Jolomil ch’utub’aj-ib’
Li osob’tesiik xb’aan li na’leb’ li neke’xk’ul li profeet, ut li na’leb’ li naqak’ul laa’o re xb’eresinkil qayu’am
Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2020


Li osob’tesiik xb’aan li na’leb’ li neke’xk’ul li profeet, ut li na’leb’ li naqak’ul laa’o re xb’eresinkil qayu’am

Ak xk’ulman li na’leb’ chi k’utb’esinb’il, ut toj yoo chi k’ulmank anajwan b’ar wi’ li Qaawa’ naxk’e li liceens chixk’ulb’al.

Laa’in tin’aatinaq chirix li na’leb’ li neke’xk’ul li profeet, ut li na’leb’ li naqak’ul laa’o re xb’eresinkil qayu’am.

Wan naq naqak’ul jun li qana’leb’ us ta ink’a’ naqanaw k’a’ut naq li Qaawa’ xk’utb’esi chiqu. Naq maji’ nab’oqe’ li Elder Jeffrey R. Holland jo’ apostol sa’ junio 1994, xink’ul jun lin na’leb’ jwal ch’ina-us, li xk’utb’esi chiwu naq a’an taab’oqe’q. Laa’in yal aj representante regional, ut anchal maak’a’ aj-e naq xink’ul li na’leb’ a’an laa’in. A’b’an li Elder Holland, a’an li wochb’een sa’ qamision naq toj saajo chaq, ut jwal ninra li winq a’an. Xwil li ruxtaan li Qaawa’ choq’ we naq xink’ul li usilal a’an. A’b’an anajwan nin’ok chixk’oxlankil naq maare li Qaawa’ yoo chaq chinkawresinkil chi k’anjelak jo’ ochb’een menor chiru jun li wochb’een jwal chaab’il sa’eb’ li Kab’laju, us ta laa’in li rochb’een mayor junxil chaq.1 Junelik ninye reheb’ li misioneer naq tento q’unaqeb’ rik’ineb’ li rochb’een menor, xb’aan naq maare sa’ junaq kutan a’anaq li rochb’een mayor.

Kaw lin nawom naq li Iglees a’in najolomiik xb’aan laj Kolol qe, li Jesukristo. Naxnaw ani tixb’oq jo’ lix apostol, ut jo’q’e tixb’oqeb’. Naxnaw ajwi’ chan ru tixkawresi lix apostol mayor re naq taa’ok jo’ li Awa’b’ej re li Iglees.

A’an jun li qosob’tesinkil xqak’ul eq’la anajwan naq xqab’i li Awa’b’ej Russell M. Nelson chixyeeb’al jun li aatin jwal nim xwankil choq’ re li ruchich’och’ chirix lix k’ojob’ankil wi’chik lix evangelio li Jesukristo sa’ xtz’aqalil.2 Chi saqen ru, li Awa’b’ej Nelson xye naq lix Iglees li Jesukristo wanjenaq junxil, wan anajwan, ut toj taawanq chi b’eresinb’il xb’aan li na’leb’ k’utb’esinb’il chaq xb’aan li Dios. Li aatin a’in nareetali li aatinak naxb’aanu jun li Yuwa’b’ej aj rahonel rik’ineb’ li ralal xk’ajol.

Junxil chaq, li Awa’b’ej Spencer W. Kimball kixye li k’a’ru naweek’a laa’in anajwan. Kixye: “Li k’a’ru jwal taqab’antioxi raj, a’an naq teeto li choxa, ut naq lix Iglees li Jesukristo li ak k’ojob’anb’il wi’chik, wan chi kab’lanb’il sa’ xb’een li pek re li k’utb’esinb’il na’leb’. Li k’utb’esinb’il na’leb’, a’an tz’aqal li kik’ li naxk’e xyu’am lix evangelio li yo’yookil Qaawa’, li Jesukristo.”3

Li profeet aj Enok kiril chaq najter li qakutankil laa’o. Li Qaawa’ kixye re laj Enok naq taanumtaaq li nimla maa’usilal ut naq te’k’ulmanq li “ninqi rahilal.” A’b’anan li Qaawa’ kixyeechi’i naq ”eb’ lin tenamit teb’inkol rix.”4 “Ut li tiikilal tintaqla chalen chaq sa’ choxa; ut li yaal tintaqla chalen chaq sa’ li ch’och’, re xch’olob’ankil xyaalal li Junaj Yo’lajenaq chiwu.”5

Li Awa’b’ej Ezra Taft Benson kixye rik’in nimla wankilal naq lix Hu laj Mormon, li taqenaqil pek li xaqab’anb’il wi’ li qapaab’aal, ki’el chaq sa’ li ch’och’ jo’ xtz’aqlojik ru li aatin kixye li Qaawa’ re laj Enok. Li Yuwa’b’ej, li K’ajolb’ej, eb’ li anjel, ut eb’ li profeet ke’k’utb’esiik chiru laj Jose Smith “chi b’eresinb’il xb’aan li choxa choq’ re xk’ojob’ankil wi’chik li wankilal li na’ajman sa’ li awa’b’ejihom.”6

Li Profeet aj Jose Smith kixk’ul naab’al li k’utb’esinb’il na’leb’. Wankeb’ li xe’yeeman resil sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in. Naab’aleb’ li na’leb’ li kixk’ul li Profeet aj Jose Smith wankeb’ chi tz’iib’anb’il sa’ li hu Tzol’leb’ ut Sumwank. Chixjunileb’ li loq’laj hu sa’ li Iglees neke’xye k’a’ru naxk’oxla ut k’a’ru naraj li Qaawa’ choq’ qe sa’ roso’jikeb’ li kutan.7

Rochb’eeneb’ li loq’laj hu a’an, naqak’ul ajwi’ li na’leb’ li nak’utb’esiik anajwan chiruheb’ li yo’yookil profeet. Li profeet, a’aneb’ “laj taql b’oqb’ileb’ xb’aan li Qaawa’, ut wankeb’ xliceens chi aatinak choq’ re.”8

Wankeb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ li nim xwankil chi junajwa, ut wankeb’ ajwi’ li neke’xtenq’a qana’leb’ chirix li k’a’ru re li Dios, ut li neke’xk’ut li li k’a’ru us choq’ re li qakutankil.9

Naqab’antioxi li na’leb’ li kik’utb’esiik chiru li Awa’b’ej Spencer W. Kimball sa’ li junio re 1978, re naq truuq te’tz’aqonq chixjunileb’ li winq sa’ li tijonelil ut sa’ li santil ochoch.10

Laa’in ak xink’anjelak rochb’eeneb’ naab’al li apostol li ke’tz’aqon sa’ xk’ulb’al li nimla k’utb’esinb’il na’leb’ a’an. Chixjunileb’ nek’xye resil naq ke’reek’a sa’ junajil jun li nimla wankilal li kixb’eresiheb’ xna’leb’ rochb’een li Awa’b’ej Kimball. Naab’aleb’ neke’xye naq a’an li k’utb’esinb’il na’leb’ jwal nim xk’ulumeb’ sa’ chixjunil lix yu’am.11

Laa’o li yooko chi k’anjelak jo’ apostol anajwan ak xqak’ul ajwi’ li nimla usilal sa’ qakutankil laa’o naq neke’k’utb’esiik li xnimal ru na’leb’ chiruheb’ li qaprofeet.12 Li Awa’b’ej Russell M. Nelson, a’an jun moos li ak wanjenaq xnimal lix k’anjel sa’ xk’utb’esinkil li na’leb’ re xsantob’resinkil li qochochnal jo’ xna’aj li paab’aal, xch’utub’ankil Israel sa’ xyanqeb’ li yo’yo ut li kamenaq, ut xtenq’ankileb’ li komon li neke’tz’aqon sa’ li santil ochoch.

Naq xyeeman resil sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2018 naq te’wanq li k’anjel li te’jale’q sa’ li Iglees, laa’in xinch’olob’ “naq sa’ xk’uub’ankil qana’leb’ … sa’ li santil ochoch, ut chirix naq li qaraarookil profeet xtz’aama li k’utb’esinb’il na’leb’ rik’in li Qaawa’ … , xqeek’a jun nimla musiq’aak … sa’ komonil.”13

Sa’ li kutan a’an, ak xe’k’utb’esiik jalan chik li na’leb’ chirix li k’anjel li naqab’aanu sa’ santil ochoch, a’ut maji’ xqaye resil.14 Ke’ok chi k’utb’esiik li na’leb’ a’an chiru li Awa’b’ej Russell M. Nelson yal sa’ xjunes, toja’ naq xkomoneb’ chik aj tenq’ xe’xk’ul ajwi’ xnawom chi k’utb’esinb’il. Li Awa’b’ej Nelson xsik’eb’ ru li ixq jo’ xtenq’, li neke’xjolomi li Komonil re Tenq’ank, eb’ li Saaj Ixq, ut li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al. Naq xk’ojob’aman xwankil li na’leb’ a’an chi junajwa sa’ xch’ool li Xb’eenil Awa’b’ejil ut li Kab’laju chi Apostol sa’ li santil ochoch, jwal kaw xqeek’a. Xqanaw sa’ komonil naq xqak’ul lix k’a’uxl, li rajom, ut lix yaab’ xkux li Qaawa’.15

Ninye chi tiik ink’a’uxl naq ak xk’ulman li na’leb’ chi k’utb’esinb’il, ut toj yoo chi k’ulmank anajwan b’ar wi’ li Qaawa’ naxk’e li liceens chixk’ulb’al. Ninch’olob’ xyaalal naq li aatin xye li Awa’b’ej Nelson anajwan, a’an jun na’leb’ li xk’utb’esiik re rosob’tesinkil chixjunileb’ li kristiaan.

Nekexqab’oq re naq toowa’aq chiqajunilo chiru lix meex li Qaawa’.

Naqaye ajwi’ naq jwal taqaj toojunajiiq wi’chik rik’ineb’ li ani xe’ch’a’ajko’ sa’ xpaab’aal, li xe’xkanab’ tz’aqonk sa’ li Iglees, malaj li xe’risi xk’ab’a’ jo’ komon sa’ li Iglees. Taqaj toowa’aq eerochb’een, rik’in “xsahil li raatin li Kristo,” chiru lix meex li Qaawa’, re taqanaw li k’a’ru tento taqab’aanu.16 Aajel eeru choq’ qe! Aajel eeru choq’ re li Iglees! Aajel eeru choq’ re li Qaawa’! Naqatz’aama naq textz’aqonq qik’in sa’ xloq’oninkil laj Kolol re li ruchich’och’. Naqanaw naq wan eere li xek’ul li rahob’tesink, li xik’ ilok, ut k’a’aq chik re ru li moko re ta li Kristo. Naqanaw naq wankex ajwi’ li toj wan lee k’a’uxl chirix li paab’aal, ut naq lee k’a’uxl maji’ naxk’ul roxloq’inkil, xtawb’al ru, malaj xtuqub’ankil.

Wankeb’ sa’ qayanq li ani jwal kaw xpaab’aal, li ke’xnumsi ajwi’ jun xyalb’al rix lix paab’aal. Jwal sa choq’ we li resil laj W. W. Phelps, li kixtz’eq li Iglees ut kixjit li Profeet aj Jose Smith chiru poopol sa’ Missouri. Chirix naq kixjal xk’a’uxl, kixye re laj Jose Smith, “Ninnaw chan ru wankin, laa’at nakanaw, ut li Dios naxnaw, ut twaj tinkole’q wi ta eb’ li wamiiw tine’xtenq’a.”17 Laj Jose kixkuy lix maak, ut kixk’e wi’chik chi k’anjelak, ut sa’ rahok kixye “Li amiiw junxil, a’an amiiw wi’chik.”18

Ex was wiitz’in, maak’a’ naxye chan ru wankex, chenawaq naq li Iglees ut eb’ li komon neke’raj eek’ulb’al!

Li k’utb’esinb’il na’leb’ choq’ re qayu’am

Yalaq ani naru tixk’ul li k’utb’esinb’il na’leb’ choq’ re xyu’am wi tixtz’aama chiru li Qaawa’. Jo’ chanru li naxk’ul li profeet, aajel ru li naqak’ul laa’o. Li na’leb’ k’utb’esinb’il sa’ xyu’ameb’ li kristiaan ak xtenq’a k’iila milloneb’ chixk’ulb’al li kub’iha’ jo’ komon sa’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan.

Xk’ulb’al li qana’leb’ chi k’utb’esinb’il, a’an li usilal jwal nim li naqak’ul chirix naq nakub’e qaha’, ut naq nokosantob’resiik “rik’in xk’ulb’al li Santil Musiq’ej.”19 Jultik we naq xink’ul jun lin na’leb’ chi k’utb’esinb’il naq 15 chihab’ wan we. Li was yoo chixsik’b’al xna’leb’ rik’in li Qaawa’ xb’aan naq li qayuwa’, li jwal naqara, ink’a’ naraj naq li was taaxik sa’ xmision. Laa’in ajwi’ xintijok chi anchal inch’ool ut xink’ul innawom naq tz’aqal yaal li evangelio.

Lix k’anjel li Santil Musiqʼej

Nab’eresiik qayu’am a’ yaal jo’ chanru li na’leb’ naqak’ul xb’aan li Santil Musiq’ej.20 Li Santil Musiq’ej, a’an aj k’utb’esihom re li yaal, ut jwal naxk’utb’esi wi’chik li Kolonel. Chi maakʼaʼ li Santil Musiqʼej, inkʼaʼ raj taaruuq taqanaw naq li Jesus, aʼan li Kristo. Lix k’anjel jwal nim, a’an xch’olob’ankil xyaalal li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej ut lix loq’alileb’.

Li Santil Musiq’ej naru tixtoch’ xch’ool yalaq ani sa’ nimla wankilal.21 A’b’an ink’a’ naru xtochb’al jun li kristiaan rajlal wi ta ink’a’ xk’ul li kub’iha’ ut li maatan re li Santil Musiq’ej. Li Santil Musiq’ej naxb’aanu ajwi’ xch’ajob’resinkil li aamej sa’ li jalb’a-k’a’uxlej ut li kuyuk maak.

Chaq’al ru li nokoraatina wi’ li Santil Musiq’ej. Li Qaawa’ kixye li chaq’al ru aatin a’in:

“Tinye aawe saʼ laa kʼaʼuxl ut saʼ laa chʼool, rikʼin li Santil Musiqʼej, li taachalq saʼ aabʼeen ut taawanq saʼ aachʼool.

“Anajwan, kʼe reetal, aʼin li musiqʼej re kʼutbʼesink.”22

Us ta naru tooxtoch’ sa’ nimla wankilal, kok’ aj sa’ naqak’ul jo’ ch’ina xyaab’ kuxej li q’un na’aatinak.23 Li loq’laj hu naxye k’iila paay li qatochb’al xb’aan li Santil Musiq’ej. Naru tixye li tuqtuukilal sa’ qak’a’uxl,24 naru nakana sa’ qak’a’uxl,25 naru tixkutanob’resi li qak’a’uxl,26 ut naru taa’ok jo’ xyaab’ kuxej sa’ qak’a’uxl.27

Naru taqakawresi qib’ chixk’ulb’al qana’leb’ chi k’utb’esinb’il.

  • Xtz’aamankil naq toob’eresiiq. Sa’ oxloq’ink ut sa’ tuulanil, tento toosik’oq ut tootz’aamanq28 ut tento tookuyuq.29

  • Xkawresinkil qib’ chixk’ulb’al lix musiq’ankil qana’leb’. Re xb’aanunkil a’in, tento naq yooko chixb’aanunkil li k’a’ru naxk’ut li Qaawa’, ut li k’a’ru naxtaqla.

  • Xk’ulb’al li loq’laj wa’ak chi k’ulub’ejo. Naq naqab’aanu a’an, noko’ok sa’ sumwank rik’in li Qaawa’ re naq taqak’ul sa’ qab’een lix k’ab’a’ li santil Ralal, ut naqaye naq a’an najultiko’ qe, ut naq naqapaab’ lix taqlahom.

Chi jo’kan nokokawresiik chixk’ulb’al, chixk’eeb’al reetal, ut chixtaaqenkil xna’leb’ li Santil Musiq’ej. A’an ajwi’ li “tuqtuukil k’a’aq re ru … li nak’amok chaq sahil ch’oolejil [ut li] … yu’am chi junelik.”30

Jwal kawresinb’ilo wi’chik wi naqatzol li loq’laj hu ut li na’leb’ re li evangelio rajlal, ut wi junelik yooko chixk’oxlankil li k’a’ru naqasik’. A’ut chiwanq laa kuyum sa’ royb’eninkil li Qaawa’. Li Dios, li naxnaw chixjunil, nokoxtenq’a jo’q’e “ak xye naq traj qatzolb’al.”31

Li k’utb’esinb’il na’leb’ choq’ re li qak’anjel

Li Santil Musiq’ej tixk’utb’esi ajwi’ qana’leb’ choq’ re li qak’anjel sa’ li Iglees. Sa’ lin yu’am laa’in, nachal li k’utb’esinb’il na’leb’ naq yooko chixyalb’al qaq’e chixtenq’ankileb’ li qas qiitz’in jo’ taqlanb’ilo sa’ qak’anjel.

Naq laa’in jun li saaj obiisp junxil, jun li sumal li ch’a’aj wankeb’ xine’xb’oq sa’ telefono naq ok we sa’ jun li avion choq’ re lin taqlankil sa’ trab’aaj. Xintz’aama chiru li Qaawa’ naq tinnaw chi toj maji’ neke’k’ulun chan ru tintenq’aheb’. Xk’utb’esiik sa’ lin k’a’uxl chan ru li ch’a’ajkilal wankeb’ wi’, ut chan ru tinsume. Li k’utb’esinb’il na’leb’ a’an xinxtenq’a chixb’aanunkil lin loq’laj k’anjel jo’ obiisp us ta yal b’ab’ay li hoonal wan. Eb’ li obiisp sa’ chixjunil li ruchich’och’ neke’xye we naq kama’an ajwi’ neke’xk’ul. Naq xink’anjelak jo’ awa’b’ej re oqech, ink’a’ xk’utb’esiik junes inn’aleb’; xk’utb’esiik aj b’an wi’ lin majelal re naq ink’a’ tinram ru lix k’anjel li Qaawa’.

Ninyee eere naq chiqajunilo tooruuq chi b’eresiik sa’ musiq’ej naq yooko chi k’anjelak sa’ rawimq li Qaawa’. Naab’al li qab’eresinkil nachal xb’aan li Santil Musiq’ej. A’b’an wan naq nachal xb’aan tz’aqal li Qaawa’. Ninch’olob’ xyaalal naq yaal a’in. Li b’eresink choq’ re chixjunil li Iglees nak’utb’esiik chiru li Awa’b’ej ut li profeet re li Iglees.

Laa’o, li apostol anajwan, ak xooru chi k’anjelak ut chi b’eek rik’in li qaprofeet anajwan, li Awa’b’ej Nelson. Ninye li k’a’ru kixye laj Wilford Woodruff chirix laj Jose Smith; xb’aan naq naxye ajwi’ li yaal chirix li Awa’b’ej Nelson. Ak wilom “lix Musiq’ li Dios rik’in, ut li na’leb’ li k’utb’esinb’il chiru xb’aan li Jesukristo, ut lix tz’aqlojikeb’ ru li na’leb’ a’an.”32

Nintz’aama sa’ tuulanil naq chiqajunilo taqasik’ li k’utb’esinb’il na’leb’ sa’ qayu’am ut naq taqataaqe li Musiq’ej naq yooko chixloq’oninkil li Dios Yuwa’b’ej sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, a’an li ninch’olob’ xyaalal, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

  1. Sa’ 1960, eb’ li chajom ink’a’ chik ke’royb’eni xketb’al 20 chihab’ xyu’am re naq te’xik sa’ li mision, ut ke’ok chi b’oqe’k naq neke’xket 19 chihab’. Laa’in wankin sa’ xraqikeb’ li xe’xket 20 chihab’, ut li Elder Jeffrey R. Holland, a’an wan sa’ xtiklajikeb’ li xe’xket 19 chihab’.

  2. Chi’ilmanq “Lix K’ojob’ankil Wi’chik lix Tz’aqalil lix Evangelio li Jesukristo: Jun jek’inb’il aatin re wiib’ cient chihab’ choq’ re li ruchich’och’,” sa’ Russell M. Nelson, “Chawab’i A’an,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2020. Rochb’een li jek’inb’il aatin a’in, ak wankeb’ oob’ chik li tz’iib’anb’ileb’ xb’aan li Xb’eenil Awa’b’ejil ut lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol sa’ roso’jikeb’ li kutan

  3. Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: Spencer W. Kimball (2006), 268; chi’ilmanq ajwi’ Mateo 16:13–19.

  4. Moises 7:61.

  5. Moises 7:62. Chan ajwi’ li Qaawa’, “ut li tiikilal ut li yaal tink’e chixmesunkil li ruchich’och’ chanchan rik’in b’uut’iha’, re xch’utub’ankileb’ chaq li sik’b’ileb’ ru inb’aan chalen chaq sa’ xkaajachalil li ruchich’och’ ” (Moises 7:62; chi’ilmanq ajwi’ Salmos 85:11).

  6. Ezra Taft Benson, “The Gift of Modern Revelation,” Ensign, noviembre 1986, 80.

  7. Chi’ilmanq Ezra Taft Benson, “The Gift of Modern Revelation,” 80.

  8. Hugh B. Brown, “Joseph Smith among the Prophets” (Sixteenth Annual Joseph Smith Memorial Sermon, Logan Institute of Religion, 7 diciembre, 1958), 7.

  9. Chi’ilmanq Hugh B. Brown, “Joseph Smith among the Prophets,” 7. Li na’leb’ k’utb’esinb’il junelik naxk’am rib’ rik’in li raatin li Dios li ak yeeb’il xb’aaneb’ li profeet junxil.

  10. Chi’ilmanq Awa’b’ejil Yehom 2; chi’ilmanq ajwi’ 2 Nefi 26:33. Li na’leb’ a’an xk’e chi k’anjelak li na’leb’ ak ch’olob’anb’il sa’ lix Hu laj Mormon, li naxye naq “juntaqʼeetebʼ chixjunil chiru li Dios,” li “qʼeq ut saq, moos ut achʼabʼanbʼil, winq ut ixq” (2 Nefi 26:33). Li xnimal ru na’leb’ a’in kik’utb’esiik ut kik’ojob’aak xyaalal sa’ li taqenaqil na’ajej sa’ li santil ochoch re Lago Salado sa’ lix Ch’utam li Xb’eenil Awa’b’ejil ut lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol.

  11. Naab’aleb’ li apostol ke’xye naq jwal nim ut jwal loq’ li k’utb’esink a’an, toj reetal naq maajun aatin naru xyeeb’al re xch’olob’ankil, ut naq maare xch’olob’ankil yal rik’in aatin tixjot lix wankilal.

  12. Chi’ilmanq ”Li Junkab’al: Jun Jek’inb’il Aatin choq’ re li Ruchich’och’,” ChurchofJesusChrist.org. Li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley kixyaab’asi li aatin sa’ lix jolomil ch’utam li Komonil re Tenq’ank li ki’ux sa’ 23 septiembre, 1995, sa’ li tenamit Lago Salado, Utah. Chi’ilmanq ajwi’ Thomas S. Monson, “Bienvenidos a la Conferencia,” Liahona, noviembre 2012, 4–5. Li Awa’b’ej Monson xye resil naq te’xjal jo’q’e sa’ xyu’am te’xik li saaj sa’ mision.

  13. Quentin L. Cook, “Jalok ch’oolej li cham ut li nakana chirix li qaChoxahil Yuwa’ ut li Qaawa’ Jesukristo,” Liahona, noviembre 2018, 11.

  14. Li na’leb’ a’in ke’ok chi k’anjelak sa’ chixjunileb’ li santil ochoch sa’ 1 enero, 2019. Aajel ru xnawb’al naq wankeb’ li na’leb’ re li santil ochoch li junes naqaye naq wanko chi sa’ li santil ochoch. A’b’anan, nak’utman li jolomil na’leb’. Li Elder David A. Bednar kixch’olob’ chi jwal chaab’il k’a’ru xyaalalileb’ li sumwank sa’ li santil ochoch ut chan ru neke’xk’e naq “naru nanume’ wi’ li wankilal re choxahilal sa’ li qayu’am.” (“Chikab’lamanq li ochoch a’in choq’ re lin k’ab’a’,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2020.

  15. Xe’ch’utub’ak choq’ re li k’anjel a’an sa’ li santil ochoch re Lago Salado chiruheb’ li po febrero, marzo, ut abril, 2018. Xk’utb’esiik xyaalal li na’leb’ chi junajwa chiru li Xb’eenil Awa’b’ejil ut lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol sa’ 26 abril, 2018.

  16. Chi’ilmanq 2 Nefi 32:3.

  17. Santos: La historia de La Iglesia de Jesucristo en los últimos días,, tomo 1, El estandarte de la verdad, 1815–1846 (2018), 418.

  18. Santos, 1:418.

  19. 3 Nefi 27:20.

  20. Li Santil Musiqʼej, aʼan jun rehebʼ li oxibʼ saʼ li roxichal li Dios (chiʼilmanq 1 Jwan 5:7; Tzol’leb’ ut Sumwank 20:28). Wan xxaqalil re musiq’ej sa’ xjalam-uuch li winq (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 130:22). Yalaq bʼar naʼeekʼaman lix wankilal. Wan chi junajinb’il sa’ xk’anjel rik’in li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo, laj Kolol qe.

  21. Re xtawb’al ru lix Saqen li Kristo, ut k’a’ru xjalanil lix Saqen li Kristo rik’in li Santil Musiq’ej, chi’ilmanq 2 Nefi 32; Tzol’leb’ ut Sumwank 88:7, 11–13; “Saqen, Lix Saqen li Kristo,” li K’utul Raqal reheb’ li Loq’laj Hu. Chi’ilmanq ajwi’ Boyd K. Packer, “La luz de Cristo,” Liahona, abril 2005, 8–14.

  22. Tzol’leb’ ut Sumwank 8:2–3.

  23. Chi’ilmanq Helaman 5:30; Tzol’leb’ ut Sumwank 85:6.

  24. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 6:23.

  25. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 128:1.

  26. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 11:13.

  27. Chi’ilmanq Enos 1:10.

  28. Chi’ilmanq Mateo 7:7–8.

  29. Chi’ilmanq Mosiah 3:19.

  30. Tzol’leb’ ut Sumwank 42:61.

  31. Neal A. Maxwell, All These Things Shall Give Thee Experience (2007), 31.

  32. Wilford Woodruff, sa’ Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: Jose Smith (2007), 299.