Γενική Συνέλευση
Καθένας μας έχει μία ιστορία
Γενική συνέλευση Απριλίου 2022


Καθένας μας έχει μία ιστορία

Παρακαλώ ελάτε να βρείτε την οικογένειά σας, όλες τις γενεές σας και να τις ενώσετε.

Φίλοι, αδελφοί και αδελφές, καθένας μας έχει μία ιστορία. Καθώς ανακαλύπτουμε την ιστορία μας, συνδεόμαστε, ανήκουμε, γινόμαστε.

Με λένε Γκέρριτ Γουώλτερ Γκονγκ. Το Γκέρριτ είναι ολλανδικό όνομα, το Γουώλτερ (το όνομα του πατέρα μου) είναι αμερικανικό όνομα και το Γκονγκ φυσικά είναι κινεζικό όνομα.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι κάπου 70-110 δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν ζήσει επάνω στη Γη. Ίσως μόνον ένας να έχει ονομαστεί Γκέρριτ Γουώλτερ Γκονγκ.

Καθένας μας έχει μία ιστορία. Μου αρέσει να «αντικρύζω ’κεί ψηλά το γαλάζιο του ουρανού»1. Βαδίζω με μικρά βήματα και πάω πέρα-δώθε με τους πιγκουίνους στην Ανταρκτική. Δίνω σε ορφανά στη Γουατεμάλα, σε παιδιά του δρόμου στην Καμπότζη, σε γυναίκες Μασάι στο αφρικανικό πάρκο Μαρά την πρώτη τους φωτογραφία.

Περιμένω στο νοσοκομείο καθώς γεννιέται το καθένα από τα παιδιά μας – κάποτε ο ιατρός μου ζήτησε να βοηθήσω.

Εμπιστεύομαι τον Θεό. Πιστεύω ότι «υπάρχου[με] για να μπορέσου[με] να έχου[με] αγαλλίαση»2, ότι χρόνος υπάρχει για καθετί, και καιρός για κάθε πράγμα κάτω από τoν oυρανό3.

Γνωρίζετε την ιστορία σας; Τι σημαίνει το όνομά σας; Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε από 1,1 δισεκατομμύρια ανθρώπους το 1820 σε σχεδόν 7,8 δισεκατομμύρια το 20204. Το έτος 1820 φαίνεται να είναι ένα σημείο καμπής στην ιστορία. Πολλοί γεννημένοι μετά το 1820 έχουν ζωντανή μνήμη και χρονικά για να εντοπίσουν πολλές γενιές της οικογένειάς τους. Μπορείτε να σκεφθείτε μία ξεχωριστή, γλυκιά ανάμνηση με έναν παππού ή άλλο μέλος της οικογένειας;

Όποιος και αν είναι ο συνολικός αριθμός των ατόμων που έχουν ζήσει επάνω στη Γη, είναι πεπερασμένος, μετρήσιμος, ένας προς έναν. Εσείς κι εγώ, ο καθένας μας έχει σημασία.

Και σας παρακαλώ να συλλογιστείτε το εξής: είτε τους γνωρίζουμε είτε όχι, γεννιόμαστε ο καθένας από μία μητέρα και έναν πατέρα. Και κάθε μητέρα και πατέρας γεννιέται από μία μητέρα και έναν πατέρα5. Εκ γενετής ή μέσω υιοθεσίας, είμαστε τελικά όλοι συνδεδεμένοι στην οικογένεια του Θεού και στην ανθρώπινη οικογένεια.

Γεννημένος το 837 μ.Χ., ο 30ος προπάππος μου, ο Πρώτος Ντράγκον Γκονγκ, ίδρυσε το οικογενειακό μας χωριό στη νότια Κίνα. Την πρώτη φορά που επισκέφθηκα το χωριό Γκονγκ, οι άνθρωποι είπαν: “Wenhan huilaile” («Ο Γκέρριτ επέστρεψε»).

Από την πλευρά της μητέρας μου, το ζωντανό οικογενειακό δένδρο μας περιλαμβάνει χιλιάδες οικογενειακά ονόματα, και υπάρχουν ακόμη περισσότερα για να ανακαλύψουμε6. Ο καθένας μας έχει ακόμα περισσότερη οικογένεια με την οποία συνδέεται. Αν νομίζετε ότι η θεία σας έχει ολοκληρώσει όλη την οικογενειακή σας γενεαλογία, παρακαλώ βρείτε τα εξαδέλφια και τα εξαδέλφια των ξαδελφιών σας. Συνδέστε τα οικογενειακά ονόματα που θυμάστε με τα 10 δισεκατομμύρια αναζητήσιμα ονόματα που έχει τώρα το FamilySearch στη διαδικτυακή συλλογή του και τα 1,3 δισεκατομμύρια άτομα στο Οικογενειακό Δένδρο του7.

Εικόνα
Ζωντανό δένδρο με ρίζες και κλάδους

Ζητήστε από φίλους ή οικογένεια να ζωγραφίσουν ένα ζωντανό δένδρο. Όπως διδάσκει ο Πρόεδρος Ράσσελ Νέλσον, τα ζωντανά δένδρα έχουν ρίζες και κλάδους8. Είτε είστε η πρώτη είτε η δεκάτη γνωστή σας γενεά, συνδέστε το χθες για το αύριο. Συνδέστε τις ρίζες και τους κλάδους στο ζωντανό οικογενειακό δένδρο σας9.

Η ερώτηση: «Από πού είσαι;» αναζητεί τη γενεαλογία, τον τόπο καταγωγής και τη γενέτειρα ή την πατρίδα. Παγκοσμίως, το 25 τοις εκατό από εμάς εντοπίζουμε την πατρίδα μας στην Κίνα, το 23 τοις εκατό στην Ινδία, το 17 τοις εκατό σε άλλα μέρη της Ασίας και του Ειρηνικού, το 18 τοις εκατό στην Ευρώπη, το 10 τοις εκατό στην Αφρική και το 7 τοις εκατό στην αμερικανική ήπειρο10.

Η ερώτηση: «Από πού είσαι;» μας καλεί επίσης να ανακαλύψουμε τη θεία ταυτότητα και τον πνευματικό σκοπό μας στη ζωή.

Καθένας μας έχει μία ιστορία.

Τα μέλη μιας οικογένειας που γνωρίζω συνέδεσαν πέντε γενεές οικογενειών, όταν επισκέφθηκαν το παλιό τους σπίτι στο Γουίννιπεγκ του Καναδά. Εκεί ο παππούς μίλησε στους εγγονούς του για την ημέρα που δύο ιεραπόστολοι (τους απεκάλεσε αγγέλους από τους ουρανούς) έφεραν το αποκατεστημένο Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού, αλλάζοντας την οικογένειά τους για πάντα.

Μία μητέρα που γνωρίζω ζήτησε από τα παιδιά της και τα εξαδέλφια τους να ρωτήσουν την προγιαγιά τους για τις εμπειρίες της παιδικής της ηλικίας. Οι περιπέτειες και τα μαθήματα ζωής της προγιαγιάς είναι πλέον ένα πολύτιμο οικογενειακό βιβλίο που ενώνει γενεές.

Ένας νέος άνδρας που γνωρίζω συλλέγει πληροφορίες για το «ημερολόγιο του μπαμπά». Πριν από χρόνια, ένα αυτοκίνητο χτύπησε και σκότωσε τον πατέρα του. Τώρα, για να γνωρίσει τον πατέρα του, αυτός ο γενναίος νέος άνδρας συγκεντρώνει παιδικές αναμνήσεις και ιστορίες από μέλη της οικογένειας και φίλους.

Όταν ερωτήθηκαν τι δίνει νόημα στη ζωή, οι περισσότεροι άνθρωποι κατέταξαν πρώτη την οικογένεια11. Αυτή περιλαμβάνει την οικογένεια που ζει και όσους έχουν πεθάνει. Ασφαλώς, όταν πεθαίνουμε, δεν παύουμε να υπάρχουμε. Συνεχίζουμε να ζούμε στην άλλη πλευρά του καταπετάσματος.

Αξίζει να διατηρήσουμε την ανάμνηση των προγόνων μας12. Θυμόμαστε την κληρονομιά μας μέσω προφορικών ιστοριών, αρχείων, οικογενειακών διηγήσεων, μνημείων ή τόπων ενθύμησης και φωτογραφιών από εορτασμούς, φαγητών ή αντικειμένων που μας θυμίζουν αγαπημένα πρόσωπα.

Σκεφθείτε τον τόπο όπου ζείτε – δεν είναι υπέροχο το πώς η χώρα και η κοινότητά σας θυμούνται και τιμούν προγόνους, οικογένειες, και όσους υπηρέτησαν και θυσιάστηκαν; Για παράδειγμα, κατά τον εορτασμό για την φθινοπωρινή συγκομιδή στο Νότιο Μόλτον, στο Ντέβονσαΐρ της Αγγλίας, χαρήκαμε πολύ, η αδελφή Γκονγκ και εγώ, που βρήκαμε τη μικρή εκκλησία και την κοινότητα όπου έζησαν γενεές της οικογένειάς μας Μπώντεν. Τιμούμε τους προγόνους μας, όταν ανοίγουμε τους ουρανούς μέσω του έργου ναού και οικογενειακής ιστορίας13 και όταν γινόμαστε ένας συνδετικός κρίκος14 στην αλυσίδα των γενεών της οικογένειάς μας15.

Σε αυτήν την εποχή του «Επιλέγω εμένα» οι κοινωνίες ωφελούνται, όταν οι γενεές συνδέονται μεταξύ τους με νόημα. Χρειαζόμαστε ρίζες για να έχουμε φτερά – πραγματικές σχέσεις, ουσιαστική υπηρέτηση, ζωή πέρα από τα εφήμερα προσωπεία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Το να συνδεθούμε με προγόνους μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας με εκπληκτικούς τρόπους. Από τις δοκιμασίες και τα επιτεύγματά τους, αποκτούμε πίστη και δύναμη16. Από την αγάπη και τις θυσίες τους, μαθαίνουμε να συγχωρούμε και να προχωρούμε μπροστά. Τα παιδιά μας γίνονται δυνατά. Αποκτούμε προστασία και δύναμη. Οι δεσμοί με τους προγόνους αυξάνουν την οικογενειακή εγγύτητα, την ευγνωμοσύνη, τα θαύματα. Τέτοιοι δεσμοί μπορούν να φέρουν βοήθεια από την άλλη πλευρά του καταπετάσματος.

Όπως έρχονται οι χαρές στις οικογένειες, έτσι έρχονται και οι λύπες. Κανένα άτομο δεν είναι τέλειο, ούτε καμία οικογένεια είναι τέλεια. Όταν αυτοί που θα πρέπει να μας αγαπούν, να μας γαλουχούν και να μας προστατεύουν αποτυγχάνουν να το κάνουν αυτό, αισθανόμαστε εγκαταλελειμμένοι, αμήχανοι, πληγωμένοι. Η οικογένεια μπορεί να γίνει ένα κούφιο κέλυφος. Ωστόσο, με τη βοήθεια των ουρανών, μπορούμε να καταφέρουμε να καταλάβουμε την οικογένειά μας και να έχουμε ειρήνη μεταξύ μας17.

Μερικές φορές η ακλόνητη δέσμευση σε στενές οικογενειακές σχέσεις μας βοηθά να επιτύχουμε δύσκολα πράγματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κοινότητα υποκαθιστά την οικογένεια. Μία αξιόλογη νεαρή γυναίκα, της οποίας η προβληματική οικογένεια μετακόμιζε συχνά, έβρισκε μία στοργική οικογένεια από την Εκκλησία όπου κι αν ήταν, για να την γαλουχεί και να της δίνει χώρο. Τα γονίδια και τα οικογενειακά πρότυπα μας επηρεάζουν, αλλά δεν μας καθορίζουν.

Ο Θεός θέλει οι οικογένειές μας να είναι ευτυχισμένες και παντοτινές. Το «παντοτινές» είναι πολύς καιρός, αν κάνουμε ο ένας τον άλλον δυστυχισμένο. Το «ευτυχισμένες» είναι πολύ σύντομο, αν οι όμορφες σχέσεις σταματούν σε αυτήν τη ζωή. Μέσω ιερών διαθηκών, ο Ιησούς Χριστός προσφέρει την αγάπη, τη δύναμη και τη χάρη Του για να μας αλλάξει18 και να θεραπεύσει τις σχέσεις μας. Η ανιδιοτελής υπηρέτηση στον ναό για τα αγαπημένα μας πρόσωπα κάνει την Εξιλέωση του Σωτήρος μας πραγματική γι’ αυτούς και για εμάς. Καθηγιασμένοι, μπορούμε να επιστρέψουμε στην παρουσία του Θεού ως οικογένειες ενωμένες αιωνίως19.

Καθεμία από τις ιστορίες μας είναι ένα ταξίδι εν εξελίξει, καθώς ανακαλύπτουμε, δημιουργούμε και ολοκληρωνόμαστε με δυνατότητες πέρα από κάθε φαντασία.

Ο Προφήτης Τζόζεφ Σμιθ είπε: «Ίσως σε μερικούς αυτή η διδαχή για την οποία μιλάμε να φαίνεται πολύ τολμηρή – μια δύναμη που καταγράφει δηλαδή δένει στη γη και δένει στους ουρανούς20. Ο κοινωνικός ιστός που δημιουργούμε εδώ μπορεί να υπάρχει με αιώνια δόξα εκεί21. Πράγματι, «εμείς χωρίς [τα μέλη της οικογένειάς μας] δεν μπορούμε να τελειοποιηθούμε. Ούτε αυτοί μπορούν να τελειοποιηθούν χωρίς εμάς», δηλαδή σε «μια ολοκληρωτική και πλήρη και τέλεια ένωση»22.

Τι μπορούμε να κάνουμε τώρα;

Πρώτον, φαντασθείτε το είδωλό σας να αντανακλάται μπρος-πίσω ανάμεσα σε δύο καθρέπτες της αιωνιότητας. Προς τη μία κατεύθυνση, φαντασθείτε τον εαυτό σας ως κόρη, εγγονή, δισέγγονη. Προς την άλλη κατεύθυνση, χαμογελάστε στον εαυτό σας ως θεία, μητέρα, γιαγιά. Πόσο γρήγορα περνά ο καιρός! Στον κάθε καιρό και ρόλο, παρατηρήστε ποιοι είναι μαζί σας. Συγκεντρώστε τις φωτογραφίες και τις ιστορίες τους. Ζωντανέψτε τις αναμνήσεις τους. Καταγράψτε τα ονόματα, τις εμπειρίες τους, τις σημαντικές ημερομηνίες για αυτούς. Είναι η οικογένειά σας – η οικογένεια που έχετε και η οικογένεια που θέλετε.

Καθώς τελείτε διατάξεις ναού για τα μέλη της οικογένειας, το πνεύμα του Ηλιού του Θεσβίτου, «μία εκδήλωση του Αγίου Πνεύματος που δίνει μαρτυρία για τη θεία φύση της οικογένειας»23, θα ενώσει τις καρδιές των πατέρων, των μητέρων και των παιδιών σας μεταξύ τους με αγάπη24.

Δεύτερον, ας είναι εκούσια και αυθόρμητη η εξερεύνηση της οικογενειακής ιστορίας. Καλέστε τη γιαγιά σας. Κοιτάξτε βαθιά στα μάτια εκείνου του νεογέννητου μωρού. Βρείτε χρόνο –ανακαλύψτε την αιωνιότητα– σε κάθε στάδιο του ταξιδιού σας. Γνωρίστε και αναγνωρίστε με ευγνωμοσύνη και ειλικρίνεια την οικογενειακή σας κληρονομιά. Εορτάστε και γίνετε η θετική επιρροή και, όπου χρειάζεται, κάντε ταπεινά ό,τι είναι δυνατόν για να μην μεταδώσετε τα αρνητικά. Αφήστε τα καλά να αρχίσουν με εσάς.

Τρίτον, επισκεφθείτε το FamilySearch.org. Κάντε λήψη των διαθέσιμων εφαρμογών κινητού. Είναι δωρεάν και είναι διασκεδαστικές. Ανακαλύψτε, συνδεθείτε, ανήκετε εδώ. Δείτε πώς συγγενεύετε με άλλους μέσα σε έναν χώρο, πόσο εύκολο είναι και πόση ικανοποίηση σας δίνει να προσθέσετε ονόματα στο ζωντανό οικογενειακό δένδρο σας, να βρείτε και να ευλογήσετε τις ρίζες και τα κλαδιά σας.

Τέταρτον, βοηθήστε στην ένωση οικογενειών αιωνίως. Θυμηθείτε τα δημογραφικά στοιχεία των ουρανών. Υπάρχουν πολλοί περισσότεροι στην άλλη πλευρά του καταπετάσματος παρά σε αυτήν την πλευρά. Καθώς περισσότεροι ναοί έρχονται πιο κοντά μας, παρακαλώ προσφέρετε σε όσους περιμένουν τις διατάξεις του ναού την ευκαιρία να τις λάβουν.

Η υπόσχεση το Πάσχα και πάντοτε είναι ότι, διά και μέσω του Ιησού Χριστού, μπορούμε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή της ιστορίας μας και η οικογένειά μας μπορεί να γίνει ευτυχισμένη και παντοτινή. Σε όλες τις γενεές, ο Ιησούς Χριστός γιατρεύει τους συντετριμμένους στην καρδιά, κηρύττει ελευθερία στους αιχμαλώτους, αποστέλλει σε ελευθερία τους τσακισμένους25. Η συμμετοχή μας σε διαθήκες με τον Θεό και μεταξύ μας26 περιλαμβάνει τη γνώση ότι το πνεύμα και το σώμα μας θα ενωθούν σε ανάσταση και ότι οι πιο πολύτιμες σχέσεις μας μπορούν να συνεχίσουν πέρα από τον θάνατο με πληρότητα χαράς27.

Καθένας μας έχει μία ιστορία. Ελάτε να ανακαλύψετε τη δική σας. Ελάτε να βρείτε τη φωνή σας, το τραγούδι σας, την αρμονία σας σε Εκείνον. Αυτός είναι ο σκοπός για τον οποίο ο Θεός δημιούργησε τους ουρανούς και τη Γη και είδε ότι ήταν καλά28.

Αινείτε το σχέδιο ευδαιμονίας του Θεού, την Εξιλέωση του Ιησού Χριστού, τη συνεχιζόμενη αποκατάσταση του Ευαγγελίου και της Εκκλησίας Του. Παρακαλώ ελάτε να βρείτε την οικογένειά σας, όλες τις γενεές σας και να τις ενώσετε. Στο ιερό και άγιο όνομα του Ιησού Χριστού, αμήν.

Σημειώσεις

  1. «Ο Επουράνιος Πατέρας μου με αγαπά», Παιδικό Βιβλίο Τραγουδιών, 16.

  2. Νεφί Β΄ 2:25.

  3. Βλέπε Εκκλησιαστής 3:1.

  4. Βασισμένο στη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών, The World at Six Billion (1999), 5, πίνακας 1. «Παγκόσμιος Πληθυσμός ανά έτος», Worldometers.info.

  5. Πολλοί είναι ευλογημένοι που έχουν γονείς οι οποίοι δεν είναι οι βιολογικοί γονείς τους, ωστόσο ενώνονται μαζί τους ως οικογένεια μέσω δεσμών στοργής και υιοθεσίας και ιερών διαθηκών επισφράγισης.

  6. Εκφράζω εκτίμηση σε όσους δοκιμάζουν νέους τρόπους για να οργανώσουν πολλά ονόματα μελών σε οικογενειακά δένδρα.

  7. Το 2021, προστέθηκαν περίπου 99 εκατομμύρια ονόματα σε δημόσια οικογενειακά δένδρα. Και προσφάτως, ολοκληρώθηκε η ψηφιοποίηση 2,4 εκατομμυρίων μικροφίλμ που περιείχαν περίπου 37 δισεκατομμύρια ονόματα (μερικά ήταν διπλά). Αυτά τα ατομικά αρχεία ονομάτων μπορούν τώρα να προετοιμαστούν για να ερευνηθούν, να βρεθούν και να προστεθούν στο οικογενειακό δένδρο της ανθρωπότητας.

  8. Βλέπε Ράσσελ Νέλσον, «Ρίζες και κλάδοι», Liahona, Μάιος 2004, 27-29.

  9. Ασφαλώς, καθώς ανακαλύπτουμε και οικοδομούμε το ζωντανό οικογενειακό μας δένδρο, παρακαλώ διατηρήστε 100 τοις εκατό σεβασμό για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την εθελοντική συμμετοχή των μελών της οικογένειας, ζώντων και αποθανόντων.

  10. Ο Ντέιβιντ Κουιμέτ προεκτίμησε αυτούς τους αριθμούς, βάσει του Άνγκους Μάντισον, The World Economy: A Millennial Perspective (2001), 241, πίνακας B-10.

  11. Βλέπε Λώρα Σίλβερ και άλλους, “What Makes Life Meaningful? Views from 17 Advanced Economies”, Pew Research Center, 18 Νοε 2021, pewresearch.org.

  12. Τα Νεφί Α΄ 9:5, Νεφί Α΄ 19:3, Λόγια του Μόρμον 1:6-7 και Άλμα 37:2 μιλούν για την τήρηση των χρονικών και τη θύμησή τους «για έναν σοφό σκοπό», εκτός των άλλων για να ευλογηθούν μελλοντικές γενεές.

  13. Βλέπε Ράσσελ Νέλσον και Γουέντυ Νέλσον, “Open the Heavens through Temple and Family History Work”, Ensign, Οκτ 2017, 34-39, Λιαχόνα, Οκτ 2017, 14-19. Βλέπε, επίσης “RootsTech Family Discovery Day–Opening Session 2017” (βίντεο), ChurchofJesusChrist.org.

  14. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 128:18.

  15. Βλέπε Γκόρντον Χίνκλυ, “Keep the Chain Unbroken” (πνευματική συγκέντρωση Πανεπιστημίου Μπρίγκαμ Γιανγκ, 30 Νοε 1999), speeches.byu.edu. Ο Πρόεδρος Χίνκλυ παρατίθεται επίσης στο Ντέιβιντ Μπέντναρ, “A Welding Link” (παγκόσμια πνευματική συγκέντρωση για νέους ενηλίκους, 10 Σεπ 2017), broadcasts.ChurchofJesusChrist.org.

  16. Για παράδειγμα, στην οικογένειά μας, ο Χένρυ Μπώντεν, από το Ντέβονσαϊρ της Αγγλίας, παντρεύτηκε τη Σάρα Χάουαρντ, η οποία μετανάστευσε με την οικογένειά της, αφού προσεχώρησαν στην Εκκλησία. Όσο η Σάρα ήταν νεαρή έφηβη στο Σεντ Λούις, πέθαναν ο πατέρας, η μητέρα και πέντε αδέλφια της. Ο Χένρυ και η Σάρα απέκτησαν 10 παιδιά. Η Σάρα επίσης μεγάλωσε έξι παιδιά από την πρώτη σύζυγο του Χένρυ, την Ανν Άιρλαντ, όταν αυτή πέθανε. Η Σάρα έγινε επίσης η μητέρα των δύο μικρών εγγονών της, όταν απεβίωσε η νύφη της (της Σάρας). Παρά τις πολλές δυσκολίες της ζωής, η Σάρα ήταν ζεστή, στοργική, συμπονετική και φυσικά εργαζόταν σκληρά. Ήταν γνωστή ως «γιαγιάκα».

  17. Όσο δύσκολο κι αν είναι, όταν συγχωρούμε τον εαυτό μας και ο ένας τον άλλον με τη βοήθεια του Χριστού, γινόμαστε «γιοι τού Θεού» (Κατά Ματθαίον 5:9).

  18. Βλέπε, για παράδειγμα, Μωσίας 3:19.

  19. Βλέπε «Η Οικογένεια: Μία επίσημη διακήρυξη προς όλο τον κόσμο», ChurchofJesusChrist.org.

  20. Διδαχή και Διαθήκες 128:9.

  21. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 130:2.

  22. Διδαχή και Διαθήκες 128:18.

  23. Ράσσελ Νέλσον, “A New Harvest Time”, Ensign, Μάιος 1998, 34. Βλέπε, επίσης, Ράσσελ Νέλσον και Γουέντυ Νέλσον, “Open the Heavens through Temple and Family History Work”, 16-18.

  24. Βλέπε Μωσίας 18:21.

  25. Βλέπε Κατά Λουκάν 4:18.

  26. Μου έχουν πει ότι η εβραϊκή λέξη για την οικογένεια –mishpachah– προέρχεται από τη ρίζα της εβραϊκής λέξης (shaphahh) που σημαίνει «ενώνω ή δένω μαζί». Κάθε ρόλος εντός της οικογένειας έχει σχεδιασθεί για να ενδυναμώσει τους οικογενειακούς δεσμούς.

  27. Βλέπε Διδαχή και Διαθήκες 88:15-16, 34, 93:33, 138:17.

  28. Βλέπε Γένεσις 1:4, 31.