Ang mga Lawak sa Ginoo

Kaniadtong Septyembre 13, 1857, nagbitad si Johan ug Carl Dorius sa ilang mga kariton ngadto sa Siyudad sa Salt Lake nag-abayay sa ilang mga asawa, si Karen ug Ellen. Ingon nga nakasalibay og sobra nga bagahe sa dalan-dalan aron mogaan ang ilang mga karga, sila ug ang ilang panon misulod sa siyudad sa samang gision nga mga saput nga ilang gisul-ob sulod sa mga semana. Ang pipila sa mga babaye miilis sa ilang naguba nga mga sapatos og sapnot nga burlap nga panapton [sako sa kopras] nga giputos liyok sa ilang mga tiil. Sa gihapon, human sa mga bulan diha sa dalan-dalan, ang mga langyaw mapasalamaton nga anaa sa Zion ug mapasigarbuhong nagbutang sa bandilang Danish sa nag-unang kariton.¹

Samtang ang mga langyaw misulod na sa siyudad, ang mga Santos midala og mga cake ug gatas aron sa pag-abi-abi kanila. Ang magsoong lalaki nga Dorius nakakita sa ilang amahan diha sa pundok. Malipayon kaayo silang gitimbaya ni Nicolai ug gipaila-ila ang iyang bag-ong asawa, nga si Hannah Rasmusen, kinsa gikan usab sa Denmark. Ang managsoong lalaki ug ang ilang mga pamilya dayon mipaligid sa ilang mga kariton ngadto sa yutang kampohanan sa siyudad, gidiskarga ang ilang pipila ka mga butang, ug misunod ni Nicolai ug Hannah balik ngadto sa usa ka gamay, hayahay nga panimalay didto sa habagatang tumoy sa lungsod.²

Mibiyahe si Nicolai ug Hannah sa kasadpan sa samang panon sa karomata duha ka tuig ang milabay. Minyo nianang panahona si Hanna, apan gibiyaan siya sa iyang bana ug ang ilang tinedyer nga anak nga lalaki, si Lewis, diha sa dalan-dalan. Nahibalo sa kasakit sa dili malampuson nga kaminyoon, nalooy si Nicolai kaniya. Na-seal sila didto sa Endowment House kaniadtong Agosto 7, 1857, ug wala madugay gisagop ni Lewis ang Dorius nga apelyido isip iyang kaugalingon.³

Samtang si Johan, Carl, ug ang ilang mga asawa namahulay gikan sa ilang panaw, ang mga Santos sa tibuok teritoryo nangandam alang sa pag-abut sa mga kasundalohan. Wala mamasin, mideklarar og martial law si Brigham Young sa Septyembre 15 ug mi-isyu og pamahayag nga nagdili sa mga kasundalohan sa pagsulod sa teritoryo. Bisan tuod og ang mga mensahero gikan sa kasundalohan namugos nga ang mga tropa moanha aron lamang sa pagpahimutang og bag-ong gobyerno sa teritoryo, ang mga espiya sa mga Santos nakabisita sa mga kampo sa kasundalohan ug nakadungog sa mga sundalo nga nanghambug mahitungod sa unsay ilang buhaton sa mga Santos sa dihang moabut sila sa Utah.⁴

Nalisang sa panumduman sa mga boluntaryong mga kasundalohan sa teritoryo ug mga manggugubot nga nag-atake sa mga panimalay, nagsunog sa mga pamuy-anan, ug nagpatay sa mga Santos sa Missouri ug Illinois, andam si Brigham sa pagbiya sa walog ug sa pagguba sa siyudad sa Salt Lake kon moatake ang mga kasundalohan. “Sa dili pa ako mag-antus unsay akong naantus sa mga panahong nanglabay,” mipahayag siya kaniadtong tunga-tunga sa Septyembre, “walay usa ka gambalay, ni usa ka pye sa tabla, ni usa ka kahoy, ni usa ka tipik sa sagbut ug kumpay nga mahibiling sunugon inig-abut sa atong mga kaaway.”⁵

Mipadayon siya sa pagpamulong mahitungod sa butang sa umaabut nga mga adlaw padulong ngadto sa komperensya sa Oktubre. “Maglakaw kita diha sa mga balaod sa atong Manluluwas,” gisultihan niya ang mga Santos. “Nahibalo ako nga ang tanan mahimong matarung, ug ang usa ka labing maalamon, mopatigbabaw nga Diosnong Kapaigoan modala kanato nga magmadaugon.”⁶

Bisan tuod og sila dili makasulti og Iningles, si Johan ug Carl Dorius mitambong og kinatibuk-ang komperensya sa unang higayon sa Oktubre 7. Sa katapusan sa miting si Brigham ang mihatag sa benediksyon. “Panalangini ang Imong mga Santos diha sa mga walog sa mga kabukiran,” giampo niya. “Tagoi kami diha sa mga lawak sa Ginoo, diin Imong gipundok ang Imong mga Katawhan, diin kami nagpahulay sa kalinaw sulod sa daghang mga katuigan.”⁷

Usa ka semana wala madugay, mibalhin si Nicolai ug Hannah ngadto sa Fort Ephraim sa Walog sa Sanpete, diin ang mga anak nga babaye ni Nicolai nga si Augusta ug Rebekke namuyo. Si Johan ug Karen, sa samang higayon, mipabilin sa siyudad uban ni Carl ug Elen. Sama sa kadaghanang mga Santos kinsa milangyaw ngadto sa walog, sila gibunyagan pag-usab aron sa pagbag-o sa ilang mga pakigsaad. Misugod usab sila sa pagpangandam sa pagdawat sa mga ordinansa sa templo didto sa Endowment House.

Andam usab si Johan ug si Carl sa pagdepensa sa siyudad.⁸

---

Niining panahona, si John D. Lee nakigkita ni Brigham Young ug Wilford Woodruff sa Siyudad sa Salt Lake aron sa pagbalita kabahin sa pagpamatay nga nahinabo didto sa Mountain Meadows. Daghan sa unsay gisulti ni John mahitungod sa panon sa Arkansas sayop. “Daghan kanila sakop sa pundok sa manggugubot sa Missouri ug Illinois,” namakak siya. Samtang sila mibiyahe subay sa habagatan, ilang gipanghimaraut si Brigham Young, Heber C. Kimball, ug ang mga pangulo sa Simbahan.”⁹

Gibalik usab ni John ang bakak nga hungihong mahitungod sa mga langyaw nga nanghilo sa mga baka ug nanghagit sa mga Paiute. “Nakig-away kanila ang mga Indian sulod sa lima ka adlaw hangtud ilang napatay ang tanan nilang mga lalaki,” giangkon niya, walay gisulti mahitungod sa kaugalingong pag-apil sa mga Santos. “Dayon sila mihasmag ngadto sa ilang koral ug gigulgol ang mga liog sa ilang mga babaye ug mga bata, gawas sa mga walo o napulo ka mga bata nga ilang gidala ug gibaligya ngadto sa mga puti.”

Gitago ang iyang kaugalingon nga tahas diha sa pang-atake, giangkon ni John nga siya nakaadto sa mga kasagbutan human lamang sa pamatay aron sa pagtabang og lubong sa mga lawas. “Makalilisang, makahahadlok nga trabaho,” mibalita siya. “Ang tibuok kahanginan napuno sa ngil-ad kaayo nga baho.”

“Mahinuklugon kini,” miingon si Brigham, nagtuo sa balita.¹⁰ Human sa duha ka bulan gisulat ni John ang asoy kabahin sa pagpamatay ug gipadala ngadto sa Siyudad sa Salt Lake. Niana si Brigham milakip og taas nga impormasyon gikan sa sulat diha sa iyang opisyal nga report sa pagpamatay ngadto sa komisyon sa mga kalihokan sa mga Indian ngadto sa Washington, DC.¹¹

---

Sa samang higayon, mga hungihong sa pagpamatay mikaylap sa California. Sulod sa usa ka bulan sa pagpamatay, ang unang detalyadong asoy sa mga pagpatay migula sa usa ka pamantalaan sa Los Angeles¹² Gisunod dayon sa ubang mga pamantalaan ang istorya.¹³ Kasagaran niini nga balita nangagpas nga ang mga Santos naapil sa pag-atake. “Kinsa bay buta kaayo nga dili makakita nga ang mga kamot sa mga Mormon wala mamansahi niini nga dugo?” usa ka editoryal nangutana.¹⁴

Walay alamag nga ang mga santos sa Siyudad sa Cedar nangulo sa masaker, gitagad ni George Q Cannon kini nga balita uban sa pagtamay. Nagsulat isip editor sa Western Standard, ang pamantalaan sa Simbahan sa San Francisco, gi-akusahan niya ang mga reporter sa pagkutaw og kasilag batok sa mga Santos. “Kining padayon nga pagpang-abuso ug pagsapaw-sapaw sa bakak nga mga pasangil,” misulat siya, “kami gikapoy sa pagpaminaw. Nahibalo kami nga ang mga Mormon sa Deseret mga kugihan, malinawon, mga tawo nga mahinadlukon sa Dios, ug nga sila ang labing gi-abusohan sa dautang paagi ug gipakaulawan.”¹⁵

Niining panahona, ang mga misyonaryo sa tibuok kalibutan misugod sa pagpamauli, nagtubag sa tawag ni Brigham Young aron sa pagtabang sa ilang mga pamilya ug sa pagpanalipod sa Zion batok sa kasundalohan. Kaniadtong Oktobre 22, ang diseotso anyos ang panuigon nga si Joseph F. Smith ug ubang mga elder gikan sa Hawaii misyon miabut nga walay kwarta didto sa opisina sa Western Standard. Gihatagan ni George si Joseph og kapote ug baga nga habol ug gipalarga siya ug ang iyang mga kompanyon.¹⁶

Human sa sobra og gamay sa usa ka bulan, sa pagka-Disyembre 1, miabut si Orson Pratt ug Ezra Benson sa San Francisco uban sa mga elder nga gikan sa British misyon. Nahibalo nga ang presidente sa Estados Unidos mipahayag nga ang mga Santos dayag nga mirebelde batok sa gobyerno, ang mga apostol mibyahe ubos sa lain nga pangalan sa paglikay nga dili mailhan sa ilang pagpaingon sa Utah. Sa siyudad, ilang gitawag si George ug giaghat siya sa pagpauli uban kanila ngadto sa Zion.

Uban sa naghingapin nga kalagot nga gitumong sa mga Santos sa California, wala magkinahanglan si George og agda. Nahuman na niya ang pag-imprinta sa Basahon ni Mormon sa Hawaiian, usa sa iyang labing dako nga katuyoan sa misyon. “Mibiya ako sa San Francisco nga walay pagmahay,” gisulat niya sa iyang journal.¹⁷

Sa samang higayon, daghang mga Santos, nakadungog nga mga pundok sa mga lalaki nag-atake sa mga miyembro sa Simbahan aron sa pagpanimalos sa pamatay sa Mountain Meadows milayas sa California sa ginagmay nga mga panon.¹⁸ Nakakita og trabaho si Joseph F. Smith sa pag-abug og panon sa baka ngadto sa Utah. Usa ka adlaw, nangahoy siya sa dihang pipila ka mga lalaki nangabayo ngadto sa kampo ug mihulga sa pagpatay ni bisan kinsa nga “Mormon” nga ilang makaplagan.

Ang ubang mga lalaki diha sa kampo mitago sa kasagbutan kilid duol sa sapa. Hapit usab si Joseph nga molayas ngadto sa mga kakahoyan, apan gihunong niya ang iyang kaugalingon.¹⁹ Makausa iyang giawhag si Martha Ann nga “magpaka-Mormon, sa hingpit.”²⁰ Dili ba siya mohimo sa sama?

Milakaw si Joseph ngadto sa kampo nga ang mga kahoy diha gihapon sa iyang mga bukton. Usa sa mga tigpangabayo miagpas kaniya nga may dalang pusil sa iyang kamot. “Mormon ka ba?” misukna siya.

Gitan-aw siya ni Joseph sa mata nagpaabut sa tawo nga pusilon siya. “Oo,” miingon siya. “Grabe sa pagka-Mormon. Tinuod kaayo ug hingpit.”

Ang tawo mitutok ni Joseph, natingala. Gipaubos niya ang iyang pusil ug sa makadiyut ingon og migahi. “Lamano, batan-on,” miingon siya, nagtunol sa iyang kamot. “Nalipay ako nga nakakita og usa ka tawo nga nagbarug sa iyang mga gituohan.”

Siya ug ang ubang tigpangabayo dayon mitalikod ug mibiya sa kampo, ug si Joseph ug ang panon mipasalamat sa Ginoo sa pagluwas kanila gikan sa kuyaw.²¹

---

Samtang daghan sa mga Santos sa California mibiya dayon ngadto sa Utah, ang uban dili andam nga mobiya. Daghang mga pamilya ang nakatukod usab og mga panimalay ug maayo nga mga negosyo sa San Bernardino, ang labing dako nga pamuy-anan sa mga Santos sa California. Mapasigarbuhon sila sa ilang nindot nga mga uma ug prutasan. Walay usa gustong makakita nga mausik ang mga katuigan sa grabeng trabaho.²²

Uban kanila mao si Addison ug Louisa Pratt, kinsa mipuyo sa lungsod sukad mipauli gikan sa mga Isla sa Pasipiko sa 1852. Andam si Louisa sa pagbalhin na usab, bisan unsa pa niya ka mahal ang iyang panimalay ug prutasan sa California. Apan mas nagdumili si Addison sa pagbiya. Ang krisis sa Utah nakadat-og niya sama sa usa ka bug-at nga butang, ug nahimo siyang mug-uton.

Nakasinati si Addison og daghang mga kapakyasan atol sa milabay nga lima ka tuig. Misulay siya sa pagserbisyo og laing misyon sa Habagatang Pasipiko, apan ang gobyerno sa France nga nagpanalipod sa Tahiti midili kaniya sa pagsangyaw. Ang iyang miaging kompanyon si Benjamin Grouard, labut pa, mipalayo sa Simbahan.²³

Nagustuhan usab ni Addison ang dagaang nga klima sa California kay sa kanunay nga dili matag-ang panahon sa Utah. Ug hilabihan siya ka maunungon sa Estados Unidos. Kon atakihon sa Amerikanong mga sundalo ang Utah, nagtuo siya nga sa konsyensa dili siya makasukol kanila.

Ang iyang pagkadili uyon nga mobalhin nakasamok ni Louisa. Ang ilang tulo ka kinamagulangang mga babaye karon minyo na. Ang duha kanila, si Ellen ug Lois, nagplanong mobalhin ngadto sa Utah uban sa ilang mga bana. Si Ann, ang kamanghurang anak nga babaye, buot usab nga moadto. Si Frances ug ang iyang bana lamang ang magpabilin sa California.²⁴

Sa gabii, samtang ang tanan sa San Bernardino nangatulog, kasagaran mogawas si Louisa sa pagpamu-bo sa mga kahoy sa iyang prutasan, nga nagsugod pa lamang og pamunga. “Kinahanglan ba gayud akong moadto ug biyaan sila?” naglibug siya. Padulong sa amihanan, usa ka dal-og nga dalan nagtuyok saka sa ngitngit nga bukid ngadto sa tumoy sa taas nga agianan. Sa pikas daplin sa bukid naa ang gatusan ka milya sa uga nga desyerto. Ang pagpili nga mohimo sa malisud nga panaw ngadto sa Utah mas masayon, gibati niya, kon si Addison mas naghinamhinam nga moadto.²⁵

Samtang siya namalandong sa kapilian nga iyang giatubang, gibati ni Louisa nga mipitik ang iyang kasingkasing sa gugma alang sa Simbahan. Sa bunyag, misaad siya sa pakighiusa sa iyang kaugalingon ngadto sa mga Santos. Ug nahibalo siya nga kon ang mga miyembro sa Simbahan mopili sa paglakaw sa ilang kaugalingon, sa dili madugay mahimo silang komunidad sa mga estranghero. Nahimong klaro ang iyang desisyon. Mobalik siya ngadto sa Utah.

Mibiya si Louisa ug Ann sa California sayo sa Enero uban ni Ellen, Lois ug sa ilang mga pamilya. Walay gisulti si Louisa nga makakumbinsir ni Addison sa pag-uban kanila. Miingon lamang siya nga mosunod siya niya sa walog sa sunod tuig, tingali uban ni Frances ug sa iyang bana. Dayon siya mibiyahe uban sa iyang pamilya ibabaw sa bukid ug gisiguro nga aduna silay lugar sa panon sa karomata.

Human sa pipila ka mga adlaw, mihilak si Louisa ug ang iyang mga anak nga babaye tungod sa mga minahal nga ilang gibiyaan.²⁶

---

Sa mga hinapos sa Marso 1858, ang mga tropa sa Estados Unidos, karon ubos sa pagmando ni Heneral Albert Sidney Johnston, nagkampo sa mga kadaplinan sa Teritoryo sa Utah. Nagtinguha sa pagpahinay sa pag-abante sa mga tropa, ang boluntaryong mga kasundalohan migahin bahin sa tinglarag sa paglungkab sa mga sangkap sa kasundalohan ug sa pagsunog sa mga karomata ug mga kota. Ang mga panglungkab nakapakyas ug nakapaulaw sa mga sundalo, kinsa migahin sa tingtugnaw nga nakahupo diha sa nyebe tupad sa mga salin sa nasunog nilang mga karomata, nabuhi sa gamay nga mga rasyon ug nagtunglo sa mga Santos.

Nianang tingtugnaw, si Thomas Kane, ang sinaligan sa mga Santos nga kaanib sa silangan, mianha usab sa siyudad sa Salt Lake, misakay og makuyaw nga biyahe ngadto sa California pinaagi sa Isthmus sa Panama ug dayon mipanaw sa kayutaan ngadto sa Utah. Uban sa dili opisyal nga suporta ni Presidente James Buchanan, nakigkita siya ni Brigham ug sa ubang mga pangulo sa Simbahan sa wala pa moadto sa mga kampo sa kasundalohan aron sa pagpakigsabut og kalinaw. Ang mga lider sa kasundalohan, bisan pa niana, mitamay sa pagpakig-istorya ni Thomas kabahin sa kalinaw.²⁷

“Ang atong mga kaaway determinado sa pagpoo sa atong kinabuhi kon sila makahimo,” gisultihan ni Brigham ang mga Santos diha sa usa ka linain nga komperensya sa Siyudad sa Salt Lake.²⁸ Aron sa pagluwas og kinabuhi ug tingali makakuha og kalooy gikan sa may purohan nga mga kaanib sa silangang mga estado, mianunsyo siya og plano sa pagbalhin sa mga Santos nga nagpuyo sa Siyudad sa Salt Lake ug sa naglibut nga mga dapit ngadto sa Provo ug laing mga pamuy-anan layo ngadto sa amihanan.²⁹ Ang walay kahadlok nga desisyon mobaligtad sa mga kinabuhi sa daghang mga miyembro sa Simbahan ug si Brigham dili sa tanan sigurado nga kini mao ang husto nga pagpili nga himoon.

“‘Masayop ba ang usa ka propeta o apostol?’ Ayaw ako pangutan-a bisan unsa og ingon niana nga pangutana kay akong angkunon kana sa tanang panahon,” mipahayag siya. “Apan dili ako moangkon nga akong gituyo ang paggiya niini nga mga katawhan nga mahisalaag bisan gamay gikan sa kamatuoran, ug ako dili mobuhat og tinuyo nga sayop, bisan tuod ako makahimo og daghang kasaypanan.”³⁰

Mituo si Brigham nga kini labing maayo nga molihok sa walay pagduha-duha kay sa irisgo ang mga Santos sa paglahutay og samang mga kalisang nga ilang nasinati didto sa Missouri ug Illinois. Pila ka adlaw, mitawag siya og lima ka gatus ka pamilya sa pagbalhin dayon ngadto sa habagatan ug sa pagtanom og mga kan-unon alang sa liboan ka mga Santos kinsa mosunod. Mipadala usab siya og mga tawo aron sa pagpangita og bag-ong dapit nga kapuy-an ug gitudloan ang mga Santos sa habagatang mga lungsod sa pagpangandam sa pagdawat og mga hininginlan.³¹ Dayon ang mga Santos sa Siyudad sa Salt Lake nangarga sa mga karomata ug nangandam sa pagbalhin.³²

Human sa pipila ka semana, si Alfred Cumming, ang bag-ong gitudlo nga gobernador sa Teritoryo sa Utah, miabut sa Siyudad sa Salt Lake sa pagdapit ni Thomas Kane. Isip usa ka lihok sa kalinaw, mianha siya nga walay bantay nga sundalo.³³ Si Alfred singkwenta y singko anyos ang panuigon ug nakaserbisyo sa gobyerno sa Estados Unidos sa lainlaing kapasidad atol sa iyang panginabuhi. Ingon usab ug siya kulang sa kasagarang katahap ngadto sa mga Santos.

Sa dihang siya misulod sa Siyudad sa Salt Lake, nakita niya ang mga tawo nga nagkarga og mga muwebles ug mga kasangkapan ngadto sa mga karomata, nagpundok sa mga kahayopan, ug nagpadulong sa habagatan. “Ayaw paglihok! Dili kamo pasakitan!” Misinggit si Alfred ngadto kanila. “Dili ako mag gobernador kon dili mo gusto kanako!”³⁴ Ang iyang mga pulong wala mousab sa ilang mga hunahuna.

Samtang didto sa Siyudad sa Salt Lake, miimbistigar si Alfred ug si Thomas og pipila sa mga pasangil sa rebelyon nga gihimo batok sa mga Santos ug nakigkita ni Brigham ug sa ubang mga pangulo sa Simbahan. Human sa pipila ka mga adlaw, natagbaw si Alfred nga ang mga pasangil gipasobrahan.³⁵

Sobra sa usa ka semana human sa iyang pag-abut, namulong siya ngadto sa usa ka kongregasyon sa Siyudad sa Salt Lake. “Kon ako masayop sa akong administrasyon,” gisultihan niya ang mga Santos, “ako nagtinguha, mga kahigalaan, nga kamo moduol ug motambag kanako.” Giangkon niya nga ang mga Santos grabe kaayo nga wala masabti sa gawas sa Utah ug misaad sa pagbuhat sa iyang responsibilidad sa maayong pagtuo.³⁶

Sa dihang nahuman na siya, ang mga Santos sa gihapon mahadlokon, apan si Brigham mibarug ug misulti sa iyang pagsuporta. Dili mainiton ang pag-abi-abi, apan si Alfred adunay katarungan sa paglaum nga ang mga Santos modawat kaniya isip ilang bag-ong gobernador.³⁷

---

Bisan pa sa masaligon nga mga pulong sa gobernador, ang dalan paingon sa amihanang Provo puno sa mga karomata, mga karwahe, ug mga kahayupan alang sa kwarenta ka milya [64 ka kilometro] o sobra pa.³⁸ Ang pamilya ni Brigham ni-okupar og daghang mga gambalay sa Provo. Ang ubang mga Santos may gamay nga ideya kon asa sila puyo kon moabut na sila sa habagatang pamuy-anan. Walay igo nga mga panimalay alang sa tanan, ug ang ubang mga pamilya walay kapuy-an apan sa mga karomata o mga tolda. Ug ang kasundalohan nga nagpadulong pa, daghang mga tawo ang nahibulong unsa ka dali sila nakakita og aso nga misaka sa taas gikan sa Walog sa Salt Lake.³⁹

Sa pagka-Mayo 7, si Martha Ann Smith Harris mibalhin uban sa iyang ugangang babaye ug sa nahibilin sa pamilyang Smoot ngadto sa usa ka dapit nga gitawag og Pond Town, mga 15 ka milya [24 ka kilometro] habagatan sa Provo.⁴⁰ Sa wala pa mobiya sa Siyudad sa Salt Lake, si Bishop Smoot mibutang og lima ka keg [226.80 ka kilo] sa polbora sa pusil diha sa pundasyon sa iyang balay aron mas sayon sa pagguba niini kon agawon sa mga kasundalohan ang siyudad. Ang ubang mga miyembro sa Sugar House Ward misunod sa mga Smoot ngadto sa Pond Town, ug si Bishop Smoot ug ang iyang mga magtatambag sa wala madugay mirekomendar nga mag-organisar og bag-ong ward didto.⁴¹

Ang pagbalhin mihunong ni Martha Ann sa kasagarang naandan nga pagtagik og hilo ug sa paglala, paggatas sa mga baka, paghimo og mantikilya, pagtudlo sa eskwelahan, ug sa pagtabang sa iyang ugangang babaye sa pagkat-on sa pagbasa ug pagsulat. Apan kini mihatag usab kaniya ug sa tanan pa diha sa pamilya og bag-ong trabaho nga buhaton.⁴² Ang mga Santos sa Pond Town ug sa ubang mga pamuy-anan nagpundok duol sa tubig sa suba, mitukod og mga kapuy-an, mitanom og mga kan-unon ug mga tanaman, ug nagtukod og mga tindahan ug mga galingan.⁴³

Ang hangin sa tingpamulak bugnaw sa sinugdan, ug ang dili maayong pagkabuhat nga mga puy-anan gamay ang nahimo sa pagpagawas sa katugnaw.⁴⁴ Dili maayo nga tubig ug mga kakulang sa mga sangkap midagsang sa temporaryong mga pamuy-anan, apan kasagaran sa mga Santos kontento nga nahilayo gikan sa kasundalohan. Sa wala madugay nakapahiayon sila sa ilang bag-ong mga panimalay.⁴⁵

Kadaghanan sa pamilya ni Martha Ann sa Smith nga bahin mibalhin ngadto sa habagatan, apan ang iyang igsoong lalaki si Joseph, bag-ong mipauli gikan sa Hawaii, mipabilin sa Siyudad sa Salt Lake aron sa pagserbisyo diha sa boluntaryong kasundalohan sa teritoryo kauban sa ubang batan-ong mga lalaki, lakip ni Johan ug Carl Dorius. “Gamay ang akong nabuhat dinhi o wala,” mibalita si Joseph sa usa ka sulat. “Ang siyudad, mga balay, ug ang nasud makita nga gibiyaan ug mingaw.”⁴⁶

Wala kaayoy nadungog si Martha Ann gikan sa iyang bana, si William, kinsa nagmisyon pa sa Inglatera. Katapusan siyang misulat kaniya sa hinapos sa Nobyembre 1857, human dayon sa pagtawag ni Brigham Young sa mga misyonaryo sa pagpauli. “Pinalanggang Martha, ang akong ulo puno sa mga hunahuna, ug wala ako makahibalo kon asa ako mosugod,” misulat si William. “Gikan sa mga posibilidad karon, akong tabukon ang kinadak-ang nag-ulbong kapungot sa dili madugay sa akong pagpauli sa Kasadpan.”

“Busa manamilit ako, mahal,” midugang siya, “hangtud sa atong panagkita.”

Sa iyang sulat, iyang gipasabut nga mauli siya sa tingpamulak. Apan ang tingpamulak hapit na mahuman, ug si Martha Ann wala makakita og timailhan kaniya.⁴⁷

---

Sa wala pa ang pagbalhin ngadto sa habagatan, mga walo ka libo ka mga tawo ang mipuyo sa Siyudad sa Salt Lake. Tunga-tunga sa Hunyo, mga kinse ka gatus ka mga tawo lamang ang mipabilin. Kadaghanan sa mga balay ug mga tindahan gipangbiyaan ug ang mga pultahan ug mga bintana niini gilansangan og babag nga tabla. Ang mga tanaman sa mga Santos nindot nga pagkaberde ug pagkalabong bisan kulang sa atiman. Usahay ang tingog lamang diha sa siyudad mao ang hinay nga tulo sa mga kanal sa patubigan nga naglaray sa mga kadalanan.⁴⁸

Miabut ang usa ka komisyon sa kalinaw sa gobyerno mga ingon niini nga panahon ug mitanyag ni Brigham Young ug sa mga Santos og hingpit nga mga pagpasaylo alang sa ilang mga krimen, bisan unsa man kaha kini, agi og ilis sa pagkamasulundon ngadto sa gobyerno. Wala motuo ang mga Santos nga sila nakahimo og mga krimen, apan gidawat nila ang mga pagpasaylo bisan pa niana.

Sa silangang Estados Unidos, mipadayon ang mga tawo sa pagkadili mosalig ug pagkadili mosabut sa mga Santos. Apan karon nga ang mga opisyal sa gobyerno nakabisita sa Utah ug malinawon nga gihatag ni Brigham ang iyang pagka-gobernador ngadto ni Alfred Cumming, daghang mga taga silangan wala na mituo nga ang mga Santos mirebelyon.⁴⁹ Ang mga editor sa pamantalaan kinsa mihinaway ni Brigham Young sa karon nahinaway ni Presidente James Buchanan.

“Ang Mormon nga gubat sa walay pagduhaduha usa ka dakong tipun-og sa mga sayop gikan sa sinugdanan ngadto sa katapusan,” misulat ang usa ka reporter. “Bisan asa nato kini tan-awon, kini usa ka dako kaayong tipun-og sa binuang nga mga kasaypanan.”⁵⁰

Sa Hunyo 26, 1858, ang mga kasundalohan mimartsa sulod sa Siyudad sa Salt Lake. Ang lugar ingon og usa ka biniyaan nga lungsod. Adunay mga sagbut nga nanagtubo sa mga kadalanan ug sa mga nataran sa mga balay. Sa wala pa mobiya, gitabunan sa mga Santos ang pundasyon sa templo aron sa pagpanalipod niini gikan sa panglungkab sa mga sundalo. Sa dihang ang mga tropa milabay sa lugar sa templo, nakita nila ang unsay ingon og gidaro nga umahan.⁵¹

---

Sa katapusan sa Gubat sa Utah, ingon nga nahimong nailhan ang krisis, giawhag ni Brigham Young ang tanan sa pagbalik ngadto sa ilang mga panimalay. Daghang mga Santos ang misugod pagbalik paingon sa amihanan sayo sa Hulyo. Sa usa ka gamay nga bahin diin ang mga kabukiran mibahin sa Utah ug sa mga Walog sa Salt Lake, ilang gitan-aw ang mga kasundalohan nga nagmartsa paingon kanila. Ang tropa nagpadulong sa Camp Floyd, usa ka bag-ong bantayan sa mga sundalo sa layo kaayo nga dapit nga gitawag og Walog sa Cedar, kwarenta ka milya [64 ka kilometro] habagatang kasadpan sa Siyudad sa Salt Lake.⁵²

Samtang milabay ang mga kasundalohan duol sa mga Santos, gisamok sa pipila ka mga sundalo ang batan-ong mga babaye o ang mga lalaki kinsa mibiyahe sa mga karwahe uban sa ilang dinaghang mga asawa. Sa kadugayan ang dalan nahimong naghuot og maayo, busa ang namauliay nga mga Santos mihulat og tulo ka oras aron sa pagpalabay sa mga kasundalohan. Sa dihang ang mga dalan nahawan, mipadayon ang mga Santos paingon sa panimalay.⁵³

Ang pagbalhin sa habagatan mikatag sa Simbahan sama sa mga mumho sa tibuok walog sa habagatan, ug kini nagkinahanglan og panahon ug paagi sa pagpundok kanila og balik ngadto sa amihanan. Samtang namauli ang mga Santos sa panimalay, nakaplagan nila ang ilang mga balay, mga umahan, ug trabaho sa gobyerno nga samok. Daghang mga ward nga wala na maglihok. Kasagaran sa mga Relief Society ug mga Sunday School sa hingpit nabungkag.⁵⁴

Sa dihang mibiya ang Smoot nga pamilya sa Pond Town tunga-tunga sa Hulyo, gimaneho ni Martha Ann ang panon sa mga kabayo alang sa iyang mga ugangan. Sa Hulyo 12, samtang gituyok ang bukid ug nagmaneho ngadto sa Walog sa Salt Lake, nakakita siya og tawo sa layo nga nagsakay padulong kaniya sa usa ka puti nga asno. Mas nagkaduol sila, ug si Martha Ann sa iyang katingala, ang nagsakay mao ang iyang bana, si William, nipauli gikan sa iyang misyon.⁵⁵