Ang Jerusalem sa Panahon ni Jesus

Ang Jerusalem nga nahibaloan unta ni Jesus nga adunay gamay nga pagkasusama ngadto sa siyudad nga gibisita sa modernong mga torista, apan ang mga sulat sa kasulatan, mga kapanguhaan nga makasaysayanon, ug arkeolohikanhong mga pagkalot motugot alang sa makaikag nga pagtukod og usab sa unang siglo nga mga feature sa Jerusalem.³

Dili sama sa kahimtang sa baryo sa mga taga-Galilea diin mas dugay nangalagad si Jesus,⁴ ang Jerusalem usa ka adunahan ug madanihon nga siyudad nga bag-ohay lang giayo ni Herod ang Halangdon ug sa iyang mga sumusunod aron makita ang bag-ong mga sumbanan sa estilo sa Romano nga konstruksyon, teknolohiya, ug mga kahimanan. Kini naglakip sa:

• Ang nagbantayog nga Temple Mount, diin ang mga magpapanaw nga Judio gikan sa tibuok nga Mediterranean nga kalibotan makasimba sa Dios sa Israel diha sa templo. Si Jesus, siyempre, miadto usab sa templo sa dihang mibisita Siya sa Jerusalem.⁵

• Ang sumpay-sumpay nga mga bongbong ug mga pampalig-on (sama sa Antonia Fortress) nga nakapanalipod sa siyudad.

• Mga institusyon sa kalingawan, sama sa usa ka teyatro ug hipodromo [hippodrome].

• Usa ka sistema sa agianan sa tubig [aqueduct system] nga modala sa tubig ngadto sa siyudad aron sa pagsuplay sa nagkadako nga panginahanglan sa mga lumulupyo ug regular nga pagsulod sa mga bisita.

• Daghang linaw—sama sa Linaw sa Betsata ngadto sa amihan ug ang Linaw sa Siloam ngadto sa habagatan—alang sa ritwal nga pagpaunlod sa magpapanaw nga mga Judio nga regular nga moadto sa siyudad aron sa pagsaulog sa mga pista nga gilatid diha sa Tora. Si Jesus Mismo mibisita niini nga mga linaw.⁶

Ang labing karaan ug kanunay nga giagian nga bahin sa Jerusalem niini nga panahon mao ang Ubos nga Siyudad, ang habagatan lang sa Temple Mount. Kini adunay saba nga mga dapit sa merkado, kadalanan nga puno sa mga tawo, mga abangan sa mga magpapanaw, ug pundok sa mga balay nga dili dato, ingon man usab dagko nga mga puy-anan alang sa pipila ka mas prominente nga mga residente sa siyudad.

Ngadto sa kasadpan mao ang Ibabaw nga Siyudad—ang labing taas ug labing dato nga bahin sa Jerusalem. Dinhi nagtukod si Herod sa iyang maluho nga mansyon (nga adunay duha ka residensyal nga bahin, makalingaw nga mga harden, ug mga langoyanan [pool]), ug ang mga miyembro sa mas taas nga klase sa Judea gusto nga mosunod sa aristokrasya Romano.

Kining adunahan nga mga pamilya, nga naglakip sa mga pari kinsa nagdumala sa templo sa Jerusalem, nagpuyo sa mga syudad nga gidayandayanan og mga pinintalan nga dingding sa estilo nga Pompeian, mosayko [mosaic] nga mga salog nga buwakon ug hiyometriko ang mga desenyo, ug nindot nga mga harden. Sila usab nangaon sa estilo sa Romano nga triclinia (mga lawak alang sa mga sopa nga pasandig atol sa mga bangkete) nga may lamian nga mga sud-an ug gikan sa gawas [imported] nga linutoan.

Tungod sa hilabihan niining aristokratiko nga estilo sa kinabuhi nga gisuportaan sa mga ikapulo gikan sa parianon nga mga pamilya ug gikan sa ekonomiya sa templo sa Jerusalem, si Jesukristo sa publiko mikondinar sa mas taas nga mga klase sa siyudad sa ilang pagpahimulos sa mga pobre, ang ilang panggawas nagpakita sa bahandi ug gahom, ug ang ilang pagtratar sa mga kabus sulod sa katilingban sa Judio.⁷

Kini nga panagbangi sa lokal nga aristokrasya midangat ngadto sa kataposang mga panghitabo sa kinabuhi ni Jesus, nga nahitabo sa tibuok Jerusalem.

Atol sa Iyang kataposan nga gabii, si Jesus mipakigbahin sa Iyang Kataposang Panihapon uban sa Iyang mga disipulo sa usa ka dapit sa residensyal sa siyudad (diin, bisan sa tradisyonal nga lokasyon sa Kasadpan nga Bungtod, mahimong mahitabo sa usa ka kasarangan nga balay duol sa Ubos nga Siyudad). Siya dayon mipahulay ngadto sa usa ka pasilidad nga agrikultura gawas sa siyudad sa Bukid sa mga Olibo nga gitawag og Getsemani, o “dapit sa himoanan og lana,” diin Siya miantos sa hilabihan ug gidakop. Siya dayon gidala sa korte alang sa pagpasipala sa lokal nga mga awtoridad sa kaparian sa usa sa dato nga mga panimalay sa Taas nga Siyudad.

Pagkasunod buntag, si Jesus gihukman pag-usab sa tigdumala nga Romano, si Poncio Pilato (nga lagmit nahitabo sa palasyo nga gipuy-an sa una ni Herod ang Halangdon). Si Jesus dayon napugos sa pagpas-an sa Iyang krus gawas sa siyudad ug gilansang atubangan sa publiko sa usa ka dapit sa silot sa kamatayon nga gitawag og Golgota, o “dapit sa kalabera” (lagmit duol sa usa ka biniyaan nga kubkuban sa bato sa amihanang kasadpan nga dapit sa siyudad).⁸ Human sa Iyang kamatayon, si Jesus gilubong sa Iyang mga sumusunod sa duol nga lubnganan, diin ang Iyang lawas gibutang hangtod sa Iyang mahimayaon nga Pagkabanhaw sa ikatulo nga adlaw.⁹

Bisan karon wala gayod kita mahibalo uban sa kasiguroan sa eksakto nga mga lokasyon nga may kalabotan sa kataposang semana ni Jesus, ang pagsabot sa nag-unang mga feature ug plano sa dakbayan sa unang siglo sa Jerusalem magtanyag og bililhon nga mga panabot sa atong pagbasa sa mga istorya sa Ebanghelyo, buhion ang mga panghitabo sa kataposang mga adlaw ni Jesus, ug pagtabang kanato nga mas maduol ngadto Kaniya samtang mobati kita sa gahom sa Pag-ula nga Iyang gihatag diha sa Balaan nga Siyudad.