Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 9: Ko e Fānaú ko e Tofiʻa [mei he ʻEikí]’


Lēsoni 9

Ko e Fānaú ko e Tofiʻa [mei he ʻEikí]”

Taumuʻá

Ke fakamanatu ki he kau akó ko e taimi ko ia ʻoku tali ai ʻe he ngaahi mātuʻa ʻi māmaní ʻa e fānau ʻa e Tamai Hēvaní ki honau ngaahi ʻapí, ʻoku nau tali leva ʻa e fatongia ko ia ke ʻofaʻi, tauhi, akoʻi pea tataki atu ʻakinautolu ki he moʻui taʻengatá.

Teuteú

  1. ʻI hoʻo teuteu ko ia ke ke faiakó, fekumi ki ha ngaahi founga te ke lava ʻo muimui ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku ʻasi ʻi he “Ko ho Fatongia ʻi Hoʻo Hoko ko e Faiakó” (peesi x–xii ʻo e tohi lēsoni ko ʻení).

  2. Lau ʻa e ngaahi ʻuluʻi fakamatala ʻo e lēsoní ʻoku tohiʻi mataʻāʻā atú. ʻOku ʻomi ʻi he ngaahi ʻuluʻi fakamatala ko ʻení hano vakaiʻi fakalūkufua ʻo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoní. ʻE kau he konga hoʻo teuteú haʻo fakakaukauʻi ha ngaahi founga ke tokoniʻi ʻaki e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Fekumi ki he laumālié ke ne tokoniʻi koe ʻi he ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tō ki ai hoʻo fakamamafá ke feau ʻaki e ngaahi fiemaʻu ʻa e kalasí.

  3. Tomuʻa kole ki ha fānau Palaimeli ke nau haʻu ki he kalasí ʻi he kamataʻanga ʻo e lēsoní ʻo hivaʻi ʻa e “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” (Ngaahi Himí#193). Ka ʻikai peá ke teuteu ke mou hiva pē mo e kalasí.

  4. Tomuʻa kole ki ha toko taha pe toko ua ʻi he kalasi ke na teuteu ha kiʻi lea nounou fekauʻaki mo e fiefia ko ia ʻoku ʻomi ʻe he fānaú ki heʻenau moʻuí. Fokotuʻu ange ke kau ʻi heʻena fakamatalá mo ha ngaahi meʻa ne hoko fakafoʻituitui kia kinaua. Fekumi ki he tataki ʻa e Laumālié ʻi hoʻo fakakaukauʻi ko ia pe ko hai te ke kole ki ai ke ne fai ʻa e vahevahé.

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

ʻOku fakafalala mai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻEne fānau fakalaumālié ki ha ngaahi mātuʻa fakamāmani.

Kole ki he fānau Palaimeli ne ʻosi kole ki aí ke nau hivaʻi ʻa e “Fānau Au ʻa e ʻOtua” (vakai ki he “Teuteú” fika 3). Fakaʻatā ʻa e fānaú ke nau foki ki he kalasi Palaimeli hili pē ʻenau hivá. Kapau ne teʻeki ke ke kole ki he fānau Palaimelí peá ke fakaafeʻi leva ʻa e kalasí ke mou hivaʻi ʻa e foʻi hivá.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻoku akoʻi mai ʻe he hiva ko ʻení?

  • Ko e hā ha meʻa ʻoku tau ako mei he hivá ni ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fatongia ko ia ʻo e mātuʻá? (Fakakaukau angé ki he lea ʻi he tau ko ia ʻo e hivá: Taki au, ʻeva mo au,/ ke u ʻilo ʻa e halá. /Akoʻi au ke u fai lelei. / Ke nofo mo ia ha ʻahó

    Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikeli, ko e Palesiteni hono hongofulu mā nima ʻo e Siasí ʻo pehē: “ ʻOua naʻa ngalo ko e fānau valevalé ni ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine kinautolu ʻo e ʻOtuá pea ko ho fatongia pē ia ʻoʻou koe tauhi kinautolu, he naʻe tomuʻa hoko Ia ko e mātuʻa ki muʻa ʻiate kimoutolu pea ʻoku teʻeki ai ke Ne tukuange Hono fatongia fakamātuʻa ko iá pea mo ʻEne totonu fakaemātuʻá pe ko e tokanga ki Heʻene fānau valevalé. Ko ia, mou ʻofaʻi mo tokangaʻi ʻa kinautolu. Ngaahi tamai, mapuleʻi homou loto ʻitá ʻi he lolotongá ni pea mo e ngaahi taʻu ka hoko maí. Ngaahi faʻē, mapuleʻi homou leʻó; ʻai ke leʻo siʻi. Ohi hake hoʻomou fānaú ʻi he ʻofa, ʻi he anga-lelei pea mo e ngaahi naʻinaʻi ʻa e ʻEikí. Tokangaʻi hoʻomou fānaú. Talitali lelei kinautolu ki homou ngaahi ʻapí, pea fafangaʻi mo ʻofaʻi kinautolu ʻaki homou lotó kotoa” (“Ngaahi Lea ʻa e Palōfita Moʻuí, Tūhulu Mē 1998, 26).

    Ne akonaki ʻa ʻEletā M. Lāsolo Palati ʻo pehē: “Ko e tangata kotoa pē ko e fānau fakalaumālie ia ʻa e ʻOtuá pea naʻe nofo ia mo e Tamai Hēvaní kimuʻa pea haʻu ki he māmaní. Naʻá Ne ʻomi ʻEne fānaú mo ʻene falala kakató ki ha ongo mātuʻa ʻi he māmaní, ʻa ia te na ʻoange kiate ia ha sino fakamatelie ʻi he founga fakaofo ko ia ʻo e fakatupú, pea ʻoange ai mo ha faingamālie mo ha fatongia toputapu ke ʻofaʻi, maluʻi, akoʻi, pea ʻohake ʻa kinautolu ʻi he māmá mo e moʻoní ke ʻi ai ha ʻaho te nau toe foki ai ki he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní, ʻo fakafou ʻi he Fakalelei mo e Toetuʻu ʻa Kalaisí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1991, 104; pe Ensign, May 1991, 78).

  • ʻE uesia fēfē ʻe he ʻilo ko ʻení e founga tauhi ʻe he mātuʻá ʻa ʻenau fānaú?

Lau ʻa e akonaki ko ʻeni naʻe fai ʻe Pīsope Lōpeti D. Heili lolotonga ʻa ʻene hoko ko e Pīsope Pule: “ ʻOku lahi ʻa e ngaahi founga ʻoku hanga ai ʻe he ngaahi mātuʻá fakamāmaní ʻo fakafofongaʻi ʻa ʻenau Tamai Hēvaní ʻi hono tauhi, ʻofaʻi, tokangaʻi, mo akoʻi ʻo e fānaú. ʻOku fakanatula pē ke sio ʻa e fānaú ki heʻenau mātuʻá ke ako mei ai ha ngaahi ʻulungāanga ʻo ʻenau Tamai Hēvaní. Pea ʻoku tupu ai haʻanau ʻofaʻi, fakaʻapaʻapaʻi, mo falala ki heʻenau mātuʻa fakamāmaní, pea mahalo ʻoku ʻikai te nau fakatokangaʻi, ka ʻoku nau maʻu ai mo e faʻahinga ongo tatau ki heʻenau Tamai Hēvaní” (Tūhulu Sānuali 1994, 11).

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakakaukau ki he founga ʻoku lava ai ke tākiekina ʻe he ngaahi tōʻonga mo e ngaahi ngāue ko ia ʻa e ngaahi mātuʻá ʻa e ngaahi ongo ʻoku maʻu ko ia ʻe he fānaú ki he Tamai Hēvaní.

ʻOku totonu ke feinga ʻa e ngaahi mātuʻá ke feau ʻa e ngaahi fiemaʻu fakafoʻituitui ʻa e fānaú.

Fakamatalaʻi ange ʻoku kehekehe ʻa e ngaahi fakaʻamu, talēniti pea mo e fiemaʻu ʻa e kiʻi tamasiʻi kotoa pē. ʻOku mahuʻinga leva ke feinga ʻa e ngaahi mātuʻá ke ʻilo ʻa e meʻa ʻe lava ʻe he fānaú ʻo faí pea mo ʻenau ngaahi fiemaʻu takitaha.

ʻOku tokolahi ʻa e fānau ʻoku nau faikehekehe ʻaupito mei heʻenau mātuʻá. ʻE lava pē ke kehekehe ʻa ʻenau lava ko ia ʻo mapuleʻi kinautolú pea lava foki ke kehekehe honau ngaahi mālohingá mo honau ngaahi vaivaí. ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi faikehekehe ko ʻení ko ha meʻa fakatupu loto foʻi ia ki he mātuʻá, ʻa ia ʻoku nau faingataʻaʻia ʻi he feinga ko ia ke taki mo tokoniʻi ʻa e fānaú ʻi ha ngaahi meʻa ʻoku teʻeki ke nau aʻusia ʻe kinautolú. ʻOku totonu pē ke manatuʻi ʻe he ngaahi mātuʻá kuo ʻosi ʻoange kiate kinautolu ʻa e fānau ko ʻení pea mo e falala kakato ʻa e Tamai Hēvaní pea te Ne tokoniʻi kinautolu ke nau ʻilo ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke aʻusia ai ʻe he kiʻi taʻahine pe tamasiʻi takitaha ʻa hono tuʻunga fakalangí. Naʻe pehē ʻe Sisitā Maikolini P. Kulāsili, ʻa ia ne hoko ko e Palesiteni Lahi ʻo e Palaimelí:

“ ʻOku totonu ke tau feinga ke ʻiloʻi ʻa ʻetau fānaú. ʻOku totonu ke tau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku saiʻia aí, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau tokanga ki aí pea mo e meʻa te nau fai ʻo ka hoko haʻanau fakaʻamu. ʻI he taimi lahi ko e ngaahi meʻa ʻoku nau fakaʻānaua ki aí ko ha ngaahi meʻa ʻoku lelei mo fakaʻofoʻofa. Tukuange pē muʻa ʻa e fānaú ke nau fai ʻa ia ʻoku nau loto ke faí. ʻOua naʻá ke ngaohi kinautolu ke nau hoko ʻo tatau tofu pē mo ʻenau mātuʻá. ʻOange ha ngaahi faingamālie ke nau lava ʻo fekumi pea ʻilo ʻa e ngaahi meʻa te nau saiʻia aí pea fakalotolahiʻi kinautolu ʻi he ngaahi manako mo e talēniti ko ʻení ʻo tatau ai pē pe ʻoku tatau ʻa hoʻomo manakó pe ʻikai. (“Teaching Our Children,” Ensign, Apr. 1994, 62).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e ngaahi ʻulungāanga fakafoʻituitui mo e ngaahi fiemaʻu ʻa ʻenau fānaú?

  • Ko e hā nai hano kovi ʻo e hanga ko ia ʻe he mātuʻá ʻo fakamālohiʻi ʻa ʻenau fānaú ke kau ʻi ha faʻahinga ʻekitivitī pe meʻa ʻoku ʻikai tatau mo honau takitaha talēnití pe manakó?

  • Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ke fakatupulekina ai ʻa e ngaahi talēniti mo e ngaahi meʻa ʻoku lava ke fai ʻe heʻenau fānaú taki taha?

Ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení, kole ange kia kinautolu ke nau hiki mai ha ngaahi meʻa ʻoku faikehekehe ai ʻa e fānau ʻi he fāmili tatau pē, pea mei heʻenau ongo mātuʻá foki. ʻI heʻenau fai ʻení te nau lava ke nau vakai ai ki he ngaahi meʻa naʻa nau aʻusia ʻe kinautolu kau akó ʻi heʻenau hoko ko e mātuʻá, pe ko e ngaahi meʻa ne nau aʻusia mo ʻenau mātuʻá pea mo honau ngaahi tokouá pe tuofāfiné pe tuongaʻané. Hiki ʻa ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi he palakipoé. Mou aleaʻi leva ha ngaahi talēniti pe ngaahi ʻulungāanga pau ʻi he lisí. Lave ki he ngaahi talēniti pe ngaahi ʻulungāanga paú ʻaki hano fai ʻo e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení:

  • Ko e ha e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻa ke fakaʻaiʻai ʻaki ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ke ne kei hokohoko atu hono fakatupulaki ʻo e talēniti ko ʻení?

  • Kapau ʻoku maʻu ʻe ha kiʻi tamasiʻi ʻa e ʻulungāanga ko ʻení, ko e hā nai ha meʻa ʻe fai ʻe ha mātuʻa ke akoʻi ai ia ke ne ʻofa mo anga-lelei?

  • Ko e hā nai ha founga ʻe lava ke tokoni ai ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ʻokú ne maʻu ʻa e talēniti ko ʻení ki he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí?

Toe fakamahino ange kia kinautolu ko e mātuʻa ko ē ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku malava ʻe he fānaú mo honau ʻulungāanga takitahá, ʻoku nau malava ange ʻe kinautolu ʻo fakatonutonu ʻa ʻenau fānaú. Fakaafeʻi ʻa e kau ako ke nau lau ʻa e akonaki ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻElēta Sēmisi E. Fausi lolotonga ʻene ngāue mēmipa ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Hongofulu Mā Uá (peesi 58 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí).

“Ko e taha ʻo e ngaahi tukupā faingataʻa ki he mātuʻá ko ʻenau hanga ʻo fakatonutonu ʻi he founga totonú ʻa ʻenau fānaú. ʻE makatuʻunga ʻa e ngaahi anga ʻo ʻetau lehilehiʻi hake ha taha ʻi he fānaú ʻi honau ngaahi ʻulungāanga fakafoʻituituí. ʻOku kehekehe pea he ʻikai ke tatau ʻa e fānau kotoa pē. Kapau ʻoku ʻi ai ha founga ʻe lelei ki ha taha, ʻe ʻikai ʻaonga ia ki he tahá. ʻOku ʻikai te u ʻilo ʻe au ha niʻihi ʻe fakapotopoto ange ʻi he mātuʻa ʻa e fānaú, ke nau pehē ʻoku fuʻu fefeka ha fakatonutonu pea ʻoku fuʻu siʻisiʻi, he ko kinautolu foki ʻoku ʻofa taha ʻi he fānaú. Ko e faʻahinga meʻa ia kuo pau ke fakakaukauʻi ʻe he mātuʻa ʻi he faʻa lotu. Ko e tefitoʻi moʻoni ʻoku mahuʻinga taha ʻi he fakatonutonu kotoa pē ʻoku faiki he fānaú, ʻa hono fai ia tuʻunga ʻi he ʻofa kae ʻikai koeʻuhí ko hano tauteaʻi” (ʻi he Conference Report, Oct. 1990,41; pe Ensign, Nov. 1990,34).

  • Ko e hā nai ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻa ia kuó ne tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ko e fakatonutonú ʻoku totonu ke ʻoange ia ʻo fakatatau ki he ngaahi fie maʻu mo e ngaahi tuʻunga fakafoʻituitui ʻoku ʻi ai ʻa e kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné?

ʻOku maʻu ʻe he fānaú ʻa e totonu ke fetuʻutaki mo ʻenau mātuʻá ʻi he ʻofa.

Fakamahino ange kia kinautolu ko e taha ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga taha ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ko hono ʻai ha ʻātakai ʻo e ʻofá, anga fakakaumeʻá, pea mo e fiefiá ʻi honau ngaahi ʻapí. Vahevahe kia kinautolu ʻa e ongo lea ko ʻení :

Lolotonga e kei mēmipa ʻa ʻEletā Kōtoni B. Hingikelí ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Hongofulu Mā Uá, naʻa ne lea ai ʻo pehē : “He toki fānau monūʻia mo mohu tāpuekina ia ka ko e kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ʻokú ne ongoʻi ʻa e manavaʻofa ʻa ʻene ongo mātuʻá. ʻA e māfana mo e ʻofa ko ia ʻokú ne ʻomi ʻa e ngaahi ola ʻoku leleí ʻi he ngaahi taʻu ka muiaki atú” (Ensign, Nov. 1978, 18).

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Mālini K. Seniseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau Fitungofulú: “Pea hangē ko e ngaahi meʻa lahi ʻoku ʻaonga ʻi he moʻuí, ʻoku faʻa feau pē ʻetau ngaahi fiemaʻu ʻi he anga fakakaungāmeʻá ʻi ʻapi. Ka ongoʻi ʻe heʻetau fānaú ʻa e anga fakakaumeʻá ʻi he fāmilí, ʻia kinautolu pē mo e mātuʻá, he ʻikai ke nau feinga taukakapa ke tali lelei kinautolu ʻi ha toe feituʻu kehe mavahe mei he ʻapí” (Liahona 1999, 75).

  • Ko e hā nai ha meʻa kuó ke manatu ki ai ʻi hoʻo tupu haké naʻá ne tokoniʻi koe ke ke ongoʻi ʻoku ʻofaʻi koe? Naʻe anga fēfē ʻa e hanga ʻe he ongoʻi ʻofa ko ʻení ʻo tākiekina koe ʻi hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ʻi ʻapi ke tokoni ki he fānaú ke nau ʻiloʻi ʻokú na ʻofaʻi kinautolú?

Toe fakamahino ange ko e taimi ‘oku feinga ai ‘a e ongo mātuʻá ke ‘i ai ha feohi ‘ofa mo ‘enau fānaú, ʻoku matuʻaki mahuʻinga ai ʻa e fetuʻutakí. Ne akonaki ʻa ʻEletā M. Lāsolo Palati ʻo pehē: “ ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange ki he vā ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ka ko ha fetuʻutaki ʻoku tauʻatāina mo fai totonu. ʻOku totonu ʻeni tautautefito ki he ngaahi mātuʻa ʻoku nau feinga ke akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tuʻunga ʻulungāanga ʻo e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú. Ko e malava ko ia ke talatalaifale mo e toʻutupú - pea mahalo ʻoku mahuʻinga ange ia, ke ke fakafanongo moʻoni ki he ngaahi meʻa ʻoku nau tokanga ki aí - ko e fakavaʻe ia ʻe lava ke langa ai ha vā ʻoku leleí. Ko e meʻa ko ia ʻoku tau faʻa mamata ki ai he taimi ʻe niʻihi ʻi honau fofongá pea mo ia ʻoku tau ongoʻi ʻi hotau lotó, ʻe lelei ange ʻene fetuʻutakí ʻaʻana ʻi he ngaahi meʻa ko ia ʻoku tau fanongo mo leaʻakí” (Liahona Siulai 1999, 102–103).

  • Ko e hā nai e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi mātuʻá ke nau fetuʻutaki lelei ange ai mo ʻenau fānaú? (ʻE lava pē ke kau ai ha niʻihi ʻo e ngaahi tali ko ʻení.)

    1. ʻOua naʻa fiu he fakafanongó. ʻO ka fie maʻu peá ke toutou fakamatalaʻi ange ʻa e meʻa ʻoku mahino kia koe ʻi he meʻa ʻoku lea atu ʻaki ʻe he fānaú. Te ne fakahaaʻi ange ai kiate kinautolu ʻokú ke fakafanongo moʻoni ange pea ʻe tokoni foki ia ke ke fakapapauʻi ai ʻoku mahino kiate koe ʻa e meʻa ʻoku nau lea atu ʻakí.

    2. ʻAi ha taimi ke ke talanoa ai mo fakafanongo ki he fānaú ʻo tatau pē kapau ʻoku nau kei iiki pe aʻu pē ki he niʻihi ʻoku teʻeki lava ʻo leá.

    3. ʻAi ke ke tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku nau fakakaukau ki aí.

    4. Fakatalanoa kia kinautolu ʻi he ngaahi houa kaí.

    5. ʻAi ha taimi ke ke lava ʻo talanoa taha taha ai mo kinautolu.

    Ke fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ko ia ʻa e taimi ʻo e mātuʻá mo e fānaú fakatāutahá, vahevahe ange ʻa e faleʻi ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Hongofulu- Mā- Uá : “Fakamoleki ho taimí mo e fānaú, tuku ke nau fili ʻa e ngaahi ʻekitivitií pea mo e kaveinga ke aleaʻí. Tukunoaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakafelekeú” (Liahona 1999, 38).

Ke toe maʻu mo ha ngaahi fakakaukau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fetuʻutaki leleí, vakai ki he peesi 28–30 ʻi he lēsoni 5.

ʻOku fakatupu houhau ki he ʻOtuá ʻa hono ngaohikoviʻi ʻo e fānaú.

Lau mo e kau akó ʻa e Mātiu 18:6 Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ha totonu ʻa e mātuʻá ke ngaohikoviʻi ʻenau fānaú ʻi ha faʻahinga founga pē.

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga ʻoku ngaohikovia ai ʻa e fānaú? ( Fakakaukau ke hiki ha niʻihi ʻo e ngaahi talí ʻi he palakipoé. ʻE lava pē ke kau ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tali ko ʻení ʻi he lisí.)

    1. ʻIta fakapoʻuli

    2. Kaikaila

    3. Fakamanamanaʻi

    4. Tā pe ngaohikovia fakaesino

    5. Fetuʻutaki fakasekisuale pe ala taʻefeʻunga

    6. Fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea ʻoku tukuhifo ai kinautolu

    7. Taʻofi meia kinautolu e ngaahi tōʻonga ʻofá

    8. Fakalika kia kinautolu ha ngaahi faiva, hua, lea, makasini pe ngaahi meʻa ʻi he ʻInitanetí ʻoku taʻe feʻungá

    9. ʻIkai tokangaʻi kinautolu ke nau hao mei natulá

    10. Taʻe tokanga, kau ai ʻa e ʻikai ke tokangaʻi fakafaitoʻo pea mo e ʻikai ke feʻunga hono fakahinohinoʻi kinautolú

  • ʻOku kovi fēfē ʻa e ngaahi tōʻonga ko ʻeni ki he fānaú?

Hili haʻamou talanoa ki he fehuʻí ni, fakamatalaʻi ange ko e taimi lahi ko e kakai lalahi ne ngaohi kovia kinautolu heʻenau kei īkí te nau toe fai pē ʻa e meʻa tatau ki heʻenau fānaú, ʻo ʻikai ke nau ʻilo ʻe kinautolu hono kovi e tōʻonga ko ʻení. Ko ʻe taimi lahi te nau ongoʻi heʻikai pe te nau lava ʻo liliu ʻia kinautolu pē. Fakamamafaʻi ange ko e niʻihi naʻa nau faʻa ngaohikoviʻi ha niʻihi kehé te nau lava pē ʻo liliu ʻo kapau te nau loto māʻulalo ʻo kumi ki he tokoni mo e tataki ʻa e ʻEikí.

ʻE lava ke maʻu tokoni ʻa e niʻihi ʻoku nau fie ʻilo mo liliu mei he ngaahi tōʻonga kovi ko ʻení mei he pīsopé. ʻE lava ke ne faleʻi kinautolu. Te ne lava foki ke toe ʻoatu mo ha kau fai faleʻi mei he Vaʻa Tokoni ʻa e Siasí ki he Fāmili pe ko ha maʻuʻanga tokoni kehe ʻi ho koló ʻa ia ʻoku nau tatau mo e ngaahi tuʻunga ʻo e Siasí.

Lau mo e kau akó ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:41–44.

  • Ko e hā hono fekauʻaki ʻa e veesi ko ʻení pea mo e founga ʻoku fakatonutonu ʻaki ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú?

    Lolotonga e kei Tokoni ʻUluaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, naʻá ne akonaki ai ʻo pehē:

    “ ʻOku ʻikai fie maʻu ʻe he fānaú ia ʻa e taá. ʻOku nau fiemaʻu ʻa e ʻofá mo e fakalotolahí. ʻOku nau fie maʻu ha ngaahi tamai te nau lava ʻo sio ki ai ʻi he fakaʻapaʻapa kae ʻikai ʻi he ilifia. Kae mahulu ange aí, ʻoku nau fie maʻu ha faʻifaʻitakiʻanga…

    “ Ko e meʻa ʻoku ou kolé … ko ʻeku kole ke fakamoʻui ʻa e fānaú. ʻOku ʻi ai honau tokolahi ʻaupito ʻoku nau fononga holo ʻi he mamahi mo e manavahē, ʻi he tukuhāusia pea taʻe ha fakatuʻamelie. ʻOku fie maʻu ʻe he fānaú ʻa e maama ʻo e laʻaá. ʻOku nau fie maʻu ʻa e fiefiá. ʻOku nau fie maʻu ʻa e ʻofá mo e meʻakaí. ʻOku nau fie maʻu ʻa e manavaʻofá ʻo e fiemālié mo e anga- ʻofá. Neongo pe ko e hā hano mahuʻinga ʻo ha ʻapi, ka ʻe lava ʻe he ʻapi kotoa pē ʻo fokotuʻu ha ʻātakai ʻo e ʻofá ai, ko e ʻātakai ia ʻo e fakamoʻuí” (Tūhulu Sānuali 1995, 66).

    Naʻe akonaki ʻa Pilikihami ʻIongi ko e palōfita hono ua ʻo e Siasí ʻo pehē:

    “ ʻOhake hoʻomou fānaú ʻi he ʻofa mo e manavahē ki he ʻEikí; ako ke ʻilo ʻa honau ngaahi ʻulungāangá, peá ke fakatonutonu kinautolu ʻo fakatatau mo ia, pea ʻoua naʻá ke fakatonutonu kinautolu lolotonga hoʻo ʻitá; akoʻi kinautolu ke nau ʻofaʻi kimoutolu kae ʻikai ilifiaʻi” (Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widstoe [1954], 207).

ʻOku ʻomi ʻe he fānaú ha fiefia lahi ki he moʻui ‘a ‘enau mātuʻá.

Fakamahinoʻi ange ʻoku mahuʻinga ke manatuʻi ʻe he ngaahi mātuʻá honau ngaahi fatongia toputapu mo mamalú, ka ʻoku mahuʻinga foki ke nau fakakaukau ki he ngaahi fiefia kuo ʻomi ʻe heʻenau fānaú ki heʻenau moʻuí. Lolotonga ʻa e kei mēmipa ʻa ʻEletā Sēmisi E. Fausi ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, naʻá ne pehē ai: “Neongo ne siʻisiʻi ha ngaahi tukupā fakaetangata ʻoku mahuʻinga ange ʻi he hoko ko e mātuʻa leleí, ka ʻoku siʻisiʻi ha ngaahi faingamālie ʻoku lava ke maʻu mei ai ha fiefia ʻoku lahi angé” (ʻi he Conference Report, Oct. 1990, 40; pe Ensign, Nov. 1990, 32; vakai foki ki he peesi 58 ʻi he Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetu ʻutaki ʻi he Nofo-mali mo e Fāmilí).

Fakaafeʻi e kau ako ne ke ʻosi vahe ki aí, ke nau fakamatala nounou ki he fiefia ʻoku ʻomi ʻe he fānaú ki heʻenau moʻuí (vakai ki he “Teuteú” fika 4). ʻO ka toe lahi e taimí, peá ke vahevahe ange foki mo e ngaahi ongo fakafiefia kuo ʻomi ʻe he fānaú ki hoʻo moʻuí.

Fakaʻosí

Fakamamafaʻi ko e fānau ko ha meʻaʻofa ia mei heʻetau Tamai Hēvaní. Hangē ko e lau ʻa e Tangata Saame, “Vakai, ko e fānau ko e tofiʻa mei a Sihova” (Saame 127:3). ʻI he taimi ʻoku talitali ai ʻe he mātuʻa fakamāmani e fānau ʻa e Tamai Hēvaní ki hona ʻapí, ʻoku nau haʻisia leva ke ʻofaʻi, tauhi leleiʻi, akoʻi pea tataki kinautolu ki moʻui taʻengatá.

Vakai ki he peesi 43–47 ] ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmili. Fakalotolahiʻi ʻa e kau akó ke nau toe vakai ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoni ko ʻení ʻaki haʻanau fai ʻa e ngaahi meʻá ni (1) muimui ki ha taha pē ʻo e ngaahi fakakaukau ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó” pea (2) lau ʻa e fakamatala ko ia ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni “Ko e Fānaú ʻoku Pelepelengesi, ko ha Meʻaʻofa mei he ʻOtuá.” Fakamahinoʻi ange ʻe maʻu ʻe he ongo meʻa malí ha ngaahi leleilahi ʻo kapau te na lau mo aleaʻi fakataha ʻa e ngaahi fakamatala ʻi he tohi fakahinohino akó.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau omi mo ʻenau tohi fakahinohino akó ki he kalasí ʻi he lēsoni ka hokó.

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Ngaahi lea ke tokoni ki he ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi ʻoku ʻikai ʻi ha tuʻunga nofo fakafāmili anga-mahení

Lau ha taha ʻo e ngaahi lea ko ʻení ke tokoni ki he niʻihi ʻoku ʻikai ke nau ʻi he tuʻunga nofo fakafāmili anga mahení:

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu- Mā-Uá ʻo pehē: “Ka ai ha tangata pe fefine ʻoku ʻikai te ne maʻu ʻa e tāpuaki ʻo e malí mo e fatongia fakaemātuʻá, koeʻuhí ko honau natulá, ha tuʻunga ʻoku nau ʻi aí, pe ʻoku nau lehilehiʻi taautaha hake pē ha fānau koeʻuhí ʻoku ʻikai ko haʻanau kovi, mo nau ngāue ki hono tauhi kinautolú, ʻoku ʻikai taʻofi meiate kinautolu ha tāpuaki ʻe taha ʻi he taʻengatá ʻo kapau ʻoku nau tauhi ʻa e ngaahi fekaú. Pea hangē ko e talaʻofa naʻe fai ʻe Palesiteni Lolenisō Sinoú [ko e Palesiteni hono nima ʻo e Siasí], ʻKuo ʻosi fakapapauʻi pea kuo pau ke nau maʻu ia” (Tūhulu, Sānuali 1994, 31).

Naʻe pehē ‘e Palesiteni Hāloti B. Lī ko e Palesiteni hono hongofulu mā taha ‘o e Siasí : “[Ko e fefine] ‘a ia kuo ‘ikai maʻu ha faingamālie ke hoko ai ko ha uaifi pe faʻē ‘i he moʻui ní—ka ‘oku nau pehē ‘i honau lotó, kapau naʻá ku lava ke fai ne u fai ia, ka ‘oku ‘ikai ke u lava koeʻuhí he ‘oku ‘ikai ke u maʻú—‘e hanga ‘e he ‘Eikí ‘o tāpuakiʻi kimoutolu ‘o hangē pē naʻa mou maʻu ‘a e faingamālie tatau pea ‘e toki ‘oange kiate kinautolu ‘i he maama kahaʻú ‘a e ngaahi fakaʻamu mā’oni’oni ‘a honau lotó, ‘a ia ne ‘ikai ke nau maʻu koeʻuhí ko e ‘ikai ko haʻanau foʻui ʻo nautolú” (Ensign, Feb. 1972, 56).

Naʻe toe pehē foki ‘e ‘Eletā Sini R. Kuki ‘o e Kau Fitungofulú: “‘I he taimi ‘e niʻihi ‘oku toko taha pē ha mātuʻa koeʻuhí ko ha pekia pe ko e vete-mali. Taimi ʻe niʻihi ko e toko taha pē he ongo mātuʻá ‘oku kau ki he Siasí pea ‘i he taimi ‘e niʻihi ‘oku mālohi ange ‘a e tokotaha ‘i he Siasí ‘i he tokotaha. Ka neongo ia, ‘e lava pē ‘e ha tokotaha ‘oku fakaivia ‘e he laumālié ‘o ohi hake ha fāmili ki he ‘Eikí. Ko e niʻihi ‘o e kakai tangata mo e kakai fefine lelei taha ʻoku ou ʻiló, ne nau tupu hake ʻi ha ngaahi fāmili peheni. ʻOfa ke fai tāpuekina maʻu pē ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamai leleí ʻa ia kuo nau fakakaukau kuo pau ke nau ngāue toko taha pē,