2021
ʻOku Toputapu ʻa e Meʻa ʻOku Haʻu Mei ʻOlungá
Sune 2021


Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63

ʻOku Toputapu ʻa e Meʻa ʻOku Haʻu Mei ʻOlungá

ʻOku ʻikai totonu ke toʻo maʻamaʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.

ʻĪmisi
young man putting money into a tithing envelope

Ngaahi tā fakatātā ʻa Dilleen Marsh

ʻI heʻeku taʻu 15, ne u fili ke siviʻi e fono ʻo e vahehongofulú. Ne u ngāue ko ha tokotaha faʻo koloa ʻi ha falekoloa ʻi Pōnesi, Pueto Liko. ʻI he houa ʻe ua kotoa pē, ne u mālōlō ai ʻi ha miniti ʻe 15. Lolotonga ʻeku mālōloó, te u lau e lahi ʻo e paʻanga ne u maʻu mei he ngaahi foaki houngaʻia e kau fakataú; pea ne u toʻo mavahe leva ʻeku paʻanga vahehongofulú. Hili ʻeku kamata fakahoko hokohoko ʻení, ne u fakatokangaʻi ʻa e toe lahi ange ʻo e paʻanga ʻoku ou maʻu he foaki houngaʻia ʻa e kakaí. ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko ha ola ʻeni ʻo ha tokoni fakalangi, ka ne u ʻiloʻi ne u tauhi ha fekau pea ʻi he taimi ʻoku tau tauhi ai e ngaahi fekaú, ʻoku tau maʻu ha ngaahi tāpuaki.

Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai haʻu maʻu pē e ngaahi tāpuakí ʻi he founga ʻoku tau fakakaukau ʻe hoko mai aí. ʻI he fuoloa mai ʻeku foaki vahehongofulú, ne u ʻiloʻi naʻe toputapu e meʻa ne u fakahokó. Naʻe ʻikai ko hano foaki pē ia ha paʻanga ki he Siasí. Ka ne u fakaʻapaʻapaʻi e meʻa kuo folofola mai ʻaki ʻe he ʻEikí, pea ne u fakapapauʻi ne totongi totonu mo taimi totonu maʻu pē ʻeku vahehongofulú. Ne u fiefia ke fakahoko e meʻa te u lavá ke tokoni hono langa hake e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Kuo Ngalo ʻEku Vahehongofulú

ʻI ha Sāpate leva ʻe taha, naʻe tuai ange ʻeku ʻā haké. Naʻe fie maʻu ʻe heʻeku ongomātuʻá ke na vave ki he lotú, pea ʻi he taimi naʻe faifai peá u tuʻu hake ai ki ʻolungá, ne u fakavavevave. Ne ʻikai ke u fakatokangaʻi kae ʻoua kuo mau ʻi he falelotú kuo ngalo ʻeku vahehongofulú. Ne u fakakaukau ʻo pehē, “Te u toki totongi pē ia he uike kahaʻú.” Ka ne u ongoʻi halaia. Ne u loto ke ʻilo ʻe he Tamai Hēvaní ʻoku ou talangofua.

Hili e ngaahi houalotú, ne mau aʻu atu ki ʻapi ʻo ʻilo ne fai ha kaihaʻa ʻi homau ʻapí. Siueli, ko ha meʻafaitā vitiō—naʻe meimei ke kaihaʻasi e meʻa kotoa pē ne ʻi ai hano mahuʻinga. Ne u fakavave ki hoku lokí ʻo fakasio ʻi he toloá e feituʻu ne tuku ai ʻeku vahehongofulú. Naʻe mole mo ia. Ne u ongoʻi halaia moʻoni. Ne u ongoʻi kapau ne u manatuʻi ke u ʻalu mo ʻeku vahehongofulú ki he lotú, he ʻikai mole ia.

Ne u ongoʻi leva ke u lea ʻaki ha meʻa ki heʻeku tamaí: “ʻOua te ke tokanga ki ai. ʻE lelei pē ʻa e meʻa kotoa. Naʻe toʻo ʻe he tokotaha kaihaʻá e paʻanga ʻa e ʻEikí, ko ia ai naʻá ne toʻo ha meʻa toputapu.” Ne ʻikai ke u fakakaukau ʻe ʻikai fakatokangaʻi ia ʻe he ʻEikí.

Ka ʻoku ou fakakaukau ne finangalo e ʻEikí ke u ako mo toe tokanga ange ʻi he meʻa ʻoku ʻAʻaná. ʻIkai fuoloa kuo maʻu e tokotaha kaihaʻá, pea naʻe toe fakafoki mai e meʻa kotoa—tukukehe ʻeku paʻanga vahehongofulú. Ke fakatonutonu e ngaahi meʻá, ne u toʻo ha paʻanga lahi tatau mei heʻeku paʻanga kuo fakahū talifakí ʻo ʻave ia ki he pīsopé ʻi he Sāpate hono hokó. Talu mei ai, kuó u feinga maʻu pē ke totongi ʻeku vahehongofulú ʻi he taimi totonú. ʻOku ou ʻilo ko e vahehongofulú ko ha fono ia mei he ʻOtuá, pea ʻoku ʻuhinga ia ʻoku totonu ke u mātuʻaki tokanga ʻaupito.

ʻOua ʻe Toʻo Maʻamaʻa e Ngaahi Meʻa ʻOku Toputapú

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 63, ʻoku akoʻi ai ʻe he ʻEikí ha tefitoʻi moʻoni toputapu: talangofuá. “Vakai, ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou fakaongo atu ʻa hoku leʻó, pea kuo pau ke talangofua ki ai” (veesi 5). Ko e meʻa ʻokú Ne folofola mai ʻakí ʻoku “toputapu [ia], pea kuo pau ke tokanga ʻi hono lea ʻakí” (veesi 64).

ʻI he taimi ne maʻu ai e fakahā ko ʻení, naʻe fakaangaʻi ʻa Siosefa Sāmita ʻe ha niʻihi tokolahi ne nau tafoki ʻo fakafepaki kiate ia. Ne kau ai ʻa ʻEselā Puuti. Naʻe hoko ʻa Puuti ko ha faifekau ʻo ha tui fakalotu kehe ka naʻá ne fili ke papi hili ʻene mamata ki hano fakamoʻui ʻe Siosefa e uma ʻo ha fefine ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí

Ka neongo ia, ne ʻikai fuoloa kuo mole e tui ʻa Puuti ki he meʻa naʻá ne fakamoʻoniʻí. Naʻe kamata ke ne fakaangaʻi e Palōfitá. Naʻe ʻikai mahino kiate ia ʻoku ʻikai fakatupu ʻe he ngaahi fakaʻilongá mo e ngaahi maná ʻataʻatā pē ha tui ʻoku tuʻuloa. ʻI he kamata ke ne toʻo maʻamaʻa e ngaahi meʻa toputapú, naʻá ne hē atu ai pea hoko ko ha tokotaha “faiangahala mo … angatuʻu” (veesi 2).

ʻOku mālie kiate au ʻi he taimi ʻoku talanoa ai e ʻEikí fekauʻaki mo ʻetau talangofuá, ʻokú Ne talanoa foki fekauʻaki mo Hono finangaló. ʻOku ʻikai fakahoko noa pē Hono finangaló; ka ʻoku makatuʻunga ia ʻi he tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni. ʻI he vahe 82 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻokú Ne folofola ai, “Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou haʻisia ʻo ka mou ka fai ʻa e meʻa ʻoku ou lea ʻakí” (veesi 10).

Kiate aú, ʻoku ʻuhinga ʻeni ʻokú Ne talaʻofa mai kapau te tau talangofua, te Ne tauhi maʻu pē ʻEne ngaahi talaʻofá. Te Ne maluʻi kitautolu. Te Ne tataki kitautolu. Pea neongo ʻoku ʻikai totonu ke tau feinga ki ha ngaahi fakaʻilonga ke fakalotoʻi ʻaki e niʻihi kehé ki he moʻoní pe ke fakamoʻoniʻi ʻaki ʻetau tuí, ʻoku hoko pea ʻe hoko maʻu pē e ngaahi fakaʻilongá mo e ngaahi maná ko ha ola ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí, fakataha mo e finangalo ʻo e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:9–10). ʻOku ʻi ai ha felāveʻi ʻa ʻetau talangofuá mo e malava ʻa e ʻEikí ke tāpuekina kitautolú. ʻOku mahuʻinga ʻeni kiate au.

ʻOku Totonu ʻEne Ngaahi Fakamāú

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha ʻo e talangofuá ʻoku pehē, neongo ʻoku faingataʻa ke tau fanongo mo fakakaukauloto ki he fakaʻauha mo e fakamaau ʻe fakahoko ki he kakai faiangahalá, ka ʻe totonu ia. Ka ʻikai akoʻi pe fie maʻu ʻa e talangofuá, he ʻikai lava ke pehē. Ka koeʻuhí ʻoku maʻu ʻe he ngaahi fono taʻengatá ha ngaahi nunuʻa taʻengata, naʻa mo kinautolu ʻoku hoko ki ai e ngaahi nunuʻá te nau ʻilo ʻoku totonu e fakamaau ʻa e ʻEikí (vakai, Mōsaia 16:1). “Pea ʻe ʻiloʻi ʻe he kakano kotoa pē ko au ko e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:6).

Ko e ngaahi palé mo e ngaahi tauteá ʻoku ʻa e ʻEikí ia ke fakahoko. ʻI he taimi ʻokú Ne fakatokanga ai ki he niʻihi ʻoku angatuʻú, ʻokú Ne fakahoko ia ʻi he ʻofa kiate kinautolu, ke poupouʻi kinautolu ke foki ki he hala totonú lolotonga ʻenau kei malava ke fakahoko iá, “he kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha tui, ʻoku ʻikai ha tangata te ne faʻa fakatupu hōifua ki he ʻOtuá” (veesi 11).

“Ko ia ia te ne faʻa kātaki ʻi he tuí mo fakahoko hoku lotó, ʻe ikuna ʻe ia” (veesi 20), pea “te u ʻoatu kiate ia ʻokú ne tauhi ʻeku ngaahi fekaú ʻa e ngaahi meʻa lilo ʻo hoku puleʻangá, pea ʻe ʻiate ia ia ko e matavai ʻo e vai moʻui, ʻoku mapunopuna hake ki he moʻui taʻengatá” (veesi 23).

“ʻI he Lea pea mo e Feholaki”

ʻĪmisi
men and women walking to and from a temple

Ko hono moʻoní, ʻoku folofola ʻe he ʻEikí ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he totonu ke tau talangofuá, ka ʻoku totonu ke tau poupouʻi e niʻihi kehé ke nau fakahoko ʻa e meʻa tatau. ʻOkú Ne pehē, “Pe ke toʻo ʻe he tangata [mo e fefine] kotoa pē ʻa e māʻoniʻoní ʻi hono ongo nimá … pea hiki hake ha leʻo fakatokanga ki he kakai ʻo e māmaní; pea fakahā ʻi he lea pea mo e feholaki koeʻuhí ʻe hoko mai ʻa e fakaʻauhá ki he kau fai angahalá” (veesi 37).

“ʻI he lea pea mo e feholaki.” ʻOku ou saiʻia he kupuʻi lea ko ʻení. ʻE hola ʻa kinautolu ʻoku talangofuá mei he māmaní ʻo tānaki ki Saione. Naʻe faʻa ʻuhinga ia ke tānaki ki he ngaahi hetikuota ʻo e Siasí; ʻi he ʻaho ní, ʻoku ʻuhinga ia ke tānaki fakataha ki he ngaahi feituʻu ʻo e māʻoniʻoní, ʻo kau ai e temipalé. Hangē ko ia kuo lea ʻaki ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní, “ʻOku tau takitaha fie maʻu ke hokohoko atu e fakaivia mo e akoʻi fakalaumālie ko ia ʻoku toki lava ke maʻu ʻi he fale ʻo e ʻEikí.”1

ʻOku totonu ke hoko ʻetau tānaki fakataha ki Saioné ko ha pōpoaki ki he niʻihi kehé. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku totonu ke fakatokangaʻi ʻe he kakaí ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa pau ʻoku ʻikai ke tau kau ki ai. ʻOku tau mavahe mei ha ngaahi feituʻu pau; ʻoku tau hola ki he ngaahi temipalé, ngaahi falelotú, pea ki hotau ngaahi ʻapí. ʻOku totonu ke mahino ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku tau kai mo ʻikai kaí, meʻa ʻoku tau sio mo ʻikai sio aí, meʻa ʻoku tau lau mo ʻikai laú, pea mo e meʻa ʻoku tau lea mo ʻikai lea ʻakí. ʻOku totonu ke fakatokangaʻi ʻetau feholaki mei he māmaní, pea ʻe hoko ʻeni ko ha pōpoaki ki he kakai talangataʻá.

ʻIkai ngata aí, ʻoku finangalo e ʻEikí ke fakaʻaongaʻi hotau ngaahi leʻó. Neongo ʻoku tau feholaki mei he ngaahi kovi ʻo e māmaní, kuo pau foki ke tau fakahaaʻi e ngaahi nāunau ʻo e ongoongoleleí. ʻI he ngaahi founga angamaheni mo fakanatulá, ʻe fifili e kakaí fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke tau kau ai ʻi ha ngaahi meʻa fakamāmani pau, pea ʻoku totonu ke tau maʻu ʻa e loto-toʻa ke fakahoko ha tali, ʻo ʻikai fakahoko ʻi he fakaʻofaʻia ka ʻi he ʻofa mo e loto holi moʻoni ke fakahaofi kinautolu.

Hangē ko e lea ʻa ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻOku ʻikai ke u kole atú ke mou tuʻu ʻi ha tuliki hala mo ha meʻa fakaongo lea ʻo kalanga ʻaki e ngaahi veesi ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Ko e meʻa ʻoku ou kole atú ke ke kumi maʻu pē ha faingamālie ke vahevahe ai hoʻo tuí mo e kakaí ʻi ha ngaahi founga fakanatula mo angamaheni—tatau pē ʻi he fetaulaki tonu pe ʻi he ʻinitanetí. Ko ʻeku kolé ke mou hoko ‘ko ha kau fakamoʻoni’ [Mōsaia 18:9] ʻo e mālohi ʻo e ongoongoleleí ʻi he taimi kotoa pē—pea ka fie maʻu, lea ʻaki ia.”2

Fakahoko ʻA ia ʻOku Totonú

ʻI he kamata ke u totongi vahehongofulu ʻi he ngaahi taʻu kuo hilí, naʻe ʻikai ke u ʻiloʻi e mahuʻinga lahi ʻo e meʻa ne u fakahokó. Ka naʻá ku ʻiloʻi naʻe totonu ia pea ʻoku totonu ke u fakahoko fakamātoato e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, koeʻuhí ʻoku toputapu e ngaahi meʻa ʻoku haʻu mei he langí. ʻOku mālie kiate au ʻa e talanoa foki e vahe 63 ki he ngaahi fili fakaepaʻangá mo e ngaahi foaki tokoni ki he Siasí pea ʻomi ai e talaʻofa ko ʻení mei he ʻEikí: “Ko ia ia ʻe tui faivelenga mo tuʻu maʻú, te ne ikunaʻi ʻa e māmaní.

“Ko ia ia te ne ʻoatu ha ngaahi koloa ki he fonua ko Saioné te ne maʻu ha tofiʻa ʻi he maama ko ʻení, pea ʻe muimui kiate ia ʻa ʻene ngaahi ngāué, kae ʻumaʻā foki mo ha totongi ʻi he maama ka hoko maí” (veesi 47–48).

Ngaahi Fakamatalá

  1. Russell M. Nelson, “Ko e Hoko ko ha Kāingalotu Faʻifaʻitakiʻangá,” Liahona, Nōvema 2018, 114.

  2. Dieter F. Uchtdorf, “Ngāue Fakafaifekaú: Ko Hono Vahevahe e Meʻa ʻI ho Lotó,” Liahona, Mē 2019, 17.