Kweilo̧k Eo Eļap
Jisōs Kraist Ej Men eo Eaorōk
Oktoba 2023 kweilo̧k eo eļap


Jisōs Kraist ej men eo Eaorōk

Mije wōt Jisōs Kraist. E ej ad Rilo̧mo̧o̧r im Ripinmuur, “kōkaļļe” eo me jej aikuj reilo̧k n̄ane, im men eo aorōktata.

Ilo 1907 juon em̧m̧aan em̧weie jān England etan George Herbert, kein kōļalem Earl ilo Carnavon,1 ekar em̧akūt n̄an Ijipt im kar ikdeelel ilo archaeology. Ekar jibadōkļo̧k juon rikkatak kōn Ijipt ebun̄bun̄, Howard Carter, im kar walōn̄tak kōn juon būļaan n̄an jemjerā. Carter enaaj kar bōk eddoin aer kōb n̄an ekkatak ko aer, im Carnarvon enaaj kar bōk eddoin kōļļā wōnāān.

Ippān doon, rekar tōpar elōn̄ jikin ko. Innām, rekar bōk mālim n̄an kōb e Valley of the Kings, ej pād turin, Luxor ilo raan kein, ijo ļōb ko an pharaohs rekar loi ie. Rekar pepe n̄an pukōt ļōb eo an King Tutankhamun. Tutankhamun ekar walōn̄tak n̄an tūroon eo an Ijipt elōn̄ļo̧k jān 3,000 iiō ko m̧oktaļo̧k im irooj ium̧win 10 iiō m̧okta jān an kar jidimkij an mej.2 Ekar bun̄bun̄ ke ekar kallib ilo Jikin ko an Kiin̄ ro,3 bōtaab ijo ļōb eo an ej pād ie rekar jaje.

Carter im Carnarvon rekar joļo̧k ļalem iiō in aer jab tōpar ļōb eo an Tutankhamun. Etal im Carnarvon eaar jiron̄ Carter ke emōj e jān jibadbad eo ejeļo̧k leen. Carter eaar akweļap kōn juon bar jijen in kōb, im Carnarvon ekar m̧akoko ak eaar errā n̄an kōļļaiki.

Carter eaar kile bwe aolepān pedped eo an Jikin eo an Kiin̄ ro em̧ōj kar kūbwiji—ijelo̧kin ije me jikin kōppād eo aer ekar pād ie. Ium̧win jejjo raan in kōb ijo, raar loe jikinwe ko me rej tōlļo̧k n̄an ļōb eo.4

Ke Carter ej jino lale ļo̧k iloan ļōb eo an Tutankhamun, ekar elolo gold aolep jikin. Ālkin jilu allōn̄ in kōlaajrake aolep men ko kobban ļōb eo, rekar kōpeļļo̧k jikin kallib eo kar liāp e ilo Pāpode 1923—100 iiō emootļo̧k. Menin ekar elolo eo ebun̄bun̄ an rikatak bwebwenato ro ilo epepen in.

Ilo aolepān iiō in kappok ko ejeļo̧k tōprakier, Carter im Carnarvon rekar jab mijōk ta eo ekar pād ium̧win neer. Jet limabukwi iiō m̧okta jān ļotak eo an Rilo̧mo̧o̧r, rikanaan eo ilo Bok in Mormon Jekab ej kōnono kōn kōjekdoon men ko ak jab kaorōk ta ko rej pād turur ej āinwōt “reilo̧k jān kakōļļe eo.” Jekab eaar loe bwe armej in Jerusalem ro reban kar kile Messaia eo kar kallim̧ur kake iien eo Ej itok. Jekab eaar kanaan bwe renaaj kar “armej [ro] raar dike naan ko realikkar … im [ren kar kappukōt] men ko maron̄ meļeļe. Kōn menin, kōn pilo eo aer, me pilo eo [enaaj itok] jān reilo̧k jān kakōļļe eo, rej aikuj wōtlo̧k.”5 Ilo bar jet naan, renaaj tuppok.

Kanaan eo an Jekab ekar mool. Ilo jerbal eo an Jisōs ioon laļ, elōn̄ raar reilo̧k eļļāļo̧k im ilōn̄inļo̧k kōkaļļe eo, eļļāļo̧k im ilōn̄inļo̧k E. Rej reilo̧k im kōjekdoon Rilo̧mo̧o̧r eo an laļin. Ijelo̧kin kile jerbal eo An n̄an kakūrm̧ool karōk eo an Jemedwōj Ilan̄, rekar liakeļo̧k im dōbwāāl E. Raar pukōte im kar kōttar bar juon eo enaaj bōktok lo̧mo̧o̧r n̄an er.

Āinwōt armej ro ilo Jerusalem, im āinwōt Carter im Carnarvon, bar kōj jemaron̄ po n̄an reilo̧k eļļāļo̧k im ilōn̄inļo̧k jān kōkaļļe eo. Jej aikuj bar ņae iminene in bwe jen jab loe Jisōs Kraist ilo mour ko ad im likjab n̄an kile elōn̄ kōjeraam̧m̧an ko Ej litok n̄an kōj. Jej aikuji E. Kar kapilōk kōj n̄an pedped im “atartar wōt ioon tōllo̧ke an Eo ekajoor n̄an lo̧mo̧o̧ren.”6

E ej kōkaļļe eo ad. N̄e enaaj bōd ad ļōmņak ke ewōr aikuj n̄an juon men ijelo̧kin ta ko Ej letok, jej kariab ak kapdik kajoor eo E emaron̄e ilo mour ko ad. E ekar bōk jim̧we ko an tūriam̧o̧ im letok ejja tūriam̧o̧ in n̄an kōj.7 E ej lukkuun “ia eo [n̄an ad reilo̧k] n̄an jeorļo̧k jero̧wiwi ko [ad].”8 E ej ad Rijojomar n̄an Jemed im kōttōprak ta ko Jemed eaar kōņaan: n̄an ad roolļo̧k Ippān im rijolet ro ilo aelōn̄ eo An. Jej aikuj, ilo naan ko an rikanaan Alma, reilo̧k im jino tōmak ilo Nejin Anij, bwe Enaaj itok n̄an lo̧mo̧o̧ren armej ro An, im bwe Enaaj en̄taan im mej n̄an pinmuur kōn jero̧wiwi ko [ad], im bwe Enaaj bar jerkak jān ro remej, eo enaaj kakūrm̧ool jerkakpeje.”9 Jisōs Kraist ej menin aorōk eo ad.

Rilo̧mo̧o̧r eaar letok n̄an kōj elōn̄ wāween ko n̄an mije E, ekoba iien em̧m̧an eo n̄an ukweļo̧k aolep raan. Jet iien jejjab kaorōk jon̄an kōjeraam̧m̧an in. Ke rkar rualitōk aō iiō, jema eaar peptaiji eō. Ālkin, iaar jibwe pein ke kōmij etetalļo̧k ilo iaļ eo. Iaar jab lukkuun reito reitak im etetal ļo̧k jān kōōp eo ilo an juon wa itok ijo tok. Jema eaar kanōk litak n̄a, jān lowan iaaļ eo n̄an kōōp eo. N̄e enkar jab e, wa eo enkar dibwōj eō. Jeļā kōn likjab ko aō make, iaar ļōmņak, “bōlen enaaj kar em̧m̧anļo̧k n̄e wa eo enkar dibwōj eō im imej kōnke ijjamin naaj erreo āinwōt in kiiō ālkin peptaij eo aō.”

Āinwōt eo rualitōk an iiō, eaar bōd aō ļōmņak bwe dān in peptaij ekar kwaļiļo̧k jerawiwi ko aō. Jaab. Ilo iiō ko ālkin peptaij eo aō, Iaar ekkatak bwe jerawiwi ko ad rej karreo jān kajoor an Jisōs Kraist ilo en̄taan in pinmuur eo An ilo ad kōm̧m̧an im kōjpārok bujen peptaij ko ad.10 Innām, jān kajoor eo an ukweļo̧k, jemaron̄ erreo wōt. Iaar bar ekkatak bwe kwojkwoj eo ej letok juon kajoor erreo ilo mour ko ad, kōm̧m̧an bwe jen jeorļo̧k jerawiwi ko ad.11

Āinwōt men aorōk eo iumwin neen Carter im Carnarvon, aorōk in kōjeraam̧m̧an in kwojkwoj eo epād n̄an kōj kajjojo iien jej pād ilo kweilo̧k in kwojkwoj eo. Kar kallim̧uri kōj bwe Jetōb Kwojarjar enaaj juon eo m̧ōttad n̄e jej kepaaktok kwojkwoj eo ilo wāween eo juon rioktak ej epaak an peptaij im kapene, kōn juon bōro eo erup im jetōb ettā im ļōm̧ņak epen n̄an mour kōn bujen peptaij eo. Jetōb Kwojarjar ej kōjeraam̧m̧an kōj kōn An kajoor in kōkwojarjar bwe jen maron̄ bōk jeorļo̧k bōd jān jerawiwi ko ad, aolep wiik.12

Pedped eo an ilo jetōb ej bōk kajoor jān ukweļo̧k im jān keppopo n̄an im erreo ilo ad bōk kwojkwoj eo. Kōn pedped in wōt epen ilo jetōb jemaron̄ jelm̧ae wōt, kōto, im ibwijleplep ko ilo mour ko ad.13 Ilo oktakin, pedped ko ad ilo jetōb rej m̧ōjņo̧ļo̧k n̄e jejjab pād ilo kweilo̧k in kwojkwoj eo ak n̄e jejjab mije Rilo̧mo̧o̧r ilo iien kwojkwoj eo. Jemaron̄ jab kōņaan “doorļo̧k [kōj make] jān Jetōb eo an Irooj, bwe en ejjeļo̧k jikin ilo [kōj] n̄an tōl [kōj] ilo iaļ ko an jeļāļo̧kjeņ bwe [jen] maron̄ jeraam̧m̧an, jeban im lo oņaake.”14

N̄e Jetōb Kwojarjar ej pād ippād, jenaaj bōk im̧we im bōk tōl n̄an kōm̧m̧an im kōjparok bujen ko jet, āinwōt ko me kōm̧m̧ani ilo tampeļ ko. Kōm̧m̧ane menin ej kam̧wilaļļo̧k jem̧jerā eo ad ippān Anij.15 Bōlen kwoj kile bwe elōn̄ tampeļ ko rekāāl kar kōjjeļļā kaki ilo iiō ko kiiō, ekōm̧m̧an an tampel ko epaaketok membōr ro.16 Ilo oktak, ilo an tampel ko peļļo̧k tok, emaron̄ pidodo ad kōjatdikdik kōn etal n̄an tampeļ ko. N̄e tampeļ ko rej ettoļo̧k, jej karōk iien ko im kein em̧m̧akūtkūt ko ad n̄an tampeļ bwe jen kabun̄jar ijo. Jej kaorōk em̧m̧akūtkūt kein.

Ilo an tampeļ epaaktok, epidodo ad kōtļo̧k bwe men dikdik ko ren kobaj ad pād ie, jej ba ippād make, “Ekwe, inaaj etal bar juon iien.” Jokwe epaake juon tampeļ ebōktok pidodo in ukukōt jikejuuļ ko ad ilo tampeļ, bōtaab ejja pidodo in ukukōt in ekōm̧m̧an an pidodo kōjekdoon tampeļ eo. N̄e jej aindein, jej “reilo̧k jān kōkaļļe eo,” jab kaorōk iien em̧m̧an eo n̄an epaaketok Rilo̧mo̧o̧r ilo m̧weo ekwojarjar Im̧ōn. Kijejeto eo ad n̄an pād ie ej aikuj bar kajoor n̄e tampeļ epaak im āinwōt an bar ettoļo̧k.

Ālkin an Carter im Carnarvon kar kūbwij aolep jikin ilo Valley of the Kings im kappukōt ļōb eo an TutanKhamun, raar kile likjab eo aer. Jejjab aikuj jerbal ilo ejeļo̧k tōprak, āinwōt aerro kar ilo jidik iien, n̄an kappukōt men aorōk eo ad. Im jejjab aikuj kappukōt kapilōk jān ijoko reļļap, ņa aorōkin jikin meļeļe im ļōm̧ņak bwe kapilōk ko renaaj ļapļo̧k aer kōmeram̧ jān ko me jej boke jān juon rikanaan ettā an Anij.

Āinwōt kar rekoot e ilo Kallim̧ur M̧okta, ke Naaman eaar kappok uno in lepa, eaar illu ke kar kajjitōk ippa bwe en katuļo̧k e make jiljilimjuon katten ilo juon reba epaak. Bōtaab kar kipel e bwe en ļoor kapilōk eo an rikanaan Elisha ijelo̧kin an pedped ioon tōmak ko an make kōn wāween an nej kabwilōn̄lōn̄ eo waļo̧k. Āinwōt juon uwaak, Naaman eaar mour.17 N̄e jej lōke rikanaan eo an Anij ioon laļin rainin, im ettōr ilo kapilōk ko an, jenaaj lo m̧ōņōņō, im kōj barāinwōt jemaron̄ mour. Jejjab aikuj kappok wōt.

Ro jeiū im jatū, ij rōjan̄ eok n̄an keememej im aolep iien mije wōt Jisōs Kraist. E ej ad Rilo̧mo̧o̧r im Ripinmuur, “kōkaļļe” eo me jej aikuj reilo̧k n̄ane, im men eo aorōktata. Ilo am̧ itok n̄an E, naaj ņa wōņāām kōn kajoor n̄an jelm̧ae apan̄ ko an mour, peran n̄an kōm̧m̧ane ta eo ejim̧we, im maron̄ kakūrm̧ool jibadbad eo am̧ ilo mour in. Kaorōk iien eo em̧m̧an n̄an ukweļo̧k, jeraam̧m̧an eo n̄an bōk kwojkwoj eo, kōjeraam̧m̧an eo n̄an kōm̧m̧ane im kōjparok bujen ko, meram eo n̄an kabun̄jar ilo tampeļ, im lan̄lōn̄ eo bwe ewōr juon rikanaan emour.

Ij kwaļo̧k naan in kam̧ool eo aō eaorōk im em̧ool bwe Anij, Jemed Indeeo, ej Jemedwōj Ilan̄ im bwe E ej mour; Jisōs ej RiKraist eo; E ej m̧ōttad jān lan̄ eo ejouj, E emeletlet,18 im en̄in ej Kabun̄ eo An emōj an jeplaaktok. Kom̧m̧ool kōn tōmak im tiljek eo ami. Ij jar bwe kwonaaj jeraam̧m̧an, jebar, im jeraam̧m̧an, ilo etan Jisōs Kraist, amen.

Kakeememej ko

  1. The full name of the fifth Earl of Carnarvon is George Edward Stanhope Molyneux Herbert.

  2. juon computed tomography (CT) scan kar kōm̧m̧ane ilo 2005 kar kwāļo̧k ke Kin̄ Tutankhamun emaron̄ kar en̄taan kōn juon potak ilo juon iaan di in neen, bōlen kar tōļļo̧k n̄an juon kinej im kar mej.

  3. Eitōn aolep pharaoh ro an New Kingdom ilo Ijep kar kaļbwin er ilo Valley of the Kings. Eitōn aolepen ļōb ko kar loi im kooti iien ko etto.

  4. Bwebwenato in kōn lōb eo an Tutankhamun ekra pedepd ioon Eric H. Cline, “King Tut’s Tomb,” in Archaeology: An Introduction to the World’s Greatest Sites (2016), 60–66.

    Elōn̄ m̧eļeļe ko kar kōm̧m̧ani n̄an kāālet eo an Carter im Carvarnon kōn ia ko rej kūbwiji—im ia ko ren jab kūbwiji—ilo Valley of the Kings. Eria eo turin kāām eo aer kar jab menin ikdeelel n̄an kūbwiji. Eria in kar jikin an rilotok ro etal n̄an ļōb an Ramses VI, innem ekkōp ko renaaj kar kakure menin. Kar kobar e eria in kōn, ilo naan ko an Carter, “a number of roughly constructed workmen’s huts, used probably by the labourers in the tomb of Rameses, [and] three feet of soil that lay beneath them.” It did not seem likely that huts would have been built on top of the entrance to a tomb (see Howard Carter and A. C. Mace, The Tomb of Tut-ankh-Amen: Discovered by the Late Earl of Carnarvon and Howard Carter, vol. 1 [1923], 124–28, 132).

    N̄an lo bwebwenato ko jet kōn lōb eo an Tutankhamun, lale Zahi Hawass, Tutankhamun and the Golden Age of the Pharaohs (2005); Nicholas Reeves, The Complete Tutankhamun: The King, the Tomb, the Royal Treasure (1990), 80–83; and Nicholas Reeves and Richard H. Wilkinson, The Complete Valley of the Kings: Tombs and Treasures of Ancient Egypt’s Royal Burial Site (2008), 81–82.

  5. Jekab 4:14.

  6. 2 Nipai 31:19.

  7. Lale Moronai 7:27–28.

  8. 2 Nipai 25:26.

  9. Alma 33:22.

  10. Lale Katak im Bujen Ko 76:52.

  11. Lale David A. Bednar, “Teach to Build Faith in Jesus Christ” (address given at the seminar for new mission leaders, June 23, 2023); Rachel Sterzer Gibson, “Teach to Build Faith in Jesus Christ, Elder Bednar Instructs,” Church News, June 23, 2023, thechurchnews.com.

  12. Ijoke, kwojkwoj eo kar ejaake āinwōt juon iaļ n̄an jeorļo̧k jerawiwi ko ad. (lale James E. Talmage, Laajrak in Tōmak, 12th ed. [1924], 175). Juon armej eban jerawiwi ilo Jadede jota im kōtmen bwe men eo de eo ej aikuj kōm̧m̧ane ej m̧ōn̄ā pilawe im idaak juon kap in dān ilo Jabōt im enaaj kajju erreo. Ak jerbal ekwojarjar eo an Jetōb Kwojarjar emaron̄ karreoik aolep ro rej ukweļo̧k kōn bōro emool im kōn ikdeelel em̧ool.

  13. Lale 3 Nipai 18:12–13.

  14. Mosaia 2:36.

  15. Būreejtōn Russell M. Nelson eaar ba: “Ewōr an Anij iakwe n̄an kajjojo armij ro rej kōm̧m̧an bujen Ippān ilo dān in peptaij ko. Im iakwe in indeeo ej m̧wilaļļo̧k ilo kōm̧m̧ane bujen ko jet im tōmak ilo kōjpāroke” (“Choices for Eternity” [worldwide devotional for young adults, May 15, 2022], Gospel Library). Bujen ko jet ilo iaļen bujen in rejjab men bajjōk ak kōkkaļļe waan. Rej letok ekkeijeļ ko rakajoor n̄an Anij. Kain ekkeijel in ej kōtļo̧k ad oktak n̄an ijo me Pijain ej ilo piktokid im būruwōd maron̄ lukkuun in oktak (lale Alma 5:14).

  16. Būreejtōn Nelson ekar kōmeļeļeik bwe Irooj “ej kōm̧m̧an bwe en pidodo tōpar tampeļ ko. E ej kōm̧ōkajļo̧k bun̄tōn eo me jej kalōk tampeļ ko. E ej kōļapļo̧k maron̄ eo ad n̄an jipan̄ aiintok Israel. E ej barāinwōt kōm̧man bwe en pidodoļo̧k n̄an an kajjojo iaad eddōkļo̧k ilo” (“Mije Tampeļ eo,” Liaona, Nob. 2022, 121).

  17. Lale 2 Kiin̄ Ro 5:9–14.

  18. Lale “Ijeļā Bwe Aō Dri Binmuur ej Mour,” Al in Ajri, no. 28.