2017
Toʻa ʻi Heʻetau Fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí
January 2017


Lototoʻa ʻi Heʻetau Fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí

Mei ha lea ko e, “Being Valiant,” ʻa ia naʻe fakahoko ʻi he LDS Business College ʻi he ʻaho 17 ʻo Sune 2014. Ke maʻu e kakato ʻo e leá ʻi he lea faka-Pilitāniá, ʻalu ki he ldsbc.edu.

ʻE ui takitaha kitautolu ke tau ngāue ʻi ha ngaahi momeniti ʻoku faingataʻa mo mahuʻinga ʻamuiange. ʻE tala ʻe he ngaahi momeniti ko ʻení hotau tuʻunga totonú pea mo e tuʻunga kuo tau ʻi aí.

ʻĪmisi
Soliders in South Africa

Ngaahi tā fakatātā ʻa Dan Burr

ʻI heʻeku kei talavoú ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí, ne ui ai au— pe ʻoku tau ui ko e, “fakamālohiʻi ke kau ki he taú”—ki he ngāue fakakautau ʻo ʻAfilika Tonga. Ne vaheʻi au ki ha kiʻi kau tau sōtia ko ha kau tangata lelei, ka ne nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi hua kovi mo ha ngaahi ʻulungaanga ʻoku faʻa fakahaaʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe ha kau tangata ʻoku fai fatongia ʻi he ngāue fakakautaú.

Naʻá ku ʻilo ne ʻikai faʻa faingofua ke moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga ʻo e ongoongoleleí, ʻākilotoa au ʻe he ngaahi ivi tākiekina ko iá. Ne u fiefia ke u tuʻu ʻo taukapoʻi ʻeku ngaahi tui fakalotú mei he kamataʻanga ʻo ʻeku fai fatongia ʻi he ngāue fakakautaú. Ne mahino kiate au ʻe ʻikai ke u kau ki ha faʻahinga meʻa ne u ʻilo ʻoku ʻikai totonu. ʻOku ou fiefia ke pehē ko e kau tangata ʻi heʻeku kulupu fakakautaú—niʻihi ne nau ʻiteʻita ʻi he kamatá—ka ʻi he ʻalu e taimí ne nau fakaʻapaʻapaʻi ʻeku ngaahi tui fakalotú.

Taimi ʻe taha ʻi ha pō fakaʻofoʻofa, maʻa ʻa e langí mo fetuʻuʻia, ne mau fakakulupu ai ʻi ha kemi ako ngāue fakakautau ʻo tuʻu takatakai ʻi ha veʻe afi. Ne maʻu kavamālohi ha niʻihi ʻi he kulupú, lolotonga ia ʻoku ou inu kapa inu. Ne fakaʻofoʻofa e ngaahi fevahevaheʻakí, pea ne ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi talanoa taʻetaau.

Lolotonga ʻemau ʻaʻahí, ne hē ange ha niʻihi ʻo e kau tangata mei ha ʻiuniti kehe ki heʻemau kulupu fiefiá. Ne fakatokangaʻi au ʻe ha taha ʻo e kau tangata ko ʻení ʻa ʻeku pukepuke ha kapa sota ʻi hoku nimá, peá ne manukiʻi au he ʻikai ke u maʻu kava-mālohí. Kimuʻa peá u malava ʻo talí, ne fakaʻohovaleʻi au ʻe ha taha ʻo ʻeku ngaahi kaungāmeʻá ʻaki ʻene valokiʻi e tokotahá ni.

Naʻá ne pehē ange, “ʻOku mau fokotuʻu atu ke ke mavahe ʻi he taimí ni.” “ʻE ʻikai ke mau fakangofua ke lea pehē ha taha kia Kulisi! Ko hono moʻoní, ko ia pe taha ʻiate kimautolu ʻokú ne moʻui ʻo fakatatau ki ha Kalisitiane moʻoni.”

Hili iá, ne mavahe fakalongolongo atu leva ʻa e tangata ne valokiʻí ʻi he kaupōʻuli ʻo e poó. ʻI he momeniti ko iá, neongo ne u kiʻi mā he meʻa fakataʻeʻamanekina ne hokó, naʻá ku fakamālō ʻi heʻeku fili ke muimui ki he akonaki ʻa Paulá ke “ʻi he kakai tuí ko e fakaʻilonga” (1 Tīmote 4:12).

ʻOku tau fehangahangai kotoa mo ha ngaahi fili, tautautefito ʻi he taimi ko ʻeni ʻi hoʻo moʻuí, ʻoku nofotaha mo ongongofua ai ho laumālié ki he ngaahi faingamālie fungani ʻoku tatali maʻaú. Ko e fehuʻí leva, ko e hā ʻokú ke fie tohi ʻo fekauʻaki mo koe hili ha taʻu ʻe 5,10 pe 20 mei heni—pe ki he ngataʻanga ʻa hoʻo moʻuí.

ʻOku ʻUhinga ki he Hā Ke Toʻá?

ʻI he taha ʻo e ngaahi meʻa-hā-mai fakaofo taha kuo lekooti ʻi he ngaahi folofola māʻoniʻoní, ne fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e tuʻunga ʻo kinautolu te nau maʻu e puleʻanga fakaselesitialé hili ʻenau toetuʻú mo e fai fakamāú. ʻOku fakahā ʻi he vahe tatau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá (vahe 76) ʻa e tuʻunga mo e tūkunga ʻo kinautolu ʻe ʻikai taau ki he puleʻanga fakasilesitialé ka ʻe hoko kinautolu ko ha kau kanititeiti maʻá e puleʻanga fakatelesitialé mo fakatilesitialé.

ʻI heʻeku lave ʻo kau kiate kinautolu te nau maʻu e puleʻanga fakatelesitialé, ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakahaá ko e “kakai anga-fakaʻeiʻeiki ʻo e māmaní, ʻa ia naʻe fakakuihi ʻe he olopoto ʻo e tangatá … [pea] ko kinautolu ʻeni ʻoku nau maʻu e naunau ʻo e [ʻOtuá], kae ʻikai ko hono fonú” (T&F 76:75–76). ʻOku tau ako leva e tefitoʻi moʻoni māʻongoʻonga ko ʻení: “Ko kinautolu ʻeni ʻoku ʻikai ke nau toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsuú; ko ia, ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e kalauni ki he puleʻanga ʻo hotau ʻOtuá” (T&F 76:79; tānaki atu ʻa hono fakamamafaʻí).

Fakakaukauloto angē ki aí ʻi ha kiʻi miniti siʻi. Te tau lava nai ʻo tukuange ke mole e langilangi ʻo e puleʻanga fakasilesitialé, fakataha mo hono ngaahi tāpuaki fungani mo taʻengatá, koeʻuhí pē ne ʻikai ke tau toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsū ʻi he māmaní ʻi hotau tuʻunga taimi nounoú, fakamatelie, mo ʻahiʻahiʻanga ko ʻení.

ʻOku ʻuhinga ki he hā ke toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú? Ne toe vahevahe ʻe ha ʻAposetolo ʻi onopooni fekauʻaki mo e ʻEikí ʻo pehē:

“ʻOku ʻuhinga ia ke loto-toʻa mo loto lahi; ke ngāue ʻaki hotau mālohí, iví, mo e meʻa kotoa te tau malavá ʻi he taú mo e māmaní; ke tauʻi ʻa e tau lelei ʻo e tuí. … Ko e makatuliki maʻongoʻonga ʻo e loto-toʻa ʻi he ngāue ʻo e māʻoniʻoní, ko e talangofua ki he fono kotoa ʻo e ongoongoleleí.

“ʻOku ʻuhinga ʻetau toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú ke tau ‘haʻu kia Kalaisi, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia’; ʻoku ʻuhinga ia ke fakafisi ʻa kitautolu mei he ‘ anga taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē,’ pea ‘ʻofa ki he ʻOtuá’ ʻaki hotau iví, ʻatamaí mo e mālohí.’ (Molonai 10:32.)

“ʻOku ʻuhinga e toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsuú ke tui kia Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí ʻaki ha loto fakapapau taʻeueʻia. ʻOku ʻuhinga ia ke ʻilo ki he moʻoni mo e faka-ʻOtua e ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he māmaní. …

ʻĪmisi
Family studying scriptures

“ʻOku ʻuhinga e toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú ke ‘vivili atu ki muʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi, pea maʻu ʻa e ʻamanaki ʻoku mālohi haohaoa, mo ha ʻofa ki he ʻOtuá mo e kakai fulipē.’ ʻOku ʻuhinga ia ke ‘kātaki ki he ngataʻangá.’ (2 Nīfai 31:20.) ʻOku ʻuhinga ia ke moʻui ʻaki ʻetau tui fakalotú, ke fakahoko ʻa e meʻa ʻoku tau lea ʻakí, ke tauhi e ngaahi fekaú. ʻOkú ne fakahā mai hono ‘haohaoa e tui fakalotú’ ʻi he ngaahi moʻui e tokotaha kotoa pē; ʻoku ʻuhinga ia ke ʻaʻahi ki he ‘kau taʻe-tamai mo e uitoú ʻi heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá’ mo tauhi ai kitautolu ke ‘maʻa ange mei māmani.’ (Sēmisi 1:27.)

“ʻOku ʻuhinga e toʻa ʻi he fakamoʻoni ʻo Sīsuú ke taʻofi hotau ngaahi holi fakakakanó, mapuleʻi hotau ngaahi uʻá, pea ikunaʻi e ngaahi meʻa fakaekakano mo koví. ʻOku ʻuhinga ia ke ikunaʻi ʻa māmani ʻo hangē pē ko Iá, ʻa ia ko ia e sīpinga lelei taha ʻo e toʻá ʻi he kotoa e fānau ʻo e Tamaí. ʻOku ʻuhinga ia ke tau moʻui angamaʻa, totongi ʻetau vahehongofulú mo e foakí, tauhi e ʻaho Sāpaté, lotu ʻaki ha loto ʻoku fonu ʻi ha taumuʻa, ke foaki kotoa e meʻa ʻoku tau maʻú ʻi he ʻōlitá, ʻo kapau ʻoku ui kitautolu ke fai pehē.

“ʻOku ʻuhinga e toʻa ʻi he fakamoʻoni kia Sīsuú ke tauhi ki he ʻEikí ʻi he meʻa kotoa pē. ʻOku ʻuhinga ia ke fili ʻo hangē ko ʻEne filí. ʻOku ʻuhinga ia ke fakakaukau ʻo hangē pe ko Iá, tui ki he meʻa ʻokú Ne tui ki aí, lea ʻaki e ngaahi meʻa te Ne lea ʻakí pea mo fakahoko e meʻa te Ne fakahoko ʻi he tūkunga tatau. ʻOku ʻuhinga ia ke tau ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻa Kalaisí pea taha mo Ia ʻo hangē ʻoku ʻiate Au e Tamaí mo Au ʻiate Koé.”1

ʻOku ou fie tānaki ha meʻa ne ʻakoʻi ʻe heʻetau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní.

“ʻOua naʻa mou mahalo kuó u haʻu ke ʻomi ʻa e melinó ki [he] māmaní: naʻe ʻikai te u haʻu ke ʻomi ʻa e melinó, ka ko e heletaá.

“He kuó u haʻu ke fakafehiʻa ʻa e tangatá ki heʻene tamaí, mo e taʻahiné ki heʻene fāʻeé, mo e taʻahine ʻi he fonó ki heʻene faʻē ʻi he fonó.

“Pea ko e fili ʻo e tangatá ʻa kinautolu ʻoku nofo mo ia ʻi hono falé.

“Ko ia ʻoku ʻofa lahi hake ki he tamaí pe ko e faʻeé ʻiate aú, ʻoku ʻikai taau mo ia ke ne maʻu au: pea ko ia ʻoku ʻofa lahi hake ki hono fohá pe ʻofefiné ʻiate aú, ʻoku ʻikai taau mo ia ke ne maʻu au.

“Pea ko ia ʻoku ʻikai toʻo hake ʻene ʻakau mafasiá ʻo muimui ʻiate aú, ʻoku ʻikai taau mo ia ke ne maʻu au.

“Ko ia ʻoku kalofaki ʻene moʻuí, ʻe mole ia ʻiate ia; ka ko ia ʻoku mole ʻene moʻuí koeʻuhi ko au, ʻe maʻu ʻe ia ia” (Mātiu 10:34–39).

Ko ʻetau taumuʻa ʻi he moʻui fakamatelié ʻoku ʻikai ke toe mahuʻiange ange pe siʻi ange ʻi heʻetau teuteu ke nofo fakataha mo ʻetau Tamai Hēvaní ko e kau ʻea-hoko tatau mo Sīsū Kalaisi. ʻOku ʻatā ki he tokotaha kotoa pē ʻa e ngaahi naunau fungani ko ʻeni ʻo e moʻui taʻengata fakataha mo ʻetau uaifí pe husepānití, fānaú, mo e toenga ʻo e fāmilí, neongo ʻe aʻusia ʻe ha niʻihi e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi he hili e moʻui fakamatelié ni.

ʻOku fie maʻu ke tau toʻo ʻetau kolosí pea toʻa maʻu ai pē ki he ngataʻangá ʻi he fakamoʻoni mo e ngāue ki hotau ʻEikí mo e Fakamoʻuí.

Teuteu ke Ngāue

Ko e hala ʻoku fie maʻu ke tau fononga aí ʻoku mohu he ngaahi faingamālie pea fonu ai mo e ngaahi faingataʻa. ʻOku fie maʻu ke tau fakahoko ha ngaahi fili fakaʻaho—ngaahi fili ʻe niʻihi ʻoku iiki mo ʻikai mahuʻinga, pea ko e niʻihi ʻoku loloto mo taʻefaʻalaua ʻa hono ngaahi olá.

Ko ha moʻoni mataʻāʻā ʻe ui kitautolu ke ngāue ʻi he ngaahi momeniti ʻoku faingataʻá, ka ʻe hoko ia ko ha meʻa te ne hanga ʻo ngaohi kitautolu ke tau toe lelei ange. ʻE tala ʻe he ngaahi momeniti ko ʻení hotau tuʻunga totonú pea mo e tuʻunga kuo tau ʻi aí. ʻOku hoko ʻeni he taimi ʻoku faingatāmaki mo taʻe-manakoa ai ke moʻui māʻoniʻoni mo loto-toʻa. Te ke ʻilo ʻi he taimi te ke hiki ai e talanoa ʻa hoʻo moʻuí, ko e momeniti naʻá ke fehangahangai lahi taha mo ia ʻa ia naʻá ne ngaohi koe ke ke toe lelei angé, naʻe hoko ia he taimi naʻá ke tuʻu tokotaha aí.

ʻOku ou fie lave ki ha tohinoa heni ʻo kau ki he tuʻu tokotahá, ʻi he lotolotonga ʻo ha ʻahiʻahi lahi. ʻAho ʻe taha ʻi Nōvema ʻo e taʻu 1838, ne haʻi seini mo fakahū e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha niʻihi kehe, kau ki ai mo ʻEletā Paʻale P. Palati (1807–57), ʻi Lisimoni, Mīsuli, USA.

Naʻe lekooti ʻe ʻEletā Palati e ngaahi meʻa naʻe hoko lolotonga hono fakahū kinautolú.

“ʻI ha taha ʻo e ngaahi pō fakataʻelatá, ne mau ʻosi tākoto ʻo hangē kuo mau ʻosi mohé ʻo aʻu ki he tuʻuapoó, pea naʻe fakamamahi ki homau telingá mo homau lotó ʻa e lauhoua ʻemau fanongo ki he hua kovi, ngaahi fakapapau fakalilifu, taukaé, mo e lea taʻe-feʻunga ʻemau kau leʻó, fakataha mo ʻenau taki ko Kēnolo Palaisí, ʻi heʻenau fepōtalanoaʻaki ʻo kau ki heʻenau ngaahi ngāue veté, fakapoó, kaihaʻá, etc., ʻa ia ne nau fakahoko ki he kakai ‘Māmongá’ lolotonga ʻo ʻenau ʻi Far West [Missouri] mo e feituʻu ofi ki aí. Ne nau toe pōlepole ʻi heʻenau pāʻusiʻi mo fakamālohiʻi ʻa e ngaahi uaifí, ʻōfefiné mo e kau taupoʻoú, fanaʻi pe taaʻi e kakai tangata, fafine, mo e fānaú ʻo ʻuto ʻatā.

“Naʻá ku fanongo ʻo aʻu ki heʻeku fakaliliʻa, fakatumutumu, mamahi, mo fonu ʻi he loto ʻita moʻoni peá u meimei tuʻu hake ke valokiʻi ʻa e kau leʻó; ka naʻe ʻikai ke u lea kia Siosefa, pe ko ha toe taha, neongo naʻá ku tokoto ofi pē ki ai mo ʻiloʻi naʻe kei ʻā. Kae fakafokifā haʻane tuʻu hake ki ʻolunga ʻo lea ʻi he leʻo ne hangē ha maná, pe ko ha laione ngungulú, ʻo ne leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení, ʻo fakatatau ki heʻeku manatú:

“‘FAKALONGOLONGO, ʻa kimoutolu kakai angakovi ʻo heli. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ou valokiʻi kimoutolu mo fekau ke mou fakalongolongo; He ʻikai ke kātakiʻi ke u moʻui ʻi ha toe momeniti ʻe taha ʻo fanongo ki ha faʻahinga lea pehē. Taʻofi e talanoa ko iá, pe ko haʻamou mate pe ko au ʻi he MOMENITÍ NI PĒ!’

ʻĪmisi
Joseph Smith in jail

“Naʻe taʻofi ai ʻene leá. Ka ne tuʻu hangatonu mo fakaʻeiʻeiki. Naʻe seiniʻi ia pea ʻikai haʻane meʻatau; ka naʻe fotu nonga mo taʻe ueʻia pea hā fakaʻeiʻeiki ʻo hangē ha ʻāngeló, ʻo ne sio fakahangatonu ki he hoholo hifo ʻa e kau leʻó, mo tuku māmālie hifo ʻenau meʻafaná pea lī ki he kelekelé; pea mapelu honau tuí, ʻo fakamoulu hifo ki he tulikí, ʻo nau kole fakamolemole, pea nau nofo fakalongolongo ai pē ʻo aʻu ki hono fetongi ʻo e kau leʻó.2

ʻOku ʻikai fakangatangata pē ʻa e loto-toʻa naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, maʻá e kau palōfita pe kāingalotu motuʻa ʻo e Siasí. ʻOku fakamoʻoni ki ai e meʻa naʻe hoko ʻi he moʻui ʻo Palesiteni Siosefa F. Sāmita (1838–1918). ʻI he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1857, ne foki mai ai ʻa Siosefa F. mei hono misiona ʻi Hauaiʻi lolotonga ko ia ʻene taʻu 19, naʻe kau atu he fononga saliote teketeke ʻi Kalefōnia, USA. Ko ha taimi fakalilifu ʻeni maʻá e kāingalotú. Ne laka atu e kautau ʻo Sonisoní ki ʻIutā, pea ne ʻi ai e tokolahi ne nau ʻita ki he Siasí.

Ne haʻu ha kau longoaʻa noa ki he kemi ʻo e kau folau saliote teketeké ʻi ha efiafi ʻe taha, ʻo lea kovi mo fakailifiaʻi ke fakamamahiʻi e kāingalotu Māmonga kotoa pē te nau maʻú. Tokolahi ʻo kinautolu ʻi he fononga saliote teketeké ne nau toitoi ʻi he vaó, ka naʻe fakakaukau ʻa Siosefa F.: “Te u hola nai mei he kau tangatá ni? Ko e hā ʻoku totonu ke u manavahē ai kiate kinautolú?

Ko ia ai, naʻá ne lue atu ki he taha ʻo e kau fakatanga ʻokú ne toʻotoʻo ha kaufana, ne lea mālohi ange e tokotahá ni, “Ko e Māmonga koe?”

Ne tali ange ʻe Siosefa F., “ʻIo, ko e Māmonga au, taʻe-liliua, mateaki ʻoku taʻeueʻia, mo e tui ʻoku kakato.”

ʻI he meʻá ni, ne puke ʻe he tokotaha fakatangá hono nimá mo pehē ange, “Teʻeki ke u fetaulaki mo ha ——— ——— tangata lelei ʻo hangē ko koé! Lulululu, tamasiʻi, ʻoku ou fiefia ke u vakai ki ha tangata ʻoku tuʻu ʻaki e meʻa ʻoku ului ki aí”3

ʻOkú ke kau atu ʻi he taimí ni ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi momeniti maʻongoʻonga ʻo hoʻo moʻuí. ʻOkú ke lekooti ʻi he taimí ni pea te ke lekooti ha ngaahi momeniti ʻi he ʻaho takitaha ʻo hoʻo ngaahi hisitōlia fakatāutahá. ʻE ʻi ai ha taimi ʻe fie maʻu ai ke ke ngāue, lolotonga ko ia ʻi ha ngaahi meʻa kehe ʻi ho potó ʻe ʻikai ai te ke ngāue. ʻE hulufau e ngaahi faingamālié, fie maʻu ke fai ha ngaahi fili, pea ʻe fie maʻu ke ikunaʻi e ngaahi faingataʻá.

ʻI he palani lahi ʻo e fiefia ʻo ʻetau Tamai Hēvaní, ʻe ʻikai ha taimi te ke tuēnoa ai! Tokolahi ʻo kinautolu ʻi he moʻuí ni pea toe tokolahi ange ʻi he maama fakalaumālié ʻoku nau taukapoʻi hono ngaahi faingataʻá fakataha mo e ʻEikí. Kuo foaki atu ʻe he ngaahi ouau kuó ke maʻú mo e ngaahi fuakava kuó ke fakahokó ha mālohi lahi kiate koe. Pea toe mahulu angé, ʻe ʻiate koe maʻu ai pē ʻa e Tamai Hēvaní mo Hono ʻAló—ko hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ko hotau Taukapo—ke tokoniʻi koe ʻi he moʻuí ni. ʻI ha ako fakalotolahi ne fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ʻi heʻene ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní, naʻá Ne tuku atu ai ha fakaafe ki he laumālie moʻui kotoa pē pea ko ia ai kiate kitautolu hono kotoa:

“Haʻu kiate au ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku feinga mo mafasiá, pea te u foaki ʻa e fiemālié kiate kimoutolu.

“Toʻo ʻeku haʻamongá kiate kimoutolu, pea mou ako ʻiate au; he ʻoku ou angavaivai mo angamalū: pea te mou ʻilo ai ʻa e fiemālié ki homou laumālié.

“He ʻoku faingofua pē ʻeku haʻamongá, pea ʻoku maʻamaʻa ʻeku kavengá” (Mātiu 11:28–30).

ʻOku ou tānaki atu ʻeku fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻetau Tamai Hēvani Taʻengatá mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. ʻOku ou toe fakamoʻoni ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e Siasi ia ʻo e ʻEikí ne toe fakafoki maí mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he funga ʻo e Māmaní.

ʻOku ou ʻamanaki pē—pea mo kinautolu te nau vahevahe e fakamoʻoni tatau ko ʻení—pea loto-toʻa ai pē ki he ngāué ni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Bruce R. McConkie, “Be Valiant in the Fight of Faith,” Ensign, Nov. 1974, 35.

  2. Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. (1938), 210–11.

  3. Vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa F. Sāmita (1998), 104.