Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 1: ‘Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani’


Lēsoni 1

“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”

Taumuʻá

Ke fakamamafaʻi e mahuʻinga taʻengata ʻo e fāmilí pea mo tokoniʻi e kau akó ke nau ʻilo e meʻa ʻoku fiemaʻu ke nau fai ke maʻu ai e lelei kānokato ʻo e kalasi ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí.

Teuteú

  1. Vakaiʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻoatu ʻi he “Ko ho Fatongia ʻi Hoʻo Hoko ko e Faiakó” (peesi x–xii ʻo e tohi lēsoni ko ʻení). Vakaiʻi ha ngaahi founga ke fakahoko ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo teuteu atu ko ia ke faiakó.

  2. Lau e ngaahi kaveinga ʻo e lēsoní ʻoku tohi mataʻāʻā atú, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi mai ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e tokāteline ʻi he lēsoní. Ke hoko ko e konga hoʻo teuteú, fakalaulauloto ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he lolotonga ʻo e uiké kotoa, mo kolea e tataki ʻa e Laumālié ke ʻilo e meʻa ʻoku totonu ke tō ai hoʻo fakamamafá ke feau ai e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó.

  3. Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ʻoku maʻu ʻi he peesi ix ʻo e tohi lēsoni ko ʻení pea mo e peesi iv ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Akó ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí.

  4. Maʻu ha tatau ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Akó ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻihe Nofo- malí mo e Fāmilí (36357 900) ke takitāuhi e tokotaha kotoa pē. ʻOku totonu ke ke maʻu ʻa e ngaahi tatau ko ʻení mei he kau palesitenisī ʻo e Lautohi Fakasāpaté, kalake ʻa e uootí, pe tokoni kalake ʻa e uootí ʻoku vahe ki he nāunaú.

  5. Tomuʻa vahe ki ha toko ua ʻo e kau akó ke na teuteu ke fakamatala nounou pē fekauʻaki mo e faʻahinga ongo naʻá na maʻu ʻi he taimi naʻá na mali ai ʻi he temipalé. Toe kole pē ke na teuteu ke fakamatala fekauʻaki mo e fiefia mo e ngaahi tāpuaki ʻokú na maʻu ʻi he moʻuí ni koeʻuhí ko ʻena sila ki hona malí ki he taʻengatá. Kolea maʻu pē e Laumālié ki hono fili ʻo ha taha ke ne fakahoko e ngāué ni.

  6. Ki muʻa pea fai ʻa e kalasí, hiki ʻi he palakipoé ʻa e kupuʻi lea ko ʻení (mei he Stand Ye in Holy Places [1974], 255):

    Ko e ngāue mahuʻinga taha ʻa e ʻEikí te tau ala fakahokó, ʻoku fai ia ʻi loto ʻi he ngaahi holisi ʻo hotau ngaahi ʻapí.

    Palesiteni Hāloti B. Lī Palesiteni Hono Hongofulu Mā Taha ʻo e Siasí

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

ʻOku malanga ʻaki ʻe he kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ʻa hono mahuʻinga taʻengata ʻo e nofo-malí mo e fāmilí.

Fai ange ʻa e talanoa moʻoni ko ʻení:

Naʻe ʻi ai ha tangata ne hangē kuo mole kotoa ʻene koloá ʻi ha tāfea fakalilifu naʻe hoko. Naʻá ne tēngihia, ʻo ʻikai ko e mole ʻa ʻene ngaahi koloa fakamāmaní, ka koeʻuhí he naʻe ʻikai ke ne toe ʻilo hono uaifi ʻofaʻangá mo ʻena fānau ʻe toko faá. Ne ngali hā mahino mai mahalo kuo nau melemo kotoa. Ne ongona vave mai ha talanoa ʻoku nau kei moʻui pea ʻoku nau tatali mai ki ai ʻi ha falemahaki ofi mai pē. Ko ha mōmeniti fakangalongataʻa moʻoni ʻa e taimi ne toe fakataha ai e fāmilí ni! Lolotonga ʻenau fiefiá ne pehē ai ʻe he tangataʻeikí, “kuo toe maʻu hoku fāmilí, pea neongo ʻoku ʻikai ha koloa fakaemāmāni ʻe taha te u maʻu, ka ʻoku ou ongoʻi tatau mo ha tangata koloaʻia” (quoted by Robert L. Simpson, ʻi he Conference Report, Oct. 1980, 11–12; pe Ensign, Nov. 1980, 11).

Vahevahe nounou hoʻo tui mo hoʻo fakamoʻoni fekauʻaki mo e nofo-malí pea mo e fāmilí. Ka feʻunga, pea vahevahe ange ʻa e ongo ʻokú ke maʻu ʻo kau ki ho fāmili ʻoʻoú. Lau ange leva ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ ʻOku ʻikai ko e uho ʻo e Siasí ʻa e ngaahi siteiki [senitaá]; pea ʻoku ʻikai ko e falelotú… . Mahalo ʻoku ʻikai ko e ngaahi temipalé ʻa e feituʻu toputapu taha he māmaní. ʻOku toputapu ʻa e falelotú, siteiki senitaá, mo e ngaahi temipalé he ʻoku nau tokoni ki hono langa ʻo e akoʻanga toputapu taha ʻi he Siasí—ʻa ia ko e ʻapí— pea mo tāpuekina ai e fetuʻutaki toputapu taha ʻi he Siasí, ʻa ia ko e fāmilí” (“That All May Be Edified” [1982], 234–35).

ʻOange ki he toko taha ako taki taha ha tatau ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Akó ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Fekau ke nau vakai ki he peesi iv. Fakamatalaʻi ange naʻe tuku mai ʻe he kau Palesitensī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he 1995 ha fanongonongo ki māmani fekauʻaki mo e nofo-malí pea mo e fāmilí. ʻE aleaʻi ʻi he kalasi ko ʻení ha konga lahi ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi mai ʻi he fanongonongó ni. Lau mo e kau akó ʻa e fanongonongó pea fakaafeʻi ha niʻihi kehekehe ʻi he kau akó ke nau lau leʻo lahi e palakalafi taki taha.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi tokātleine mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi mai ʻi he fanongonongo ʻo e fāmilí? (Fakakaukauʻi hano hiki e ngaahi talí ʻa e kalasí ʻi he palakipoé.) Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ʻe māmani ʻa e faleʻi mo e fakatokanga ko ʻení?

    Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí, ko e Palesiteni Hono Hongofulu Mā Nima ʻo e Siasí ʻo pehē: “Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku tau maʻu ai he ngaahi ʻahó ni ʻa e fanongonongo fekauʻaki mo e fāmilí? Ko hono ʻuhingá he ʻoku tuʻu ʻa e fāmilí ʻi ha tuʻunga ʻoku fakatuʻutāmaki. ʻOku hoko ha maumau ki he ngaahi fāmilí ʻi he feituʻu kotoa pē ʻi he mamaní. Ko e feituʻu ke kamata mei ai hono fakaleleiʻi ʻo e anga ʻo e nofó ko ʻapi. ʻI he taimi lahi, ʻoku fai pē ʻe he fānaú ia ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ange kiate kinautolú. ʻOku tau feingá ni ke ngaohi ʻa e māmaní ke hoko ko ha feituʻu ʻoku toe lelei ange ʻaki ʻetau fakamālohia ange ʻa e fāmilí” (“Ngaahi Fakakaukau Fakalaumālié,” Tūhulu, ʻAokosi 1997, 5).

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuo fakamālohia ai koe mo ho fāmilí ʻi haʻamou muimui ki he faleʻi ʻi he fanongonongo ko ʻení?

ʻOku lava ʻe he mali taʻengatá ʻo ʻomi ʻa e fiefiá mo ha ngaahi tāpuaki lahi ʻi he moʻuí ni mo e taʻengatá kotoa.

Fakamamafaʻi ange ko e mali taʻengatá, ko e uho ia ʻo e palani lahi ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefiá. ʻOkú ne fakaʻatā e ngaahi fāmilí ke nau maʻu ʻa e fiefia moʻoní ʻi he moʻuí ni pea ke hokohoko atu ʻenau fakalakalaka ki he taʻengatá.

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki te tau lava ke maʻu ʻi he moʻuí ni ʻi he taimi kuo tau mali ai ki he taʻengatá?

    Fakaafeʻi e niʻihi naʻe vahe ki aí ke nau fakamatala nounou ki he ongo ne nau maʻu ʻi he taimi naʻa nau mali ai ʻi he temipalé pea pehē ki he fiefia mo e ngaahi tāpuaki ʻoku nau maʻu ʻi he moʻuí ni koeʻuhí ko hono silaʻi kinautolu ki honau malí ki he taʻengatá. (Vakai ki he “Teuteú,” fika 5.)

    Fakakaukau ke ke vahevahe ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi lea ko ʻení:

    Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Semisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí: “ ʻOku lahi ha ngaahi fuakava ʻoku ʻikai lava ʻo fakamavahevaheʻi mei he fiefia ʻi he māmaní mo e maama ka haʻú. ʻOku kau ʻi he ngaahi fuakava mahuʻinga tahá ʻa e ngaahi fuakava ʻo e mali ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí. ʻOku tafe mai ʻi he ngaahi fuakava ko ʻení ʻa e ngaahi fiefia maʻongoʻonga taha ʻo e moʻuí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1998, 19; pe Tūhulu, Siulai 1998, 19).

    Naʻe pehē ʻe ʻEletā Poiti K. Peeka ko e “feʻofaʻakí, ʻofá, nofo-malí mo e tuʻunga fakaemātuʻá ko e “ngaahi meʻa maʻa, fakaʻofoʻofa mo fakalata taha ia ʻo e moʻuí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1993, 28; pe Tūhulu, Sānuali 1994, 21).

    Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “ ʻOku hoko ʻa e feohi fiefia ʻo e mali taʻengatá ko e taha ia ʻo e ngaahi tāpuaki mahuʻinga taha kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ki heʻene fānaú. ʻIo, kuo hanga ʻe he ngaahi taʻu lahi ʻo ʻeku feohi mo hoku hoa fakaʻofoʻofá ʻo ʻomi ʻa e fiefia lahi taha ki heʻeku moʻuí. Naʻe talu pē mei he kamataʻangá mo e hoko ʻa e fetauhiʻaki ʻa e husepānití mo e uaifí ko e tuʻunga mahuʻinga taha ia ʻo e palani lahi ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ki he fiefiá. ʻOku takiekina ʻetau moʻuí ki he leleí pea ʻoku fakahaohaoaʻi mo ngaohi ke fakaʻeiʻeiki ʻa kitautolu takitaha ʻi heʻetau fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki fungani ʻo e feohi mo e kau mēmipa ʻofeina ʻo hotau fāmilí” (ʻi he Conference Report, Oct. 1997, 42; pe Tūhulu, Sānuali 1998, 39).

    ʻI heʻene fuofua lea ki he kāingalotú ʻi heʻene hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí, naʻe pehē ai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí: “ ʻOku ou fakahā ʻeku fakamālō ki hoku uaifi ʻofeina ʻo e taʻu ʻe nimangofulu mā fitu ko ʻení… . ʻOku ou fakamālō moʻoni koeʻuhí ko e fefine mahuʻinga ko iá, ʻa ia kuó ne fononga pea tuʻu ʻi hoku tafaʻakí ʻi he laʻalaʻā mo e afā. ʻOku ʻikai ke ma kei mālohi ʻo hangē ko e kuohilí, ka ʻoku ʻikai pē ke ʻi ai ha liliu ʻi heʻema feʻofaʻakí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1995, 93; pe Tūhulu Siulai 1995, 84).

Fakamatalaʻi ange ʻoku tokolahi ha kakai ʻoku nau tui ko e nofo-malí mo e nofo fakafāmilí ko ha ongo ngaahi meʻa fakamatelie pē. Ka ʻi heʻetau hoko ko e mēmipa ʻo e Siasí, ʻoku tau ʻiloʻi ai ʻe lava ke hū ʻi he temipalé ha ongo mātuʻa ʻokú na tatau pea silaʻi kinaua ki he taʻengatá ko ha husepāniti mo ha uaifi ʻo fakafou ʻi he ouau toputapu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻI he taimi ʻoku mali ai ha tangata mo ha fefine ʻi he foungá ni, ʻokú na kamata leva ai ha fāmili taʻengata.

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki taʻengata ʻoku talaʻofa ʻaki ki he ngaahi hoa mali ʻoku silaʻi kinautolu ʻaki ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea nau tauhi faivelenga maʻu ai pē ki heʻenau ngaahi fuakavá? (Lau mo e kau akó ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4; 132:19–24, 30–31). ʻOku kau ʻi he lisi ko ʻení ha ngaahi tali, ʻa ia ʻe lava pē ke hiki ʻi he palakipoé.)

    1. ʻE hakeakiʻi kinautolu ki he tuʻunga māʻolunga taha ʻo e naunau fakasilesitialé pea mo Sisū Kalaisi mo e Tamai Hēvaní (T&F 131:1–3; 132:20–24).

    2. Te nau fakataha “ ʻi he nofo taimí pea fai atu ʻi hono kotoa ʻo e nofo taʻengatá” (T&F 132:19). ʻE kau atu ʻenau fānaú ki honau ngaahi fāmili taʻengatá. (Fakamatalaʻi ange ko e Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá, ʻa ia ʻoku lave ki ai ʻa e T&F 132:19, ko e Laumālie Māʻoniʻoní ia. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo fakatatau mo ʻetau faivelengá, ʻoku fakahōifua ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo tau maʻú pea pehē ki he ngaahi fuakava kuo tau fakahokó.)

    3. Te nau “maʻu ʻa e ngaahi nofoʻanga fakatuʻi, mo e ngaahi puleʻanga, mo e ngaahi fonua, mo e ngaahi mālohi”(T&F 132:19).

    4. They will continue to have seed, or spirit children, throughout eternity (T&F 132:19, 30–31; vakai foki, T&F 131:4).

  • ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he ʻilo ko ia ʻoku malava pē ke taʻengata ʻa e fāmilí?

Fakamahino ange ʻoku toko lahi ha kāingalotu faivelenga, ʻa ia ʻoku ʻikai ko honau foʻui ia ʻo nautolu, ʻoku ʻikai te nau maʻu e faingamālie ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e mali taʻengatá ʻi he moʻuí ni. Fakamamafaʻi ange kuo talaʻofa mai e ʻEikí ʻe iku maʻu ʻe he kāingalotu faivelenga kotoa pē ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení. Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke tokoniʻi ke mahino ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, peá ke lau ange ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Taleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ ʻOku mau ʻiloʻi ʻoku tokolahi ha Kāingalotu lelei mo moʻui taau ʻoku nau kei masivesiva ʻi he ngaahi faingamālie mo e ngaahi fie maʻu ke moʻui fakalakalaka aí. ʻE hanga ʻe he nofo taʻemalí, taʻe fanaú, maté pea mo e vete malí ʻo feingaʻi ke taʻofi mo fakatoloi ʻa hono fakahoko ko ia ha ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí. Pea ʻikai ko ia pē, ka ʻoku ʻi ai ha kau fefine ia ʻoku nau loto ke nau hoko ko ha faʻē taimi kakato. Ka ko e ngaahi faingataʻa fakataimi pē ʻeni. Kuo talaʻofa mai ʻa e ʻEikí he ʻikai taʻofi ʻi he ngaahi ʻitānití ha gnaahi tāpuaki mei he ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ko ia ʻoku nau tauhi e ngaahi fekaú, pea nau tauhi moʻoni ki heʻenau ngaahi fuakavá, mo nau loto ke fai ʻa ia ʻoku totonú.

“Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ko ia naʻe masiva ai ʻa e maama fakamatelié ʻe fakatonutonu ia mo maʻu ʻi he Nofotuʻí, ʻa ia ko e taimi ia ke fakahoko pe fakakakato kotoa ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe taʻe kakato ʻi he palani lahi ʻo e fiefiá maʻá e fānau moʻui taau kotoa pē ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOku tau ʻiloʻi ʻoku moʻoni ia ʻi heʻene fekauʻaki mo e ngaahi ouau fakatemipalé. ʻOku ou tui ʻe hoko moʻoni ia ʻi he ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí pea mo e ngaahi meʻa ʻe aʻusiá (ʻi he Conference Report, Oct. 1993, 101; pe Tūhulu, Sānuali 1994, 100).

Ke lave ki he ngaahi tūkunga fakatāutaha ʻo e kau akó, mahalo ʻe tokoni ke lau ha taha pe lōua e ongo lea ko ia ʻi he “Nāunau Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ʻi he peesi 9.

ʻOku fakataumuʻa ʻa e kalasi ko e Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí ke tokoniʻi kitautolu ke tau fiefia ʻi heʻetau ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí.

Fakaafeʻi ha taha he kau akó ke ne lau leʻo lahi ʻa e lea ko ʻení:

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Haloti B. Lī, ko e Palesiteni hono Hongofulu Mā Taha ʻo e Siasí, Ko e ngāue mahuʻinga taha ʻa e ʻEikí te tau ala fakahokó, ʻoku fai ia ʻi loto ʻi he ngaahi holisi ʻo hotau ngaahi ʻapí” (Stand Ye in Holy Places, 255).

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe kehe ai e māmaní kapau ʻe moʻui ʻa e toko taha kotoa ʻo fakatatau mo e fanongonongo faingofua ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe fokotuʻutuʻu e kalasi ko ʻení ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi hono fakamālohia ʻo e nofo-malí pea mo e fāmilí, pea mo maʻu ha fiefia ʻi heʻetau ngaahi feohi fakafāmilí. ʻOku fakatefito ʻa e ngaahi lēsoní ʻi he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi mai ʻi he folofolá mo e kau palōfita ʻi onopōní.

Fakamahino ange ʻoku hanga ʻe hono fili ʻe he kāingalotú ke nau kau ki he kalasi ko ʻení, ʻo fakahaaʻi mai ʻa ʻenau holi ke fakamālohia honau fāmilí. ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻe tolu kuo pau ke nau fai ke nau maʻu kakato ai e ngaahi lelei ʻo e kalasí ni:

  1. Kau he fealeleaʻaki ʻi he kalasí.

    Fakamahino ange ʻe lava ke feakoʻaki ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku kau ʻi he kalasí ni ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻenau taukei ʻi he nofo-malí pe tauhi fānaú. Fakaafeʻi ha niʻihi ke nau fai ʻenau fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ʻoku nau aleaʻí pea nau fevahevaheʻaki ʻa e ngaahi meʻa kuo nau aʻusiá, ʻa ia ʻoku fekauʻaki tonu mo e ngaahi lēsoní.

  2. Fakaʻaongaʻi ʻa e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Akó ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi heNofo- malí mo e Fāmilí.

    Fekau ki he kau akó ke fakaava ʻenau Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Akó ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Fakamahino ange ʻoku ʻi he lēsoni taki taha ʻo e tohi fakahinohino akó ha “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó,” ʻa ia ko ha ngaahi fokotuʻu ke tokoni ki he kalasí ke nau fakahoko e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo nau akó. ʻIkai ngata aí, ʻoku ʻoatu fakataha mo e lēsoni taki taha ha fakamatala ʻe taha pe ua mei he kau Taki Māʻolunga ʻo e Siasí. Hili e lēsoni kotoa pē, ʻoku totonu ke fakakakato ʻe he kalasí ha taha ʻo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fokotuʻu atú mo nau ako e fakamatala taki taha. ʻE lava ke maʻu ʻe he ongo meʻa mali kotoa pē ha ngaahi lelei lahi mei heʻenau lau mo aleaʻi fakataha ʻa e ngaahi fakamatalá.

    Vakai ki he peesi 3–8 ʻi he tohi fakahinohino akó. Poupouʻi e kalasí ke nau toe fakamanatu e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoni ko ʻení ʻaki (1) ʻenau muimui ki ha taha ʻo e ngaahi fakataha ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó” pea mo (2) ako fakamātoato ʻa e fakamatala “Ki he Moʻuí ni mo e Taʻengatá” ʻa ia naʻe fai ʻe ʻEletā Poiti K. Pēká.

    Poupouʻi e kalasí ke nau omi ki he kalasí mo ʻenau ngaahi tohi fakahinohino akó ʻi he lēsoni taki taha.

  3. Feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he ngaahi lēsoní.

    Fakamamafaʻi ange ʻoku ʻikai ke feʻunga ʻa e ako ʻataʻatā pē ki he ongoongoleleí. Ke ʻaonga pea ola lelei ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻetau moʻuí, kuo pau ke tau moʻuiʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau akó. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī, “ ʻOku ʻikai pē ke tau teitei ʻiloʻi moʻoni ha meʻa fekauʻaki mo e ongoongoleleí kae ʻoua kuo tau aʻusia e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono moʻuiʻaki ʻo e tefitoʻi moʻoni takitaha” (Stand Ye in Holy Places, 215).

ʻE lava ke hoko hotau ngaahi ʻapí ko ha “konga ʻo hēvani” ʻi heʻetau langa ʻi he “maka ʻo hotau Huhuʻí.”

Fakamamafaʻi ange ko e ʻapí pē ʻa e feituʻu ʻe taha ʻi he mamaní he ʻahó ni ʻe lava ke maʻu ai ʻa e nongá. Pea lau ange leva ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Tomasi S. Monisoni ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

“Kapau te tau feinga moʻoni, ʻe lava pē ke hoko hotau ʻapí ko ha konga ʻo hēvani ʻi māmani. ʻOku ʻikai ngata ʻi he makatuʻunga ʻetau lavameʻá mei he ngaahi meʻa ʻoku tau fakakaukau ki aí, ngaahi ngāue ʻoku tau faí, pea pehē ki heʻetau tōʻonga moʻuí, ka ʻoku nau fakaʻilongaʻi mai foki ʻa e hala ki heʻetau ngaahi taumuʻa taʻengatá” (ʻi he Conference Report, Oct. 1988, 80–81; pe Tūhulu, Sānuali 1989, 83).

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke hoko ai ʻa ʻapi ko ha” konga ʻo hēvani”?

Hili e tali mai ʻa e kalasí ki he fehuʻi ko ʻení, vahevahe ange leva hoʻo ngaahi tui fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke hoko ai ʻa ʻapi ko ha konga ʻo hēvaní. Ka feʻunga ke fai, peá ke vahevahe ange ha meʻa ʻe taha pe ua ne ke aʻusia fakatāutaha, ke hoko ko ha konga ʻo hoʻo fakamoʻoní.

Vahevahe ange ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo, ko e Palesiteni hono hongofulu mā ua ʻo e Siasí:

“ ʻOku kamata ke movete pea mōlia atu ʻa e ngaahi fakataputapu fakasōsiale naʻe tokoni he kuohilí ke fakamālohia mo langomaki hake ʻa e fāmilí. ʻE hokosia mai ʻa e taimi ko kinautolu pē ʻoku tui fakamātoato mo moʻoni ki he nofo fakafāmilí, te nau lava ʻo maluʻi honau ngaahi fāmilí ʻi he uhouhonga ʻo e kovi ʻoku tuʻunuku mai ke ʻākilotoa kitautolú” (ʻi he Conference Report. Oct. 1980, 3; pe Tūhulu, Sānuali 1981, 4).

Lau mo e kalasí ʻa e Hilamani 5:12. Pea lau ange ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“Kapau te mou langa homou ngaahi ʻapí ʻi he maka fakavaʻe ʻo hotau Huhuʻí pea mo e ongoongoleleí, ʻe lava leva ke nau hoko ko ha hūfangaʻanga ki hotau ngaahi fāmilí ke nau malu ai mei he ngaahi haʻahaʻa ʻo e moʻuí” (Tūhulu Siulai 1993, 84).

  • ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ke langa ho ʻapí ʻi he “maka fakavaʻe ʻo hotau Huhuʻí”? Ko e hā ha ngaahi meʻa pau ʻe fai ʻe he ngaahi fāmilí ʻo kapau ʻoku fakatefito honau ngaahi ʻapí ʻia Kalaisi?

Fakamamafaʻi ange ʻoku aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ke tokoni ki hono fakamālohia ʻo e nofo-malí mo e fāmilí. ʻOku totonu ke tau fakahoko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení koeʻuhi ke tau toe ofi ange ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi hotau ngaahi ʻapí. Kuo pau ke ʻoua naʻa ngalo ʻiate kitautolu e feilaulau Fakalelei taʻefakangatangata ʻa e Fakamoʻuí, ʻa ia ʻokú ne fakafaingamālieʻi kitautolu ke tau nofo fakataha mo hotau ngaahi fāmilí ʻo aʻu ki he taʻengatá.

Fakaʻosí

Fakahā hoʻo loto manava-kavakava fekauʻaki mo e kalasí ni, pea ʻai ke ʻilo ʻe he kalasi e ngaahi meʻa te nau lava ke ʻamanaki atu ʻe maʻu meiate koe ʻi hoʻo hoko ko e faiakó. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo fakapapauʻi kiate kinautolu te ke mateuteu fakalaumālie ke ke faiako pea te ke kau fakataha mo kinautolu ʻi hono fakahoko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoni taki taha mo fakaʻaongaʻi e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Poupouʻi e kau akó ke nau tukupā ke kau atu ki he ngaahi fealēleaʻaki ʻi he kalasí, fakaʻaongaʻi e tohi fakahinohino akó pea mo fakahoko e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau ako ki aí.

Fakamoʻoni ki hono mahuʻinga lahi ʻo e fāmilí, ʻo fakatatau mo e ueʻi ʻa e Laumālié. Fakahaaʻi hoʻo fakamālō koeʻuhí ko e ʻilo ko ia ʻe lava ke taʻengata ho fāmilí.

Nāunau Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Ngaahi lea ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fie maʻu ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke nau ʻi he tuʻunga fakafāmili anga-mahení.

Ke lave ki ha ngaahi tūkunga ʻo ha kau ako ʻoku ʻikai ke nau ʻi he tuʻunga fakafāmili anga-mahení, lau ange ha taha pe fakatouʻosi e ongo lea ko ʻení:

Naʻe fakahā ʻe Palesiteni ʻEselā Tafi Penisoni, ko e Palesiteni hono hongofulu mā tolu ʻo e Siasí, ki he houʻeiki fafine taautaha ʻo e Siasí ʻo pehē: “ ʻOku mau vakai kiate kimoutolu ko ha konga mahuʻinga ʻo e toto moʻui ʻo e Siasí. ʻOku mau lotua he ʻikai ke hanga ʻe he ngaahi fakamamafa ʻoku mau fakatō anga-maheni ki he ngaahi fāmilí, ʻo ʻai ke mou ongoʻi ʻoku ʻikai toe fie maʻua kimoutolu pe te mou ongoʻi ʻoku ʻikai hamou mahuʻinga ki he ʻEikí pe ko Hono Siasí. Ko e ngaahi haʻi toputapu ʻo e mēmipa ʻi he Siasí ʻoku toe mahulu ange ia ʻi he tuʻunga fakaemalí, taʻu motuʻá pe tūkunga lolotongá pē. ʻOku mahulu hake ʻi ha toe meʻa ʻa homou mahuʻinga fakafoʻituitui ko ia (ʻi hoʻomou hoko ko ha ʻofefine ʻo e ʻOtuá”(Tūhulu Sānuali 1989, 119).

Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Samita, ko e Palesiteni hono hongofulu ʻo e Siasí ʻo pehē: “Kapau ʻoku ʻi ai ha tangata pe fefine kuo fakamaʻu ʻi he temipalé ki he moʻuí ni mo e taʻengatá peá ne fai angahala pea mole ai ʻene totonu ki he moʻui hakeakiʻí ʻi he nāunau fakasilesitialé, heʻikai lava ke ne taʻofi ai ʻe ia ʻa e fakalakalaka ʻa hono hoá, ʻa ia ʻokú ne moʻui faivelengá. ʻE fakamaauʻi ʻa e toko taha kotoa pē ʻo fakatatau ki heʻene ngāue [ʻaʻana] pē, pea he ʻikai ha fakamaau totonu ʻo ka fakahalaiaʻi ʻa e taʻehalaiá koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻa e kau halaiá” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 2:177).