2023
Ko Sīsū Kalaisi Hotau Fakamoʻuí
ʻEpeleli 2023


“Ko Sīsū Kalaisi ʻA Hotau Fakamoʻuí,” Liahona, ʻEpeleli 2023.

Ko e Ngaahi Mana ʻa Sīsuú

Ko Sīsū Kalaisi Hotau Fakamoʻuí

ʻOku ou fakamoʻoni naʻe fakaava ʻe Sīsū Kalaisi ʻi Heʻene Toetuʻú mo Hono Fakafoki Mai ʻo ʻEne ongoongoleleí, ʻa e faingamālie kotoa ke hū atu ʻi he veilí ki he ʻao ʻo ʻEne Tamaí.

ʻĪmisi
ko e Kalaisi kuo toetuʻú mo Mele

He Is Risen [Kuo Toetuʻu], tā fakatātā ʻa Greg K. Olsen, ʻikai ngofua ke hiki tatau

Naʻe fehuʻi ange ʻe he Fakamoʻui kuo toetuʻú kia Mele Makitaline ʻi heʻene tuʻu ʻi tuʻa ʻi he ngeʻesi fonualotó, “Ko e hā ʻokú ke tangi aí?”

Naʻá ne tali ange, “ʻEiki, kapau kuó ke ʻave ia mei heni, tala mai kiate au pe kuó ke tuku ki fē ia, pea te u ʻave ia.”

Naʻe folofola ange ʻa Sīsū, “Mele.”

Naʻá ne tali ange ʻi heʻene fakatokangaʻi ʻa e ʻEikí, “Laponi.” (Vakai, Sione 20:15–16.)

Mei he hā ʻa e Fakamoʻuí kia Melé ki Heʻene hā ki Heʻene kau ʻAposetoló ʻi he loki ʻi ʻolungá (vakai, Luke 24:36–43), ko ha kau tangata ʻe toko 500 he taimi pē taha (vakai, 1 Kolinitō 15:6), ko e kakai ʻe toko 2,500 ʻi he fonua ko Mahú (vakai, 3 Nīfai 11:7–17), pea mo Siosefa Sāmita ʻi hotau kuongá,1 ko ʻEne Toetuʻú ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa kuo hiki fakalelei taha ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.

Ko e meʻa mahuʻinga taha foki ia ne hoko ʻi he hisitōliá kotoa.

Lolotonga e ngāue fakafaifekau ‘a Sīsū Kalaisi ʻi he māmaní, naʻa Ne fokotuʻu ha foha ʻo ha uitou mei he maté (vakai, Luke 7:11–15), ko e ʻofefine ʻo Sailosí (vakai, Maʻake 5:38–42), mo Hono kaungāmeʻa ko Lāsalosí (vakai, Sione 11:39–44). Pea ʻi he fakaʻosi ʻEne ngāue fakafaifekau fakamatelié, pea fakafou ʻi he mālohi ne foaki kiate Ia ʻe he ʻOtua ko e Tamaí, naʻe fokotuʻu pē ʻe Sīsū Ia.

Naʻá Ne folofola kau ki Hono sinó, “Veteki ʻa e falé ni, pea te u fokotuʻu hake ia ʻi he ʻaho ʻe tolu” (Sione 2:19; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Kuó Ne folofola foki, “Ko ia ʻoku ʻofa ai ʻa ʻeku Tamaí kiate au, ko e meʻa ʻi he ʻeku tuku hifo ʻeku moʻuí, kau toe toʻo iá.

“ʻOku ʻikai ke toʻo ia ʻe ha taha ʻiate au, ka ʻoku ou tuku hifo ia ʻe au pē. ʻOku ou mafai ke tuku hifo ia, pea ʻoku ou mafai ke toe toʻo ia. Ko e fekaú ni kuó u maʻu mei heʻeku Tamaí” (Sione 10:17–18; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Ko e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí ʻa e ikuna taupotu tahá, ko e mana taupotu taha,2 naʻe fakahoko ai ʻa e tomuʻa fakanofó, mamahi taʻemafakamatalaʻí, mo e mālohi fakalangi mei ʻolungá. Naʻe fakafou ʻi he mālohi taʻe-hano-tatau ko iá—ʻa ʻene malava ke ngāue ʻi he ʻofa, tokaimaʻanga, mo e aoniu ʻa ʻEne Tamaí—naʻe hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi “ko e ʻuluaki fua” (1 Kolinitō 15:23) ʻo e Toetuʻú.

Ko e ʻUhinga ʻo e Toetuʻú kiate Kitautolú

ʻOku ou houngaʻia ne u ʻi ʻapi he Tokonaki ko iá ʻi he 2005. Naʻe ʻosi ʻeku ngāue fakaʻapi mo hoku ʻuluaki uaifi ko Tenisoló pea fakakaukau ke ma kiʻi mālōlō taimi siʻi pē. Naʻá ma tangutu ʻi he seá ʻo piki nima, pea kamata ke ma sio ʻi ha polokalama ʻi he televīsoné.

Hili ha ngaahi momeniti siʻi, naʻe fakafokifā pē kuo hiki fakafokifā atu ʻi he fiemālie ʻa Tenisolo ki ʻitāniti. Naʻe taʻeʻaonga ʻeku feinga ke fakaake iá. Ne u fuʻu ʻohovale mo loto-mamahi. Kuo mole atu hoku kaungāmeʻa lelei taha ʻi he meimei taʻu ʻe 60.

ʻI he taʻu ʻe hongofulu kimuʻá, naʻe mālōlō ai haʻaku tama fefine ʻi he kanisaá. Naʻe taʻu 37 pē ʻa ʻEmelī. ʻI he 2019, naʻe mole atu ai hoku ʻofefine mahuʻinga hono ua ki he mahaki fakalilifu ko iá. Naʻe taʻu 67 pē ʻa Uenitī.

ʻI he ngaahi taimi ko ia ʻo e molé, ne u houngaʻia lahi ʻi heʻeku fakamoʻoni ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻI Heʻene ikunaʻi ʻa faʻitoká, ʻoku tau mamata ai ki he talaʻofa ʻo ʻetau toetuʻú.

ʻĪmisi
ko e toʻukupu ʻo e Fakamoʻuí

Haʻu kiate Au, tā fakatātā ʻa Eva Timothy

Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí hili ʻEne Toetuʻú, “Kuo tuku kiate au ʻa e mālohi kotoa pē ʻi he langí mo māmani” (Mātiu 28:18). ʻOku kau ʻi he mālohi ko iá ʻa e ngaahi kī ʻo e Toetuʻú. ʻOku ou ʻilo te Ne fakaʻaongaʻi e ngaahi kī ko iá ke fokotuʻu hake ʻa Tenisolo, ʻEmelī, mo Uenitī, ʻo hangē pē ko ʻEne fakaʻaongaʻi e ngaahi kī ko iá ke fokotuʻu hake e toenga ʻo e fāmili ʻo e tangatá.

ʻOku ʻuhinga ʻa e toetuʻú ki he fānau ʻa e ʻOtuá, ʻe toʻo atu ʻa e holo ke motuʻá, fakaʻauʻauhifo e moʻuí mo e ʻauhá. “Naʻa mo e sino faʻa-maté ni ʻe ʻai ʻe ia ʻa e taʻe-faʻa-maté” (Mōsaia 16:10), pea “ʻe toe fakatahaʻi ʻa e sinó pea mo e laumālié ʻi hono anga-haohaoá” (ʻAlamā 11:43).

ʻOku toe malava foki ʻe he toetuʻú ha toe fakatahaʻi ʻe taha—ko hono fakatahaʻi ʻo e ngaahi fāmilí. ʻOku tau nofo fakataha ʻi he ʻofa, ko ia ʻoku tau tangi ʻi he pekia ha taha ʻoku tau ʻofa ai (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:45). Kae hangē ko Mele Makitaliné, ʻe lava ke liliu hotau loʻimata ʻo e mamahí ki he loʻimata ʻo e fiefia ʻi heʻetau hanganaki atu ki he kahaʻú mei he fakakaukau ʻo ha fāmili taʻengatá.

ʻI he fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e ongoongoleleí, ʻoku tau mali ai ki taimi mo ʻitāniti ʻi he temipalé. ʻI heʻetau tauhi e ngaahi fuakava ʻoku tau fai aí mo fakakaukau ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ki Hono kakai ʻo e fuakavá, ʻoku mole ai ʻetau manavahē ki he maté. Ka,ʻoku tau hanganaki fiefia atu ke toe foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá mo hotau ngaahi ʻofaʻangá.

ʻOku hoko e mali fakasilesitialé ko e fuakava ʻo e hakeakiʻí. ʻOku talaʻofa ʻa e ʻEikí kiate kinautolu kuo ʻosi sila ʻi he temipalé, te nau “ʻalu atu ʻi he ʻuluaki toetuʻú … ʻo maʻu ʻa e ngaahi taloni, ngaahi puleʻanga, ngaahi pule fakapilinisi, mo e ngaahi mālohi, ngaahi pule, … ʻo maʻu [honau] hakeakiʻí mo e nāunau ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:19).

ʻOku fakatahataha e ngaahi taumuʻa ʻo e Fakatupú, Hingá, mo e Fakaleleí ʻi he ngaahi temipalé. ʻOku fiemaʻu ʻe he māmaní ʻa e ʻilo fakafiemālie ko ʻení. Ko e ʻuhinga ia ʻoku tau tānaki fakataha ai ʻa ʻIsilelí.

ʻĪmisi
mokopuna fefine mo ʻene kui tangata

Teuteu ki Ho Kahaʻu Taʻengatá

ʻOku fakamanatu mai ʻe he hiki atu ʻa Tenisolo mo hoku ongo ʻofefiné ha moʻoni mahuʻinga: “Ko e moʻuí ni ko e taimi ia ki he tangatá ke teuteu ai ke feʻiloaki mo e ʻOtua; ʻio, vakai ko e ʻaho ʻo e moʻui ní ko e ʻaho ia ke fai ai ʻe he kakaí ʻa ʻenau ngaahi ngāué” (ʻAlamā 34:32).

Naʻe teuteu ʻa Tenisolo ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí ke foki ki hono ʻapi fakalangí. Naʻá ne ʻiloʻi naʻe mahuʻinga hono taimi ʻi he māmaní. Naʻá ne moʻui ʻi he ʻaho kotoa pē ʻo hangē pē ko e ʻaho fakaʻosí ia.

Naʻe fehuʻi ʻe Siope, “Kapau ʻe mate ʻa e tangatá, ʻe toe moʻui ia?” (Siope 14:14) Koeʻuhi ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ko e tali mahino ki he fehuʻi ʻa Siopé ko e ʻio! Te tau toetuʻu. Ko e fehuʻi kuo pau ke tau takitaha talí: “Te u mateuteu nai ke nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá hili ʻeku toetuʻú?”

ʻOku moʻui ha niʻihi ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá ʻo hangē ʻoku ʻikai ke nau palani ke mate ha taimí. ʻOku moʻui ha niʻihi ʻo hangē he ʻikai ʻekeʻi meiate kinautolu ʻenau ngaahi ngāue ne fakahokó. ʻOku tau fai nai ha ngaahi fili ki he ʻitānití pe ki he ʻahó ni pē? He ʻikai lava ke tau fakamuʻomuʻa e ngaahi meʻa fakatuʻasino ʻo e māmani ko ʻení pea mateuteu ki he ngaahi meʻa taʻengata ʻo e maama ka hokó.

ʻE ʻi ai ha niʻihi ʻiate kitautolu te tau moʻui fuoloa; ʻe ʻi ai ha niʻihi ʻiate kitautolu te tau moʻui taimi nounou pē. Tatau ai pē pe ʻoku taimi lōloa pe nounou, ka ʻoku fakangatangata hotau ngaahi ʻahó. Ko e maté ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau fakalakalaka taʻengatá pea mo e kakato ʻo e fiefia ʻoku fakatatali mai ki he Kāingalotu faivelengá. ʻI he mahino ʻetau moʻuí kiate kitautolu mei ha fakakaukau ʻoku taʻengatá, ʻoku mahino kiate kitautolu ko e maté ko ha konga ʻaloʻofa ia ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí. Ko e matapā ia ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

ʻOku toki hoko taimi hala pē ʻa e maté kapau ʻoku ʻikai ke tau mateuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá. Ko ia, kuo pau ke tau mateuteu.

ʻOku tau mateuteu ʻaki ʻetau tokanga taha ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí.

ʻOku tau teuteu ʻaki ʻetau tuí, fakaʻaongaʻi “ʻa e taʻataʻa fakalelei ʻo Kalaisí” (Mōsaia 4:2) ʻo fakafou ʻi he fakatomala, papitaiso, pea mo hono maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku tau teuteu ʻaki ʻetau maʻu ʻenitaumeni mo sila ʻi he temipale māʻoniʻoní.

ʻOku tau mateuteu ʻi heʻetau fai e ngaahi filí ʻo makatuʻunga ʻi ha ngaahi ʻuhinga lelei kae ʻikai ko e holi fakatāutahá, tauhi hotau sinó ke “tau ‘oatu ia ‘i he tu‘unga haohaoa ‘i he ‘ao ‘o e ‘Otuá ‘i he pule‘anga fakasilesitialé.”3

ʻOku tau teuteu ʻaki hono fakatupulaki e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí mo e ʻofa ki he ʻOtuá mo hotau kaungāʻapí (vakai, Mātiu 22:37–40).

ʻOku tau mateuteu ʻaki hono fakaʻapaʻapaʻi ʻetau ngaahi fuakavá, tuku ke langilangiʻia ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí, tānaki fakataha ʻo ʻIsileli ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí, pea mo kātaki ki he ngataʻanga ʻo ʻetau moʻuí.

ʻĪmisi
Ko e hā ʻa Sīsū ki he toko nimangeaú

Ko e Hā ʻa Sīsū ki he Toko Nimangeaú, tā fakatātā ʻa Grant Romney Clawson

Ko ha Fakamoʻoni Fakaeʻaposetolo

ʻI he pekia ʻa e Fakamoʻuí, naʻe ngalulu ʻa e māmaní, mafahifahi ʻa e ngaahi maká, ava ʻa e ngaahi faʻitoká, pea mavaeua ʻa e puipui ʻo e temipale ʻi Selusalemá “mei he potu ʻi ʻolungá ʻo aʻu ki lalo” (Mātiu 27:51; vakai foki Maʻake 15:38; Luke 23:45).

Naʻe fakamavaheʻi ʻe he veilí ʻa e Potu Toputapu ʻAupitó, ʻa ia naʻá ne fakataipe ʻa e ʻao ʻo e ʻOtuá, mei he toenga ʻo e temipalé. ʻE toki lava pē ʻi he ʻAho ʻo e Fakaleleí ke hū atu ʻa e taulaʻeiki lahi pulé ʻi he veilí ʻo afuhi ʻa e toto ʻo ha feilaulau angahala ke fakalelei maʻá e angahala kotoa ʻa ʻIsilelí.

ʻI he taimi ne lilingi ai ʻe Sīsū Kalaisi Hono taʻataʻá, naʻá Ne fakahoko ai e “fakalelei taʻe-fakangatangata” fakaʻosí (2 Nīfai 9:7) ʻo fakakakato e fonó. Naʻe fakataipe ʻe he mavaeua ʻa e veili ʻo e temipalé ʻa e hū atu ʻa e Taulaʻeiki Lahi Māʻongoʻongá ʻi he veili ʻo e maté, pea ʻe vavé ni pē Haʻane hū atu ki he ʻao ʻo ʻEne Tamaí, pea kuó Ne fakaava ʻa e faingamālie ki he tokotaha kotoa ke hū atu ʻi he veilí ki he ʻao taʻengata ʻo e ʻOtuá.4

ʻOku ou fakamoʻoni fakataha mo hoku Ngaahi Tokoua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki hono moʻoni ʻo e talaʻofa fakalangi ko iá.

ʻOku ou fakamoʻoni te tau lava ʻo “maʻu ʻa e ʻamanaki leleí ʻi he fakalelei ʻa Kalaisí pea mo e mālohi ʻo ʻene toetuʻú, ke fokotuʻu hake ki he moʻui taʻengatá, pea ʻe fai ʻeni koeʻuhi ko [ʻetau] tui kiate ia ʻo fakatatau mo e talaʻofá” (Molonai 7:41).

ʻOku ou fakamoʻoni koeʻuhí ko e mana ʻo e Toetuʻu mo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, “ʻe peluki ʻa e tui kotoa pē, mo vete ʻa e ʻelelo kotoa ʻi heʻenau hū kiate Ia. Te tau takitaha tuʻu kotoa pē ke Ne fakamāuʻi ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi ngāué pea mo e ngaahi holi ʻa hotau lotó.”5

ʻOfa ke tau teuteu ki he ʻaho nāunauʻia ko iá.