Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 6: Fakamalohia ʻo e Nofo-malí ʻi he Tui mo e Lotu


Lēsoni 6

Fakamalohia ʻo e Nofo-malí ʻi he Tui mo e Lotu

Taumuʻá

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó mo nau ngāue ke maʻu e ngaahi tāpuaki ʻoku hoko mai he taimi fakaʻaongaʻi ai ʻe he ongo meʻa malí ʻa ʻena tui kia Sīsū Kalaisí mo na lotu fakatahá.

Teuteú

  1. Vakaiʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻoatu ʻi he “Ko ho Fatongia ʻi Hoʻo Hoko ko e Faiakó” (peesi x–xii ʻo e tohi lēsoni ko ʻení). Vakaiʻi ha ngaahi founga ke fakahoko ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo teuteu atu ko ia ke faiakó.

  2. Lau e ngaahi kaveinga ʻo e lēsoní ʻoku tohi mataʻāʻā atú, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi mai ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e tokāteline ʻi he lēsoní. Ke hoko ko e konga hoʻo teuteú, fakalaulauloto ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he lolotonga ʻo e uiké kotoa, mo kolea e tataki ʻa e Laumālié ke ʻilo e meʻa ʻoku totonu ke tō ai hoʻo fakamamafá ke feau ʻaki e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó.

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

ʻOku totonu ke ngāue fakataha ʻa e husepānití mo e uaifí ke fakatupulekina ʻa ʻena tui kia Sīsū Kalaisí.

Fai ange ʻa e talanoa ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Semisi E. Fausi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

“Ko ʻEletā ʻÕlini Vuaheisí … ko ha kiʻi talavou matātangata ia mo longomoʻui ne ngāue fakafaifekau ʻi he Misiona Fakatonga ʻo ʻÅsenitina Puenosi ʻAealesí. ʻI ha pō ʻe taha, ko e ʻosi ia ha māhina ʻe 11 ʻo ʻene kamata ngāué, kuo ʻohofi ʻe ha kau kaihaʻa ne ʻosi fakamahafu ʻa ʻEletā Vuaheisi mo hono hoá. ʻI ha tōʻonga taʻe fakaʻatuʻi mo fakamamahi, naʻe fanaʻi ai ʻe hanau taha ʻa e ʻulu ʻo ʻEletā Vuaheisí… .

“Ko ʻEletā Vuaheisí ʻoku meimei ke mamatea kotoa hono sinó mo teʻeki pē ke lava ʻo lea, ka ʻoku fiefia mo ne tali ha ngaahi fehuʻi ʻaki ʻene fakaʻaongaʻi hono ongo nimá. ʻOkú ne kei tui pē hono pine ngāue fakafaifekaú. ʻOku ʻikai fehuʻia ʻe heʻene ongomātuʻá, “Ko e hā ne hoko ai ʻeni ki heʻema tamasiʻi anga fakaʻeiʻeikí, ʻa ē ne ngāue ʻi he ui ʻa e ʻEikí?” ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe ʻi ai haʻane tali pau tuku kehe pē ʻi ha ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku fakahoko ai ha ngaahi taumuʻa ʻoku māʻolunga angé” Kuo pau ke tau ʻaʻeva ʻi he tuí” (Liahona, Sānuali 2001, 70).

Lau mo e kau akó ʻa e Hepelū 11:1 mo e ʻAlamā 32:21. Fakamahinoʻi ange ko e liliu ko ia ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Hepelū 11:1, ʻoku pehē ai “ko e tuí ko e fakapapauʻi ia ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e ʻamanakí.”

  • Fakatatau mo e ongo potu folofola ko ʻení, ko e hā e ʻuhinga ʻo e tuí?

  • Ko e hā ha ngaahi tūkunga ʻoku fiemaʻu ai e ongo meʻa malí ke na “ ʻaʻeva ʻi he tuí” ʻo hangē ko e lea ʻa Palesiteni Fausí?

    Fakakaukau ke ke kole ki he kau akó ke nau vahevahe mai ha ngaahi sīpinga mei heʻenau moʻuí. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí e mahamahaki, paʻa, motuʻa, fānau ʻoku faingataʻaʻia, mate ʻa e ngaahi ʻofaʻangá, ngaahi palopalema fakapaʻanga, fānau ongongataʻa pe kuo hē atú, mo e ngaahi fakatamaki fakaenatulá. Fakamahino ange ʻe lava ke hoko mai e ngaahi faingataʻá pe ʻahiʻahí ʻi he taimi ʻoku tau feinga ai ke moʻui māʻoniʻoní.

Lau mo e kau akó ʻa e Molonai 7:32–33. Fakamamafaʻi ange kuo pau ke fakatefito ʻetau tuí ʻia Sīsū Kalaisi. Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē ko e taimi ko ia ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí, ʻoku fakamālohia ai kitautolu ke tau matuʻuaki e ngaahi ʻahiʻahí.

“ ʻE fakafiemālieʻi ʻe he ʻEikí ha taha ʻi Hono mālohi faka-ʻOtuá, he taimi ʻoku nau fekumi ai ki he fakamoʻui ko iá ʻi he loto fakatōkilalo mo e tui kia Sīsū Kalaisí…. ʻE ʻikai lava ʻe ha taha ʻo tokoniʻi koe, kapau ʻoku ʻikai te ke maʻu ha ʻamanaki lelei mo ha tui. ʻOku fie maʻu ia ʻe hoʻo tupulaki fakafoʻituituí. ʻOua naʻa mou kumi ki ha moʻui ʻoku mole ʻaupito mei ai ʻa e taʻe fiemālié, mamahí, faingataʻá, palōpalemá pe ko e loto-mamahí, he ko e ngaahi meʻangāue ia ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe ha Tamai ʻofa ke fakatupulekina ʻaki ʻetau tupulakí mo e ʻilo fakafoʻituituí. Pea hangē ko ia ʻoku toutou fakamamafaʻi mai ʻi he folofolá, ʻe tokoniʻi kimoutolu he taimi ʻoku mou ngāueʻaki ai ha tui … ʻia Sīsū Kalaisí. ʻOku fakaʻaliʻali ʻa e tui ko iá ʻi he fie falala moʻoni ki Heʻene ngaahi talaʻofa kuo fai mai ʻi Heʻene kau palōfitá mo ʻEne ngaahi folofolá” (ʻi he Conference Report, Apr. 1994, 8; pe Tūhulu, Siulai 1994, 8).

Fakamahinoʻi ange kuo pau ke ngāue fakataha ʻa e husepānití mo e uaifí ke fakatefito ʻena moʻuí ʻi he Fakamoʻuí. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sefilī R. Holani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ ʻOku mou fiemaʻu koā ke mou lava ʻo fai ha meʻa, ongoʻi malu mo hao … ʻi he moʻui ʻo e nofo- malí mo e taʻengatá? Hoko ko ha ākonga moʻoni ʻo Sīsū. Hoko ko ha toko taha Siasi ʻoku lea mo ngāue ʻi he moʻoni mo e mateaki. Falala ʻoku fekauʻaki kakato hoʻomo tuí mo hoʻomo feohiʻofá, he ko e moʻoni ia… . Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Maama ʻo Māmaní, ko e maama pē Ia ʻe taha te ke lava lelei ke sio ai ki he hala ʻo e ʻofá mo e fiefiá maʻau pea mo ho ʻofaʻangá” (“How Do I Love Thee?” [Brigham Young University devotional address, 15 Feb. 2000], 6).

  • Ko e hā ha founga ʻoku tokoni ai ha tui ʻoku lahi angé ki he ongo meʻa malí ke toe fakamālohia ange ai hona vaá? (ʻE lava ke kau he ngaahi talí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hā atu ʻi laló).

    1. ʻOkú na hoko ʻo anga faka-Kalaisi ange ʻi heʻena fetauhiʻakí.ʻOkú na toe feʻofaʻaki ange, fetokoniʻaki, angavaivai, faʻa kātaki, pea toe fie fefakafanongoʻaki ange.

    2. ʻOkú na anga fakatōkilalo mo loto fiemālie ange ke fakatomala pea muimui ki he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí. Ko e lahi ange ko ia e loto ha taha he ongo meʻa malí ke fakatomala pea hangē ko e Fakamoʻuí, ko e uouangataha ange ia ʻa e nofo-malí.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke ngāue fakataha ai e ongo meʻa malí ke fakatupulaki ʻena ʻenau tui ki he Fakamoʻuí? (Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe atu ha ngaahi meʻa kuo nau aʻusia kuó ne fakamālohia ʻenau tui ki he Fakamoʻuí. Tānaki atu ki he ngaahi tali ʻa e kau akó haʻo fakakaukauʻi ke vahevahe ange e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku hā atu ʻi laló.)

    1. Talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí. (Vahevahe ange e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Pīsope Lōpeti D. Heili lolotonga ʻene hoko ko e Pīsope Pulé: “ ʻOku mahuʻinga ʻa e talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ki hono maʻu ʻo e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí” [ʻi he Conference Report, Apr. 1990, 52; pe Tūhulu, Siulai 1990, 39].)

    2. Ako fakataha e folofolá. (Lau mo e kau akó ʻa e Hilamani 15:7–8.)

    3. Falala ki he ʻEikí. (Lau mo e kau akó ʻa e Lea Fakatātā 3:5–6. Fakamahino ange, ʻi he fehangahangai ko ia ʻa e ongo meʻa malí mo e ngaahi faingataʻá pe ʻahiʻahí, te na lava ai ke fakapapauʻi ke kumi fakamātoato mo faivelenga ange ki he tokoni ʻa e ʻEikí, pea hoko ai ʻa ʻena tuí ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻena moʻui fakaʻahó.)

ʻOku tāpuekina ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he taimi ʻokú na lotu fakataha aí.

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻi he taimi ʻoku toutou tūʻulutui fakataha ai ha husepāniti mo ha uaifi ʻo lotú? (Poupouʻi e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi meʻa ne nau aʻusia ʻa ia ʻoku fekauʻaki tonu mo e fehuʻi ko ʻení. ʻIkai ngataaí, lau ange ha lea ʻe taha mei heni pe niʻihi ʻo e ngaahi sīpinga ko ʻení).

    Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí, lolotonga ʻene kei ngāue ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

    “ ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha tōʻonga moʻui te ne fai tokonia lahi ange hoʻomo moʻuí ka ko hoʻomo tūʻulutui fakataha ʻi he kamataʻanga mo e fakaʻosinga ʻo e ʻaho takitaha. ʻOku mōlia atu e fanga kiʻi taufa ko ia ʻoku hangē ʻokú ne uesia e nofo-mali kotoa peé ʻi he taimi ʻokú mo tūʻulutui ai ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻo fakamālō kiate Ia koeʻuhí ko ho hoá, lolotonga ʻokú mo ʻi ai fakatouʻosi, pea mo kolea fakataha leva ʻEne ngaahi tāpuakí ki hoʻomo moʻuí, ki homou ʻapí, ngaahi ʻofaʻangá mo hoʻomo ngaahi fakaʻamú.

    “ ʻE toki hoko leva e ʻOtuá ko homou kaungā ngāue pea ʻe hanga ʻe hoʻomo fetalanoaʻaki fakaʻaho mo Iá ʻo ʻomi ʻa e nongá ki homou lotó pea mo ha fiefia ki hoʻomo moʻuí ʻa ia he ʻikai ʻaupito lava ke toe maʻu ia mei ha feituʻu kehe. ʻE fakaʻau ke fakalata ange hoʻomo feohí ʻi he fakalau mai ʻa e ngaahi taʻú; ʻe fakamalohia ange ai hoʻomo ʻofá. ʻE tupulaki leva mo hoʻomo fefakahoungaʻiʻakí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1971, 83; pe Ensign, June 1971, 72).

    Naʻe pehē ʻe ha husepāniti ʻe taha naʻe tokoni lahi e ngaahi lotu ʻa hono uaifí ke fakalotoa ia ke ne hoko ko ha husepāniti mo ha tamai lelei ange. ʻI he taimi ʻokú ne tūʻulutui ai ʻi he tafaʻaki ʻo hono uaifí ʻi he lotu mo puke hono nimá, ʻokú ne fanongo ki heʻene tautapa ki he Tamai Hēvaní fekauʻaki mo e ngaahi haʻihaʻisia ʻo hono lotó. ʻOku tupulaki ʻa ʻene ʻofa kiate iá koeʻuhí he ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku maʻa hono lotó pea moʻoni ʻa ʻene ngaahi vilitakí. ʻOkú ne ʻiloʻi ko e taimi ʻoku lea ai ki he Tamai Hēvaní, ʻoku ʻikai ha meʻa ia te ne toe fiemaʻua ange ka ke tauhi pē kiate Ia ʻi he māʻoniʻoni.

    ʻI ha fāmili ʻe taha, naʻe moʻua fuoloa ʻa e husepānití ʻi ha faingataʻaʻia fakaesino. ʻI he efiafi kotoa pē ki muʻa peá ne toki mohe mo hono uaifí, naʻá na fakamalō ki he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e ngaahi tāpuaki ʻokú na maʻú peá na fekumi ai ki Heʻene tatakí ʻi hono tauhi ʻo ʻena fānau ʻe toko faá ʻi ha kiʻi paʻanga hū mai siʻisiʻí. Hili ha ngaahi taʻu mei ai, ʻi he taimi naʻe toe lava ai ʻa e husepānití ke foki ki he ngāué, naʻe fehuʻi ange pe naʻe anga fēfē ʻenau moʻui mai lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá. Naʻá na fakamoʻoni ko e ngāue mo e lotu fakatahá naʻá ne fakahoko ʻa e faikehekehé. Ne tali mai ʻena ngaahi lotu fakamātoató ʻaki ha ngaahi tāpuaki lahi ʻo kau ai ʻa e ʻamanaki lelei naʻá na maʻu ʻi he ivi fakanonga ʻo e Laumālié.

  • ʻOku lava fēfē ʻe he lotu fakataha ʻa e husepānití mo e uaifí ʻo tokoni ki hono veteki ʻo e ngaahi faingataʻa ʻi hona vaá? (ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, fakamahino ange ʻi he taimi ʻoku ongoʻi feʻiteʻitani ai ʻa e husepānití mo e uaifí, ʻoku faʻa tuku leva ai ʻena lotu fakatahá. Ka neongo ia, ko e lotu fakatahá ko ha meʻangāue mālohi fau ia ke tokoniʻi ʻaki kinaua ke na ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahi peheé.)

    Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí fekauʻaki mo e ʻaho naʻe sila ai mo hono uaifi ko Falanisesí ʻi he Temipale Sōlekí. Naʻe fakahoko ʻe Penisimani Paulingi ʻa e ouaú, peá ne ʻoange ai ʻa e faleʻi ko ʻení: “ ʻE lava nai ke u ʻoatu kiate kimoua ongo meʻa mali foʻoú, ha founga te ne fakapapauʻi mai he ʻikai tolonga ʻo toe laka hake ʻi he ʻaho ʻe tahá haʻamo faʻahinga fefūsiaki pe taʻefemahinoʻaki? Tuʻulutui ʻi he pō kotoa ʻi homo veʻe mohengá. ʻI he pō ʻe tahá, te mo tūʻulutui pea te ke lotu leʻolahi koe, ʻe Misa Monisoni. ʻI he pō hono hokó, te mo tūʻulutui pea te ke lotu leʻo lahi leva koe ai ʻe Sisitā Monisoni. Te u lava ʻo fakapapauʻi atu ʻi hoʻomo lotú, ʻe mōlia atu leva ha faʻahinga taʻefemahinoʻaki pē ʻoku hoko ʻi he lolotonga ʻo e ʻahó. He ʻikai malava ke mo lotu fakataha mo kei tukulotoʻi ha faʻahinga fefūsiaki, ka te mo felotoleleiʻaki pē” (ʻi he Conference Report, Oct. 1988, 81; pe Ensign, Nov. 1988, 70).

    Naʻe pehē ʻe ʻEletā Tēvita B. Haiti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ ʻA kimoutolu ko e ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifí, kapau ʻoku ʻi ai haʻamo fetaʻemahinoʻaki lalahi pe te mo ongoʻi ʻoku fakautuutu ʻa e ongoʻi taʻe fiemālié ʻi hoʻomo nofo-malí, ʻoku totonu ke mo tūʻulutui fakataha leva ʻi he loto fakatōkilalo ʻo kole ki he ʻOtua ko ʻetau Tamaí, ʻi he loto moʻoni mo fakamātoato, ke Ne tatala ʻa e fakapoʻuli ʻokú ne kapu hoʻomo nofo-malí, ka mou lava ʻo maʻu ʻa e maama ʻokú mo fie maʻú, ʻiloʻi hoʻomo ngaahi fehālaakí pea fakatomala mei ai, fefakamolemoleʻaki pea takitaha tali lelei ʻa kimoua ʻo hangē ko ia ne mo fai ʻi he kamataʻanga hoʻomo nofo-malí. ʻOku ou fakapapauʻi atu ʻi he loto māluʻia ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá pea te Ne tali hoʻomo ngaahi tautapa ʻi he loto fakatōkilaló” (ʻi he Conference Report, Apr. 1984. 17; pe Ensign, May 1984, 14).

Fehuʻi ange ki he kau ako kuo ʻosi malí, ke nau fakafuofuaʻi fakalongolongo pē ʻenau ngaahi fai feinga ke lotu fakataha mo honau malí. Fakamamafaʻi ange ko e ngaahi ʻapi ko ia ʻoku ʻi ai pē ha mātuʻa ʻe toko taha aí, ʻoku hanga ʻe he lotu fakamātoató ʻo ʻomi ki he ʻapí e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá.

Fakaʻosí

Fakamamafaʻi ange ʻi he taimi ʻoku ngāue fakataha ai ʻa e husepānití mo e uaifí ke fakahaaʻi ʻena tui kia Sīsū Kalaisí pea mo lotu fakatahá, ʻokú na maʻu ai ha fiefia, uouangataha pea mo ha ivi ʻoku lahi angé ke matuʻuaki ʻaki hona ngaahi ʻahiʻahí.

Fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ne aleaʻi ʻi he lēsoní ʻo fakatatau mo e ueʻi ʻa e Laumālié.

Vakai ki he peesi 22–25 ʻi he Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Poupouʻi e kau akó ke nau fakamanatu e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoni ko ʻení ʻaki ʻenau (1) muimui ki ha taha ʻo e ngaahi fokotuʻu ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó” pea mo (2) lau ʻa e fakamatala ko ia ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ko e “Maʻu ʻa e Fiefia ʻi he Moʻuí.” Fakamahino ange ʻe lava ke maʻu ʻe he ongo meʻa malí ha ngaahi lelei lahi mei haʻana lau fakataha mo aleaʻi e ngaahi fakamatala ʻi he tohi fakahinohino akó.

Fakamanatu ki he kau akó ke nau omi mo ʻenau tohi fakahinohino akó ki he kalasí ʻi he lēsoni ka hokó.