Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 12: Akoʻi ʻo e Fānaú ʻi he Faʻifaʻitakiʻanga mo e Fakahinohinoʻi


Lēsoni 12

Akoʻi ʻo e Fānaú ʻi he Faʻifaʻitakiʻanga mo e Fakahinohinoʻi

Taumuʻá

Ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ʻiloʻi ko e fatongia ʻo e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ʻi he faʻifaʻitakiʻanga mo e fakahinohinoʻi pea fekumi ki ha ueʻi fakalaumālie ʻi heʻenau ngaahi feinga ke akoʻí.

Teuteú

  1. ʻI hoʻo teuteu ko ia ke faiakó, fekumi ki ha ngaahi founga ʻe lava ke ke muimui ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he “Ko Fatongia ʻi Hoʻo Hoko ko e Faiakó” (peesi x–xii ʻo e tohí ni.

  2. Lau ʻa e ngaahi ʻuluʻi fakamatala ʻo e lēsoní ʻoku tohiʻi mataʻāʻā atú. ʻOku tokoni ʻeni ki hono vakaiʻi fakalūkufua ʻo e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoní. Ko e konga ia hoʻo teuteú, haʻo fakalaulauloto ki ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo tokoni ki he kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Feinga ke maʻu e tataki ʻa e Laumālié hoʻo fakapapauʻi e meʻa ʻoku totonu ke tō ki ai hoʻo fakamamafá ke feau ʻaki e ngaahi fie maʻu ʻa e kau akó.

  3. Kapau ʻoku maʻu ʻa e tohi ko e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki he Efiafi Fakafāmili ʻi ʻapí (31106 900) pea mou ako ʻa e “Ko e Faiako ʻaki ʻa e Faʻifaʻitakiʻangá” ʻi he peesi 289, pea mo e “Ko hono Fakamahino Lelei ki he Fānaú” ʻi he peesi 291. Fakakaukau ke ke lave ki he ongo fakamatalá ni ʻi he lolotonga ʻa e lēsoní.

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

Ko e fatongia ʻo e ngaahi mātuʻá ke akoʻi ʻa ʻenau fānaú.

Vahevahe ange ʻa e talanoa ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí ko e Palesiteni hono hongofulu mā nima ʻo e Siasí:

“ Naʻe ʻikai fuoloa hili ʻema malí pea ma langa homa fuofua falé. Naʻe siʻisiʻi ʻaupito ʻema paʻangá. Naʻá ku meimei fai ʻe au ʻa e meʻa kotoa pē… . Naʻá ku fai foki mo hono fakaleleiʻi ʻo tuʻá. Ko e taha ʻo e ngaahi fuofua fuʻu ʻakau naʻá ku tō ʻi homa ʻapí ko ha fuʻu hone lōkasi naʻe ʻikai hano talatala …Ko e kiʻi fuʻu ʻakau siʻisiʻi ʻaupito ia pea mahalo naʻe senitimita pē ʻe ua e matolu ia ʻo hono sinó. Naʻe ngāvaivai ʻaupito ʻa e fuʻu ʻakaú ʻi he taimi ko iá pea naʻe ofeʻi ngofua ki ha feituʻu pē ʻokú te fie ofeʻi ki ai. Naʻe ʻalu ʻa e ngaahi taʻú pea naʻe ʻikai ke u fuʻu tokanga ki ai.

Naʻe aʻu mai ki ha ʻaho ʻo ha faʻahitaʻu momoko ʻe taha, pea ko e taimi ʻeni kuo ʻosi ngangana kotoa e lau ia ʻo e ʻakaú, pea naʻá ku tuʻu ai mei he matapā sioʻata ʻo e falé ʻo sio atu ki ai. Naʻá ku fakatokangaʻi atu ʻoku hangē ʻoku tuʻu fakaheihei ia ki he hihifó, pea naʻe ʻikai tuʻu hangatonu ki ʻolunga. Naʻe ʻikai ke u faʻa tui ki ai. Ko ia naʻá ku ʻalu atu leva ki tuʻa ʻo tuʻu ʻi hono tafaʻakí ʻo feinga ke teke ia ke tuʻu hangatonu. Ka naʻe meimei fute ʻe taha e matolu ia ʻo e sino ʻo e fuʻu ʻakaú. Naʻe ʻikai ha ongo ʻe taha ʻa hoku iví ʻi hono tekeʻi iá… .

Naʻe mei lava pē ke ngāueʻaki ha meʻi loufau ʻo haʻihaʻi ʻaki ia ke ne hanga ʻo puke ʻa e fuʻu ʻakaú mei he mālohi ʻo e matangí ʻi he taimi naʻe ʻuluaki tō ai iá. Naʻe meimei faingofua pē haʻaku ʻomi ha kiʻi loufau pehē ʻo ngāueʻaki. Ka naʻe ʻikai ke u ʻomi ia, ko ia naʻe tupu ai ʻa ʻene piko ki he ngaahi mālohi ne tō mai ki aí” (Tūhulu, Sānuali 1994, 78).

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e meʻa naʻe aʻusia ʻe Palesiteni Hingikelí mo e fatongia ko ia ʻo e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú? (Lolotonga ʻa e fevahevaheʻaki ko ʻeni ʻa e kalasí pea mou lau ʻa e Lea Fakatātā 22:6.)

    ʻI he lave ko ia ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí ki he meʻa ne ne aʻusia ʻi he talanoa ki he fuʻu ʻakaú, naʻá ne pehē ai: “Kuo tā tuʻo lahi haʻaku mamata ki ha meʻa tatau ʻi he moʻui ʻa e fānau ko ia kuó u mamata tonu aí. Naʻe hangē kuo foʻi ʻa e ngaahi mātuʻa ia ne nau ʻomi kinautolu ki he māmaní, ʻi hano toe fua ʻa honau ngaahi fatongiá. Ko e meʻa fakamamahi moʻoni ʻa e ngaahi meʻa ne hoko aí. Naʻe mei lava pē ʻe ha fanga kiʻi taula iiki faingofua ʻo fakamālohia ʻa kinautolu ke nau lava ʻo matuʻuaki ʻa e ngaahi mālohi ne ne hanga ʻo fakafōtungaʻi ʻenau moʻuí” (Teachings of Gordon B. Hinckley, 420).

Fakamatalaʻi ange kia kinautolu kuo tuku mai ʻe he ʻEikí ha fatongia toputapu ki he ngaahi mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú. Ko e fatongia ko ʻení ʻoku ʻikai totonu ke tuku ia ki ha niʻihi kehe. Naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e ʻAposetolo ʻe Hongofulu Mā Uá ʻi haʻane lea ʻo pehē:

“ ʻE ʻikai lava pea ʻoku ʻikai ʻaupito ha totonu ke tau tuku ki he ngaahi akó, koló, televīsoné pe ngaahi kautaha lotú ke nau fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga pe ʻulungāanga ʻo ʻetau fānaú. Kuo hanga ʻe he ʻEikí ʻo fakafatongia ʻaki ia ʻa e ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí. Ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa he ʻikai ke tau ala hao mei ai pe fakafatongiaʻi ʻaki ha niʻihi kehe. ʻE lava pē ke tokoni mai ʻa e niʻihi kehé, ka ʻoku kei ʻa e mātuʻá pē ʻa e fatongia ko iá. Ko ia ai ʻoku totonu ke tau maluʻi ʻa e toputapu ko ia hotau ngaahi ʻapí he ko e feituʻu ia ʻoku langa hake pea fakatupulaki ai ʻa e ngaahi tuʻunga ʻulungāanga ʻo e fānaú pea mo ʻenau tōʻonga moʻui fakaʻahó” (ʻi he Conference Report, Apr. 1991, 106; pe Ensign, May 1991, 79–80).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he mātuʻá ke nau akoʻi ʻenau fānaú kae ʻikai tuku ia ki ha niʻihi kehé? Ko e hā ha ngaahi palopalema ʻe fehangahangai mo e ngaahi mātuʻá ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke nau fakahoko ai honau fatongia ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻe he ngaahi mēmipa kehe ʻo e fāmilí ʻo hangē ko e ngaahi kuí, ngaahi mehikitangá pe ngaahi faʻē tangatá, ʻo tokoni ki hono akoʻi ʻo e fānaú?

ʻE lava ke maʻu ʻe he ngaahi mātuʻá ha fakahinohino fakalaumālie ʻi hono akonekina ʻo ʻenau fānaú.

Kole ki he kau akó ke nau kumi hake ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:14. Fakamatala ange kia kinautolu ʻoku fakahā mai ʻe he veesi ko ʻení ha kī mahuʻinga ki hono akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú. ʻOsi ko iá peá ke lau fakataha e veesi ko ʻení mo e kau akó.

  • Ko e hā e kī ʻoku maʻu ʻi he veesi ko ʻení? (Kuo pau ke tau akoʻi kinautolu ʻaki e Laumālié). ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ke akoʻi ʻaki e Laumālié?

    Lau mo e kau akó ʻa e 2 Nīfai 32:5 mo e 2 Nīfai 33:1 Fakamahinoʻi ange ʻe lava ʻe he Laumālié pe ko e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e meʻa ke tau lea ʻaki mo faí. Ko e taimi ko ē ʻe fai ai ʻe he mātuʻá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ueʻi kinautolu ki ai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe hanga ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻo ʻai ke ongo ʻa e pōpoakí ki he loto ʻo ʻenau fānaú.

Vahevahe ange ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí :

“ ʻE ngaahi mātuʻa, mou ʻofa ʻi hoʻomou fānaú. Fakamahuʻingaʻi kinautolu. ʻOku nau fuʻu mahuʻinga fau. ʻOku nau fuʻu mātuʻaki mahuʻinga moʻoni. Ko e kahaʻú kinautolu. Te mou fie maʻu ha poto ʻo laka hake ia ʻi he poto ʻoʻoú ke lehilehiʻi hake kinautolu. Te mou fiemaʻu ʻa e tokoni ʻa e ʻEikí. Lotua muʻa ʻa e tokoni ko iá pea muimui ki he ueʻi fakalaumālie te mou maʻú” (Tūhulu, Sānuali 1996, 108).

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe he mātuʻá ha ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻi heʻenau feinga ko ia ke akoʻi ʻenau fānaú? Ko e hā ʻe fai ʻe he ngaahi mātuʻá ke nau maʻu ai e tataki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻenau akoʻi ko ia ʻenau fānaú?

Vahevahe ange ʻa e talanoa ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā F. ʻEnisio Pūsei ʻo e Kōlomu ʻo e Kau Fitungofulú:

“ Naʻe ʻi ai ha ʻaho ʻe taha naʻá ku ʻi ʻapi ai makehe mei he taimi ʻoku ou faʻa anga maheni ki aí. Naʻá ku sio ai mei ha loki ki ha hanga ʻe homa kiʻi foha taʻu 11 ʻo lea koviʻi hono kiʻi tuofefine siʻí. Naʻe ʻikai ke u saiʻia he ngaahi lea naʻá ne fakaʻaongaʻí—pea naʻe ʻikai te u ʻilo ʻe fakaʻaongaʻi ʻe hoku fohá ha ngaahi lea pehē. Naʻá ku ʻuluaki fakakaukaú pē ke u tuʻu hake ʻo ʻohofi ia. Meʻamālié he naʻe pau ke u lue mei he tafaʻaki loki naʻá ku ʻi aí ʻo toe fakaava ha matapā peá u toki aʻu atu ki ai, pea ʻoku ou manatuʻi lelei naʻá ku lotu ʻi he ngaahi sekoni ko iá ki he Tamai Hēvaní ke ne fakaʻilo mai kia au ha founga ke u veteki ʻaki ʻa e meʻá ni. Naʻá ku maʻu ha ongoʻi nonga. Naʻe ʻikai ke u toe ʻita.

“ Ne fuʻu ʻohovale homa fohá ʻi heʻene sio mai kia aú, pea naʻá ne ilifia ʻi heʻene sio mai ʻoku ou lue atú. Naʻá ku ʻohovale ʻi heʻeku lea pehē ange ‘Mālō hoʻo toe aʻu mai ki ʻapí ni, ʻe hoku foha! peá u ala atu leva ke ma lulululu. Naʻá ku fakaafeʻi leva ia ke ne tangutu ʻi hoku tafaʻakí ke ma talanoa. Naʻá ku fakahā ange ki ai ʻa ʻeku ʻofá. Naʻá ku talanoa mo ia ki he ngaahi feinga tau ko ia ʻoku hoko maʻu pē ʻi hotau lotó.

“ ʻI heʻeku fakahā ange ʻa ʻeku falala kiate iá, naʻe tangi peá ne vetehia ʻokú ne ongoʻi taʻetaau peá ne fakahalaʻi pē ʻe ia ia. Ko e taimi ʻeni naʻá ku ongoʻi ai ke u ʻai ki he tuʻunga totonú ʻa ʻene maumau-fonó pea fakafiemālieʻi ia. Ne ma ongoʻi ha laumālie makehe pea iku ʻo ma fetāngihi ai ʻi he ʻofa pea ʻi he fiefia. Ko e meʻa ko ē naʻe mei hoko ai ha fefūsiaki ʻa ha tamai mo hano fohá, ne hoko ia ko ha taha ʻo e ngaahi meʻa fakangalongataʻa taha kuo aʻusia ʻe homa vaá, tuʻunga pē ʻi he tokoni mai ʻa e ngaahi mālohi ʻo e langí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1982, 98–99; pe Ensign, May 1982, 70).

  • Ko e hā nai ha meʻa ne mei hoko ʻo kapau naʻe fai ʻe he tamai ko ʻení ʻa e meʻa naʻá ne ʻuluaki fakakaukauʻi ʻi heʻene ʻitá?

Kole ange ki he kau akó ke nau vahevahe mai ha ngaahi meʻa kuo nau aʻusia ʻi he taimi naʻe tataki ai kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi ʻenau fānaú ʻi ha faʻahinga founga—ʻa ia naʻe ʻikai ke nau ʻamanaki ki aí.

  • Ko e hā ha meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ke teuteuʻi ai kinautolu ke maʻu ʻa e tataki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní? (Lolotonga ʻenau fevahevaheʻaki ʻa e meʻá ni peá ke kole ange ke nau lau ʻa e ngaahi potu folofola ko ʻení: ʻAlamā 7:2–3; T & F 11:21; 20:77; 121:45–46; 136:33.)

ʻOku faiako ʻa e ngaahi mātuʻá ʻi heʻenau faʻifaʻitakiʻangá mo e fakahinohinó.

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke akoʻi ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú ʻi ha founga ʻe ua: ko ʻenau tā sīpinga mo ʻenau ngaahi leá.

  • ʻOku hanga fēfē ʻe he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻa e mātuʻá ʻo toe tānaki atu ha ngaahi ʻuhinga kehe ki heʻenau ngaahi leá ʻi hono akoʻi ʻo ʻenau fānaú?

    Kole ange ki he kau akó ke nau lau ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Sēmisi E. Fausi lolotonga ʻene kei mēmipa he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (peesi 59 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí).

    “Ko e taimi ko ia ʻoku feinga ai ʻa e mātuʻá ke nau akoʻi ʻa ʻenau fānaú ke nau fakaʻehiʻehi mei he meʻa ʻoku fakatuʻutāmakí, ʻoku ʻikai fakapotopoto leva ki he mātuʻá ke nau pehē ange ki heʻenau fānaú, “ ʻOku mau ʻilo pea ʻoku mau poto ange ʻi he tuʻunga ʻo e māmaní, pea te mau lava ʻe kimautolu ia ʻo ofi ange ki he ngaahi faingataʻa fakalaumālié pea ʻikai te mau tō ai ki he ngaahi ʻahiʻahí, ʻo laka ange ia ʻiate kimoutolu.” ʻE hanga ʻe he mālualoi ʻa e mātuʻá ʻo ngaohi ʻa e fānaú ke nau fakaanga mo taʻe tui ki he meʻa ʻoku akoʻi ange kiate kinautolu ʻi ʻapí. Hangē ko ʻení, kapau ʻe ʻalu ʻa e mātuʻá ia ʻo sio ʻi he ngaahi heleʻuhila ʻoku nau tapui ʻa ʻenau fānaú ke nau ʻalu ʻo sio aí, ʻe ʻikai leva ke tui ʻa e fānaú ia ki he meʻa ʻoku akoʻi ange ʻe heʻenau mātuʻá. Kapau ʻoku fie maʻu ke faitotonu ʻa e fānaú, kuo pau foki ke faitotonu mo e mātuʻá. Kapau ʻoku ʻi ai ha ʻamanaki ke anga-maʻa ʻa e fānaú, kuo pau ke anga-maʻa foki mo e mātuʻá. Kapau ʻoku mou ʻamanaki ke anga fakaʻeiʻeiki hoʻomou fānaú, kuo pau ke mou anga fakaʻeiʻeiki foki mo kimoutolu” (ʻi he Conference Report Oct. 1090, 41; pe Ensign Nov. 1990, 33–34).

  • Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ke nau akoʻi ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo fakafou ʻi heʻenau tā sīpingá?

    Lolotonga ʻa e hoko ʻa Pīsope Lōpeti D. Heili ko e Pīsope Pulé, naʻá ne pehē ai, “ ʻI he taimi ko ia ʻoku ou fakakaukau ai ki heʻeku fetuʻutaki mo hoku fāmilí, kuo pau pē ke u fakakaukau foki ki he sīpinga kuó u ako tonu mai mei heʻeku ongo mātuʻá” (Tūhulu Sānuali 1994, 9). ʻOku hanga ʻe he ngaahi manatu ko ʻeni ʻa Pīsope Heilí ʻo fakahā mai ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne ako mei heʻene ongomātuʻá:

    “Naʻe akoʻi au heʻeku tamaí ke u fakaʻapaʻapaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻa mau tufa ʻa e sākalamēnití ʻi he ngaahi laulau ukamea pea koeʻuhí ko e faʻa mahua ai e vaí, ko ia ne ʻasi ʻuli maʻu pē ia. Naʻe hoko ko hoku fatongia ia ʻi heʻeku maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻ‰loné ke u tokoni ki hono teuteuʻi ʻo e sākalamēnití. Naʻe faʻa kole mai ʻeku tamaí ke u fetuku ange ʻa e ngaahi laulau sākalamēnití ki homau ʻapí peá ma hanga leva ʻo fufulu pea fakamaʻa mo fakangingilaʻi ia. ʻI he taimi naʻá ku tufa ai ʻa e sākalamēnití naʻá ku ʻilo ne u tokoni ki hono ʻai ke toe kiʻi toputapu ange ʻa e sākalamēnití” (Tūhulu Sānuali 1994, 9).

    “ ʻOku ou fakamālō koeʻuhí ko ha faʻē naʻe moʻui līʻoa maʻa hono husepānití mo ʻene fānaú—ko ha faʻē naʻe faiako ʻaki ʻene tā sīpingá. ʻOku ou fakamālō koeʻuhí ko ʻene ngāue faivelenga ʻi he Fineʻofá he taʻu ʻe 30. ʻI he hoko hoku taʻu 16, naʻe maʻu ai ʻeku laiseni fakaʻulí pea ne u maʻu ai ha faingamālie ke u ako meiate ia ʻi heʻene ʻave au ke ma ō he taimi naʻá ne tokoni ai ki he pīsopé ʻi hono tokangaʻi ʻo e paeá mo e masivá” (ʻi he Conference Report, Apr. 1992, 90; pe Ensign, May 1992, 65).

  • Ko e hā ha faingamālie ʻoku maʻu ʻe he mātuʻá ke nau akoʻi ai ʻenau fānaú ʻo fakafou ʻi heʻenau ngaahi leá?

    Lolotonga hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, hanga ʻo fakamatalaʻi ange ʻe aleaʻi ʻa e lotu fakafāmilí, ako fakafāmili ʻo e folofolá pea mo e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, ʻi he lēsoni 16. ʻOku toe fakalahi atu ki he ngaahi faingamālie pau ko ʻeni ke akoʻí, ʻa e ngaahi faingamālie ke akoʻi ʻa ia naʻe ʻikai fai ki ai ha palani lolotonga ʻenau moʻuí. ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi faingamālie ko ʻení ko ha taimi ako mahuʻinga ia ʻi hono lava ke fakafehokotaki ʻa e meʻa ʻoku akoʻí mo e meʻa ʻoku lolotonga hokó. Koeʻuhi ko e vave e mole ʻa e ngaahi faingamālie pehení, ʻoku totonu ke fakatokangaʻi eni ʻe he mātuʻá pea mateuteu ke akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia kuo mateuteu ʻa e fānaú ke akó.

  • Ko e hā ha ngaahi faingamālie ʻoku maʻu ʻe he mātuʻá ke akoʻi ai ʻa e fānaú ʻa ia naʻe ʻikai ke nau palani ki ai? ( Kapau ʻoku faingataʻa ke tali ʻeni ʻe he kau akó peá ke ʻoange ʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení ke kamata ʻaki hoʻomou fealēleaʻakí).

    ʻE lava ke maʻu ʻe he ngaahi mātuʻá ha ngaahi faingamālie akoʻi ʻi he taimi ko ia ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi pe meʻa ʻoku tokanga ki ai ʻa e fānaú, palopalema ʻoku nau fehangahangai mo ia ʻi heʻenau feohi mo e toenga ʻo e fānaú pe ngaahi kaungā-meʻá, ha fili ʻoku ʻamanaki ke nau fai pea mo ha fakakaukau naʻa nau maʻu mei he mītiá. ʻOku maʻu foki mo ha ngaahi faingamālie kehe ke fai ai ʻa e akoʻí, hangē ko e taimi ʻoku hoko ai haʻanau ngaahi fehālaakí, taimi ʻoku nau fai ai ha ngāue-ʻofá, taimi ko ia ʻoku fie maʻu ai ke nau mapuleʻi ʻenau ʻitá, pe fie maʻu ke tokoniʻi ai kinautolu ke nau fakatokangaʻi e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻe lava ke hoko ai ʻa e ngaahi taimi anga-maheni fakaʻahó, hangē ko e taimi kaí, mohé, pe taimi tukupau peheé, ko ha ngaahi faingamālie ia ke akoʻi ai ʻa e fānaú?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke hoko ai ʻa e taimi fakatāutaha mo e fānaú ko ha taimi lelei ia ki he mātuʻá ke akoʻi ai ʻa e fānaú? Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai hanau taimi mo e tokotaha kotoa pē ʻo ʻena fānaú?

  • Ko e hā ha meʻa kuó ke lava ʻo akoʻi ki hoʻo fānaú ʻi he ngaahi taimi ako ko ʻeni naʻe ʻikai ke ke palani ki aí?

Fakamatalaʻi ange ko e lēsoni ʻe 4 hono hokó, te mou lave ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku totonu ke akoʻi ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú pea mo e ngaahi faingamālie ʻoku nau maʻu ke akoʻi ai kinautolú.

Fakaʻosí

Fakamamafaʻi ange ko e taimi ko ia ʻoku fekumi ai ʻa e ngaahi mātuʻá ke maʻu ha fakahinohino mei he ʻEikí, te Ne tataki kinautolu ʻi heʻenau feinga ko ia ke akoʻi ʻenau fānaú. Kuo pau pē ke faivelenga pea taʻeliliu ʻa ʻenau feinga ko ia ke akoʻi ʻenau fānaú ʻi heʻenau faʻifaʻitakiʻangá mo ʻenau ngaahi leá.

Fai hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ne mou aleaʻi ʻi he lēsoní, ʻo fakatatau mo e ueʻi ʻa e Laumālié.

Vakai ki he peesi 58–64 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Fakalotolahiʻi e kau akó ke nau fakamanatu ʻa e ngaahi tokāteline mo e tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoní ʻaki haʻanau (1) muimui ki ha taha ʻo e ngaahi fokotuʻu ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó” pea mo nau (2) lau ʻa e lea ʻa ʻEletā Sēmisi E. Fausi “Ko e Tukupā Mahuʻinga Taha ʻi he Māmaní—Hoko ko ha Mātuʻa Leleí” pea mo e lea ʻa ʻEletā Likulani R. Kētisi “Ko ha Tēpile ʻoku ʻÅkilotoa ʻe he ʻOfá.” Fakamahino ange ʻe lava ke maʻu ʻe he ongo meʻa malí ha ngaahi lelei lahi mei heʻena lau mo aleaʻi fakataha ʻa e ngaahi fakamatala ʻi he tohi fakahinohino akó.