2023
Akó: Ko ha Ngāue Fakalaumālie
ʻEpeleli 2023


“Akó: Ko ha Ngāue Fakalaumālie,” Liahona, ʻEpeleli 2023.

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá

Akó: Ko ha Ngāue Fakalaumālie

ʻOku ʻoatu ʻe he Siasí ki he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní he funga ʻo e māmaní ke nau lava ʻo maʻu ha ako ʻoku maʻamaʻa, ʻi he ʻinitanetí pea makatuʻunga fakalaumālie.

ʻĪmisi
ko ha kakai lalahi kei talavou kehekehe ʻoku nau tangutu ʻi ha tēpile

Faitā ʻa Derek Israelsen

Kuo ui ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e akó “ko ha fatongia fakalotu.”1 Ka ki ha kakai tokolahi, ko e akó ko ha maʻuʻanga tokoni ia ʻoku ʻikai maʻungofua, ʻoku ʻatā pē ia maʻá e niʻihi ʻoku ʻatamai poto tahá pe ko kinautolu ʻoku lahi ʻenau maʻuʻanga paʻangá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palaieni K. ʻEsitoni, palesiteni ʻo e BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí, ko e ngaahi fonua lahi, kapau he ʻikai hā mei he kau akó e tuʻunga malava ki he ʻunivēsití ʻi heʻenau kei siʻí, ʻe mole meiate kinautolu ʻa e ngaahi faingamālie fakaako ʻi he kahaʻú.2

Ka ʻoku ʻomi ʻe he EnglishConnect mo e BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí (vakai ki he fakamatala ʻoku ʻoatu he tafaʻakí) ha ngaahi faingamālie ki he kau mēmipa ʻo e Siasí mo honau ngaahi fāmilí mo e kaungāmeʻá ke hoko atu ʻenau akó. ʻOku ʻoange ʻe he ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ha ʻamanaki lelei ki he kau akó pea ʻoku fakataumuʻa ia ke tokoniʻi kinautolu ke nau lavameʻa.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEsitoni, “ʻOku mau ngāue mo e kau ako kakai lalahi, kau ako ʻi he toʻutangata ʻuluakí, mo ha taha pē ʻoku fie kau mai ki ha ako ʻoku totongi maʻamaʻa. Ko kinautolu ʻoku lea faka-Pilitāniá pe fie ako lea faka-Pilitāniá, ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi polokalamá ni ha faingamālie ke akoʻi kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní pea ke nau aʻusia e tuʻunga ʻoku finangalo e ʻOtuá ke nau aʻusiá. Ko ha pōpoaki mālohi ia maʻá e kau ako ʻi he funga ʻo e māmaní.”

ʻĪmisi
fefine kei talavou ʻoku malimali

Faitā ʻa Eve Tuft

Ko ʻEtau Tokotaha Tokoni Maʻongoʻonga Taha ki he Akó

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEsitoni, ʻoku ʻikai ko e tuʻunga poto ʻoku tau maʻú ʻa e tokoni maʻongoʻonga taha ki hono tulifua ha ako ʻoku māʻolunga angé, ka ko e tuʻunga faivelenga ʻo ʻetau kumi tokoni mei he Laumālie Māʻoniʻoní. “Ko e akó ko ha ngāue fakalaumālie ia, pea ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he ako ʻaki e Laumālie Māʻoniʻoní ke tau ako e founga ke maʻu ai e fakahaá.”

Naʻe toe pehē ʻe Palesiteni ʻEsitoni, ʻoku ʻikai ko e akó pē ke maʻu ha mataʻitohi pe ke feʻunga ke maʻu ha ngāue maʻuʻanga moʻui. “ʻOku lahi ange ia ai. ʻOku fekauʻaki ia mo e founga e moʻuí, founga ke ngāue ai ʻi he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, mo e founga ke hoko ai ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí.”

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEsitoni ko e taimi ʻoku tau fai ai e ngaahi meʻa ʻokú ne fakaafeʻi mai ʻa e Laumālié ki heʻetau moʻuí, ʻe lava ke fakaake ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa ʻetau malava ke ako lelei ange mo ola lelei angé. ʻOku kau ʻi he ngaahi meʻa ko iá ʻa e tauhi e ngaahi fekaú, moʻui faivelengá, ngāue ʻaki e tuí, mo hono kamata ʻetau akó ʻaki ʻa hono ako e folofolá mo e lotú.

Naʻá ne pehē, “Ko e taimi ʻoku tau ako ʻaki ai e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku tau ongoʻi ʻa e pupula ʻi hotau lotó [vakai, ʻAlamā 32:28]. Ko hono ʻiloʻi ʻo e ongo ko iá ko e taimi ia ʻoku fakalata ai e akó! ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he polokalama ʻunivēsiti ʻa e Siasí ke tau fai ia, pea ʻoku ʻatā ia ki ha taha pē ʻoku fiemaʻu ke akoʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní.”

Fakahaá mo e Akó

ʻI he EnglishConnect, naʻe fatongia ʻaki ʻe Hausia Losa Palamu ʻene akó ʻi heʻene fakatupulaki ʻene fakamoʻoni ki he ongoongoleleí.

ʻĪmisi
fefine kei talavou ʻoku tui tatā ʻosi ako

ʻOku pehē ʻe Hausia, ʻa ia naʻá ne fakakakato hono mataʻitohí ʻi he BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí, “ʻOua ʻe foʻi hono ngāueʻi ho ngaahi fakaʻānauá.”

Taá ʻi he angalelei ʻa e BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí

Naʻe fie ako ʻe Hausia Losa Palamu ʻa e lea faka-Pilitāniá kae lava ke ne tulifua ha mataʻitohi mei he ʻunivēsití ʻo fakafou ʻi he BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí. ʻI heʻene hoko ko ha mēmipa foʻou ʻo e Siasí, naʻá ne toe fie ʻilo lahi ange ki he ongoongoleleí. Naʻe hoko e EnglishConnect ko e meʻa ia ke ne lava ai ʻo fakahoko fakatouʻosi kinauá.

ʻOku manatu ʻa Hausia, mei Pahia, Palāsila, “Naʻe ʻikai ke u poto he lea faka-Pilitāniá. Ne u lava pē ʻo pehē ‘Mālō e lelei’ mo e ‘Fēfē hake?’”

ʻOku pehē ʻe Hausia te ne manatuʻi maʻu pē ʻene fuofua kau atu ki he EnglishConnect, naʻá ne fifili pe ʻe lava nai ke fakalahi ʻene lea faka-Pilitāniá ʻo ope atu ʻi he fakafeʻiloaki faingofuá. Naʻe liliu ia ʻi he taimi naʻe fai ai ʻe ha taha ʻo e kau faifekau ngāue tokoní ʻene fakamoʻoní ʻi he fakaʻosinga ʻo e kalasí.

Naʻá ne pehē, “Naʻe ʻikai ke mahino kiate au ha meʻa lolotonga e kalasí, ka naʻe mahino kiate au ʻa e meʻa kotoa pē naʻá ne lea ʻakí koeʻuhí naʻá ku ongoʻi ʻa e Laumālié. Naʻe tokoni ia ke ʻoua naʻá ku foʻi. ʻI heʻeku mavahe mei he fakatahá, naʻá ku fiefia ʻaupito, mo loto-fakapapau ke ako e lea faka-Pilitāniá pea hokohoko atu ʻeku ako ʻi he EnglishConnect.”

ʻĪmisi
ko ha ongo fafine ʻokú na vakai ki ha komipiuta

Taá ʻi he angalelei ʻa e BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí

ʻI he loto-fakapapau ko iá—mo ha ngāue, lotu, mo e tui lahi—naʻe ikunaʻi ai ʻe Hausia ʻene maá mo e ilifiá. Naʻá ne ako ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí “ʻa ia ne tokoni ke u fai e meʻa ʻoku ou fie aʻusia ʻi he kahaʻú.” Pea naʻá ne hoko ko ha “tokotaha ako tuʻu-ki-muʻa,” ʻo ne maʻu ha ngaahi kaungāmeʻa, tokoni ki he niʻihi kehé pea maʻu e loto-falalá.

Hili ʻa e EnglishConnect, naʻe hoko atu ʻa Hausia ki he BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí, ʻa ia naʻá ne fakakakato ai ʻa e ngaahi kalasi fakavaʻé (naʻe ui ko e PathwayConnect) pea mo ha mataʻitohi BA ʻi he ʻinitanetí ʻi he moʻui leleí mei he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–ʻAitahoó. Naʻá ne pehē kuo fakaava ʻe heʻene akó ha ngaahi matapā ki ha ngaahi faingamālie ngāue lahi. ʻOkú ne ngāue he ʻahó ni ʻi he tafaʻaki tokoni fakaemoʻuilelei ki he kasitomaá.

ʻOkú ne pehē, “ʻI he taimi ʻoku tau ako ai e lea faka-Pilitāniá mo ako ki he ongoongoleleí ʻi he taimi tatau, ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní ʻaki hono ʻomi e fakahā ke tau akó. ʻOku ou faʻa talaange ki he kau ako foʻoú, ‘ʻOua ʻe foʻi ʻi hono ngāueʻi ho ngaahi fakaʻānauá. Tali ʻa e faingamālie fakaofo ko ʻeni ke ako ʻo fakafou ʻi he EnglishConnect mo e BYU–Pathway Fakaemāmani Lahí. Te ne ʻomi kiate koe ha ngaahi faingamālie mahuʻinga ke ke aʻusia ai ho ngaahi taumuʻa fakaako mo fakalaumālié.’”

ʻE Tofa ʻe he ʻOtuá ʻa e Halá

Kia Fū Paki Uaí, naʻe hoko ha foʻi fakakaukau ko ha pisinisi naʻá ne tali ha lotu.

ʻĪmisi
tangata ʻoku tuʻu ʻi muʻa ʻi hono fale pasikalá

ʻOku pehē ʻe Fū Paki Uai, “ʻOku ʻikai ke tau lava ʻo vakai ki he meʻa kotoa pē ʻi muʻa ʻiate kitautolú. ʻOku tau laka pē ki muʻa ʻi he sitepu ki he sitepu.”

Naʻe ngāue ʻa Fū Paki Uai ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻi he katuni fakakomipiuta ʻi Hongo Kongó. Naʻá ne fiefia ʻi he ngāué, ka naʻe fiemaʻu ki ai ha taimi lahi.

ʻOkú ne pehē, “ʻI heʻeku foki ki ʻapi mei he ngāué ʻi he efiafí, kuo ʻosi mohe hoku fohá ʻoʻoku.”

ʻI heʻene fakakaukau ki hono fāmilí mo e kahaʻú, naʻe kau atu ʻa Brother Fū ki ha taha ʻo e ngaahi kulupu moʻui fakafalala pē kiate kita ʻa e Siasí ko e “Ko Hono Kamataʻi mo Fakatupulaki ʻEku Pisinisí.” ʻI ha uike ʻe 12, naʻe aleaʻi ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kulupú ʻa e founga ke kamata, fakatupulaki, fakapaʻanga, mo fakaleleiʻi ai ha pisinisi. Naʻa nau talanoa foki ki he founga ke maʻu mo tauhi ai ha kau kasitomā.

Naʻe maʻu ʻe Brother Fū ha fakakaukau foʻou ne hoko ko ha pisinisi, ʻa ia naʻe hoko foki ko ha tali ki ha lotu.

ʻI he taimi ʻatā ʻa Brother Fuú, naʻá ne kamata fakatau atu ʻi he ʻinitanetí ha ʻū naunau pasikala mo ha ʻū pasikala kuo ʻosi fakaʻaongaʻi. Naʻá ne toʻo leva ha ngaahi kalasi he ʻinitanetí ke ako ki hono monomono ʻo e pasikalá. Naʻe faifai peá ne maʻu ha kiʻi fale totongi ke hoko ko ha falekoloa pasikala.

ʻĪmisi
tangata ʻokú ne fakaleleiʻi ha pasikala

ʻOkú ne pehē, “Naʻá ku kei ngāue taimi kakato pē lolotonga ʻeku ngāue fakataimi ki hono fakatau atu e ʻū naunau ki he pasikalá mo fakaleleiʻi e ʻū pasikalá. Hili ʻeku fai ia ʻi ha taʻu kakato ʻe tahaá, naʻá ku nofo mei heʻeku ngāue taimi kakató.”

Kuo maʻu ʻeni ʻe Brother Fū ha taimi lahi ange maʻa hono fāmilí.

ʻOkú ne pehē, “Ko ha tali ia ki ha lotu. Pea ko e taimi ní ʻoku ou lava ʻo sio ki hoku fohá ʻi he pongipongí kimuʻa peá ne ʻalu ki he akó pea ʻi he hoʻataá ʻi he tuku ʻa e akó. Ko e tōtōatu tahá ia.”

Kuo hoko foki ʻa hono kamataʻi ʻene pisinisí ke ne maʻu ai ha taimi lahi ange ke tokoni ki hono koló mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, fakahoko e ngāue fakafaifekaú mo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau moʻui fakafalala pē kiate kinautolu.

ʻOku manatu ʻa Brother Fū, “ʻI heʻeku fakatupulaki ʻeku pisinisí, naʻá ku fakatupulaki foki mo ha fakamoʻoni mālohi ange ki hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoni mo moʻui ʻaki e fono ʻo e vahehongofulú. ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ʻe ola fēfē ʻa e meʻa kotoa. ʻOku ʻikai ke tau lava ʻo sio ki he meʻa kotoa ʻi muʻa ʻiate kitautolú. ʻOku tau laka pē ki muʻa ʻi he sitepu ki he sitepu, pea ʻe tofa ʻe he ʻOtuá ʻa e halá.”

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Russell M. Nelson, “Education: A Religious Responsibility” (Brigham Young University–Idaho devotional, Jan. 26, 2010), byui.edu.

  2. ʻInitaviu ʻo Palaieni K. ʻEsitoni mo e makasini Liahona 29 Māʻasi 2022.