Na Noqu iTukutuku mai vua na Turaga

Ena 1993, ni oti e tolu na siga ena noqu toki ki Polokwane, ena vualiku kei Sauca Aferika, au a rogoca na tukituki ena noqu katuba. Ni‘u dolava yani, e rau a duri tu kina e rua na daukaulotu Ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.

Au a daulotu kaukauwa ena noqu a tubu cake mai, ka dau vakaroti au na noqu matavuvale me‘u vakayawaki au mai vei ira na daukaulotu. Ia e rau a totoka ka‘u dau taleitaka me‘u veitalanoataka na veika vakalotu, ka‘u mani sureti rau ki loma.

Ni oti e dua na veisiko totoka, e rau a kaya vei au, “E rawa beka ni keirau solia vei iko e dua na iVola i Momani?”

“Wawa ga me dua na miniti,” au sauma yani. “Au vakabauta ni tiko vei au e dua.”

Ni‘u vakaraitaka vei rau na noqu ilavelave, e rau a kurabui. Au vakamacalataka ni ena noqu tiko mai Cape Town ena vica na yabaki sa oti, e rau a solia vei au ena dua na soqo o irau na daukaulotu e dua na iVola i Momani. Au a maroroya tiko ka‘u dau wilika vakagauna.

Ni oti na nodrau veisiko, au a sureti rau na daukaulotu me rau na lesu tale mai. Au a susugi cake ena duatale na lotu, ena vanua ka italatala tiko kina na tamaqu vakacabecabe. Na vakasama ni noqu mai papitaiso tale sa yaco me dua na itatarabe ki na noqu saumaki mai. Ia veitaliya oya, au sa tekivu lako tiko ki na tabana ni Lotu lailai oya. Ni oti e dua veimama na yabaki, a kacivi au na peresitedi ni tabana ki na nona valenivolavola.

“Tevita, au vinakata me‘u bolei iko,” a kaya na peresitedi ni tabana. “Keitou vinakata sara ga mo rawata e dua na ivakadinadina ni iVola i Momani. Au vakila ni o rawa ni cakava oya kevaka au kacivi iko mo vakatavulica na iVunau ni Kosipeli. O sa veivakatavulici tiko ena dua na univesiti, ka o sega ni rere ni tucake tu e matadra na tamata.”

Nikua, o ira na qasenivuli e dodonu me ra lewe ni Lotu.¹ Ia ena gauna oya, a vakila na veivakauqeti na peresitedi ni tabana me kerei au me‘u veivakatavulici. Au sa vakavinavinaka kina.

“Sa donu,” au a kaya.

Ena veiyakavi ni Vakarauwai au na vulica vakamatailalai na lesoni me rawa ni matata vei au, kila vinaka, ka‘u semata ki na italanoa ena iVola i Momani kei ira era talanoataki kina. Vei au, na vakatavulici ni ivola esa dua dina na sala vinaka me‘u kunea kina na noqu ivakadinadina.

Ena dua na Sigatabu, ni oti e rauta ni dua na yabaki ni noqu veivakavulici, a gole mai na peresitedi ni kaulotu mai Pretoria ena dua na koniferedi ka mai tiko ena noqu kalasi ni Matawilivola ni Sigatabu.

“Vinaka vakalevu, Baraca Baxter,” a kaya mai ni oti oya. “Sa dua dina na lesoni vinaka oya. O iko beka mai vei?”

Ni‘u tukuna vua mai Cape Town, a taroga se tabanalevu cava au a tiko kina.

“Au a sega ni tiko ena dua na tabanalevu.”

“Na cava beka na vuna?” a taroga o koya.

“Oi au e dua ko na rawa ni vakatoka me kai matanitu tani?” Au a kaya. “Au sega ni lewe ni Lotu.”

E a kurabui ka vakusakusa yani vua na peresitedi ni tabana.

“E tiko e dua e sega ni lewenilotu ka vakatavulica tiko na ivolanikalou?” a tarogi koya o peresitedi ni kaulotu.

“E a vakayacora beka vaka ca?”

“Sega.”

“E a veivakauqeti beka?”

“Io.”

“E a vakavulica beka o koya na ivunau dina?

“Io.”

E rau a vakatara me‘u veivakatavulici tikoga. Ni oti e vica na vula, au a lako i sikova na noqu matavuvale ki Cape Town ena vakacagicagi ni Siganisucu. Ni‘u tiko voli e kea, a tukuna vei au o tinaqu ni na biuta na nona lotu ni sa mai takali o tamaqu vakacabecabe. Ena gauna sara ga oya, e a vukei au na Turaga me‘u galala mai na lomaleqa ni lomaqu baleta na noqu yalodina vei tinaqu kei na lotu au a tubu cake mai kina.

Ni‘u sa lesu i vale, au a qirita na peresitedi ni tabana.

“Au vinakata me‘u sa papitaiso ni mataka,” au a kaya vua.

“Tevita, o dina?”

“Io” au a kaya. “Au a ciqoma e dua na itukutuku mai vua na Turaga.”

iVakatakilakila

na liga e taura tu e dua na ivola

“E Tiko vei Au e Dua Na Ka ‘Meu Solia Vei Iko”

Ni‘u tukuna vei tamaqu dina ni‘u sa mai lewena Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, au sega ni kila rawa na vuna e a rui yalovakacegu kina o koya.

“Me‘u tukuna mada vakalailai vei iko na kequ i tukutuku makawa,” a kaya o koya.

O tamaqu, a se bera vakadua ni bau vosa vei au me baleta na lotu, a tukuna vei au ni a lewe ni tabanalevu ni Lotu na Cumorah Ward e Cape Town ni se cauravou. A qito ena timi ni vakacuru-polo ni tabanalevu. E a tiko eso na nona itokani voleka sara ka ra Yalododonu Edaidai. E dua vei ira na nona itokani vinaka duadua e a daukaulotu, ka mate mai Vietnam ni oti na nona kaulotu.

Ke a sega beka ni mate na itokani nei tamaqu oya, au vakabauta ni a rawa vua me lewena na Lotu. Na italanoa ni nona bula e a rawa ni duatani sara. Ena vica na yabaki i muri, e a dau tu ga vua na nona dokai ira vakalevu na Yalododonu Edaidai. A sega ni lewena o koya e dua na matalotu, ia a tokona sara ga na noqu digidigi me‘u lewena na Lotu.

Ni oti e vica na vula mai na nona takali o tamaqu vakacabecabe, au a tukuna vei tinaqu me baleta na noqu papitaiso. E a sega ni lako vinaka sara oya. Ia, ena noqu lako ki na Netherlands me‘u lako i sikovi iratou na lewe ni matavuvale era Dutch ena yasana vei tinaqu, au a wasea vei iratou na noqu saumaki mai. Oqori na gauna au a vulica kina e dua tale na isema vakamatavuvale ki na Lotu.

Ena noqu veisiko, e a gole mai vei au o noqu momo. “E tiko e dua na ka me‘u solia vei iko,” a kaya o koya. A qai solia vei au e dua na imatai ni ilavelave ni iVola i Momani ena vosa Vaka-Dutch, ka tabaki ena 1890.

“E a taukena tu na nodatou matavuvale ena dua na gauna balavu,” a kaya o koya. “Au vinakata mo taukena.”

Na isema e rua oqo ni matavuvale ki na Lotu e veivakacegui sara vakalevu vei au. Nikua, au sa dau vakamareqeta na iVola i Momani ena Vosa Vaka-Dutch o ya. E vakananuma vei au oi rau na imatai ni daukaulotu ka rau a sikovi au. E vakananuma vei au na bibi ni kena vakatavulici na iVola i Momani ki na noqu saumaki mai. E vakavotuya vei au na nona doka na Lotu na tamaqu sa mai takali ka vakakina na nodra sa ciqoma oti na kosipeli vakalesuimai eso na noqu qase e liu.

E vakananuma talega vei au ni iVola i Momani e tiko vakaidina kina na kaukauwa me rau kila ruarua kina na “Jiu kei ira na kai Matanitu Tani ni sa Karisito ko Jisu, na Kalou Tawamudu, ka sa dau vakaraitaki koya vei ira na veimatanitu kecega.”²