Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Fulihi ʻo e Tohi Lēsoní ke Fakaʻaongaʻi ʻi he Nēsilí


Fulihi ʻo e Tohi Lēsoní ke Fakaʻaongaʻi ʻi he Nēsilí

Ko e Kalasi Nēsilí

Ko Hai ʻoku Kau Ki Aí

ʻOku totonu ke ʻoua naʻa toe siʻi hifo he faiako ʻe toko ua ʻoku uiuiʻi ki he kalasi nesilī kotoa pē. Kapau ko e kau faiakó ʻoku ʻikai ko ha husepāniti mo ha uaifi, pea ʻoku totonu pē ko ha ongo fefine pe ongo tangata fakatouʻosi kinaua. ʻOku totonu ke fakatou nofo e ongo faiakó mo e kalasí ki he ʻosi kakato ʻa e taimi Palaimelí.

Taumuʻá

Ko e taumuʻa ʻo e kalasi nēsilí ke ʻi ai ha feituʻu fonu he ʻofá, malú pea maau ke lava e longaʻi fānaú ʻo fakatupulaki ai ʻenau mahino mo ʻenau ʻofa ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, pea nau aʻusia ha ngaahi meʻa lelei ʻi he ʻapi Siasí mo tupulaki ʻi heʻenau ongoʻi ʻoku nau mahuʻingá. Ko e kalasi nēsilí ko e fuofua meʻa faka-Siasi ia ʻoku aʻusia ʻe he fānaú ʻa ia ʻoku akoʻi ai ki he longaʻi fānaú ʻa e ongoongoleleí pea nau feohi ai mo e fānau kehé pea mo e kakai lalahí.

ʻĀtakai Fakatuʻasinó

ʻOku totonu ke maʻa ʻa e loki nēsilí, fakafiefia mo fakalata foki pea ke tuʻu ia ʻi ha feituʻu ʻoku ofi atu ki he fale mālōloó ʻo ka lava. ʻE lava ke vahevahe ʻa e loki nēsilí ki ha ngaahi feituʻu mavahevahe ki he vaʻingá (ʻi ha kāpeti pe fala, ʻo ka lava), laukongá pe ngaahi ʻekitivitií pea mo hono fakahoko ʻo e lēsoní. ʻOku totonu ke maʻa, malu mo lelei ʻa e ʻū meʻa vaʻingá. ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaon-gaʻi ha meʻa ʻe fai ai ha kaka.

Taimi Tēpilé

Ko e anga-mahení, ʻoku feʻunga e kalasi nēsilí mo ha miniti ʻe 40. ʻOku totonu ke vahevahe ʻa e taimi ko ʻení ki ha ngaahi konga kehekehe, ʻo takitaha poupouʻi ʻe he konga takitaha ʻa e taumuʻa ʻo e lēsoní.

Feinga ke palani fakauike ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku meimei sīpinga tataú. ʻOku ongoʻi malu ange ʻa e fānaú he taimi ʻoku ʻi ai ha sīpinga paú pea nau maheni mo e ngaahi fetongitongi ʻi he ngaahi ʻekitivitií. ʻE lava ke fulihi e founga ko ʻeni ʻoku fokotuʻu atú ʻo fakatatau mo e ngaahi fie maʻu fakalotofonuá:

Talitali lelei mai kinautolu

Taimi vaʻingá:

miniti ʻe 35

Taimi fakatahá: miniti ʻe 10

miniti ʻe 10

Taimi hivá:

miniti ʻe 10

Taimi sapa maʻamaʻá:

miniti ʻe 10

Taimi lēsoní:

miniti ʻe 10

Taimi ʻekitivitī:

miniti ʻe 15

Tāpuní:

miniti ʻe 10

ʻOku ʻikai ʻalu e fānau nēsilí ki he taimi feʻinasiʻakí pe ki he ongo polokalama kamata mo tāpuní.

Talitali lelei mai kinautolú: ʻI he omi e fānaú ki he kalasi nēsilí, fakafeʻiloaki ki he tokotaha kotoa pē ʻaki hono hingoá.

Tokoni ke ongoʻi ʻe he kiʻi taʻahine mo e kiʻi tamasiʻi kotoa pē ʻa hoʻo ʻofá pea mo e ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní. ʻE lava ʻe he ngaahi hiva fakalaumālié ʻo fakatupu ha ʻātakai ʻoku ʻapasia mo fakalata. ʻE lava ke maʻu ha tatau ʻo hono hiki ʻo e Tohi Hiva ʻa e Fānaú ʻi he kāseté(52428) mo e cd (50428).

Taimi vaʻingá: Tuku e fānaú ke nau vaʻinga tauʻatāina ʻaki e ʻū meʻa-vaʻingá, ngaahi fakatātaá pe ngaahi tohí. Poupouʻi e kiʻi tamasiʻi mo e taʻahine takitaha ke ne fili ha meʻa pē ʻe taha ke ne vaʻinga ʻaki ʻi he taimi takitaha pea fakafoki ia ki hono tukuʻanga totonú ki muʻa peá ne toki fili ha meʻa ʻe taha ke ne vaʻinga ʻaki. ʻOua naʻá ke fakamālohiʻi ha kiʻi tamasiʻi pe kiʻi taʻahine ke vahevahe ʻa e meʻa ʻokú ne maʻú ʻo kapau ʻoku ʻikai loto ia ki ai. Ko e fānau tokolahi ʻi he taʻu ko ʻení ʻoku teʻeki ai ke nau mateuteu fakaeloto mo fakasōsiale kinautolu ke vahe-vahe mo e niʻihi kehé. ʻAi ke ke ʻatā maʻu pē ki he fānaú, kae ʻoua te ke kau noaʻia ʻi heʻenau vaʻingá. ʻI he ʻosi ʻa e taimi vaʻingá, tokoni ki he fānaú ke fakamāʻopoʻopo ʻa e ʻū meʻa vaʻingá.

ʻE lava ke fakahoko ha ngaahi ʻekitivitī makehe lolotonga e taimi ko ʻení (vakai ki he konga “Ngaahi ʻEkitivitī mo e Ngaahi Vaʻinga maʻá e Nēsilí,” p. xviii–xxiv), ka ʻoku ʻikai totonu ke fakakau pau ki ai e fānaú.

Taimi Fakatahá: Fakatahaʻi mai e fānaú ke nau hivaʻi ha foʻi hiva pe teuteu ke lotu. ʻE lava ke maʻu ha lisi ʻo e ngaahi hiva lotú ʻi he peesi 310 ʻo e Tohi Hiva ʻa e Fānaú. Fakaafeʻi ha taha ʻo e fānaú ke ne fai ha lotu. Akoʻi e fānaú ke nau fai ha lotu nounou mo faingofua. Tokoniʻi kinautolu ʻo ka fie maʻu. Hili e lotú, fakaafeʻi e fānaú ke nau talanoa mo fevahevaheʻaki mo e kau faiakó pea mo e niʻihi kehé ʻi ha tōʻonga fakafaingofua. Fakahaaʻi ha ʻofa, ongo māfana mo fakaʻapaʻapa ʻi hoʻo ngaahi leá mo hoʻo ngaahi tōʻongá. ʻAi ke ke ongoʻingofua mo anga fakafaingofua. Mou aleaʻi e ngaahi fie maʻu mo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingaʻia ai e fānaú. ʻE lava ke kau he ngaahi taumuʻa lelei ke aleaʻí ʻa e:• Ngaahi meʻa ne toki hokó ni ʻi he moʻui ʻa e fānaú, ʻo hangē ko ha pēpē foʻou ʻi honau ʻapí pe ko ha kaimeʻakai pe ʻeva ʻa e fāmilí.

  • Ngaahi meʻa ne toki hoko ʻi he moʻui ʻa e fānaú, hangē ko ha ʻi ai ha pēpē foʻou ʻi honau ʻapí pe ko ha ʻeva fakafāmili.

  • Ngaahi ʻaho mālōlō makehe.

  • Ko e ʻeá.

  • Vakavakaiʻi ʻo natulá.

  • Ngaahi taukei fakasōsiale hangē ko e fakafanongó, vahevahé pe fakaʻaongaʻi ha ngaahi ʻulungāanga leleí.

  • Ngaahi tōʻonga anga-ʻofa. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e fanga kiʻi vaʻinga ʻoku ngāueʻaki ki ai ʻa e louhiʻinimá, fakamālohisino punou mo faofaó, pea mo ha ngaahi hiva, ʻi he taimi ko ʻení ke tokoni ki he fānaú ke tuku ʻenau makaka takaí.

ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi veesi ʻekitivitī, ngaahi fakamālohi-sino faofaó, pea mo ha ngaahi hiva lolotonga e taimi ko ʻení ke tokoni ke ʻoua ʻe hohaʻa ʻa e fānaú.

Taimi Hivá: ʻE lava foki ke fakaʻaongaʻi ʻa e mūsiká pe hivá ʻi he kotoa ʻo e taimi nēsilí ke fakatupu ha ʻātakai ʻoku fakafiefia mo fakalatá; akoʻi e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí; mo tuku ke tauʻatāina e fānaú (vakai, “Ko e Hīvá ʻi he Lokiako Nēsilí,” xxiii–xxiv). ʻOku fiefia ʻa e fānaú ʻi hono hivaʻi ʻo e foʻi hiva tatau he uike takitaha. ʻOku totonu ke maʻu ʻe he kau taki mo e kau faiako ʻo e kalasi nēsilí ha tatau ʻo e Tohi Hiva ʻa e Fānaú. ʻE lava ke fakaafeʻi ha niʻihi kehe ke tokoni ki he hiva ʻi he kalasi nēsilí.

Taimi Sapá: Taimi tēpileʻi e sapá ke feau e ngaahi fie maʻu ʻa e fānaú. ʻOku totonu ke maʻu e paʻanga ki he fanga kiʻi sapa maʻamaʻa ʻa e fānaú mei he patiseti ʻa e Palaimelí. Koeʻuhí ʻoku sapa maʻamaʻa ʻa e fānaú he uike takitaha ʻi he kalasi nēsilí, ʻoku totonu ke fehuʻi ʻe he kau faiakó ki he ngaahi mātuʻá pe ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻatokoni ʻoku ʻikai ke nau loto ke kai ʻe heʻenau fānaú (vakai, ki he Tohi Tuʻutuʻuni ʻo e Siasí, Tohi Fika 2: Kau Taki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e Ngaahi Houalotú [1998], 239). Ki muʻa pea tufa ʻa e sapá, tokoniʻi ha kiʻi tamasiʻi pe kiʻi taʻahine ke ne fai ha lotu ʻo tāpuakiʻi ʻa e meʻatokoní.

Taimi Lēsoní: ʻOku hiki e ngaahi lēsoni he tohi lēsoni ko ʻení ʻi he tūkunga ʻo e fānau taʻu tolú, ka ʻoku lahi ha ngaahi ʻekitivitī ʻi he ngaahi lēsoní pea mo e ngaahi konga ki he ngaahi ʻekitivitī fakatupulakí, ʻoku feʻunga mo e fānau iiki angé. ʻOku ʻi he lēsoni takitaha foki ha “Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi Maʻá e Fānau Iiki Angé.” (Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻikai hiki atu ʻa e ngaahi nāunau mo e ngaahi teuteu ia ʻoku fie maʻu ki he ngaahi ʻekitivitī fakalahí ʻi he konga ko e “Teuteú” ʻo e lēsoni takitaha. Lau fakalelei ʻa e fakamatala ki he ʻekitivitī takitaha ʻokú ke fie fakaʻaongaʻí, ke fakapapauʻi ʻokú ke maʻu e meʻa kotoa pē ʻoku fiemaʻú.)

ʻE lava ke maʻu ʻi he peesi xxvi–xxix ʻa e ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi founga te ke lava ʻo fulihi ʻaki e ngaahi lēsoni he tohí ni maʻá e kalasi nēsilí. ʻI hoʻo hanga ko ia ʻo fulihi ʻa e ngaahi lēsoní, manatuʻi ke ke fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e mahino mo e meʻa ʻoku manako ai ʻa e fānaú. ʻOku totonu ke nounou mo kehekehe ʻa e ngaahi ʻekitivitií koeʻuhí ko e fānau ʻi he toʻu ko ʻení, ʻoku nounou pē ʻenau taimi tokangá. ʻOku ako ʻa e fānaú ʻi hono toutou fakahoko ha meʻa, ko ia te ke lava ʻo toe fakahoko ha ʻekitivitī tatau ʻi he lēsoni hono hokó pe ʻi ha ngaahi lēsoni he kahaʻú. Ke maʻu ha tokoni lahi ange ʻi hono akoʻi ʻo e fānau iiki angé, vakai ki he konga “Teuteuʻi ʻo e Ngaahi Lēsoní,” “Akoʻi ʻo e Ngaahi Lēsoní,” “Hivá ʻi he Lokiakó,” pea mo e “Ngaahi Nāunau Tokoni Fakafaiakó,” ʻi he peesi vii–ix.

Taimi ʻEkitivitií: Fili ha ngaahi ʻekitivitī hangē ko e valivalí, faʻu ha fanga kiʻi meʻa ʻaki e toú, fakatātaaʻi ha fanga kiʻi talanoá, fanga kiʻi vaʻinga mo e alā meʻa pehē (vakai, “Ngaahi ʻEkitivitī mo e Fanga Kiʻi Vaʻinga maʻá e Kalasi Nēsilí,” xix–xx) ʻa ia te nau poupouʻi ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí, fakafaingofuaʻi hano fai ʻo ha fevahevaheʻaki, pe ʻomi ha ngaahi meʻa lelei ke nau aʻusia. ʻOua te ke hohaʻa ʻo kapau ʻe fie foki pē ʻa e fānau īkí ia ʻo vaʻinga.

Taimi Tāpuní: Tokoni ki he fānaú ke faʻo kotoa e ngaahi meʻa vaʻingá mo e ngaahi nāunaú ki he feituʻu totonu; pea mou vakaiʻi nounou pea toʻo kongokon-ga lalahi ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ne akoʻi ʻi he lēsoní. Tokoniʻi ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ke ne fai e lotu tukú.

Teuteuʻi ʻo e Fānaú Ki he Kalasi Nēsili

ʻʻI he ngaahi uike siʻi ki muʻa pea kau ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ki he kalasi nēsilí, ʻoku totonu ke ʻoange ʻe he tokoni ʻuluaki ʻi he kau palesitenisī ʻo e Palaimelí ki he mātuʻa ʻa e fānau ha tatau ʻo e lisi vakaiʻi ko ia ʻoku hā ʻi he peesi xi pea fokotuʻu ha fakataha ʻa e mātuʻá mo e kau faiako nēsili.

ʻĪmisi
parents’ checklist

Lisi Vakaiʻi ʻa e Mātuʻá

ʻE lava ke ne tali lelei pe ilifia, malimali pe tangi ha kiʻi taʻahine pe tamasiʻi ʻi he fuofua taimi ʻokú ne ʻalu ai ki he kalasi nēsilí. ʻE lava ke tokoni lahi e ngaahi mātuʻá ke toe fakafiefia ange ʻa e ngaahi meʻa ʻoku aʻusia ʻe he fānaú ʻi he kalasi nēsilí ʻaki ʻenau teuteuʻi ki muʻa ʻa e kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí. Ko kinautolu ʻoku omi ki he kalasí kuo teʻeki haʻanau ʻilo pe teʻeki tomuʻa fakamatalaʻi ange kia kinautolú, te nau lava ʻo ilifia pe ʻikai fie nofo he kalasí.

Teuteuʻi hoʻo kiʻi tamasiʻí pe kiʻi taʻahiné ke haʻu ki he kalasí ʻaki ʻene fai ki he lahi tahá ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻo ka lava:

  1. Akoʻi ki hoʻo kiʻi tamasiʻí pe kiʻi taʻahiné ʻo kau ki he kalasi nēsilí ʻo ʻoua naʻa toe siʻi ange he uike ʻa uá ki muʻa peá ne fuofua ʻalu ki aí.

  2. Fokotuʻutuʻu ke feʻiloaki hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné mo e kau faiako nēsilí ʻi ha uike ʻe taha pe ua ki muʻa peá ne fuofua ʻalu ki he kalasí.

  3. Fokotuʻutuʻu ke feʻiloaki hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné mo ha niʻihi ʻo e fānau he kalasi nēsilí.

  4. Lolotonga e uike kimuʻa pea hū hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné ki he kalasi nēsilí, hanga ʻo fai ha ngaahi lea lelei mo fakalotolahi ʻo fekauʻaki mo e kalasi nēsilí.

  5. ʻʻAve hoʻo kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí ki he lokiako nēsilí he taimi ʻoku ʻikai ha taha aí.

  6. ʻʻI he ʻaho ki muʻa pea fai e kalasí, fakamanatu ki hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné ʻe kamata ʻa pongipongi ʻa e kalasi nēsilí.

  7. ʻI he ʻuluaki ʻahó, hanga ʻo tuku ange ha taimi lahi ki hoʻo kiʻi tamasiʻi pe taʻahiné ke teuteu ai ki he lotú. ʻOua naʻá ke fakavaveʻi.

  8. Tuku pē ʻa e meʻa-vaʻinga hoʻo kiʻi tamasiʻi pe taʻahiné ʻi ʻapi.

  9. Tokangaʻi e fie maʻu ʻa hoʻo kiʻi tamasiʻí pe kiʻi taʻahiné ki he fale mālōloó pea pehē ki hono fafangaʻí ki muʻa peá ke toki ʻave ia ki he nēsilí. Ka ʻi ai ha kiʻi tamasiʻi pe kiʻi taʻahine ʻe fie maʻu ke fetongi hono taipá pe napikení, ʻe ʻave leva ia ki heʻene mātuʻá.

  10. ʻAʻu taimi totonu ki he kalasi nēsilí.

  11. Fakapapauʻi ki hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné te ke toe foki ange ʻa mui ange. Toe foki he taimi totonu ke ʻave ia he ʻosi ʻa e kalasi nēsilí.

  12. Kapau ʻoku ilifia hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné, peá ke nofo mo ia he kalasi nēsilí ʻi he ngaahi fuofua taimi ʻo ʻene ʻalu ki aí.

  13. ʻFakahā ki he kau faiako nēsilí ʻa e kalasi te ke ʻalu ki ai lolotonga e taimi nēsilí ke nau ʻoatu ki ai hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné ʻo kapau ʻe ʻi ai ha palopalema.

  14. Fakahā ki he kau faiako nēsilí ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha palopalema anga-kehe hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné, hangē ko ha meʻakai ʻoku kovi ki ai.

  15. Talanoa mo hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko he nēsilí ʻi Fakapapauʻi ʻokú ke lea ʻaki ha ngaahi meʻa lelei ʻo kau ki he kalasi pe kau faiako nēsilí ʻa hoʻo kiʻi tamasiʻí.

  16. Manatuʻi ʻe hanga ʻe he ʻofá mo e faʻa kātakí ʻo ʻai ke hoko e kalasi nēsilí ko ha meʻa lelei ki hoʻo kiʻi tamasiʻí.

Kātaki kae ʻoua naʻa ʻave hoʻo kiʻi tamasiʻí pe kiʻi taʻahiné ki he nēsilí he taimi ʻo ka hā ai meiate ia ʻa e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení:

  • Mofi

  • Hafu hono ihú

  • Tale

  • Loto ʻiteʻita pe ʻitangofua

  • Lua

  • Fakalele

  • ʻAsi ha fele hono kilí

  • Mata kovi

  • Kutua e ʻulú

  • Ha faʻahinga puke pe hangatāmaki naʻe faitoʻo ʻaki ha meʻa pe foʻiʻakau tāmate siemu ʻi he houa ʻe 48 kuohilí.

  • Mahaki ʻa e fānaú ka ʻoku kei ala pipihi:

    huhunú (ʻaho ʻe fitu)

    mīsele (kae ʻoua kuo pulia ʻa e felé)

    mofi kulokulá (kae ʻoua kuo pulia ʻa e felé)

    moó (kae ʻoua kuo pulia e fufulá, ʻa ia ʻoku anga maheni ʻaki ko e ʻaho ʻe fitu)

    velí

Kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻe kovi ki hoʻo tamasiʻí pea tupu ai ha haʻane fofonu, tale pe fele, kātaki ka ke ʻai ke ʻiloʻi ʻe he kau faiako nēsilí ʻoku ʻikai pipihi e ngaahi fakaʻilonga ia ko iá.

Ngaahi ʻUlungāanga ʻO e Fānau Īkí

ʻʻE lava ke tokoni atu haʻo ako ki he ngaahi ʻulungāanga ko ʻeni ʻo e longaʻi fānau ʻi hoʻo kalasí ke toe mahino lelei ange ai kiate koe ʻa e ʻuhinga ʻoku tōʻonga pehē e fānaú. Fakaʻaongaʻi ʻa e ʻilo ko ʻení ʻi hoʻo teuteú mo hono akoʻi ʻo e ngaahi lēsoní pea pehē ki he fengāueʻaki mo e fānaú. Manatuʻi ko ha ngaahi fakahinohino fakalūkufua pē ʻeni; ʻoku ʻikai tupulaki e fānaú he taimi tatau pē pe te nau tōʻonga tatau ʻi he taʻu tatau ʻoku nau ʻi aí. Ke maʻu ha fakamatala ʻoku lahi angé ʻo kau ki he ngaahi ʻulungāanga ʻo e fānaú, vakai ki he ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga ange ʻi he Faiakó.

Ngaahi ʻUlungāanga Fakaʻatamai ʻo e Fānau Īkí

  • ʻOkú ne fakakaukau faingofua mo totonu. ʻIkai mahino kiate ia ʻa e ngaahi fakakaukau fihí.

  • ʻIkai fuʻu lōloa e taimi ʻoku tokanga aí (miniti ʻe taha ki he miniti ʻe tolu).

  • Faʻa ʻeke pe fai ha ngaahi lea ʻoku ʻikai tatau mo e taumuʻá.

  • Fuʻu fie ʻiloʻilo mo kaunoaʻia.

  • ʻOku vēkeveke ke ako mo ʻahiʻahiʻi ha ngaahi meʻa foʻou.

  • Fiefia ke toutou fai ha meʻa tatau pē.

  • Lava ke ne fai ha fanga kiʻi fili faingofua.

Ngaahi ʻUlungāanga Fakatuʻasino ʻo ha Fānau Iiki

  • Longomoʻui ʻaupito.

  • Fakautuutu ai pē ʻene lava ʻo lue, puna mo pasipasí.

  • Hohaʻa, ʻiteʻita mo helaʻia ngofua.

  • ʻOku faingofua kiate ia ke vete mo holoki ha meʻa ʻi hano toe fakafoki.

Ngaahi ʻUlungāanga Fakasōsiale ʻo e Fānau Īkí

  • Falala ngofua.

  • Fiefia pē ke vaʻinga tokotaha.

  • Faʻa siokita.

  • Faingataʻa kiate ia ke vahevahe mo taufetongi.

  • Faʻa kē ʻi he meʻa vaʻingá.

Ngaahi ʻUlungāanga Fakaeloto ʻo e Fānau Īkí

  • Faʻa vēkeveke ke ʻofa pea mo ʻofaʻi foki.

  • Faʻa lea ʻaki hono lotó.

  • Faʻa tangi.

  • ʻIkai fetongitongi e tuʻunga fakaeloto ʻoku ʻi aí.

Ngaahi ʻUlungāanga Fakalaumālie ʻo e Fānau Īkí

  • Fie lotu ka ʻe fie maʻu ha tokoni ke ne fai ia.

  • Lava ke ne kamata ako e ʻuhinga ʻo e ʻapasiá.

  • Ongoʻingofua ʻa e Laumālié.

  • Mahino kiate ia ʻoku ʻofa mai kia kitautolu ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū.

  • Mahino kiate ia ʻa e ngaahi tefitoʻi akonaki fakalaumālié.

Ngaahi Palōpalema ʻe Ala Hoko mo e Ngaahi Founga ʻe Fakaleleiʻi ʻAki ʻi he Kalasi Nēsilí

ʻʻOku faʻa hā foki ʻi he kalasi nēsilí lelei tahá ha pauʻu ʻa e fānaú. ʻOku ʻoatu heni ha ngaahi palōpalema anga maheni ʻe ala hoko pea mo ha ngaahi fokotuʻu ki hono fakaleleiʻi kinautolú.

Palōpalemá

ʻFounga ʻe Ala Fakaleleiʻi ʻAkí

ʻOku tala atu ʻe ha mātuʻa ʻoku ʻikai fie haʻu e kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné ia ki he kalasí. ʻOku kaikaila mo tangi e kiʻi tamasiʻí he taimi ʻoku mavahe ai e mātuʻá.

Poupouʻi e ngaahi mātuʻá ke teuteuʻi ʻenau fānaú ki muʻa ki he kalasi nēsilí (vakai, “Teuteuʻi ʻo e Fānaú ki he Kalasi Nēsilí,” peesi x–xi). Fakaafeʻi e mātuʻá ke ne nofo kae ʻoua kuo nonga mo fiemālie e kiʻi tamasiʻí. ʻE tokoni kapau ʻe fakaafeʻi atu mo ha kakai lalahi kehe ke nau fua e fānau ʻoku tangí ke ongoʻi malu ange ai e fānaú.

Hangē ʻoku ilifia ʻa e kiʻi tamasiʻí ia ʻiate koe pe ko e fānau kehé, ʻo luelue noaʻia holo pē he nēsilí pea ʻikai fie lea ki ha taha.

Faʻa kātaki; ʻoua te ke fakamālohiʻi e kiʻi tamasiʻí. ʻOange hano taimi ke ne ʻiloʻi ai koe, fānau kehé pea pehē foki ki he ʻātakaí. Toutou fakalotolahiʻi e kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí peá ke fokotuʻu ange ha ʻekitivitī ʻe taha pe ua te mou lava ʻo fakahoko. Tokoni ke aʻusia ʻe he kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné ha meʻa ʻoku leleí.

Lolotonga e kalasi nēsilí kakato, ʻoku piki pē ha kiʻi tamasiʻi ia ki ho vaʻé pe feinga ke huki ʻiate koe.

ʻOku fie maʻu ʻe he longaʻi fānaú ha māfana mo ha tokanga. ʻE hanga ʻe haʻo toutou fua pe talanoa ki ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ʻi ha kiʻi mini-ti ʻe tahá ʻo faʻa fakafiemālieʻi ia. Poupouʻi leva ʻa e kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí ke kau ki he ngaahi ʻeki-tivitī ʻa e kalasi nēsilí.

Lolotonga e taimi lēsoní, ʻoku tuʻu hake ha niʻihi ʻo e fānaú ʻo ʻalu mei he kalasí ki muʻa pea ʻosi ʻa e ngaahi ʻekitivitií.

ʻIloʻilo mo ke tokanga ki he fiemaʻu ʻa e kiʻi taʻahine pe tamasiʻi kotoa pē, ngaahi meʻa ʻokú ne maʻu ʻene tokangá pea pehē ki he fuoloa ʻo ʻene tokangá. Kumi ke ʻiloʻi ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e taʻeoliʻiá pe hohaʻá ke ke lava ʻo fulihi ʻa e ʻekitivitií ke feau e tokanga ʻa e fānaú. ʻOua naʻá ke fakamālohiʻi ha taha ʻo e fānaú ke kau ki ha faʻahin-ga ʻekitivitī. Kapau ʻoku fie foki ha niʻihi ia ʻo e fānaú ki he meʻa vaʻingá, peá ke tuku ke nau fai ia.

He ʻikai tangutu fakalongo-longo ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ia ʻo fakafanongo. Te ne teke mo fusi ʻa e fānau ʻoku tangutu ofi atu ki aí.

ʻE lava ʻe he faiako hono uá ʻo tataki e tokanga ʻa e fānaú ki he ʻekitivitī ʻoku lolotonga fakahoko ʻe he ʻuluaki faiakó. ʻOange ki he kiʻi taʻahiné pe kiʻi tamasiʻí ha meʻa ke ne pukepuke ke ne kau lon-gomoʻui atu ai ki he lēsoní pe ʻekitivitií.

Kamata ke kē ha niʻihi ʻo e fānaú ʻi ha kiʻi meʻa vaʻinga. ʻOku ʻaka, tā pe uʻu ha taha ʻo e fānaú ke ne maʻu e kiʻi meʻa vaʻingá.

ʻE lava ʻe he fānaú he taimi ʻe niʻihi ʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi fetaʻemahinoʻaki ʻoku hoko ʻiate kinau-tolú, ka ʻoku totonu ke ke kau ki ai ʻo kapau ʻe fie maʻu ke taʻofi kinautolu mei haʻanau fakalaveaʻi kinautolu pe ko haʻanau maumauʻi ʻa e nāunaú. Te ke lava ʻo fokotuʻu ange ha ngaahi founga te nau lava ʻo fakaleleiʻi ʻaki ʻenau palopalemá.

Kamata ke vaʻinga fefeka ha taha he fānaú—ʻo ne taʻalo holo ha meʻa-vaʻinga, haha e meʻa vaʻingá pe lī takai holo ia. ʻOkú ne lele leva ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí.

ʻOku fie maʻu ke ke taʻofi e tōʻonga ko ʻení. Fakamatalaʻi ki he kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí ʻa e ʻuhinga he ʻikai lava ke ne fai ai e faʻahinga tōʻon-ga ko ʻení; peá ke tākiekina leva ia ki ha ʻekitivitī kehe.

ʻOku toʻo tahataha hifo ʻe ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ʻa e meʻa vaʻingá mei he funga lau papá pea ʻikai ke ne toe fie fakafoki ia ke tuku fakalelei.

Hanga ʻo toe fakamatalaʻi ange ʻa e tōʻonga pe ʻulungāanga totonu ke faí ʻi ha leʻo vaivai mo pau. Fakaʻaliʻali ki he fānaú ʻa e anga hono fakamāʻopoʻopo ʻa e meʻa vaʻinga takitaha ki muʻa peá ne toki toʻo mai ha meʻa vaʻinga ʻe tahá.

Kamata ke nanivi pe tangi ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine. ʻI hoʻo feinga ke fakafiemālieʻi iá, ʻokú ne pehē atu, “ʻOku ʻikai ke u saiʻia ʻiate koe,” peá ne ʻunu mamaʻo leva meia koe.

ʻOku faʻa faingofua hono tohoakiʻi e tokanga ʻa e longaʻi fānaú. Fakaʻaliʻali ki he kiʻi tamasiʻí ha kiʻi meʻa-vaʻinga makehe pea fokotuʻu ange ʻe fakalata ke vaʻinga ʻaki. Kapau he ʻikai tokoni ia, peá ke feinga ʻaki hano fakaʻaongaʻi ha foʻi talanoa pe tohi. ʻOku faʻa tokoni hano holoholoʻi e loʻimata ʻo e fānaú ke tuku ai ʻenau tangí. Kapau ʻoku hokohoko atu pē e tangi ʻa e kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí, peá ke ʻave leva ia ki heʻene mātuʻá.

ʻOku ʻeke atu ʻe ha taha ʻo e fānaú, “ʻE haʻu ʻa fē ʻeku fineʻeikí? Ko e fē taimi te u ʻalu ai ki ʻapí?”

Fakapapauʻi ki he kiʻi taʻahiné pe tamasiʻí ʻe toe foki mai ʻene mātuʻá. Talanoa ʻo kau ki ha ngaahi meʻa ʻe hoko kimuʻa pea toki taimi ke foki ki honau ʻapí.

Ngaahi ʻEkitivití mo e Ngaahi Vaʻinga Maʻá e Kalasi Nēsilí

Fakaʻaongaʻi e ngaahi ʻi he konga ko ʻení ʻo ka ke ka fie maʻu lolotonga e taimi vaʻinga pe ʻekitivitī ʻo e kalasi nēsilí. Te ke lava foki ʻo fakaʻaongaʻi ha faʻahinga ʻekitivitī pē he konga ko ʻení ʻa ia ʻoku fekauʻaki mo ha lēsoni pau lolotonga e taimi nēsilí, pea ʻe lava ke fakaʻaongaʻi e ngaahi ʻekitivitī mei he lēsoní lolotonga e taimi vaʻingá. ʻAi ke lava ʻo fakahoko ʻe he fānaú ʻa e ngaahi ʻekitivitií lolotonga e taimi vaʻingá, kae ʻoua naʻá ke ʻai ke kau kotoa ki ai e fānaú. ʻE laka ange ki ha fānau ia ʻe niʻihi ke nau vaʻinga mo e fanga kiʻi meʻa vaʻingá lolotonga e taimi vaʻingá kotoa.

Ngaahi ʻEkitivitī Fakaʻātí

ʻE lava ke fakafiefia e ngaahi meʻa fakaʻātí pea te nau lava ʻo tokoni ki he fānaú ʻi hono fakatupulaki ʻenau ongoʻi falala kia kinautolú, mohu foungá, taukei fakaek-inautolú, fengāueʻaki lelei honau matá mo honau nimá, pea mo ʻenau ʻiloʻi ʻa e ngaahi ongo ʻoku nau maʻú. ʻE lava foki ke hoko ʻa e ʻātí ko ha founga fakafiefia ia ke fakahaaʻi ʻaki kita. Fakaʻaongaʻi haʻo ngaahi fakakaukau pe te ke mohu founga ʻi hono palani ʻa e ngaahi ngāue fakaʻaati ʻoku feʻunga mo hoʻo kalasí.

ʻE lava ke tokoni atu e ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻi hono palani ha ngaahi ngāue fakaʻaati ʻoku foʻoú:

  • Tauhi ke faingofua ʻa e fanga kiʻi ngāué.

  • Mateuteu. ʻAi ke maʻu kotoa e ngaahi nāunau ʻoku fie maʻú peá ke ʻiloʻi e foki e anga hono fai ʻo e ngāué.

  • Anga fakafaingofua. Kapau ʻokú ke anga fakafaingofua, he ʻikai leva ke ke ʻita he taimi ʻoku ʻikai ʻalu ai e ngāué ʻo hangē ko ia ne palaní. Manatuʻi ʻoku faʻa tokanga ange ʻa e fānaú ia ki hono ʻahiʻahiʻi ʻo ha meʻa ʻaki e nāunau ne ke ʻoangé kae ʻikai ko hano ʻai ke ʻosi ʻo ha ngāue.

  • Saiʻia peá ke mahuʻingaʻia ʻi he meʻa ʻoku fai ʻe he fānaú, peá ke fai foki ha fakamālō fakamātoato.

  • Mohu founga. Palani ha ngaahi ngāue ʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he fānaú ha ngaahi nāunau mo ha ngaahi founga kehekehe ʻi he uike takitaha.

  • Anga fakapotopoto. ʻOku ʻikai feinga maʻu pē ʻa e fānaú ke fakafofongaʻi mai ʻe heʻenau ʻātí pe tā fakatātaá ha meʻa. ʻOku nau fiefia pē kinautolu ʻi hono ʻahiʻahiʻi e nāunau ʻoku ʻoatú. Kapau ʻokú ke fie fakamālō ki ha ngāue ʻa ha taha ʻo e fānaú, peá ke pehē ange, “Fakamatalaʻi mai angé hoʻo fakatātaá,” kae ʻoua te ke fehuʻi ange, “Ko e hā ia?”

  • ʻOange pē ha tokoni siʻisiʻi. Tokoni pē he taimi ʻe fie maʻu aí ka ke tuku ʻa e fānaú ke nau takitaha fai ʻene ngāue.

Valivali ki he Hivá

Ngaahi nāunau ʻoku fie maʻú: Hiva kuo ʻosi hiki pe ʻū meʻalea, pepa mo e kala pe peni kala.

Tā e hivá kae valivali ʻa e fānaú. ʻAi ke nau valivali ʻo fakatatau mo e faʻahinga ongo ʻoku ʻoange kia kinautolu ʻe he hivá.

Fakatātā fakapipikí

Ko e fakatātā fakapipikí ko ha fakatātā ia ʻoku faʻu ʻaki hano fakapipikiʻi fakataha ha fanga kiʻi kongokonga pepa, ʻū lauʻi tā pe ko ha ngaahi nāunau kehe.

Ngaahi nāunau ʻoku fie maʻú: Ha faʻahinga nāunau pē ʻe lava ke fakaʻaongaʻi heni, hangē ko ha meʻa kofukofu meʻaʻofa, pepa holoholo, ngaahi pepa ʻoku teuteuʻi ʻaki e holisí, lauʻi ʻakau, ʻoneʻone mo e ngaahi kongokonga makaloní. Te ke fie maʻu ha kulū pe meʻa fakapipiki mo ha laʻi pepa pe meʻa kehe ʻoku tokalelei (ke fakapipiki ai), ke takitāuhi e tamasiʻi mo e taʻahine takitaha.

Tuku ke fili ʻe he fānaú ha ngaahi nāunau ke fakapipikiʻi ʻo taupotu ki lalo ki he laʻi pepa ʻoku ʻai ke fai ai e fakapipikí. Tuku ke nau hanga leva ʻo faʻu ha faʻahin-ga sīpinga pe fōtunga pē ʻoku nau fie maʻú.

Tui ʻo e Makaloní

Ngaahi nāunau ʻoku fie maʻú: Ngaahi foʻi makaloni lalahi ʻoku teʻeki ai haká (pe ko e situloa ki he inú pe faʻahinga meʻa pē ʻoku faingofua hono tuí), ko ha meʻi filo pe afo lōloa pea mo ha kulū.

ʻAi ke fefeka e mui ʻe taha ʻo e meʻi filó pe meʻi afó ʻaki hano unu ʻi he kuluú. Hili ʻene mōmoá, ʻe fefeka feʻunga pē ia ke lava ʻo tui ʻaki ha meʻa. Fakapona ʻa e muiʻi filo pe afo ʻe tahá ke ʻoua naʻe toe homo ai ʻa e makaloní. Tuku ki he fānaú ke nau tui ai ʻa e makaloní pea haʻihaʻi leva ʻa e ongo muiʻi afó ʻi heʻene ʻosí.

Tou ki he Vaʻingá

Ngaahi nāunau ʻoku fiemaʻú:

  • Ipu mahoaʻa ʻe 2

  • Ipu māsima ʻe 1

  • Sēpuni lahi lolo vesitapolo ʻe 1

  • Ipu vai 3/4

  • Meʻa fakalanu meʻakai (faʻiteliha pē)

Fakatahaʻi ʻa e mahoaʻá mo e māsimá. Tānaki atu ki ai ʻa e loló mo ha meʻi vai feʻunga ke fio ʻo hangē ha ʻumeá. Tānaki māmālie atu ki ai ʻa e vaí kae ʻoua kuo fio fakataha pea ʻikai pikipiki ʻa e toú. Tuifio fakataha pea ʻai ʻo natu maʻamaʻa pē. Ke fakalanu e tou vaʻingá, tānaki e fakalanu meʻakaí ki he vaí ki muʻa pea toki tānaki ki he mahoaʻá mo e māsimá.)

Ngaohi e tou vaʻinga ko ʻení ʻi ʻapi ki muʻa peá ke fakaʻaongaʻi ia ʻi he kalasi nēsilí, pea ʻai ʻo faʻo ʻi ha foʻi hina malu, ʻo ka lava. ʻOmi ha pepa fefeka ke folahi he ʻū funga tēpile ʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he fānaú ʻa e tou vaʻingá.

Fanga Kiʻi Vaʻingá mo e Ngaahi Veesi ʻEkitivitií

ʻOku manako ʻa e fānaú ke fai ha ngaahi meʻa ʻoku kau ai ʻa e ngaungaue holó, hangē ko ha fanga kiʻi vaʻinga pe fakatātaaʻi ʻo ha meʻa ki ha ngaahi foʻi maau pe hiva. ʻOku lahi ha ngaahi foʻi maau ʻoku fakakau ʻi he ngaahi lēsoní pea ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi lalo ha fanga kiʻi vaʻinga faingofua. ʻI he taimi ʻoku fiefia ai e fānaú ʻi ha ʻekitivitī, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi tuʻo lahi ia ʻi he toenga ʻo e taʻú, kae ʻikai ʻi he ngaahi lēsoni pē ʻoku lave ki aí.

ʻE lava ke tokoni atu e ngaahi fakahinohino ko ʻení ke ke akoʻi ʻaki ha ngaahi foʻi maau pe hiva foʻou ki he fānaú:

  • Ako maʻuloto ʻe koe ʻa e foʻi veesi pe hiva ko ia ki muʻa pea toki ako ia ʻe he kalasí.

  • Tomuʻa lea ʻaki e fakaleá mo fai hono fakatātaaʻí ki he fānaú, peá ke ʻai ke fakaoli ange ʻa hono fakatātaaʻí. Fakaafeʻi leva ʻa e fānaú ke kau fakataha mo koe.

  • Fakahoko māmālie ia kae lava ke mahino ki he fānaú ʻa e fakaleá mo hono fakatātaaʻí.

  • Faʻa fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi nāunau tokoni fakafaiako ʻoku lava ke mamataʻí, ke tokoni ki hono fakahoko ʻo e veesi ʻekitivitií. ʻOku tokanga mo ako lelei ange ʻa e fānaú ʻo kapau ʻe ʻi ai ha meʻa ke nau mamata ki ai.

  • Fakanounouʻi ʻa e veesi ʻekitivitií ʻo kapau ʻe hohaʻa ʻa e fānaú. Kapau ʻoku lōloa ha veesi ʻekitivitī, te ke lava ʻo tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau fai hono fakatātaaʻí lolotonga hoʻo lau ʻa hono fakaleá.

Ngaahi Veesi Ki he Loto-ʻApasiá

Fakaʻaongaʻi e ngaahi veesi ko ʻení he taimi ʻoku hohaʻa ai e fānaú mo nau fiemaʻu ha tokoni ka nau toki ʻapasiá. ʻI hono fakaʻaongaʻi ha taha ʻo kinautolu he taimi tatau ʻi he uike kotoa peé, ʻe tokoni ia ke ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻa e taimi ke faka-hoko ai e lotu kamatá mo e lotu tukú. Tokoni ke lea ʻaki ʻe he fānaú ʻa e fakaleá mo nau faʻu pē hano fakatātaaʻi ʻo hangē ko ia ʻoku fokotuʻu mai ʻe he fakaleá.

Fakaava, Tāpuni [Ongo nimá]

Fakaava, tāpuni;

Fakaava, tāpuni;

Pasipasi.

Fakaava, tāpuni;

Fakaava, tāpuni;

Hili ho fungá.

ʻOku ou luluʻi hoku ongo nimá

ʻOku ou luluʻi hoku ongo nimá.

ʻOku ou kukuʻi hoku ongo nimá.

ʻOku pasipasi hoku ongo nimá.

ʻOku hiki hoku ongo nimá,

Pea tuku hifo kinaua,

ʻO kūnima hoku fungá.

ʻOku tuku maʻu hoku ongo vaʻé.

ʻOku mālōlō hoku ongo vaʻé.

ʻOku ou tangutu ʻi hoku seá.

ʻOku punou hoku ʻulú.

ʻOku kuikui hoku ongo matá.

ʻOu mateuteu ki he lotú.

Taimi ʻe niʻihi ʻoku ou lōloa, pea taimi ʻe niʻihi ʻoku ou nounou

Fakaʻaongaʻi e foʻi veesi ʻekitivitī faofao ko ʻení he taimi kuo tangutu fuoloa ai e fānaú pea fie maʻu ke nau ngaungaue holó. Toutou fai ia ʻo ka fie maʻu.

Taimi ʻe niʻihi ʻoku ou lōloa—ʻaupito, ʻaupito (tuʻu ki ʻolunga ʻo tuʻuʻete).

Taimi ʻe niʻihi ʻoku ou nounou—ʻaupito, ʻaupito (punou ki lalo, pea tulolo ʻaupito ki lalo).

Lōloa mo nounou he taimi ʻe niʻihi (tuʻu ki ʻolunga pea punou ki lalo).

Ko e hā leva au he taimí ni? tuʻu ki ʻolunga pe tulolo ki lalo; tuku ki he fānaú ke nau lea ʻaki pe ʻoku nau lōloa pe nounou).

Ko e Kiʻi Tengaʻi ʻAkaú

Fakamatala ki he fānaú ʻa e anga hono tō ʻo e fanga kiʻi tengaʻi ʻakaú ʻi he kelekelé peá ke tokoniʻi kinautolu ke nau ʻai ke hangē pē ʻoku nau tō ha fanga kiʻi tengaʻi ʻakaú. Lea ʻaki, “Tau pehē pē ko ha fanga kiʻi tengaʻi ʻakau kitautolu” (tulolo ki lalo pe hanoku pea kuikui mo e ongo matá). “ʻOku hopo hake ʻa e laʻaá ʻo fakamāfanaʻi e fanga kiʻi tengaʻi ʻakaú. Pea tō hifo ʻa e ʻuhá ʻo pehē mai, “ʻĀ hake, fanga kiʻi tengaʻi ʻakau’” (ʻāʻā hake pea kamata ke ke faofao). “ʻE fanga kiʻi tengaʻi ʻakau, mavahe hake mei he kelekelé ke ke lava ʻo tupu” (tuʻu ki ʻolun-ga ʻo faofao e ongo nimá ki ʻolunga). “Fanga kiʻi tengaʻi ʻakau, kuo mou tupu ʻo hoko ko ha ngaahi matalaʻi ʻakau fakaʻofoʻofa [pe ʻakau lōloa].”

Tau ō ki he ʻApi ʻo e Kui Fefiné [pe Kui Tangatá]

Lea ʻaki, “Tau pehē pē ʻoku tau ō ki he ʻapi ʻo e Kui fefiné [pe Kui tangatá]. Kuo pau ke tau tomuʻa tui hotau koté [pe teuteu]” (fakatātaaʻi hono tui ha kote pe teuteu). ”Tau heka ʻi he kaá [pe pasí]” (fakatātaaʻi hono fakaava ʻo e matapaá mo e heká). “ʻOi, ʻoku tokakovi ʻa e halá ni” (fakatātaaʻi ʻo e tō mo kaka e meʻa lelé he luoluó). “Sio atu, tau taʻataʻalo ki he polisí” (fakatātaaʻi e taʻataʻaló). “ʻOku tau mei aʻu ki ai. Ko e kui fefiné [pe kui tangatá] ʻeni ʻoku haʻú. Tau fāʻofua kiate ia” (fakatātaaʻi e fāʻofua ʻo feʻiloaki mo iá).

Tokoniʻi ʻo ʻEtau Mātuʻá

Tataki ʻa e fānaú ʻi hono fakatātaaʻi ʻo e ngaahi ngāue ʻoku nau tokoni ai ki heʻenau mātuʻá. Mahalo ʻe lava ke ke pehē ange, “Tau tokoni ʻi hono tafi e falikí.” ʻE fakatātaaʻi leva ʻe he fānaú ʻa hono tafi ʻo e falikí. ʻE lava ke ke hoko atu ki he fakamaau ʻo e mohengá, fufulu ʻo e matapā sioʻatá, tā e efú, fokotuʻu taha e vevé, keli ʻi he loto ngoué, fufulu ʻo e kaá, pe ngaahi ʻekitivitī ʻoku feʻunga mo homou feituʻú.

Vaʻinga Tekaʻi ʻo e Foʻi Pulú

Ngaahi nāunau ʻoku fiemaʻú: Ko ha foʻi pulu.

ʻOku tangutu e fānaú ke hangē ha vaeuaʻi siakalé. ʻOkú ke tangutu ʻi muʻa ʻia kinautolu peá ke tekaʻi e foʻi pulú ki ha kiʻi taʻahine pe tamasiʻí mo ke lea ʻaki e hingoa ʻo e tamasiʻí pe fai kiate ia ha fehuʻi ʻoku felāveʻi mo e lēsoní. ʻOku tekaʻi fakafoki atu ʻe he kiʻi tamasiʻí ʻa e foʻi pulú mo ne lea ʻaki ho hingoá pe tali ʻa e fehuʻí. Fakapapauʻi ʻokú ke ʻoange ha faingamālie ʻo e tokotaha kotoa pē. Te mou lava foki ʻo fai e kiʻi vaʻinga ko ʻení ʻi haʻamou tuʻu ki ʻolunga ʻo pāpāasi holo ai e foʻi pulú.

Fakafehoanaki ʻo e Ngaahi Fuó

Ngaahi nāunau ʻoku fiemaʻú: Pepa fakalanu, helekosi.

Fakaʻaongaʻi ha pepa fakalanu pe kosi mei ai ha fakatātā lahi pea mo ha kiʻi fakatātā siʻisiʻi ʻi he ngaahi fuo ko ʻení: tapafā, fuopotopoto, tapa tolu, haati, tapa valu mo e fuopotopoto fuololoa. Folahi e ngaahi fuó ʻi he falikí. Tuku ke taufeton-gi e fānaú ʻi hono toʻo e fanga kiʻi fuo siʻisiʻí ʻo hili ʻi ʻolunga he fuo tatau pē ka ʻoku lahi angé. Hanga ʻo ʻai e ngaahi fuo tatau ʻi ha ngaahi lauʻi pepa lanu kehekehe, pea ʻai e fānaú ke nau fakahoa ʻo fakatatau mo e lanú kae ʻikai ko e fuó.

Ngaahi Fuo Fakamūsiká

Ngaahi nāunau ʻoku fie maʻú: Ngaahi foʻi fuopotopoto lanu kehekehe ne kosi mei ha pepa pe tupenu lanu kehekehe, ngaahi hiva pe mūsika ʻosi hiki pea mo ha tepi fakapipiki (ʻo ka fie maʻu).

Fakapipiki pe tuku fakafuopotopoto e ngaahi foʻi fuopotopotó ʻi he falikí. ʻAi e fānaú ke nau luelue taki ʻi tuʻa he foʻi siakalé kae tā e hivá. ʻI he taimi ʻe tuʻu ai e hivá, ʻe hanga leva ʻe he kiʻi tamasiʻi mo e taʻahine takitaha ʻo tala mai e lanu ʻo e foʻi fuopotopoto ʻoku ʻi hono tafaʻakí. Ke ʻai ke kehekehé, hanga ʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi fuo kehekehe pea ʻai e fānaú ke nau tala atu e lanú mo e fuó.

Lī Holo ʻo e Tangai Pīní

Ngaahi nāunau ʻoku fiemaʻú: Fanga kiʻi tangai piini; kiʻi puha, kato pe foʻi tāketi (faʻu ʻaki hano fakaavaava ha laʻi saati ʻo fakapipiki ʻi ha pepa fefeka).

ʻAi e fānaú ke nau lī e fanga kiʻi tangai pīní ki he puhá, kató pe foʻi tāketí. (Te ke lava ʻo ʻai e fanga kiʻi tangai pīní pe tāketí ke hangē ko ha ʻaho mālōlō pe ko ha lēsoni). ʻE lava foki ʻe he fānaú ke nau tolo ʻaki e fanga kiʻi tangai pīní ha ngaahi foʻi poloka pe puha kuo ʻosi fokotuʻutuʻu māʻolunga.

Ngaahi Fuʻu Maka

Ngaahi nāunau ʻoku fiemaʻú: Hiva kuo ʻosi hiki.

ʻAi e fānaú ke nau ngaungaue holo ʻi he lokiakó lolotonga hono tā ʻa e hivá. ʻI he taimi ʻoku tuʻu ai e hivá ʻe tuʻu maʻu leva ʻa e fānaú ʻo hangē ha ngaahi fuʻu maka fakamanatú. ʻE lava ke toe ngaue holo ʻa e fānaú he taimi ʻe kamata mai ai e hivá, ka kuo pau ke nau tuʻu maʻu ʻi he longo ʻa e hivá.

Ngaahi Hivá ʻi he Lokiako ʻo e Nēsilí

ʻʻOku hanga ʻe he hiva ʻi he lokiako nēsilí ʻo fakatupu ha ʻātakai ʻoku māfana mo ʻofa, pea hoko ai ʻa e Palaimelí ko ha feituʻu fakafiefia ke te ʻi ai. ʻOku mateuteu mo loto vēkeveke ʻa e fanau taʻu he kalasi nēsili ke ako ʻo kau ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi pea mo e māmani fakaʻofoʻofá ni. Ko ha founga mahuʻinga kia kinautolu ako ai ʻení, ʻoku fakafou ia ʻi he hivá. ʻOku lahi ha ngaahi founga kehekehe ʻe lava ke fiefia ai e fānaú ʻi he hivá. Te nau lava ʻo hiva, tā ha ngaahi meʻalea, ngaue ʻo fakatonu ki he hivá pe fakafanongo pē ki he hivá. Vakai ki he konga ʻʻKo e Hivá ʻi he Lokiakó,” he peesi vii, ki ha toe ngaahi fakamatala ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e hivá ke akoʻi ʻaki e fānau īkí.

Hivá

ʻMahalo pē he ʻikai fie hiva ʻa e fānau ākí ia mo koe (he ʻikai foki lava ke hiva e longaʻi fānau iiki angé ia mo koe), ka ʻoku nau fiefia ke fakafanongo ki hoʻo hivá pea nau faʻa ako ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi he hivá. Poupouʻi ʻa e fānaú ke nau hiva, kae ʻoua te ke hohaʻa ʻo kapau he ʻikai ke nau fai ia. Ko e fānau ko ia he ʻikai ke nau lava ʻo hiva mo koé te nau fiefia kinautolu ʻi hano fakatātaaʻi faingofua e foʻi hivá lolotonga hoʻo hivá.

Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi foʻi hiva tatau pē he uike takitaha ʻi hoʻo kamata ʻa e ʻekitivitī kehekehe kotoa pē. ʻI he taimi ʻoku fanongo ai e fānau ki ha foʻi hiva ʻoku nau maheni mo iá, te nau ʻiloʻi leva ʻa e ʻekitivitī ʻoku kamatá. Te ke lava ʻo liliu e fakaleá ki ha foʻi hiva ʻoku feʻunga mo e ngaahi tūkunga pe ngaahi ʻekitivitī ʻa e fānaú. Hivaʻi tuʻo lahi e ngaahi foʻi hiva ʻoku manako taha ai e fānaú ʻi he lolotonga ʻo e taʻú.

Ko e ngaahi foʻi hiva ʻeni mei he Tohi Hiva ʻa e Fānaú ʻoku feʻunga ʻaupito ke fakaʻaongaʻi ʻi he kalasi nēsilí. ʻOku fakakau atu ai mo ha ngaahi fokotuʻu ki ha ngaahi founga te ke lava ke fulihi ai e fakaleá. ʻE lava pē ke ʻi ai haʻo ngaahi fakakaukau kehe ki ha ngaahi founga ke fulihi ʻaki ʻeni pe ko ha ngaahi hiva kehe ʻi he Tohi Hiva ʻa e Fānaú ke feʻunga mo e kalasi nēsilí.

  • “Ko ha Fāmili Fiefia” (p. 104) (© 1975 Pioneer Music Press, Inc.). Faʻu ha foʻi veesi fekauʻaki mo hoʻomou kalasi nēsilí pe Palaimeli fiefiá. Fakaʻaongaʻi ʻeni ke kamata: “ʻOku ou sio kia Susi; ʻokú ne sio kiate au…. ”

  • “Fai ʻa ia ʻOku ou Faí” (p. 276). Fakaʻaongaʻi ke fai ʻaki ha fakahinohino: “Fakamaʻa ʻa e loki nēsilí; muimui kiate au!… “ pe “Fakataha mai ke hiva…. ”

  • “Fakafiefia ke Fai” (p. 129)

  • “Here We Are Together” (p. 261)

  • “I Wiggle” (p. 271)

  • “Kapau ʻokú ke Fiefia” (p. 125)

  • “My Hands” (p. 273)

  • “Once There Was a Snowman” (p. 249) (© 1981 Pioneer Music Press, Inc.). Faʻu ha ngaahi veesi ʻo kau ki ha ngaahi meʻa kehe ʻi natula: “Tokua naʻe ʻi ai ha fuʻu ʻakau lanu mata … lōloa, lōloa, lōloa. Ne u mālōlō ʻi hono malumalú, … siʻisiʻi, siʻisiʻi, siʻisiʻi.”

  • “Ko e ʻUha Kuo Tō Takai” (p. 117)

  • “ʻOku Fakafiefia ʻa e Hivá” (p. 129). Fetongi ʻa e “hivá” ʻaki ha ngaahi meʻa tukupau kehe: “Puna, puna, puna” pe “Hopo, hopo, hopo.” Hiva ʻo fekauʻaki mo e valá, ngaahi lanú pe kau kia kita: “Sū, sū, sū; ʻOku ou saiʻia hoku suú. ʻOku tui ʻi hoku vaʻé; sū, sū, sū!”

  • “Malimalí” (p. 128)

  • “Fua‘i Koane” (p. 118)

Ngaahi Meʻaleá

ʻOmi ha fanga kiʻi meʻa lea faingofua ki he fānaú ke nau tā, pe te ke faʻu pē:

Mimiha pe meʻa ifi hoani: ʻAi ha fanga kiʻi ava ʻi ha tafaʻaki ʻo ha foʻi tiupi pepa fefeka (hangē ko ia ʻoku fakaʻaongaʻi ki he pepa kofukofú pe pepa holoholó). Ke toe ongo fakalata angé, hanga ʻo fakapipiki ha selofeni he muiʻi tiupí. Ke taá, ngūngū pe hiva ki he loto tiupí.

Ngaahi foʻi papa sanipepa: Tutuʻu ha ongo konga papa taki ʻinisi ʻe 1“ hona matolú pea ʻinisi ʻe 2” x 4“ hona lōloá. Toe tutuʻu mo ha ongo kiʻi konga papa ʻoku iiki angé ʻo fakafuofua ki he ʻinisi ʻe taha x 2 1/2 hona lōloá. Hanga sanipepaʻi hano tuliki ʻe hā māsilá mei he foʻi papá. Hanga leva ʻo ʻai e ongo konga papa siʻisiʻí ʻo tukiʻi ke maʻu ʻi loto mālie he ongo konga papa lalahí. Fakapipiki ha meʻi sanipepa ke taupotu ki lalo ʻi he konga papa takitaha. Ke taá, hanga ʻo fetāʻaki e konga papá pe toutou oloʻi e ongo tafaʻaki ʻoku fakapipiki ai e sanipepá.

Meʻa lulu: Faʻo ha fanga kiʻi tengaʻi koane pe fanga kiʻi piini mōmoa ʻi ha ngeʻesi kapa ʻoku ʻikai hano tapa ʻe māsilá, pe ʻi ha hina pelesitiki. ʻAi e fānaú ke nau teu-teuʻi e foʻi hiná. Fakapipiki ke maʻu ʻaupito e tāpuní ke ʻoua naʻa hanga ʻe he fānaú ʻo kai pe te nau vaʻinga ʻaki e meʻa ʻoku faʻo ʻi lotó. Ke taá, hanga ʻo lulu.

Fafangú: Hanga ʻo tuitui ha fanga kiʻi fafangu ki ha konga tupenu. Ke taá, hanga ʻo luluʻi.

Fakatonu ki he Hivá

ʻʻOku tokoni ʻa e fakatonu ki he mūsiká ki he fānaú ke nau fakaʻaongaʻi lelei honau iví mo fakatupulaki ʻenau malava ko ia ke fakaʻaongaʻi lelei honau ʻatamaí. Hiva, tā ha piano pe meʻa lea kehe, pe fakaʻaongaʻi ha hiva kuo ʻosi hiki kae fakatonu ki ai ʻa e fānaú.

Ke fakakau e fānaú ʻi he fakatonu ki he hivá, te ke lava ʻo:

  • Tataki e fānaú ʻi he hivá, puná, punoú, viló, ʻeteʻeté, totoló, pe faofao ki he mūsiká. Tuku ke taufetongi e fānaú ʻi hono tataki e toenga ʻo e fānaú ʻi hono fakatātaaʻí.

  • Tā pe hivaʻi ha ngaahi hiva ʻoku fasi kehekehé pea tuku e fānaú ke nau lele pe luelue ʻo fakatatau mo e taimi ʻa e fasí.

  • ʻAi e fānaú ke nau taʻataʻalo holo ha ngaahi sikaafi lanu kehekehe pe ko ha ngaahi lauʻipepa lōloa ʻi heʻenau fakatonu ki he fasí.

  • Fakaʻaongaʻi e ngaahi hiva fakatātaá he taimi ʻoku fie maʻu ai ke liliu e meʻa ʻoku fai ʻe he fānaú. Kapau ne fuoloa e tangutu ʻa e fānaú, ʻe feʻunga ke fakaʻaongaʻi ha foʻi hiva ʻoku lava ʻo fakatātaaʻi ʻa ia ʻe fakaʻaongaʻi ai e ngaahi uoua lalahí mo lahi ai e ngaue holó. Kapau ne nau ngaungaue holo pea fie maʻu ke fakanonga kinautolu, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ha hiva fakatātā ʻoku ngaue siʻisiʻi holo ai pē ʻa e uouá ʻa ia ʻe ʻaonga ʻo ka tangutu ai ki lalo ʻa e fānaú.

Fakafanongó

ʻOku ʻoatu fakataha ʻa e tohi lēsoni ko ʻení mo ha kāsete tepi ʻe lava ke fakaʻaon-gaʻi ki he ngaahi ʻekitivitī fakafanongó. ʻOku ʻi ai ha konga ʻe nima ʻi he kāsete tepi ko ʻení:

  1. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi e “Quiet Music” ʻi he hū atu ʻa e fānaú ki he lokiakó pe ʻi ha ngaahi taimi kehe he taimi ʻoku fie maʻu ai ha ʻātakai ʻoku nongá.

  2. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e “Musical Awareness”—ke tokoni ke ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻa e ngaahi natula ʻo ha ngaahi hiva kehekehe.

  3. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e “Moving to Music”—ke tā ki he fānaú ʻi heʻenau fai ha ngaahi fakatātā hangē ko e punou ki laló pe faofaó. ʻE lava ʻe he fānaú ʻo fakaʻaongaʻi honau iví mo fakatupulaki e ngaahi taukei fakatuʻasinó mo ʻenau sino tonú ʻi heʻenau fakafanongo mo kau ki aí.

  4. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e “Musical Expression”—ke poupouʻi ʻaki e fānaú ke nau fakafanongo mo ngaue tauʻatāina holo ʻo fakatonu ki he mūsiká. ʻOku ʻoatu ha fanga kiʻi fasi nounou ai ʻe hongofulu mā ua, pea mo ha fakamatala ke fokotuʻu atu e ngaahi founga ke fakatonu ʻaki ki he mūsiká. ʻOua naʻá ke toe fakaʻaongaʻi ʻo lahi ange he foʻi fasi ʻe tolú ʻi he foʻi kalasi ʻe taha.

  5. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e “Pretend Stories”—ke fakahoko ʻaki ha ʻekitivitī maʻá e fānaú. ʻE lava e fānaú ʻo kau ki ha fanga kiʻi faiva fakaoli pe ngaahi ʻekitivitī fakatuʻasino kehé, ʻaki ʻenau muimui ki he ngaahi fakahinohinó mo fakafanongo lelei ki he fanga kiʻi talanoá. ʻOku ui e fanga kiʻi talanoá “Ko ha ʻEveʻeva ʻi he Vaotaá,” “Ko ha ʻAʻahi ki he Suú,” mo e “Ko e Fanga Kiʻi Meʻa-vaʻinga ʻi he Puha Meʻa-vaʻingá.” Fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi talanoa pē ʻe taha ʻi he foʻi kalasi ʻe taha.

Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi tepi kāsete ʻo e Tohi Hiva ʻa e Fānaú (mūsiká ʻataʻatā pē, 52505; mūsiká mo e fakaleá, 52428) pe cd (mūsiká ʻataʻatā pē, 50505; mūsiká mo e fakaleá, 50428), ʻo ka maʻu.

ʻE lava ke faingataʻa ki he fānaú ke nau tokanga ki he hivá ʻo kapau ko ʻenau meʻa ʻoku faí ko e fanongo ʻataʻatā pē. Fakatahaʻi e fanongó mo e hivá, ngaue holó pe ngaahi ʻekitivitī kehé, ʻo hangē ko ia ʻoku hā atu he ngaahi sīpinga ko ʻení:

  • ʻAi e fānaú ke nau tokoto he falikí ʻo fakafanongo ki he ngaahi faʻahinga kehekehe ʻo e mūsiká. Talanoa ki he ongo ʻoku ʻoange kia kinautolu ʻe he mūsiká. ʻAi leva ke nau fakatātaaʻi atu e faʻahinga ongo ʻoku nau maʻú.

  • Tā ha hiva laka pea tuku e fānaú ke nau laka holo he lokí.

  • ʻAi e fānaú ke nau pasipasi fakatonu ki he fasi ʻo e hiva ʻoku nau fakafanongo ki aí.

Sīpinga ʻo e Ngaahi Lēsoni ʻOku Fulihí

ʻOku ʻoatu heni ha ngaahi sīpinga ʻo e founga ʻe lava ke fulihi ʻaki ha ongo lēsoni he tohí ni ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻi he kalasi nēsilí. ʻI hoʻo vakaiʻi ʻa e ngaahi sīpingá, hanga ʻo fakatokangaʻi ange:

Ko e vahaʻa taimi kotoa pē he lēsoní ʻoku fakatefito ia ʻi ha pōpoaki faingofua ʻo e ongoongoleleí. ʻOku totonu ke tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitií mo e mūsiká ke ʻi hono kamata fakamahino ki he fānaú ʻa e ngaahi fakalea mo e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí.

Ko e ngaahi konga pē kuo filifili mei he lēsoni totonú. ʻOku tokoni ʻeni ke faingofua, longomoʻui mo feʻunga ʻa e kalasí ki he fānau he toʻu nēsilí.

Ko e ngaahi ʻekitivitī ne filifilí, ʻoku ʻikai fakaʻaongaʻi maʻu pē kinautolu ʻi he fakahokohoko tatau ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he lēsoni totonú. ʻOku totonu ke foko-tuʻutuʻu ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻi he lolotonga ʻa e lēsoní ʻi he fakahokohoko ko ia ʻe tokoni lelei taha ki hono fakamahino ki he fānau taʻu nēsilí ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí.

Lasoni 6: ʻOku ʻOfa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻIate Au

Talitali lelei mai kinautolu

Ko ha founga ʻe taha ke fokotuʻu ai ha ʻātakai ʻoku loto ʻapasiá maʻá e kalasi nēsilí ko hano tā ha hiva mei he ngaahi tepi kāsete ʻo e Children’s Songbook. Ke fakafeʻiloaki ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ʻi he lēsoni ko ʻení, te ke lava ʻo ʻoange ki he kiʻi taʻahine mo e tamasiʻi takitaha ha pine ʻoku pehē ai, “ʻOku ʻOfa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻIate Au” (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki fika 6 ʻi he peesi 23).

Taimi vaʻingá

Minisi ʻe 35

Lolotonga e taimi vaʻingá, feinga ke ʻiloʻi ha ngaahi founga ke tokoniʻi ʻaki e fānaú ke nau fakakaukau ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo akoʻi ki he fānaú ʻoku fiefia ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi he taimi ʻoku tau anga-lelei ai ki he niʻihi kehé pea ʻokú Na ʻofa lahi mai kia kitautolu. Te ke lava foki ʻo tokoni ke fakamanatu ki he fānaú ʻa e lēsoni he uike kuo ʻosí ʻaki haʻo fehuʻi ange, “Ko hai e ʻAlo ʻo e Tamai Hēvaní?”

Taimi Fakataha Maí

Miniti ʻe 10

ʻE lava foki ke fakaʻaongaʻi ʻa e taimi fakataha maí ke teuteuʻi ai e fānaú ki he lēsoní. Kamata ʻaki haʻo hivaʻi ha hiva lotu pea tokoniʻi ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ke ne fai ha lotu. Tokoni leva ki he fānaú ke nau teuteu ki he lēsoní ʻaki haʻo fehuʻi ange pe ko hai naʻá ne ʻomi ʻa e māmani fakaʻofoʻofá ni pea mo e ongoon-goleleí mo e Siasí (vakai ki he ʻekitivitī ke takiakiʻi ʻaki e tokangá ʻi he peesi 15).

Taimi Hivá

Miniti ʻe 10

ʻE lava ke hoko ʻa e hivá ko ha meʻa lelei ʻi hano tokoniʻi ʻo e fānau taʻu nēsilí ke nau ako ha pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. hangē ko ʻení, ʻi he lēsoni ko ʻení te ke lava ʻo tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukau ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻaki haʻanau hivaʻi ʻa e “ʻOku Moʻui ʻa e Tamaí” pe “Ongoʻi e ʻOfa ʻa e Fakamoʻuí” (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki fika 2 ʻi he peesi 23). Kapau ʻe toe ʻa e taimí, pea mou toe vakaiʻi ʻa e ngaahi hiva mei he ngaahi lēsoni ki muʻá pe hivaʻi ʻa e ngaahi hiva filifili ʻoku hā he peesi xxiv.

Taimi Sapá

Miniti ʻe 10

Neongo ʻoku ʻikai fakaʻaongaʻi ha ʻekitivitī heni ke fakamālohia ʻaki ha pōpoaki ʻo e ongongoleleí, ka te ke lava ʻo fakamanatu ki he fānaú ʻoku ʻofa mai ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū kia kitautolu pea ʻoku totonu ke tau fakamālō kia Kinaua ʻi he meʻa kotoa pē, ʻo kau ai e meʻatokoní. Fakaafeʻi leva ha kiʻi taʻahine pe tamasiʻi ke ne tāpuakiʻi ʻa e meʻatokoní.

Taimi Lēsoní

Miniti ʻe 10

ʻOku ʻi ai ha ngaahi konga ʻo e lēsoni ko ʻení ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ke fakamahi-no ki he fānau taʻu nēsilí ʻoku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻia kinautolu. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi konga ko ʻení mei he lēsoni 6:

  • ʻOku ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ha ngaahi tāpuaki moʻotautolu (p. 20–21)

  • ʻOku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kia kitautolu fakatāutaha (p. 22)

  • ʻEkitivitī Fakatupulaki 2 (p. 23)

  • ʻEkitivitī Fakatupulaki 1 (p. 23)

Taimi ʻEkitivitií

Miniti ʻe 15

ʻOku ʻomi ʻe he taimi ʻekitivitií ki he fānaú ha ngaahi faingamālie ke nau mohu founga pea mo fakaʻaongaʻi ai honau iví. Kapau ʻe lava, ʻoku totonu ke tokoni ʻa e ngaahi ʻekitivitií ke toe fakamālohia e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. Hangē ko ʻení, te mou lava ʻo vaʻingaʻi ʻa e tekaʻi ʻo e foʻi pulú (p. xxii), ʻo fai ha ngaahi fehuʻi ke ne fakamālohia ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí.

Taimi Tāpuní

Miniti ʻe 10

Fakaʻaongaʻi ʻa e taimi tāpuní ke fakamanatu ai ki he fānaú ʻoku ʻofa mai ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū kia kinautolu fakatāutaha pea ʻokú Na ʻafioʻi honau hin-goá. Vahevahe ange ʻa e ongoʻi houngaʻia ʻokú ke maʻu ki he ngaahi tāpuaki kuo foaki atu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. Tokoni leva ki ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ke ne fai ha lotu.

Lēsoni 10: ʻOku Ou Fakamālō Koeʻuhi ko e ʻUluʻakaú, ʻAkau Īkí mo e Matalaʻi ʻakaú

Talitali Lelei e tokotaha kotoa

Fakafeʻiloaki ki he kiʻi taʻahine mo e tamasiʻi takitaha ʻaki hono hingoá ʻi heʻenau hū atu ki he kalasi nēsilí. ʻI hoʻo fakafeʻiloaki kia kinautolú, hanga ʻo fakafeʻiloaki ange foki mo e kaveinga ʻo e lēsoní ʻaki haʻo fakahā ange te nau ako he ʻahó ni ki he ʻuluʻakaú, ʻakau īkí pea mo e matalaʻi ʻakaú.

Taimi vaʻingá

Miniti ʻe 35

Lolotonga e taimi vaʻingá, teuteuʻi ʻa e fānaú ki he lēsoní ʻaki haʻo fakamatala kia kinautolu ʻo kau ki he ngaahi meʻa lahi mo fakaʻofoʻofa ʻi he māmaní kuo fakatupu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke tau fiefia aí.

Taimi Fakataha Maí

Miniti ʻe 10

Hivaʻi ha hiva lotu; tokoniʻi ha kiʻi taʻahine pe tamasiʻi ke ne fai ha lotu. ʻI he lēsoni ko ʻení, te ke lava ʻo ʻomi ha kiʻi fuʻu ʻakau ke mamata, ala mo nanamu ki ai e fānaú. Fakahaaʻi leva hoʻo fakamālō koeʻuhí ko e ʻakau īkí, Matalaʻi ʻakaú pea mo e ʻuluʻakaú (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki hono 2 ʻi he peesi 42).

Taimi Hivá

Miniti ʻe 10

Mou hivaʻi ʻa e “In the Leafy Treetops” (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki hono 4, peesi 43). ʻE tokoni hano fakatātaaʻi ʻo e hivá ke fakatupu ha ʻātakai ʻoku fiefiá mo ʻoange ki he fānaú ha faingamālie ke fetongi ai ʻenau meʻa ʻoku faí. ʻO ka toe ʻa e taimí, te mou toe lava foki ʻo vakaiʻi ʻa e ngaahi hiva mei he ngaahi lēsoni ki muʻa angé.

Taimi Sapá

Miniti ʻe 10

ʻO ka lava, kamata ʻa e taimi sapá ʻaki ha kiʻi ʻekitivitī faingofua ʻoku felāveʻi mo e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke hoko e sapa he lēsoni ko ʻení ko ha mā mo ha fuaʻi ʻakau. Fakamatalaʻi ki he fānaú ʻoku maʻu e ongo meʻá ni mei he ʻuluʻakaú, ʻakau īkí mo e Matalaʻi ʻakaú (vakai ki he ʻekitivitī he peesi 42). Tokoniʻi leva ha taha ʻo e fānaú ke ne fai ha lotu ʻo tāpuakiʻi ʻa e meʻakaí.

Taimi Lēsoní

Miniti ʻe 10

Filifili ha ngaahi konga mei he lēsoní ʻokú ke ongoʻi te ne fakamahino ki he fānaú ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo tokoni ke fakamahino ki he fānaú e anga ʻo e tupu ʻa e ʻakaú mo e ngaahi Matalaʻi ʻakaú ʻaki haʻo fahiua ha foʻi fuaʻi ʻakau ke lava ʻa e fānaú ʻo mamata ki he fanga kiʻi tengaʻi ʻakaú. Fakamatalaʻi ange ʻa e meʻa kuo pau ke hoko ki he fanga kiʻi ten-gaʻi ʻakaú kae lava ʻo tupu ʻo toe laku fua maí (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki hono 4, peesi 43). Tokoni leva ki he fānaú ke nau tō ha fanga kiʻi tengaʻi ʻakau ʻi ha fanga kiʻi ipu pepa ʻoku fonu kelekele (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki 1 he peesi 42).

Taimi ʻEkitivitī

Miniti ʻe 15

Hili ʻa e lēsoní, te ke lava ʻo tā ha kiʻi foʻi hiva fakalaumālie lolotonga hono vali-valiʻi ʻe he fānaú ha ngaahi fakatātā ʻo ha ʻuluʻakau, ʻakau īkí pea mo ha ngaahi matalaʻi ʻakaú. ʻE lava ke filifili ʻa e ngaahi ʻekitivitií mei he lēsoní pe mei he ngaahi ʻekitivitī ʻoku hiki atu he peesi xx. ʻE laka ange ki ha fānau ia ʻe niʻihi ke nau vaʻinga ʻaki ʻenau ngaahi meʻa vaʻingá lolotonga e taimi ko ʻení. ʻAi pē ke ʻi ai ha ngaahi ʻekitivitī, kae ʻoua te ke fekau e fānaú ke kau ki ai.

Taimi Tāpuní

Miniti ʻe 10

ʻOku fakaʻaongaʻi e taimi tāpuní ke toʻo fakakongokonga lalahi ai e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí mo tokoni ki he fānaú ke nau teuteu ki he lotú. ʻI he lēsoni ko ʻení, te ke lava ʻo ʻai ke angimui atu e fānaú kiate koe ʻi he fakalea ʻo e foʻi hiva “Māʻu Mohe Tengaʻi ʻAkaú,” ke fakamanatu ki he fānaú ʻoku tau fakafetaʻi mo fakamālō koeʻuhí ko e ʻuluʻakaú, ʻakau īkí mo e matalaʻi ʻakaú (vakai ki he ʻekitivitī fakatupulaki hono 2, peesi 42). Tokoni leva ki ha kiʻi taʻahine pe tamasiʻi ke ne fai ha lotu.