2010–2019
Eretse Ne Ndze
Ebɔwbira 2019 Wiadze Mfɛndzanan Ehyiadzi


Eretse Ne Ndze

Wiadze a nhyɛdo ndze ahorow pii wɔ mu no, hɛn Ɔsor Egya ama hɛn kwan ma yɛatse na yeedzi Ne ndze do.

Anapa hema yi, m’akonta maa me yer asɛnsin bi a ɔkyerɛwee kɛmaa ne maame mfe pii a abɛsen kɔ no Mber no, nna Akyerɛbaa Homer yɛ basiaba ara. Asɛnsin ne fã bi se, “Enã Dɔfo, midzi yaw dɛ manngye me dase ndɛ—naaso modɔ wo.’’ Ber a nna yeridzidzi ewiaber no, modween ho dɛ ɔyɛ enyikadze. Ntsi no metsenaa famu, na me kyerɛɛw asɛnsin bi a ɔsee dɛ, “President Nelson Dɔfo, midzi yaw dɛ mammma me talk ndɛ—naaso modɔ wo.’’ Nna ɔyɛ dɛ ɔnntsen yie. Ntsi no yɛwɔ ha yi, na ɔyɛ me enyigye dɛ medze me nsɛm bɛka dza wɔakã no dadaw wɔ nhyiamu yi mu ndɛ ho.

Mfe pii a abɛsen kɔ no, medze wimuhɛn kakraba bi tuu kwan a nna hɛnkanyi a wɔgyee no too mu nnkyɛree no na ɔreka. Hɛn akwantu n’ewiei no, wɔmaa hɛn kwan dɛ yetum si daadze. Naaso ber a nna yɛrebɛn daadze no, metsee kɔkɔbɔ bi fi hɛnkanyi no ne tsenabea hɔ dɛ “ɔnsan nkɔ wimu.’’ Hɛnkanyi no hwɛɛ hɛnkanyi a ɔawea no n’enyim, a ɔkyerɛɛ famusi kwan, fi stiisti no ho, na ɔkãa dɛ, “Afei fa dɛm kwan no!’’

Hɛn wimuhɛn no twuwii ntsɛmara kɔr bankum na ɔbaa famu, na afei ɔsanee fowee kɔr wimu a oye, sanee besii mbrɛ wosi gyina famu kwan do, na yekoduu dwudwodwoo. Ekyir no na yɛtsee dɛ nna ɔama wimuhɛn bi so kwan dɛ ontu. Sɛ yetsin kɔkɔbɔ no do a, nkyɛ yetuu kɔbɔɔ wimuhɛn a ɔreba no mu kyɛn dɛ nkyɛ yebotu efi ho. Sũahu yi kyerɛɛ me adzesũadze ebien a ohia: Odzi Kan, wɔ hɛn abrabɔ mu mber a ohia no, yɛbɛtse ndze ahorow pii a wɔregye hɛn adwen. Na otsia ebien, ohia papaapa dɛ yetsie dza woye no.

Ndze ahorow

Yɛtse wiadze mu a ndze ahorow pii rohwehwɛ agye hɛn adwen. Nsɛmnsɛm a orisisi na wɔrobɔ ho dawur, tweets, blogs, podcasts, na nhyɛ afotu fi Alexa, Siri, na binom hɔ no, obotum ayɛ dzen ama hɛn dɛ yebohu ndze ahorow a yɛngye ndzi. Ɔtɔfabi a yɛgye hɛn abrabɔ mu akwankyerɛ fi hɔn a yɛnye hɔn wɔ nkitahodzi wɔ internet do, a yɛdwen dɛ hɔn mu dodowara dze nokwar noara bɛma hɔ. Mber bi so no, “yegyina … adwen ebien ntamu,’’1 a yɛnnkɛyɛ “nwin anaa hyew.’’2 Ɔsan to mber bi so a yedzi dza oye ma hɛn ekyir, a yetsim ndze anaa asɛm kor do ma ɔkyerɛ hɛn kwan, anaa yɛdan hɛnara hɛn ahom do dze dwen.

Ber a akwanhorow yinom mu kor biara botum ayɛ mfaso no, sũahu kyerɛkyerɛ dɛ ɔtaa dɛ wonndzi mu. Daa dza ɔayɛ atsenka no nnyɛ dza oye. Yegyina adwen ebien ntamu no mma akwankyerɛ. Oye ara nntaa ngya nkɔ dza ohia ho. Hɛn adwen tsim ndze anaa asɛm kor do no botum asɛe hɛn ahom a yɛdze tse dza ohia dɛ yɛyɛ ase. Na yɛredan hɛnara hɛn adwendwen nkotsee botum egya hɛn ma hɛn adwendwen ayɛ basaa mbordo. Sɛ yɛannhwɛ yie a, ndze bɔn ahorow no botum atwe hɛn efi hɛn gyedzi dzendzen wɔ asɛmpa fapem no ho akɔ mbea ahorow a ɔyɛ dzen dɛ ibesie gyedzi, na yɛbɔtɔ pan, yebenya ayawdzi, na yennkenya abodwee.

Iritsie Ndze Bɔn no

Hom mma me mfa mfatoho na kyerɛwsɛm mu mfatoho nkyerɛ dza mepɛ akyerɛ. Hɔn a wɔfow mbepɔw taa ka dɛ wimu tsentsen a ɔbor 8,000 meters no yɛ “owu bea’’ osiandɛ, mbea atsentsen a ɔtsetse dɛm no, mframa a ɔwɔ hɔ no ndɔɔso a ɔma nkwa. Owu bea no sunsum mu nsɛdo pɛpɛɛpɛ wɔ hɔ. Sɛ yɛsɛe mber pii wɔ mbea ahorow a gyedzi nnyi hɔ a, ndze ahorow a wɔyɛ dɛ wɔyɛ apapa no gye sunsum mu mframa a yehia no fi hɛn hɔ.

Mormon Nwoma mu no, yɛkenkan Korihor, a onyaa sũahu bi a ɔtse dɛm ho asɛm. N’enyi gyee kɛse wɔ amaamayɛ ho osiandɛ nna ne nkyerɛkyerɛ no “honam su adwen enyi gye ho.’’3 Ɔkãa dɛ awofo na nkɔnhyɛfo kyerɛkyerɛ nkwasea amambra a ohuan hɔn fahodzi do na wɔkɔdo atɔbɔ daa.4 Ɔkaa dɛ ɔwɔ dɛ nyimpa nya fahodzi yɛ dza ɔsan mu yi biara osiandɛ mbransɛm no nnyɛ hwee dɛ nhyehyɛɛ a osiw kwan.5 Ɔnodze, gyedzi wɔ Jesus Christ No Werdambɔ mu yɛ “abɔdamdwen no nsunsuando,’’ a nyimpa bi a onnyi hɔ da yɛe osiandɛ wonnhu No da.6

Korihor dze begyabegya bae ara ma wɔdze no baa ɔtsɛmbuafopanyin nye ɔsofopanyin enyim. Hɔ no, ɔsoɛree “kekaa ekromponsɛm huhuw,’’ dze tsiaa baanodzifo no na ɔpɛɛ asɛnkyerɛdze. Wɔmaa asɛnkyerɛdze. Wɔbɔɔ no ma ɔtɔɔ mmum. Afei Korihor hunn dɛ wɔadaadaa no, na ɔdween nokwar a ɔsombo a ɔapow no, ɔsee dɛ, “minyim dada,’’7

Afei Korihor seraserɛɛ edziban kɛpem ber a Zoramfo bi twuwii faa no do kesii dɛ owui.8 Ndwendwen ho botoo yi wɔ n’asɛm no a ɔwɔ nyiyimu a odzi ewiei no mu: “Na dɛm ma yehu so dɛ abɔnsam renngye ne mba abamba wɔ da a odzi ewiei no mu, na mbom ɔtwe hɔn ntsɛntsɛm dze hɔn kɔ hɛl.’’9

Ndze A Ɔtsen No

Osiandɛ hɛn Ɔsor Egya pɛ dza oye ma hɛn ntsi, Ɔyɛ ma yɛtse Ne ndze. Ɔtaa dɛ, yɛnam nkenyan a Sunsum Krɔnkrɔn dze ma no do tse Ne ndze. Sunum Krɔnkrɔn no yɛ Nyametsir a otsĩa ebaasa no. Ɔgye Egya na Ɔba no ho dase,10 wɔsomaa no dɛ “ɔmbɛkyerɛkyerɛ [hɛn] ndzɛmba nyina,”11 na “ɔbɛkyerɛ [hɛn] ndzɛmba nyina a ɔwɔ dɛ [yɛyɛ].”12

Sunsum no kasa kyerɛ nyimpa ahorow wɔ akwanhorow mu, na Obotum akasa akyerɛ nyimpa kor noara wɔ akwanhorow mu wɔ mber horow mu. Iyi ntsi, yerusua akwan pii a Ɔnye hɛn kasa no yɛ suahu. Ɔtɔfabi a Ɔkasa wɔ hɛn “adwen na wɔ [hɛn] akoma mu’’13 dze ndze ketseketse, naaso tum wɔ mu a ɔwɔɔ “hɔn ma … wɔtsee no wɔ hɔn mu.’’14 Mber bi so Ne nkenyan no “hyɛ [hɛn] adwen do’’ anaa “ɔhyɛ [hɛn] nkãtse do dzendzenndzen.’’15 Mber bi so hɛn bo “bɛyɛ [hɛn] hyew.’’16 Na mber bi so Ɔdze dɛwdzi hyɛ hɛn akra mã, obuei hɛn adwen mu,17 anaa ɔdze asomdwee ho nsɛm hyɛ hɛn akoma a ɔhaw mu.18

Yeruhu Ne Ndze

Yebohu hɛn Egya ne ndze wɔ gyinabew ahorow mu. Sɛ yɛbɔ mpaa, yesũa kyerɛwsɛm no, yɛkɔ asɔr, yɛyɛ gyedzi mpɛnsampɛnsamu, anaa yɛkɔ temple a, yebohu. Ampaara, yebohu no wɔ dapɛn n’ewiei yiara ehyiadzi mu.

Ndɛ yɛmaa mbarimba 15 tsipia dɛ nkɔnhyɛfo, adzehufo, nye nyikyerɛfo. Hɔn sunsum mu dze nye sũahu ma hɔn nhumu soronko a yehia no dodow. Hɔn nsɛm no yɛ mberɛw dɛ yehu na wɔdze nokwar pefeeyɛ kasa. Wɔkã dza Nyankopɔn pɛ dɛ yehu, sɛ ɔaatahye anaa ɔnntahye.19

Yɛrohwehwɛ Ne ndze wɔ gyinabew ahorow yinom mu biara ye, naaso yɛrohwehwɛ no wɔ pii no mu mpo ye koraa. Na sɛ yɛtse a, yehia dɛ yedzi akwankyerɛ a wɔdze mae no do. Ɔsomafo James kãa dɛ, “Hom nyɛ asɛm no ayɛfo, na mma hom nnyɛ etsiefo nko.’’20 Na President Thomas S. Monson kyerɛkyerɛɛ mber bi dɛ: “Yɛweɔn. Yɛtweɔn. Yetsie ndze tseabaa no, a ɔwasa no. Sɛ ɔkasa a, mbanyin na mbaa enyasafo tsie,’’21

Sɛ Akwankyerɛ Mmba Ntsɛm A

M’edwumayɛ abrabɔ ahyɛase mu no, wɔserɛɛ emi na Akyerɛbaa Homer dɛ yɛngye edwuma nsesã ntomu. Mber no, nna ɔyɛ hɛn dɛ ngyinae kɛse bi. Yesuae, yɛkyee kɔm, na yɛbɔɔ mpaa, naaso nna mbuae no mmba ntsɛm. Ewiei no, yɛbɔɔ adwenpɔw na yɛperee kɔr kan. Ber a yɛyɛɛ no, yenyaa ahomka na annkyɛr na yehun dɛ ɔno nye adwenpɔw a yɛabɔ a oye koraa kyɛn dza yɛayɛ biara da.

Iyi ntsi, yeesũa dɛ ɔtɔfabi a mbuae mmba ntsɛm. Iyi botum ayɛ osiandɛ mber no nnsoe, osiandɛ mbuae nnhia, anaa osiandɛ Nyankopɔn gye hɛn dzi dɛ hɛnara yɛyɛ ngyinae no. Elder Richard G. Scott kyerɛkyerɛɛ mber bi dɛ ɔwɔ dɛ yɛda ase wɔ mber a ɔtsetse dɛm na ɔbɔɔ anohoba yi dɛ: “Sɛ erobɔ bra a odzi mu na wo nsanmu nye Agyenkwa no nkyerɛkyerɛ saa na ohia dɛ eyɛ adze a, fa awerɛhyɛmu kɔ kan. … Sɛ abɔ adwenpɔw a ɔnnyɛ a, Nyankopɔn remma nnkɔ kan dodow a kɔkɔbɔ nkenyan nnkɛba.’’23

Otwar dɛ Yesan mu Yi

Dɛm ntsi, yehia dɛ yɛdwen ndze ahorow nyina no muana na yebetsie. Ana yebedzi ator ndze ahorow no a wiadze dze reba no do, anaa yɛbɛyɛ edwuma a ohia dze ama hɛn Egya ne ndze kwan ma ɔakyerɛ hɛn kwan wɔ hɛn adwenpɔwbɔ mu na ɔabɔ hɛn ho ban efi mbusu mu a? Ber a yɛdze enyimia hwehwɛ Ne ndze no, ber a ɔyɛ mberɛw dɛ yɛbɛtse a. Nnyɛ dɛ Ne ndze yɛ dede mbom hɛn ahom dɛ yɛtse no na oenyin. Agyenkwa no abɔ anohoba dɛ sɛ “yedzi [N’ahyɛdze] do, na yɛdze hɛn aso ma [N’afotu] a,’’ Ɔbɛma [hɛn] pii.’’24 Megye dase dɛ anohoba yi yɛ nokwar—ma hɛn mu kor biara.

Bɛyɛ afe abɛsen kɔ no, mo nuabanyin panyin wuii wɔ hɛn akwanhyia yaayaa bi mu. Ber a nna John suar no nna enyidado na awerɛhyɛmu wɔ no mu. Naaso ber a nna orinyin no, honandua mu yarba maa abrabɔ yɛɛ dzen dodow. Mber a ayarsa a nna ɔwɔ enyidado dɛ ɔbɛba ammba wɔ abrabɔ yi mu no, John kɔɔr do kitsaa ne gyedzi mu, a osii pi dɛ ɔbɔsɔw, dɛ mbrɛ obotum ayɛ dze akɔ ewiei.

Afei, minyim dɛ nna John nndzi mu, naaso maadwendwen adze a nna ɔma no awerɛhyɛmu a ɔtse dɛm no Ndze ahorow pii na wɔsee no dɛ ondzi yaw na ommfi asɛmpa fapem no ho, naaso ɔsan mu yi dɛ ɔnnkɛyɛ. Mbom ɔyɛ dza obotum dɛ ɔdze asɛmpa fapem no bɔbɔ bra. Ɔbɔɔ ne bra dɛ mbrɛ asɛmpa no tse osiandɛ nna oyim dɛ obohu no Wura ne ndze wɔ iyi mu; ɔbɔɔ ne bra dɛ mbrɛ asɛmpa no tse osiandɛ nna onyim dɛ ɔno nye kwan a wɔbɛkyerɛkyerɛ no.

Ewiei

Enuanom na nkyerɛbaa, wiadze a nhyɛdo ndze ahorow pii wɔ mu no, megye dase dɛ hɛn Ɔsor Egya ama kwan ma yɛatse na yeedzi Ne ndze do. Sɛ yemia hɛnho a, Ɔnye Ne Ba no bɛma hɛn akwankyerɛ no a yɛhwehwɛ, ahoɔdzen a yehia, na enyigye a hɛn nyina yɛpɛ no. Jesus Christ ne dzin mu, amen.