Veika Tawadodonu Veivakacudrui

Ena 1994, a yaco kina e dua na veivakamatei vakayauyau ni tamata ena vanua o Rwanda ena tokalau kei Aferika ka a vu mai na veileti titobu vaka-yavusa. Vakacaca e sivia na veimama ni milioni na tamata era a vakamatei kina.¹ E ka ni kurabui, ni o ira na tamata e Rwanda, vakalevu ga, era sa veiyaloni tale,² ia na veika a yaco oya e se voqa tikoga mai.

Ena yabaki tini sa oti, ena neirau veisiko kei watiqu e Rwanda, keirau a veitalanoa sara kei dua tale na pasidia ena iroro ni waqavuka e Kigali. A rarawataka o koya na tawadodonu ni veivakamatei oya ka taroga ena yaloveilauti, “Kevaka e dua na Kalou, ena sega beka ni a cakava o Koya e dua na ka me baleta na veika oya?” Vua na tagane oqo—kei na vuqa vei keda—na vakararawataki kei na veivakalolomataki e rawa ni vaka me sega ni salavata kei na dina ni Tamada Vakalomalagi dauloloma, ka dauveikauwaitaki. Ia o Koya e sa ka dina, o Koya e dauveikauwaitaki, ka lomani ira yadua na Luvena vakataucoko sara. Na duidui oqo e sa makawa sara me vaka ga na kawatamata ka sega ni rawa ni vakamacalataki ena dua na vosarogo digitaki rawarawa se ena tikina kabi ena daku ni motoka.

Meda tekivu me cakava me vakaibalebale, me da vakadikeva mada na veimataqali veika sega ni dodonu. Vakasamataka mada e dua na matavuvale ka ratou dau ciqoma tiko kina na gone yadua e dua na ilavosoli vakamacawa me baleta na cakacaka matau eso ni vuvale eratou dau qarava. E dua na luvena tagane, o Jone, a voli loli; ka dua na luveyalewa, o Ana, a maroroya nona ilavo. Qai yaco emuri, a volia o Ana e dua nona basikeli. A nanuma kina o Jone ni sega ni dodonu sara ga me dua na basikeli nei Ana ni sega na nona. Ia na digidigi nei Jone a bucina cake na duidui, sega ni cakacaka vakaitubutubu. Na lewa nei Ana me vakuwai koya mai na veivakacegui totolo ni gunu loli a sega ni biuta vakaukauwa e dua ga na itovo tawadodonu vei Jone baleta ni a tu vua na madigi vataga me vakai ganena.

Me vaka oya na noda vakatulewa e rawa ni bucina na veika yaga se tawayaga yaco-balavu. Me vaka a vakatakila na Turaga, “Ia kevaka e dua na tamata sa levu cake na ka e vulica ka kila ena bula oqo ena nona gugumatua ka talairawarawa mai vua e dua tale, ena yaga vakalevu cake sara vua ena vuravura sa bera mai.”³ Ni ra ciqoma na tani na veika yaga me baleta na nodra digidigi gumatua, e sega ni rawa meda qai kaya ena dodonu ni da sa qaravi vaka-tawadodonu ni a sa tu vei keda na madigi vataga.

E dua tale na ivakaraitaki ni tawadodonu e tubu mai na dua na ituvaki a sotava na watiqu, o Ruci, ni se gone. Dua na siga, a kila o Ruci ni o tinana ena kauti tacina gone, o Merla, me laki voli ivava vou. A vosa kudrukudru o Ruci, “Na, esa rui tawadodonu oqori! O Merla a se qai dua oti ga nona ivava vou.”

A taro mai o tinai Ruci, “Ruci, e rauti iko vinaka tiko na nomu ivava?”

A sauma o Ruci, “E, io.”

A qai kaya o tinai Ruci, “Na ivava nei Merla e sa sega ni qai rauti koya rawa.”

A duavata o Ruci ni dodonu me rauti ratou vinaka na nodratou ivava na gone yadua ena matavuvale. Dina ga ni a vinakata o Ruci na ivava vou, na nona nanuma ni a qaravi vaka-tawadodonu a mai yali yani ni qai raica o koya na ituvaki oya ena matai tinana.

Eso na veika tawadodonu e sega ni rawa ni vakamacalataki; ia na veika tawadodonu e sega na kena ivakamacala e dau veivakacudrui. Na veika tawadodonu e dau lako mai na bula vata kei na yago eso era sega ni taucoko, mavoa, se tauvimate tu. Na bula vakavuravura e dau tawadodonu vakadina. Eso na tamata era sucu mai ena sautu, eso tale e sega. Eso era vakaitubutubu dauloloma, eso tale e sega. Eso era bula tu ka vuqa na yabaki, eso tale e vica ga. Ka vaka oya ka vaka oya ka vaka oya. Eso na tamata yadua era veivakamavoataki ena gauna sara mada ga era tovolea tiko kina mera caka vinaka. Eso era digitaka mera kakua ni vakamalumutaka na tawadodonu ena gauna era rawata kina. E ka ni rarawa, eso era vakayagataka na nodra galala ni digidigi e solia mai na Kalou mera vakararawataki ira na tani ni sega ni dodonu sara mera cakava vakakina.

Na veimataqali ka tawadodonu duidui era rawa ni cokovata mai, ka bulia e dua na ualoka ni tawadodonu veivakarusai. Me vakataka, na matedewa na COVID-19 e sa vakaleqai ira vakayauyau o ira era sa vesuki rawa tu ki na veileqa verevereya, bibi eso. E mosi na yaloqu ena vukudra o ira era sotava tu na veika dredere vakaoqo, ia au vakaraitaka mai na vutugu ni yaloqu taucoko ni o Jisu Karisito e kila ruarua na veika tawadodonu ka tu vua na kaukauwa me vakarautaka e dua na iwali. E sega ni dua na ka e vakatauvatani rawa ki na veika tawadodonu a vosota o Koya. E sega ni dodonu ni a sotava o Koya na mosi kei na veivakalolomataki kece sara ni kawatamata. E sega ni dodonu ni a vakararawataki o Koya me baleta na noqu ivalavala ca kei na cakacala kei na nomu. Ia a digitaka o Koya me cakava vakakina ena vuku ni Nona loloma vei keda kei Tamada Vakalomalagi. O Koya e kila vinaka sara na veika eda sotava tiko.⁴

E volaitukutukutaki ena ivolanikalou ni o ira na kai Isireli ni gauna makawa era a kudruvaka ni qaravi ira tiko vakatawadodonu na Kalou. Ena kena isau, a taroga kina o Jiova, “E dua li na yalewa me na guilecava na luvena sa sucu, me kua ni lomana na luve ni ketena?” Me vaka ni sega ni rawa me guilecava e dua na tina dauloloma na luvena lailai, a kacivaka o Jiova ni Nona yalodina e sa qai tudei cake sara. A vakadeitaka o Koya: “Io, e ra sa guilecava beka, ia koi au kau na sega ni guilecavi iko. … Raica, kau sa ceuti iko ena qeteqete ni ligaqu; a nomu bai sa tikotiko ga e mataqu.”⁵ Ena vuku ga ni a vosota o Jisu Karisito na solibula veisorovaki, tawayalani oya, sa vosota vinaka sara kina o Koya vei keda.⁶ O Koya e kilai keda tu e veigauna kei na noda ituvaki.

Ena bula vakavuravura oqo, eda rawa ni “toro doudou” ki vua na iVakabula ka ciqoma na yalololoma, veivakabulai, kei na veivuke.⁷ Ni da sotava mada ga na rarawa e sega ni vakamacalataki rawa, na Kalou e rawa ni vakalougatataki keda ena veisala e rawarawa, matau, ka vakaibalebale. Ni da vulica meda kila vinaka na veivakalougatataki oqo, ena torocake noda vakararavi vua na Kalou. Ena veigauna tawamudu, na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito ena walia na veika tawadodonu kecega. Eda vinakata vakamatata me da kila na ivakarau kei na gauna cava Naivakarau cava e Rau na cakava kina oqori? Gauna cava e Rau na cakava kina? Ena noqu kila, e Rau se sega ni vakatakila mai na ivakarau se gauna cava.⁸ Na ka ga au kila ni Rau na cakava.

Ena ituvaki tawadodonu eso, e dua noda itavi sa ikoya meda vakabauta ni “veika taucoko sara e veicalati ena bula sa rawa me vakadodonutaki ena Veisorovaki i Jisu Karisito.”⁹ Ko Jisu Karisito a vakamalumalumutaki vuravura ka “taura ki loma” na veika tawadodonu kecega. Ena Vukuna ga, e rawa ni da rawata na vakacegu ena vuravura oqo ka meda vakacegu ga.¹⁰ Kevaka meda laiva Vua, ko Jisu karisito ena vakatabuya na ka tawadodonu meda rawata kina na vinaka.¹¹ O Koya ena sega walega ni vakacegui keda ka vakalesuya mai na veika sa yali;¹² ena vakayagataka o Koya na ka tawadodonu ki na noda vinaka. Ni da yacova na ivakarau kei na gauna cava, eda gadreva meda kila vinaka ka ciqoma, me vakai Alama, “ena sega ni dua na ka oqori; ni sa kila tu na Kalou na veika kece oqo; ia sa rauti au ga me’u kila ni na vaka dina kina.”¹³

Eda rawa ni tovolea meda taura toka mada noda taro eso me baleta na ivakarau kei na gauna cava ka vakanamata ena toroicake ni vakabauti Jisu Karisito, ni sa tu ruarua Vua na kaukauwa me vakadodonutaka na veika kecega kei na gagadre me cakava vakakina.¹⁴ Vei keda meda cikevaka na kilai ni ivakarau se gauna cava e tawayaga ka, me kena ilutua, e sa dua na rai voleka.¹⁵

Ni da taracake noda vakabauti Jisu Karisito, e dodonu talega meda sasagataka meda vakataki Koya. Eda sa qai torovi ira na tani ena yalololoma ka tovolea me valuta na veika tawadodonu ena vanua eda kunea kina;¹⁶ eda rawa ni tovolea me vakadodonutaka na veika ena loma ni noda yalava ni veivakayarayarataki. Sa dina sara, na iVakabula e vakarota “me [da] gumatua ena cakacaka vinaka ko [i keda] na tamata kecega, io me [da] vakayacora e levu na ka mai na [noda] kila ga vakataki [keda] na ka e dodonu, ka vakayacora na veika dodonu eso.”¹⁷

E dua ka sa bau gumatua ena cakacaka vinaka ena valuti ni veika tawadodonu oya na loya o Bryan Stevenson. Na nona cakacaka vaka-loya e Amerika e vakanamata ki na nodra totaki na beitaki vakailasu, muduki ni veitotogitaki vakasivia, kei na taqomaki ni yavu dodonu vakatamata. Ena vica na yabaki sa oti, a valataka o Mr. Stevenson e dua na tagane ka a beitaki vakailasu ni laba ka sa lewai me mate. A kerea o Stevenson na veitokoni ni valenilotu Vakarisito ni tagane oya, dina ga ni a sega ni kaukauwa sara o koya ena nona valenilotu ka a vakasewasewani tu ena itikotiko oya ena vuku ni dua na lasaituba kilai raraba.

Me rawa ni vakanamata na ivavakoso ena ka e bibi sara, a vosa vei ira o Stevenson me baleta na italanoa vakaivolatabu ni yalewa ka a beitaki ni a dautagane ka a kau mai kivei Jisu. O ira na veibeitaki a vinakata me vakaviriki koya ena vatu me mate, ia a kaya o Jisu, “O koya vei kemudou sa sega ni ivalavala ca, me viriki koya mada eliu ena vatu.”¹⁸ Era a vakasuka o ira a beitaka na yalewa oya. Ko Jisu a sega ni lewai koya na yalewa oya ia a tukuna vei koya me kua ni valavala ca tale.¹⁹

Ni oti nona vakananuma lesu na italanoa oqo, a dikeva o Mr. Stevenson ni sa dau vakavuna na dokadokai-koya ni buladodonu, rere, kei na cudru vei ira sara madaga na Lotu Vakarisito mera vakaviriki ira kina ena vatu na tamata era tarabe. A qai kaya o koya, “E sega ni rawa meda raica walega oya me yaco,” ka vakauqeti ira na ivavakoso me yaco mera “dauciqo vatu.”²⁰ Kemuni na taciqu kei na ganequ, na noda kakua ni vakavirika na vatu e sa imatai ni kalawa ena nodra qaravi na tani ena yalololoma. Na ikarua ni kalawa sa ikoya meda tovolea meda ciqoma na vatu e viritaki mai vei ira na tani.

Na sala eda sotava kina na veika yaga kei na veika tawayaga e sa tiki ni veivakatovolei ni bula. Eda na sega ni lewai vakalevu ena veika eda tukuna ia ena ivakarau ni noda raica na malumalumu kei na vakaleqai.²¹ Ni da Yalododonu Edaidai, eda vakasaqara me muria na ivakaraitaki ni iVakabula, meda lako yani ka caka vinaka tiko.²² Eda vakaraitaka noda loloma baleti ira na wekada ena noda cakacaka tiko me maroroya na nodra rokovi na luvena kece sara na Tamada Vakalomalagi.

Ni da vakasamataka na noda veika yaga kei na veika tawayaga vakai keda, ena bulabula noda dau vakananuma lesu. A veivakavotui vei Jone me kila vinaka na vuna a rawata kina o Ana na basikeli oya. A veivakararamataki vei Ruci me raica ena matai tinana na gagadre nei Merla me baleta na ivava. E rawa ni veivakamatatataki na tovolei ni kena raici na veika eso ena dua na rai tawamudu. Ni da yaco me vakataka cake na iVakabula, eda na tubu vakalevu cake ena veikauwaitaki, kilamatata, kei na loloma cecere.

Au lesuva tale na taro mai vua na neirau itokani pasidia e Kigali ka a rarawataka na tawadodonu ni nodra vakamatei vakayauyau na kai Rwanda ka a taroga kina, “Kevaka e dua na Kalou, ena sega beka ni a cakava o Koya e dua na ka me baleta oya?”

Ni sega ni vakalailaitaki na veivakararawataki ka vu mai na veivakamatei oya, kei na kena ciqomi oti na noda sega ni rawa ni taura rawa na veika rarawa oya, keirau a sauma yani ni o Jisu Karisito sa cakava oti e dua na ka me baleta na veika tawadodonu veivakacudrui.²³ Keirau a vakamacalataka e vuqa na ivakavuvuli vakosipeli me baleti Jisu Karisito kei na Vakalesui mai ni Nona Lotu.²⁴

Ni oti o ya, a taroga na neirau itokani, ena mata e tonawanawa, “Kena ibalebale au na rawa ni cakava e dua na ka me baleti rau noqu itubutubu kei noqu momo sa mate?”

Keirau a kaya, “O, io!” Keirau qai solia neirau ivakadinadina ni veika taucoko sara e tawadodonu baleta na bula sa rawa me vakadodonutaki ena Veisorovaki i Jisu Karisito ka ena Nona lewa sa rawa me semati vata na matavuvale me tawamudu.

Ni sotavi na veika tawadodonu, eda rawa ni biligi keda tani mai vua na Kalou se da rawa ni torovi Koya me baleta na veivuke kei na veitokoni. Me ivakaraitaki, na nodra veivaluvaluti balavu na Nifaiti kei ira na Leimanaiti a vakilai ena duidui vei ira na tamata. A raica o Momani ni “ra sa yalokaukauwa kina e vuqa vei ira” ka so tale “era sa yalomalumalumu ena vuku ni veika rarawa era a sota kaya, ka ra sa vakayalomalumalumutaki ira vua na Kalou.”²⁵

Kakua ni laiva na ka tawadodonu me vakayalokaukauwataki iko se vakayavuya na nomu vakabauta na Kalou. Ia, mo kere veivuke ga vua na Kalou. Toroyacake na nomu vakavinavinaka kei na nomu vakararavi vua na iVakabula. Mai na nomu sega ni yaloca, laiva Vua me vukei iko mo vinaka cake.²⁶ Vakatarai Koya me vukei iko tikoga, mo laiva na nomu vakararawataki mo “marau ga [kina] ena vukui Karisito.”²⁷ Tomani Koya ena Nona ilesilesi “me vakabula na yalokavoro,”²⁸ segata mo vakalailaitaka na ka tawadodonu, ka yaco mo dua na dauciqo vatu.²⁹

Au vakadinadinataka ni bula tiko na iVakabula. E kila o Koya na veika tawadodonu. Na mawe ena qeteqete ni Ligana e vakananumi Koya tikoga me baleti iko kei na nomu ituvaki. E dau veiqaravi o Koya kivei iko ena nomu leqa kecega. Kivei ira era lako mai ki Vua, e dua na isala vakaiukuuku ena sosomitaka na dravusa ni tagi; reki kei na marau ena sosomitaka na lomabibi kei na rarawa; vakavinavinaka kei na solevu ena sosomitaka na yalolailai kei na taqaya.³⁰ Na nomu vakabauta na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito ena saumi lesu vakalevu cake sara mai na veika o rawa ni vakasamataka. Na veika tawadodonu kecega—vakabibi na ka tawadodonu veivakacudrui—ena vakatabui me baleta na nomu rawa ka. Au sa vakadinadinataka oqo ena yaca i Jisu Karisito, emeni.