Pagsabut sa Hikog: Mga Timailhan ug Pagpakgang

Kapin sa 800,000 ka mga tawo motapos sa ilang mga kinabuhi pinaagi sa hikog sa matag tuig sa tibuok kalibutan.³ Kana nagpasabut nga dunay tawo sa kalibutan nga mitapos sa iyang kinabuhi sa matag 40 segundos. Ang aktwal nga gidaghanon lagmit mas taas tungod kay ang paghikog usa ka sensitibong butang ug ilegal sa ubang mga nasud ug busa gamay ra ang nareport. Ang paghikog mao ang ikaduha sa nag-unang hinungdan sa kamatayon sa mga tawo tali sa edad 15 ug 29 ang pangidaron. Kadaghanan sa mga nasud, ang kinatas-ang gidaghanon sa naghikog anaa sa mga tawo kapin 70 anyos ang edad. Direkta o dili, ang paghikog makaapekto sa dako nga bahin sa atong katilingban.

Kon ang mga hagit sa kinabuhi mabati nga milapas sa atong kapasidad sa pagdala, makasinati kita og tumang kakapoy. Kon ang kasakit sa pagbati dili na maagwanta, ang hunahuna sa tawo mahimong mangitngitan ug makapahimo kanila nga mobati nga daw ang kamatayon na ang bugtong opsyon. Mahimong bation nila nga wala nay usa nga makatabang, nga mosangput ngadto sa pagpalayo sa katilingban ug magkabug-at ang kasakit ug mobati nga natanggong ug wala nay paglaum, sa katapusan padulong sa paghunahuna nga ang paghikog mao ang bugtong opsyon.

Kon dunay tawo nga nagpakita og bisan hain sa mosunod nga seryosong timailhan,⁴ diha-diha dayon mangayo kita og tabang gikan sa mental health provider o pang-emerhensya nga mga serbisyo sama sa mga pulis:

• Maghimo og mga panghulga sa pagpasakit o pagpatay sa ilang kaugalingon

• Mangita og mga paagi o kasangkapan sa pagpatay sa ilang kaugalingon

• Mag-istorya o magsulat mahitungod sa kamatayon, himatyon o paghikog

Ang mosunod nga mga timailhan makita sa dili pa kaayo dinalian ang sitwasyon, apan kinahanglang dili kita magpanuko sa pagtabang ug sa pagkuha og tabang alang sa tawo nga nagpakita sa bisan hain niini:

• Magpahayag sa kawalay paglaum ug pagkawala sa katuyoan sa pagpuyo

• Magpakita og kalagut o kasuko o magtinguha sa pagpanimalos

• Linihokan nga wala sa hunahuna

• Mobati nga nalit-ag

• Pagdugang sa ilang paggamit sa ilimnung makahubog o druga

• Pagpalayo gikan sa ilang mga higala, pamilya, o katilingban

• Pagbati og kabalaka o kalaay o pagbaton og dakong kausaban

• Naglisud sa pagkatulog o matulog sa tanang panahon

• Pagbati nga sila mga palas-anon ngadto sa uban

Dili ang tanang misulay sa paghikog magpahibalo sa ilang mga tumong ngadto sa uban, apan kadaghanan magpakita og mga timailhan sama niini. Busa seryusoha kining mga timailhan!

Bisan kon ang tabang sa propesyonal dili madali, ang tinud-anay nga pag-amuma sa mga higala ug pamilya gamhanan kaayo.

Imahe

elderly man with a cane

Kon ang usa ka tawo dunay kalagmitan sa paghikog, ang pamilya ug mga higala dunay importanting katungdanan. Sumala sa gitudlo ni Alma, kita kinahanglan “andam sa pagtambayayong sa usag usa nga mga alantuson, nga sila mahimo nga magaan; … pagbangutan uban niadto nga nagbangutan; oo, ug sa paghupay niadto nga nagkinahanglan sa kahupayan” (Mosiah 18:8, 9).

Ania ang pipila ka makatabang nga mga butang nga mahimo sa mga pamilya ug mga higala:

Tabang ug maminaw uban sa gugma. Sumala sa gitambag ni Elder Ballard, “Wala nay mas gamhanan pa kon kita mogakos niadtong nanlimbasug.”⁵ “Kinahanglan atoa silang makita … pinaagi sa plano sa Langitnong Amahan,” mitudlo si Elder Dale G. Renlund sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles. “Niana lamang nga mabati nato ang kahingawa sa Manluluwas alang kanila. … Kining gipalapdan nga panglantaw maghimo nato nga sensitibo sa mga kasagmuyo, kahadlok, ug kasub-anan sa uban.”⁶

Motabang inubanan sa tinuod nga mga butang. Kon ang tawo nagsagubang og krisis nga nakaapekto sa iyang kasiguroan ug nag-unang panginahanglan, itanyag ang tinud-anay nga tabang, apan tuguti ang tawo nga mopili sa pagdawat niini o dili. Sama pananglit, kon ang usa ka tawo dunay kalagmitan nga maghikog tungod sa pagkawala sa trabaho, ang pagtabang nila nga makakita og mga bakanteng trabaho naghatag nila og mga opsyon nga kapilian ug matabangan sila nga makalingkawas sa pagbati nga naungot.

Pangutan-a kon nagkonsiderar ba sila sa paghikog. Kon kamo nabalaka nga ang usa ka tawo naglisud ug nagpakita sa mga timailhan sa paghikog, pangutan-a kon sila nagkonsiderar ba sa paghikog. Ang pagbuhat sa ingon mahimong dili komportable, apan labing maayo kini nga masusi pinaagi sa pagpanguta og direkta kon sila nagkonsiderar ba sa paghikog. Kini makahatag og paagi sa tawo nga makig-istorya mahitungod sa ilang mga kasamok ug problema.

Mga ehemplo sa maong mga pangutana mahimong “Kana ingon og sobra ra nga dad-on sa usa ka tawo. Naghunahuna ka ba sa paghikog?” o “Sa tanan nianang mga kasakit nga imong nasinati, naghunahuna ko kon nagkonsiderar ka ba nga maghikog.” Kon wala sila maghunahuna nga kahikugon, tingali sila mopahibalo nimo.

Kon nabatyagan ninyo nga dili sila bukas nga makig-istorya ninyo mahitungod sa hunahuna sa paghikog, paminaw ngadto sa mga aghat sa Espiritu aron mahibalo unsay buhaton. Mahimong aghaton kamo nga magpabilin diha kanila hangtud sila mosulti diha kaninyo.

Pagpabilin uban sa tawo ug pagkuha og makatabang. Kon ang usa ka tawo mopahibalo ninyo nga lagmit sila maghikog, ubani ang tawo ug himoa nga sila mohisgut ninyo kabahin kon unsa ang nakasamok kanila. Kon sila maghisgut kabahin sa piho nga pamaagi ug kahigayunan sa paghikog, tabangi ang tawo nga makatawag sa crisis hotline o sa lokal nga psychiatric emergency department.

Kon nagpakita sila og mga timailhan o dili, ang ubang mga tawo mohunos sa ilang mga kinabuhi. Kon nag-atubang og grabeng kasinatian sa paghikog sa usa ka minahal, ang sakop sa pamilya ug mga higala sa kanunay makasinati og dako, grabe, ug lisud nga kaguol. Pipila nianang mga reaksyon mahimong maglakip sa mosunod:

• Kaulaw ug pagbati og negatibo

• Nakalitan ug dili katuo

• Kasuko, kahupayan, o kasaypanan

• Taguon ang hinungdan sa kamatayon

• Pagpahilayo sa katilingban ug pagkabalda sa mga relasyon sa pamilya

• Aktibo ug gani mapalabihan ang pag-apil sa mga paningkamot sa pagpakgang sa paghikog

• Magpalabi sa tinguha nga masabtan kon ngano

• Pagbati nga biniyaan ug sinalikway

• Pagbasol sa namatay, kaugalingon, sa uban, ug sa Dios

• Magkadako nga mga hunahuna sa paghikog o pagbati sa pagtapos sa kaugalingon

• Dugang kaluya atol sa panahon sa holiday ug sa anibersaryo sa kamatayon⁷

Imahe

woman sitting on bench

Likayi ang paghukom. Samtang ang paghikog usa ka makuyaw nga butang, si Elder Ballard nagpahinumdom nato: “Dayag lang nga, wala kita makahibalo sa hingpit nga kahimtang nga naglibut sa matag hikog. Ang Ginoo lang ang nasayud sa tanang mga detalye, ug siya mao ang mohukom sa atong mga binuhatan dinhi sa yuta. Kon [ang Ginoo] mohukom nato, akong bation nga siya mokonsiderar sa tanang mga butang: ang atong genetic ug ang napanunod nga pisikal nga hiyas, ang atong kahimtang sa panghunahuna, ang atong intelektwal nga kapasidad, ang mga pagtulun-an nga atong nadawat, ang mga tradisyon sa atong mga amahan, ang atong kahimsog, ug uban pa.”⁸

Itugot ug respetuhi ang kalahi sa proseso sa pagbangutan sa matag tawo. Ang tawo magbangutan sa lain laing paagi, samtang ang ilang relasyon sa namatay nga tawo lahi kay ni bisan kinsa. Busa, timbang-timbanga ug tahura ang matag paagi sa tawo sa pagbangutan.

Kon ang minahal mahanaw na gikan kanato, bug-at nga pagbati ang mobuntog kanato. Ang pagbangutan wala magpasabut sa kakulang sa hugot nga pagtuo, bisan pa niana. Ang Manluluwas miingon “Kamo magpuyo nga maghiusa sa gugma, sa ingon nga kamo magbakho tungod sa pagkawala kanila nga namatay.” (D&P 42:45). Ang pagbangutan usa ka timaan sa atong gugma alang sa atong namatay na nga mga minahal ug kon unsa ang gipasabut sa relasyon ngari kanato.

Pangayo og tabang. Sa inyong pagbangutan, bug-at bation ang mga butang. Ang pag-abut og tabang makahatag og sagrado nga oportunidad sa uban sa paghigugma ug pagserbisyo kaninyo. Ang pagtugot nila nga motabang mahimong makapaayo ug makapalig-on dili lang nimo apan alang usab kanila.

Ipadayon ang pagkakonektado. Pipila sa mga katawhan magbangutan sa tago ug usahay magpalahi, mao nga ipadayon ang pagkakonektado sa inyong mga pamilya ug mga higala. Matag karon ug unya tabangi ang inyong sakop sa pamilya nga nagbangutan, mga paryente ug mga higala, ug motanyag og tabang tungod kay sila mahimong dili moduol kaninyo.

Salig sa Manluluwas. Sa katapusan, ang Manluluwas mao ang tinubdan sa kaayo ug tinuod nga kalinaw. “Ang Iyang Pag-ula … nakahatag usab kanato sa oportunidad nga modangup Kaniya kinsa nakasinati sa tanan natong mga kahuyang sa kinabuhi aron sa pag-ayo kanato ug paghatag kanato sa kalig-on nga modala sa mga palas-anon sa mortalidad. Siya nahibalo sa atong mga kasakit, ug Siya anaa aron mosuporta kanato. Sama sa maayong Samarianhon, kon makita Niya kita nga samdan diha sa daplin sa dalan, Iyang bugkusan ang atong mga samad ug atimanon kita (tan-awa sa Lucas 10:34).”⁹

Atong ilhon nga kitang tanan kinahanglang mosalig sa hingpit diha ni Ginoong Jesukristo ug sa Iyang Pag-ula samtang kita naningkamot sa paghimo sa atong bahin. Nianang mapainubsanon nga pag-ila, atong tinguhaon ang pagsabut sa atong mga pamilya ug mga silingan nga anaa sa kasakit, motabang kanila sa gugma, ug mougmad og mas hugot nga pagtuo ug pagsalig sa Manluluwas, kinsa mobalik ug “iyang pagapahiran ang tanang luha gikan sa ilang mga mata, ug ang kamatayon wala na; ug wala na usab unyay pagminatay, ni paghilak, ni kasakit” (Pinadayag 21:4).