Tz’aqal xlemtz’unkil li yo’onink

Sa’ li octubre xnume’, li Awa’b’ej Rusell M. Nelson xooxb’oq chi ilok chi uub’ej toj sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in, rik’in rilb’al toj chiqix lix wankilal li Dios junxil sa’ xk’ojob’ankil wi’chik lix evangelio li Jesukristo. Li wixaqil ut laa’in xqapaab’ li b’oqe’k a’an chi anchal qach’ool. Xqak’oxla chan raj ru li qayu’am sa’eb’ li chihab’ re 1800, ut chan raj ru xqatz’ileb’ rix lix paab’ahomeb’ li iglees. Jo’ chanchan wanko aran, xqapatz’, “K’a’ru li toj maji’ nataliman arin?” K’a’ru li na’leb’ toj naqasik’? K’a’ru jwal taqaj naq li Dios tixk’e jo’ xsumenkil lix tz’okajik li qaam?”

Xqak’e reetal naq wiib’ cient chihab’ chaq junxil, laa’o xqaj raj naq taak’ojob’aaq wi’chik jun na’leb’ chirix li Dios, li jwal yaal wi’chik chiru li ak wan, xb’aan naq anchal muqmu xkana li Dios chirix k’iila cient chihab’ sa’ xmajelal li na’leb’. Jo’ chanru laj William Ellery Channing, jun laj paab’anel li na’no ru sa’ li kutankil a’an, laa’o yooko raj chixsik’b’al li na’leb’ chirix “lix yuwa’b’ejil li Dios,” a’an “xb’eenileb’ li xnimal ru na’leb’ sa’ xpaab’aal li Kristo,” chan laj qawa’ Channing.¹ Wi ta ak xwan li na’leb’ a’an, ak ilb’il raj li Dios jo’ jun li Yuwa’b’ej aj rahonel sa’ choxa, ink’a’ raj jo’ jun aj raqol aatin li naxk’e kawil tojb’a-maak, malaj jo’ jun patron aj elel, li najter kik’anjelak sa’ ruchich’och’ a’b’an ak xko’o chikan.

Relik chi yaal, sa’ 1820 laa’o xqaj raj rilb’al li Dios chi aatinak ut chi tenq’ank chi moko ramb’il ta, jo’ sa’ najter chaq, ut jo’ jun Yuwa’b’ej tz’aqal, a’an jun Yuwa’b’ej li narahok. Maajo’q’e raj taak’anjelaq yal jo’ aj teneb’anel, li ak xsik’eb’ chaq ru jun ch’uuteb’ li te’kole’q, ut xkanab’eb’ li rela’ chi kanaak sa’ tojb’a-maak. Ink’a’. A’an b’an tixjultika raj, chalen chaq sa’ choxa, naq chixjunil lix k’anjel taawanq “choq’ re lix chaab’ilal li ruchich’och’ ”² ut chixjunileb’ li neke’wan chi sa’. A’ xb’aan li rahok a’an naq tixtaqla li Jesukristo, li Ralal Junaj Chirib’il, arin sa’ li ruchich’och’.³

Jo’kan ajwi’, wi ta laa’o xoowan sa’eb’ li chihab’ re 1800, xooxuwak raj chixk’eeb’al reetal naq ak yoo chaq chi wiib’ank xch’ooleb’ naab’al aj paab’anel chirix lix yu’am ut lix waklijik chi yo’yo li Kolonel. Jo’kan naq xqaj raj junaq na’leb’ li tixch’olob’ chiru chixjunil li ruchich’och’ naq tz’aqal yaal li na’leb’ sa’ li Santil Hu, li naxye naq li Jesus, a’an li Kristo, li Ralal li Dios, li Alfa ut li Omega, ut naq junes a’an nakolok re li ruchich’och’ a’in. Chi anchal li qach’ool, xqaj raj naq xkomon chik li loq’laj hu taa’elq chi kutankil, re naq tixch’olob’ wi’chik xyaalal li Jesukristo, ut tixnimob’resi li qanawom chirix lix yo’lajik sa’ ruchich’och’, li sachb’a-ch’oolej kixb’aanu sa’ xk’anjel arin, lix mayej aj tojol-ix, ut lix waklijik wi’chik chi yo’yo. Chi yaal, taqak’ul raj li hu a’an jo’ “tiikilal taqlanb’il chalen chaq sa’ choxa; ut jo’ li yaal taqlanb’il chalen chaq sa’ li ch’och’.”⁴

Sa’ xyanqeb’ chixjunileb’ li paab’aal sa’ li kutankil a’an, laa’o xqaj raj xtawb’al ani li k’eeb’il xwankil xb’aan li Dios, ut li wan tz’aqal xliceens sa’ li tijonelil re naq tixkub’si li qaha’, tixk’e li maatan re li Santil Musiq’ej, ut tixb’aanu chixjunil li k’anjel k’ojob’anb’il sa’ li evangelio choq’ re li qakolb’al. Sa’ 1820, xqaj raj naq taa’uxq li k’a’ru yeechi’inb’il sa’ raatin laj Isaias, laj Mikeas, ut xkomoneb’ chik li profeet li ke’aatinak sa’ najter q’e kutan chirix li nimajwal rochoch li Qaawa’.⁵ K’a’jo’ raj xoosaho’q chirilb’al xloq’alileb’ li santil ochoch chi k’ojob’anb’il wi’chik, rik’in li Musiq’ej, li k’ojob’anb’il k’anjel, li wankilal, ut li liceens re xk’utb’al li tz’aqal yaal, re xk’irtesinkil li rahilal, ut xjunajinkileb’ li junkab’al chi junelik. Laa’in xinwulak raj yalaq b’ar chixsik’inkil chaq ani li wan xliceens chixyeeb’al we laa’in ut re lin rarookil xPatricia naq tz’aptz’o li qasumlajik aran chi junajwa choq’ re li junelik q’e kutan, re naq maajo’q’e tento taqapaab’ naq li qasumal taa’oso’q sa’ li qakamik. Ninnaw naq “sa’ rochoch li qaYuwa’ k’iila ochoch wan,” ⁶ a’b’anan, choq’ we laa’in, wi ta laa’in tinweechani junaq reheb’, yal jo’ ch’ina rochoch li neb’a’ naq tinwil laa’in, wi ta li xPatricia ut eb’ li qalal qak’ajol ink’a’ tine’rochb’eeni chi sa’. Ut choq’ reheb’ li qaxe’ qatoon, reheb’ ajwi’ li ke’kam chi maajun wa neke’rab’i xk’ab’a’ li Jesukristo, xqaj raj xk’ojob’ankil wi’chik jun li na’leb’ li ak kisach chaq us ta toj wan sa’ li Santil Hu, ut li naxk’ut xnimal ru li uxtaan—a’an li na’leb’ chirix li k’anjel neke’xb’aanu li yo’yo re xkolb’aleb’ lix kamenaq.⁷ Ink’a’ ninnaw ma wan ta junaq chik li k’anjel li jwal naxk’utb’esi wi’chik lix rahom li Dios choq’ reheb’ li ralal xk’ajol, maak’a’ naxye jo’q’e xe’wan xyu’am chi moko jo’q’e xe’kam.

Us, truuq raj tinye naab’al chik li xqaj raj sa’ 1820, a’b’an maare li esilal li jwal aajel ru, a’an naq ink’a’ raj xqayo’oniheb’ li ajom a’an yal chi jo’maajo’. Chalen chaq sa’ li loq’laj k’iche’, ut toj sa’ li kutan anajwan, ke’ok chi k’ulmank li ajom a’an, ut ke’kana jo’ kixye li apostol aj Pablo, jo’ jun li ankla choq’ re li qaam, kaw rib’ ut ink’a’ na’eek’an.⁸ Li k’a’ru yal ajb’il chaq junxil, ak xk’ulman sa’ tz’aqal yaal.

Jo’kan naq noko’ilok toj chiqix chirilb’al xchaab’ilal li Dios. A’b’an k’a’ru toj taqil chi uub’ej? Toj wankeb’ li qajom li maji’ neke’k’ulman. K’ehomaq reetal, anajwan ajwi’ yooko chixpleetinkil li COVID-19, li ak xooxq’us re naq taqak’e reetal naq jun li ch’ina mitz’ aj xul,⁹ li jwal ka’ch’in wi’chik chiru xk’ajil li poks,¹⁰ naru tixt’ilob’resi li nimla tenamit ut lix k’anjel. Nokotijok chirixeb’ li xe’kam xkomon xb’aan li yajel a’in, ut chirixeb’ li yajeb’ anajwan xb’aan. Nokotijok chirixeb’ li yookeb’ chirilb’aleb’ li yaj. Chirix naq taqaq’ax ru li yajel a’in—ut tz’aqal yaal naq taqab’aanu—toj chiqayal ajwi’ qaq’e chixq’axb’al ru li we’ej ut li neb’a’il sa’eb’ li tenamit sa’ chixjunil li ruchich’och’. Chiqayo’oni naq che’wanq li tzoleb’aal b’ar wi’ laj tzolonel te’tzole’q—chi ink’a’ neke’xxuwa naq te’pub’aaq—ut naq che’oxloq’iiq chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios, maak’a’ naxye aniheb’, aj b’areb’, malaj xpaab’aaleb’. Ut li k’a’ru junelik naqaj, li jwal nim xwankil, a’an xpaab’ankil chi jwal us wi’chik wiib’eb’ li xninqal ru taqlahom: xraab’al li Dios rik’in ab’ink chiru, ut xraab’aleb’ li qas qiitz’in rik’in xtoq’ob’ankileb’ ru ut xkuyb’aleb’ xmaak.¹¹ Li choxahil taqlahom a’an wankeb’ anajwan, ut chi junelik, jo’ li jun ajwi’ chi b’e tooruuq wi’ chixchaab’ilob’resinkil li ruchich’och’ choq’ reheb’ li qalal qak’ajol.¹²

Jo’ chanru li k’a’ru naqaj sa’ komonil, wan ajwi’ li nekeraj sa’ jalan jalanq lee yu’am: maare xtuqub’ankil jun li ch’a’ajkilal sa’ sumal, maare toj taawaj xtawb’al laa sum; malaj xk’irtesinkil jun li adiccion; malaj taawaj xq’ajik jun laa komon sa’ li evangelio; malaj roso’jik junaq rahilal sa’ tib’elej malaj sa’ k’a’uxlej. Lix k’ojob’ankil wi’chik li evangelio naxk’utb’esi naq li Dios nak’anjelak qik’in sa’ li ruchich’och’, jo’kan naq naru tooyo’oninq, ut aajel ru naq tooyo’oninq, us ta tz’aqal ch’a’aj wanko. Naq li loq’laj hu naxye naq laj Abraham kiroyb’eni li k’a’ru ink’a’ naru royb’eninkil¹³ naraj naxye naq wan xpaab’aal us ta anchal maak’a’ k’a’ru taapaab’anq wi’—ut kixpaab’ naq rochb’een li xSara naru taayo’laaq jun li ralal, us ta maajo’q’e raj naru. Jo’kan naq ninpatz’ eere, “Wi ta li k’a’ru xqaj chaq sa’ 1820 ki’ok chi k’eemank sa’ xk’utunik jun li choxahil saqen, yal chiru jun li chajom sa’ k’iche’ aran Nueva York, k’a’ut naq ink’a’ taqoyb’eni naq li Dios tixk’e li k’a’ru naqaj laa’o chi tiik li qach’ool?” Chiqajunilo tento taqapaab’ naq taawanq junaq kutan, ut taawanq junaq li b’e, sa’ wi’ taqak’ul li k’a’ru naqaj sa’ tiikilal.

Ex was wiitz’in, naqanaw chirix lix paaltil li paab’ank sa’eb’ li chihab’ re 1800. Jo’kan ajwi’, naqanaw chirix lix paaltil li paab’ank anajwan, li maji’ naxtenq’aheb’ chixjunileb’ li kristiaan chixk’ulb’al li k’a’ru neke’xyo’oni. Naqanaw naq xb’aan a’an, wankeb’ li ani ink’a’ neke’raj paab’ank sa’ junaq li iglees. Naqanaw ajwi’, jo’ kixye jun aj tz’iib’anel, naq “naab’aleb’ aj k’anjel anchal maak’a’eb’ xna’leb’ ” chirix li ch’a’ajkilal a’in, ut neke’xsume rik’in “tijok chi yal yoob’anb’il, xpuktesinkil li eetalil li yal jo’maajo’, rutz’u’ujinkil li b’alaq’, malaj ut rik’in li aatin yal titz’jenaq”¹⁴—us ta li ruchich’och’ wan sa’ aajel ru choq’ re li chaab’il, ut eb’ li saaj wankeb’ ajwi’ chirajb’al, ut naqil naq li k’a’ru kixyeechi’i li Jesus najter, a’an jwal chaab’il. Jo’ xtzolom li Kristo, naru taqatz’eq xna’leb’eb’ laj Israel najter li ke’xye, “Xe’chaqik li qab’aqel ut maak’a’ chik qoyb’enihom.”¹⁵ Relik chi yaal, wi naqasach li qayo’onihom, naraqe’ li qach’olaninkil. Sa’ li hu Divina Commedia: laj Dante kireetali jun aatin sa’ xb’een li rokeb’aal xb’alb’a, li naxye, “Kanab’omaq lee yo’onihom, ex li nekex’ok arin.”¹⁶ Chi yaal, naq maak’a’ chik li qayo’onihom, junes xxamlel li xb’alb’a nokoxsut.

Aran ut, naq maab’ar chik nawulak qab’e, ut naqaye, “B’ar wanq intenq’ankil naq ra wankin?”,¹⁷ jun reheb’ li na’leb’ li taqataw wi’ li qametz’ew, a’anaq li maatan re li yo’onink, rochb’een qapaab’aal chirix li Dios, ut li qarahom chiruheb’ li qas qiitz’in.

Sa’ xketb’al li 200 chihab’ a’in, ut naq noko’ilok toj chiqix re xk’eeb’al reetal lix chalik naab’al li k’a’ru yo’oninb’il chaq junxil, laa’in ninye li aatin xye qe jun li saaj komon ixq sa’ Johannesburgo wiib’ oxib’ po chaq: “Ink’a’ xqak’am li b’e toj arin yal re naq tookanaaq arin.”¹⁸

Jo’ chanchan jun reheb’ li chaq’rab’ink yeeb’il sa’ loq’laj hu, laa’in ninye rochb’een li profeet aj Nefi, ut rochb’een li saaj ixq a’an:

“Ex was wiitz’in, chirix naq xex’ok sa’ [lix k’ojob’ankil wi’chik li evangelio], tinpatz’ eere ma b’aanunb’il chixjunil? Kʼehomaq reetal, ninye eere, Inkʼaʼ. …

“… Tento teetiikisi eeribʼ chi uubʼej chi xaqxookex junelik rikʼin li Kristo, rikʼin tzʼaqal xlemtzʼunkil li yoʼonink, ut rikʼin rahok choqʼ re li Dios ut rehebʼ chixjunil li winq. …” Wi teeb’aanu, … naxye li Yuwa’b’ej: Taawanq eeyu’am chi junelik.”¹⁹

Ninb’antioxi, ex was wiitz’in, chixjunil li ak xqak’ul sa’ li jun k’ojlajik a’in, li q’axal nim sa’ xraqikeb’ chixjunil, sa’ xkutankil lix k’ojob’ankil wi’chik lix evangelio li Jesukristo. Eb’ li maatan ut li usilal sa’ li evangelio, a’aneb’ li reetalil chixjunil li k’a’ru ninra—chixjunil tz’aqal—jo’kan naq sa’ xyalb’al inq’e chixb’antioxinkileb’ chiru lin Yuwa’, “toj wan k’anjel li tinb’aanu, ut najt li b’e toj wan chiwu, ut najt li b’e toj wan chiwu.”²⁰ Chiqatiikisi qib’ chi uub’ej sa’ rahok, ut rik’in “tz’aqal xlemtz’unkil li yo’onink”²¹ li naxkutanob’resi ru li b’e li ak naqak’am chiru 200 chihab’. Ninch’olob’ xyaalal naq nimaq xwankil li k’a’ru chalel, jo’ chanru li k’a’ru ak chalenaq. Wan naab’al li tooyo’oninq wi’, re naq taqak’ul ajwi’ li k’a’ru jwal nim chiru li ak xqak’ul, xb’aan naq a’an a’in lix k’anjel li Nimajwal Dios, a’an a’in li Iglees b’ar wi’ li na’leb’ toj nak’utb’esiik chaq sa’ choxa, ut ink’a’ na’oso’ li rusilal li Kristo sa’ li evangelio a’in. Ninch’olob’ xyaalal a’in, ut naab’al chik, sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.