʻihi kehé, ʻoange ha meʻakai mo poupouʻi hono ngaahi kaungāʻapí, mo ʻomi ʻa e mahakí ki he kau faifekaú ke tāpuekina.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Addison Pratt journal, Sept. 16, 1845, Church History Library, Salt Lake City.

Tā fakatātā ʻa Toni Oka