2015
Iotebwa te Tia Mamata
Okitobwa 2015


Iotebwa te Tia Mamata

Rekooti n rongorongon ngkoa e kamatata bwa e kanga Iotebwa Timiti ni kakoroa nanon tabena ae te tia mamata ao n raira Ana Boki Moomon.

Tamnei
Profile portrait of Joseph Smith.

Joseph Smith, e iangoaki bwa e a tia ni kamatataaki nakon David Rogers, ana mwamwannano te Community of Christ Library-Archives, Independence, Missouri

N Eberi 6, 1830, te boong are e baronga iai Ana Ekaretia Kristo Iotebwa Timiti (imwiina are e aranaki bwa Ana Ekiaretia Iesu Kristo ibukiia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira),1 e katanoatai taekan te kaotioti nakoia ake a bootaki. E taekinna bwa e a tia te Atua ni katanoata bwa e riai ni kawakinaki rekooti imarenaia aomata, ao n te rekooti anne ngaia [Iotebwa Timiti] e na riki bwa te tia mamata (taraa D&C 21:1).

Te kabanea ni kakoaua ae kona n noraki n taben Iotebwa Timiti bwa te tia mamata n te Ekaretia ae rangin ni boou ae tibwa kateaki bon Ana Boki Moomon, are e kaokiokia bwa e rairaki “man ana bwaintutuaraoi ma mwaakan te Atua.”2 A mwaiti irekereken Iotebwa aika rangin ni kaan nakoina inanon te ririki imwain barongaan te Ekaretia ae a kakoaua te kawai are e reke iai Ana Boki Moomon ao ni karekea tabeua atatai n nanon te taeka ae te tia mamata.

Nanon te Tia Mamata

Tera nanon te tia mamata nakon te kairake ni burabeti ao nakoia tabeman raoraona? Iotebwa e ikawairake n te utu ae a wawareka te Baibara, are e tataekina te tia mamata. N 1 Tamuera, ibukin te katoto, e kabwarabwara te tia korea te boki: “Te arongkoa ibuakoia Iteraera aei, ngkana e nako te aomata n titirakina te Atua, ao e kangai, Kaaraki, ao ti na nako n te tia matairiki: ba ane e atongaki ngkai ba te Burabeti ao e atongaki ngkoa ba te tia matairiki” (1 Tamuera 9:9).

E taekinaki naba n te Baibara bwa aomata ake a karekea kakoaua n te tamnei man bwaai aika rabwata n aron taian kai biti,3 bwatua aika buraati iaoni kaina (are e riki bwa te kanikina ae tabangaki n te rabakau ni bwainaoraki),4 te ebota (mwakoron aia kunnikai iboonga ake iai inanona uoua atibu aika kakawaki),5 ao taian Urim ao taian Tummim.6

“Taraakin” ao “tia matairiki” bon mwakoron kateia kaain Amerika ao te utu are e ikawai rake iai Iotebwa Timiti. E anaaki nanona ae korakora n taeka man te Baibara ao katei aika kakaokoro aika roko mai England ao aaba riki tabeua aika uotaki irouia taan mwananga nako Amerika Meang, tabeman aomata ni moan te ka 19 n tienture a kakoaua bwa e kona n riki ibukiia aika bwaintangiraaki n tatabemaniia nako n “noora,” ke ni karekea te kakoaua n tamnei, rinanon bwaai aika kakawaki n aron atibu ni matairiki.7

E kariai katei n te onimaki Iotebwa Timiti te tei n raonaki ma te iango are kaboonganakin atibu ni matairiki n noori bwaai ake a bua ke ni karabaaki. Man tain karaki man te Baibara e kaotia te Atua ni kaboonganai bwaai aika a kona n atai aia onimaki aomata ke n reitaki n te tamnei n taai ake rimoa, Iotebwa ao tabeman a taku n aia iango bwa e kona n riki naba n aia tai. Ana karo Iotebwa, Iotebwa Timiti te Ikawai ao Lucy Mack Smith, a kaungaia utu bwa ana ira te katei aei ao kaboonganakin bwaai aikai irouia n te kawai aei, kaain te kaawa i Palmyra ao Manchester, New York, ike a maeka iai ana utu Timiti, a bairea bwa e na kakaai bwaai aika bua Iotebwa imwaain are e mwaing nako nako Pennsylvania 1827.8

Ibukia naake akea otaia bwa a kanga aomata n te ka 19 n tienture n ana tabo Iotebwa ni maiuakina aia aro, atibu ni matairiki a kona n aki ataaki, ao taan rabwakau a tia ni kauntaekaa te tai inanon maiuna. Teutana bwa mwiin te tai man te nuka n te ka 17 n tienture nakon kabanean te ka 18 n tienture ike iango ao bukina e anaa nanon ae korakora te tautaeka, te aro, ao te reirei ibuakoia aomata iaon Europe, te tai are e katuruturuaki iai taekan te tiaienti ao te aonaaba ae tarataraaki iaon bwaai n tamnei, a mwaiti n ana tai Iotebwa aika a namakinna bwa kaboonganakin bwaai n aron atibu ke kaibiti a bon anti ke aki raoiroi ibukin kantaninga n te aro.

Ririki imwiina, ngke e taekina ana karaki ae kamimi Iotebwa, e kamataata riki noraabana ao ana atatai n tamnei tabeua.9 Ni kaitaraana, tabeman raoraona ake imwaina a kabanea aia iango iaon kaboonganakin atibu ni matairiki irouna ni kataia n urua aron taraakina n te aonaaba are e rikirake n totokoi katei aikanne. Inanon aia tai ae korakora ni kaekae, Iotebwa ao tabeman moan membwa a rineia bwa ana aki kabanea aia iango iaon te kairoro n te katei ae tabangaki, ibukina bwa a mwaiti aika rairaki aika a rinanon te bitaki bwa a kanga n iangoa te aro n te Roro n iai Bukina. Tera ae karika kinakin kaotioti, e ngae n anne, e teimatoa Iotebwa n reireiakina te atibu ni matairiki ao bwaai ni mwakuri riki tabeua aika kaboonganaaki irouia taan matairiki, n raonaki ma te konabwai ni mwakuri, a kakawaki ao bwaintangira aika tabu mairoun te Atua.10

Bwaai ni Mwakuri Aika Kaboonganaki n Raira Ana Boki Moomon

A kaoti naba atibu ni matairiki n rongorongo ni kawai ni kabwarabwara Iotebwa Timiti ao rairan Ana Boki Moomon. Rongorongon Iotebwa aika bwainaki, are e moanna n taui mwiia n 1838, e kabwarabwara rokon te anera, ae Moronaai, are e tuanga taekan bwatua koora aika taunaki n te katabuki ae uakaan. E uringa Iotebwa anne ngke e taetae ma te anera, “e kaotaki nakoina te mi” [iroun te Uea] imwina e matata n ana iango bwa e “ata te tabo” (Iotebwa Timiti—Rongorongona 1:42).

Tamnei
Joseph Smith depicted kneeling on the Hill Cumorah as the angel Moroni stands above him. The angel Moroni appears dressed in white and surrounded by intense light as he is holding the gold plates. The event took place on September 22, 1827. Painting number 2 of the 23 paintings in the "Mormon Panorama" series.

A tia kaain te Ekaretia n tangiria ni kakaea rongorongon ngkoa Iotebwa Timiti ao ana kukune ao ana rairairi iaon bwaatua koora. Te tamnei aei iroun te tia korotamnei C. C. A. Christensen n 1886 e kaota tamnein Iotebwa Timiti ngke e anai bwatua mairoun te anera Moronaai.

Te Anera Moronaai e Anga Baatua nakon Iotebwa Timiti, iroun C. C. A. Christensen

N te rongorongo Iotebwa e moana ana koroboki n te 1838, e kauringnga Moronaai ae na “kataia Tatan ni kariria (ibukin kainnanoia ana utu tamau), n anai bwatua ibukin te kantaninga ni kani kaubwai.” E aki kariaia te anera bwa e na karaoa aei, e kabwarabwara Iotebwa, n taekinna bwa ngkana [Iotebwa] iai riki ana iango nakon katean abanuean te Atua, e na aki kona ni karekei bwaatua (Iotebwa Timiti—Rongorongona 1:46). N rongorongona ni moan 1832, e kabwarabwara Iotebwa, “I … ukoukori Bwaatua bwa iaonga ni karekea kaubwaiu ao I aki kawakina te tu[a] ae I riai ni katuka au iango ti nakon Mimitongin te Atua.”11 N tokina, e tangiraki bwa e na oki nakon te tabuki ni katoa ririki inanon aua te ririki ni karokoa ae tauraoi ni karekei bwatua (taraa Iotebwa Timiti—Rongorongona 1:53–54).

E kabotaua anne Iotebwa ngke n tokina e karekei bwaatua ma iroun Moronaai n te 1827, e karekei naba uoua atibu bwa e na kaboonganaki bwa rairairi iai. Ngaia ao raoraona aika e rangin n tena ma ngaia a taui mwiin rongorongon atibu aikai, ni kabwarabwarai bwa a mainaina ke n itiaki n tarakiia, ni katukaki inanon ke imataniwiin boora ke kanga ai aron kiraati ni wareware, ao n reitaki ma te otanga ae bubura.12 N aron are e kabwarabwaraki iai, te bwai ni kamatairiki aei e na tia ni kaman bubura. E taku tinan Iotebwa Timiti bwa e na kanakoi atibu man te otanga ibukin kabebeteana n aia tai ni kaboonganai.13

E atongaki atibu aikai n Ana Boki Moomon bwa “taan raitaeka” ao e kabwarabwara bwa “a katauraoaki bwaai aikai man moan rikin bwaai, ao ni buti man te roro teuana nakon teuana, ibukin rairan taian taetae,” n “kawakinaki ao taurabwaki inanon bain te Uea” (Motiaea 28:14‒15, 20).

E taekinaki naba n te boki bwa e kanga te Uea n anga “uoua atibu” nakon tarin Iareta, ma te berita bwa ana buokia te roro n taai aika ana roko ni manga karekei Ana taeka. “Koroi bwaai aikai ao kabaei,” e tuangnga te Uea, “ao n na kaoti n oin au tai nakoia natiia aomata.” Atibu aikai, e kabwarabwara te Uea, “a na kaoti nakon mataia aomata bwaai ake e na koroi” (Ita 3:24, 27).

Tamnei
Detail from a page of the original Book of Mormon manuscript containing the departure of Lehi’s family from Jerusalem in what is today 1 Nephi 2.

Kamatata n te tamnei man te iteraniba n te moan ni koroboki n Ana Boki Moomon are iai inanona taekarongorongon mwanangan ana utu Riai mai Ierutarem n aron ae ataaki n te bong aei 1 Nibwaai 2. Iotebwa Timiti e rinanon Ana Boki Moomon ma taan koroboki ake tabeman, ni ikotaki ma Oriwa Kautere, ngaia are e korei koroboki aikai. Te tia kororongorongo ae korea te beeba aei e tuai kinaaki.

Ana mwamwannano te Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia; KATAMAROAN TAMNEI IBUKIN TE KAMATAATA

Man te tai are e manga tuoa mwiin ana rairairi n Ana Boki Moomon bwa e na koreaki i nukan-1829, nanon te taeka ae tia matairiki e a tia ni kamatataaki riki n te boki. Iai inanon ana Boki Moomon taetae ni burabeti aika iangoaki bwa e na anganaki Iotebwa ae kain Aikubita ae katanoata bwa temanna maibuakoia ana kariki—e matata bwa Iotebwa Timiti—e na riki bwa “te tia mamata ae rineaki” ni uotia ana kariki ake tabeman “nakon ana atatai ni berita aika tabu” are e karaoi te Atua ma aia bakatibu (2 Nibwaai 3:6, 7).

N te rongorongo teuana Ana Boki Moomon, Aramwa te Kairake n ataei e anga taan rairairi nakon natina te mwaane Ereman. “Kamanoia taan rairairi aikai,” E reireinna Aramwa, n okirii atibu ake uoua inanon nneia ae te tirewa. Ma Aramwa e taekina naba te taeka ni burabeti are e taraa ni kaineti nakon te atibu ae ti teuana: “Ao e taku te Uea: N na katauraoa nakon a toro ae Katerem, te atibu, ae e na raneanea ni kaotaa te roo” (Aramwa 37:21, 23).

Te katoto ae kakawaki, e ngae ngke e kanakoaki n te taeka ae taan “rairairi” (e raka iaon temanna), te taetae ni burabeti aei e taekina anganakin te toro n taai aika ana roko ae arana Katerem “te atibu” (ti teuana) ae kona ni bita te roo nakon te oota.”14 Moan Aomata aika Itiaki ni boong aika Kaitira a kakoaua te taetae ni burabeti aei bwa te toro bon Iotebwa Timiti.15

Ni koauana, te bwai ni kakoaua n rongorongo ni kawai e kaotia bwa irarikin atibu ni matairiki ake uoua ae a ataaki bwa taan “rairairi,” Iotebwa Timiti e kaboongana te atibu ni matairiki are teuana n raira Ana Boki Moomon, ni katuka te atibu ni matairiki are teuana n tainako inanon te bwara bwa e na kamanoa te atibu man te ota ngkana e tabe n taraia Iotebwa. Ni kaineti ma aomata ake a irekereke ma Iotebwa, e karaoa aei bwa e aonga ni kona n noori raoi taeka ake iaon te atibu.16

Man 1833, Iotebwa Timiti ao raoraona a moanna ni kaboongana te taeka n te baibara “Urim ao taian Tummim” ni kaineti nakon atibu aika aki toki ni karekei kaotioti mai ieta, n raonaki ma aia taan rairairi Nibwaite ao te atibu ni matairiki ae teuana.17 Aki etin raoi te taeka aei e a tia ni karika te kanganga ni kataia ni kakaea etin raoi te kawai are e raira iai Ana Boki Moomon Iotebwa Timiti. Irarikin kaboonganakiia taan rairairi, ni kaineti ma Martin Harris, e kaboongana naba Iotebwa teuana mai ibuakon ana atibu ni mamata ibukin riaina n tain rairan Ana Boki Moomon. Bwaai tabeua e buoka Iotebwa n bitii bwaai n rairairi are e kaboongana.18

Imwiin Boretiakin Ana Boki Moomon

Imwiin boretiakin Ana Boki Moomon inanon Maati 1830, Iotebwa Timiti ao ana kiraaka a moana aia mwakuri iaon te bwai ae atongaki bwa Ana Rairairi Iotebwa Timiti n te Baibara, te mwakuri ni burabeti n rinanon te King James Version n imatang.19 E koreia Iotebwa, bwa kaboonganakia aia taan rairairi Nibwaite ibukin te rairairi aei bon tiaki raoi te kawai ibukina bwa akea irouna.

Rongorongon Iotebwa e kabwarabwara bwa man wanawanan te Atua, bwatua ao taan rairairi a teimatoa ni kamanoaki inanon baina ni karokoa ae e a tia ni kakoroa nanon are e tangiraki bwa e na karaoaki rinanon kaboonganakiia. Ngke, ni kaineti ma taian babaire, te tia uarongorongo [te anera Moronaai] e baireia bwa bwatua ao taan rairairi a na oki, Iotebwa e kanakoia nakoina. Ao ngaia [Moronaai] a boni mena naba irouna ni karokoa te boong aei” (Iotebwa Timiti—Rongorongona 1:60).

E kabwarabwara anne Beretitenti Brigham Young (1801–77), “Iotebwa e katuka te U[rim ao] tenaan T[hummim] n oki ma bwaatua ngke e bane ana rairairi.”20

Tamnei
Bust portrait of Joseph Smith. He is depicted wearing a dark suit, white shirt with a high collar and white tie.

Ibukiia ngaa kaain te ekaretia n ana tai ni maiu ao mirion imwiin matena, e a tia ni kinaaki Iotebwa Timiti bwa te burabeti, tia mamata, te tia kaotioti.

Iotebwa Timiti, e bwaintangiraki nakon David Rogers, ana mwamwannano Ana Bootaki Ana Raiburari-Akaiwiti te Ekaretia, Missouri

Iai ana atibu ni mamata ake tabeua Iotebwa, ma n ana taeka Unimwaane Orson Pratt (1811–81), te membwa n te Kooram n te Tengaun ma Uoman n Abotoro ao imwiina te Tia Kororongorongo n te Ekaretia, e a tia naba Iotebwa n ikawai n te tai aei n otana n tamnei. N te boowi n Tuun 28, 1874, ae iraki iroun Beretitenti Brigham Young ao Mataniwi ni Kabuta, Unimwaane Pratt e tuangia ana taan mataku iaon “rokona n te tai ae mwaiti” ngke Iotebwa Timiti “e raira te Nu Tetemanti.” Ngke e noria bwa akea bwaai ni mwakuri n rawerawe ae a kaboonganaki, e mimi bwa bukin tera Iotebwa e aki kaboongana te Urim ao taian Tummim, n rairan Ana Boki Moomon.”

Ngke Unimwaane Pratt e matakuakina te Burabeti n rairairi, “Iotebwa, ae kanga e wareki ana iango Unimwaane Pratt, e tararake man ana mwakuri (n rairairi) ao e kabwarabwara ae te Uea e anganna te Urim ao taian Tummim ngke e tuai ata raoi Tamnein te kairi mai ieta. Ma ngkai e a rangin ni mataata raoi are e ata kamwakuran te Tamnei anne, ao e aki kainnanoa ana ibuobuoki te bwai ni mwakuri anne.”21

Brigham Young e tuanga te kurubu n aomata riki teuana te bwai ae iangoia ibukin karekean te atibu ni mamata. “I aki [ko]au[a] iai bwa I a tia ni karekea te nano n tangira teuana te atibu ni mamata,” e taetae irouna (ma te iango).22 Ana rongorongo Brigham e kaota otana bwa atibu ni mamata aki kakawaki ngkana ko na riki bwa te tia mamata.

N Okitobwa 25, 1831, Iotebwa Timiti e ira te maungatabu i Orange, Ohio. N tain te maungatabu, tarina ae ikawai riki Hyrum e taku “e iangoia bwa e tamaroa riki bwa te rongorongo n rokon ana Boki Moomon e na kanakoaki iroun Iotebwa nakoia Unimwaane ake a roko bwa aonga n ataia (bwa e kanga n roko Ana Boki Moomon) bon ibukiia.” Ni kaineti ma minitin te boowi, Iotebwa “e taekinna bwa e aki nanonaki bwa e na tuangaki te aonaaba taekan ni kabane rokon ana Boki Moomon” ao “bwa e aki kakawaki ibukina bwa e na taekin bwaai aikai.”23 Ngkai e a bon tau n tabena ae te tia mamata, ao ni kakoaua bwa atibu ni mamata aki kakawaki nakon te kaotioti, tao e raraoma bwa rimwi aomata a tii kabanea aia tai ae bati iaon ae kangaa n reke te boki ao n rangi ni uarereke iaon te boki irouna.

Te bwai ae rangin ni kakawaki ae karaoia Iotebwa Timiti iaon rairan Ana Boki Moomon bwa e karaoia “man bwai n tuturaraoi ma mwaakan te Atua.”24 Te boki bon irouna, e reireiniia taan kairiiri n te Ekaretia, “bwa te kabanea n eti ni Boki iaon te aonaaba & ao atibun te maninganinga n ara aro,” ao man te ongotaeka nakon ana reirei, taan warekia ana “kaan riki nakon te [A]tua … nakon booki [riki] tabeua.”25

Bwaai aika a na taraaki

  1. Taraa Doctrine ao Covenants 115.

  2. Kabwarabwara nakon Ana Boki Moomon, ca. Aokati 1829, in Documents, Waorium 1: Turai 1828–Tuun 1831, waorium. 1 of the Documents series of The Joseph Smith Papers (2013), 93. Taraa naba “Aia Koaua Taan Kakoaua Aika Teniman,” Ana Boki Moomon.

  3. Taraa Te Otinako 4:1‒5, 17, 20‒21; 7:8‒21; 8:16‒19; 9:22‒26; 10:12‒15; 14:15‒18; 17:1‒13; Warekaia Iteraera 17:1‒10; 20:7‒11; Ebera 9:4.

  4. Taraa Warekaia Iteraera 21:7‒9; Ioane 3:14‒15.

  5. Taraa Te Otinako 28:12; 35:9, 27; 1 Tamuera 23:9‒12; 30:7‒8.

  6. Taraa Te Otinako 28:30; Nakoaia Iboonga 8:8; Warekaia Iteraera 27:21; Te Tua-Kaua 33:8; 1 Tamuera 28:6; Etira 2:63; Neemia 7:65.

  7. Ibukin rongorongona riki tabeua iaon katein te aro n te ka 19-n tienture, tarai Tienero, Waorium 1: 1832–1839, waorium. 1 maibuakon Tienero ni bwaai aika riki n te The Joseph Smith Papers (2008), xix; ao Revelations and Translations, Waorium 3: Printer’s Manuscript of the Book of Mormon, vol. 3 n ni bwaai aika riki n te Revelations ao Translations n te The Joseph Smith Papers (2015), xv–xvi; Dallin H. Oaks, “Recent Events Involving Church History and Forged Documents,” Ensign, Okitobwa 1987, 68–69.

  8. Taraa ana rongorongo Iotebwa Timiti Sr., n aron are e takinaki iroun Francis W. Kirkham, Te Tia Kakoaua ibukin Kristo i America: Ana Boki Moomon, vol. 2 (1959), 366; taraa naba Lucy Mack Smith, “Lucy Mack Smith, History, 1844–1845,” boki 3, iteraniba 10, josephsmithpapers.org/paperSummarylucy-mack-smith-history-1844-1845. Martin Harris e uringa kakoauaan ana konabwai Iotebwa man tuangakina bwa e na kakaea te biin ibuakonbatia ni uteute (taraa “Mormonism—No. II,” Tiffany’s Monthly, Turai 1859, 164).

  9. Taraa, ibukin te katoto, Iotebwa Timiti—Rongorongona n te Pearl of Great Price.

  10. Taraa Doctrine ao Covenants 130:10–11. Taraa naba moan taekana n aron ae ngkai Doctrine ao Covenants 8, kainetaki nakon Oliver Cowdery ngke e tangiria ni buoka Iotebwa Timiti n raira Ana Boki Moomon (Revelation, Eberi 1829–B, in Documents, Volume 1: Turai 1828–Tuun 1831, 44–47).

  11. Iotebwa Timiti, “Rongorongona, ca. Tiamwa 1832,” inanon Histories, Waorium 1: 1832–1844, uaorium. 1 man Rongorongo ngkoa aika ireiti man The Joseph Smith Papers, (2012), 14.

  12. Taraa Iotebwa Timiti—Rongorongona 1:35; Iotebwa Timiti, “Rongorongon te Ekaretia,” in Histories, Uaorium 1: 1832–1844, 495; Martin Harris, in “Mormonism—No. II,” 165–66; “Lucy Mack Smith, History, 1844–1845,” book 5, iteraniba 7–8, josephsmithpapers.org.

  13. Taraa, ibukin te katoto, “Lucy Mack Smith, History, 1844–1845,” boki 5, josephsmithpapers.org.

  14. E ataaki raoi, bwa iai te kakaokoro n iango irouia taan rinanona imarenan te “tia rairairi” ae raka iaon temanna ao Katerem ae ti ngaia. Taraia, ibukin te katoto, Bruce R. McConkie, Mormon Doctrine, 2nd ed. (1966), 307–8; Joseph Fielding McConkie ao Robert L. Millet, Doctrinal Commentary on the Book of Mormon, 4 waorium. (1987–92), 3:278; ao Matthew B. Brown, All Things Restored: Confirming the Authenticity of LDS Beliefs (2000), 62.

  15. Taraa William W. Phelps, Taunimatean Iotebwa ao Hyrum Smith, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia, Salt Lake City; Orson Pratt, “Explanation of Substituted Names in the Covenants,” The Seer, Maati 1854, 229; William W. Phelps, te reta nakon Brigham Young, Eberi 10, 1854, in Brigham Young, Office Files, 1832–1878, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia, Salt Lake City ao Revelations and Translations, Waorium 2: Published Revelations, vol. 2 of the Revelations and Translations series of The Joseph Smith Papers (2011), 708–9.

  16. Ibukin rongorongona riki tabeua iaon te rairairi, taraa “Book of Mormon Translation,” ae tauraoi n te lds.org/topics/book-of-mormon-translation. Taraa naba Russell M. Nelson, “A Treasured Testament,” Ensign, Turai 1993, 61–65; Neal A. Maxwell, “By the Gift and Power of God,” Ensign, Tianuare 1997, 36–41.

  17. Wilford Woodruff, ibukin te katoto, e wetea arana te atibu ni mamata e noria i Nauvoo te Urim ao Tummim (Wilford Woodruff journal, Ritembwa 27, 1841, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia). Taraa naba Revelations and Translations, Waorium 3: Printer’s Manuscript of the Book of Mormon, xix.

  18. Taraa Revelations and Translations, Waorium 3: Printer’s Manuscript of the Book of Mormon, xviii–xix.

  19. Ibukin kakimototoan taekan moanakin te mwakuri aei, taraa Documents, Waorium 1: Turai 1828–Tuun 1831, 150–52.

  20. Minitin te Bootaki, Eberi. 17, 1853, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia.

  21. “Two Days’ Meeting at Brigham City, Tuun 27 ao 28, 1874,” Millennial Star, Aokati 11, 1874, 498–99.

  22. Minitin te Bootaki, Tebetembwa 30, 1855, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia.

  23. Minitin te Bootaki, Okitobwa 25–26, 1831, in Documents, Waorium 2: Turai 1831–Tianuare 1833, waorium. 2 of the Documents series of The Joseph Smith Papers (2013), 84.

  24. Kabwarabwaraana n Ana Boki Moomon, katautauaki. Aokati 1829, inanon Documents, Volume 1: Turai 1828–Tuun 1831, 93. Taraa naba te “Aia Koaua Taan Kakoaua Aika Teniman,” Ana Boki Moomon.

  25. Iotebwa Timiti, inanon ana tienero Wilford Woodruff, Nobembwa 28, 1841, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia; ke kabwarabwara nakon Ana Boki Moomon.

  26. David Whitmer, An Address to All Believers in Christ (1887), 32.

  27. Ibukin ringorongon okin Oliver Cowdery nakon te Ekaretia ake tabeua imwain matena, taraa Scott F. Faulring, “The Return of Oliver Cowdery,” inanon John W. Welch ao Larry E. Morris, eds., Oliver Cowdery: Scribe, Elder, Witness (2006), 321–62.

  28. Tarai Minitin kabowii, Tebetembwa 30, 1855, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia, Salt Lake City; “David Whitmer,” The Historical Record, Okitobwa 1888, 623; Maria L. Cowdery Johnson nakon David Whitmer, Tianuare 24 1887, Community of Christ Library-Archives, Independence, Missouri; ao Franklin D. Richards, Journal, Maati 9, 1882, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia.

  29. Minitin boowi, Eberi 17, 1853, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia.

  30. Minitin boowi, Tebetembwa 30, 1855, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia.

  31. Taraa Zina Young nakon Franklin D. Richards, Turai 31, 1896, inanon Journal History of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, Turai 31, 1896, 4, Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia.

  32. Taraa B. H. Roberts, A Comprehensive History of the Church, 6:230–31; Joseph Fielding Smith, Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 ni waorium. (1954–56), 3:225; Bruce R. McConkie, Mormon Doctrine, 2nd ed. (1966), 818–19.

Iotebwa ao kainabana, Emma Hale Smith, a maeka n te moan ni burooa n mwakoron te mweenga aei n tain karaoan mwakoron rairan ana Boki Moomon. Te kateitei are te borauatao n angatain te mweenga bon te kateitei imwiina.

Ana mwamwannano te Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia

Kamatata n te tamnei man te iteraniba n te moan ni koroboki n Ana Boki Moomon are iai inanona taekarongorongon mwanangan ana utu Riai mai Ierutarem n aron ae ataaki n te bong aei 1 Nibwaai 2. Iotebwa Timiti e rinanon Ana Boki Moomon ma taan koroboki ake tabeman, ni ikotaki ma Oriwa Kautere, ngaia are e korei koroboki aikai. Te tia kororongorongo ae korea te beeba aei e tuai kinaaki.

Ana mwamwannano te Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia; KATAMAROAN TAMNEI IBUKIN TE KAMATAATA

A tia kaain te Ekaretia n tangiria ni kakaea rongorongon ngkoa Iotebwa Timiti ao ana kukune ao ana rairairi iaon bwaatua koora. Te tamnei aei iroun te tia korotamnei C. C. A. Christensen n 1886 e kaota tamnein Iotebwa Timiti ngke e anai bwatua mairoun te anera Moronaai.

Te Anera Moronaai e Anga Baatua nakon Iotebwa Timiti, iroun C. C. A. Christensen

N te 1883, Taan Tibwai Rongorongo, te maekatin ae boretiaki man te Ekaretia e kabanea ana iango iaoia taan Kakoaua ake Teniman n Ana Boki Moomon. Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira a tia ataaki inanon te tai ae maan ni butimwaea tabeia ae kakawaki mwaane n tatabemaniia ni buoka Iotebwa Timiti n raira ao ni boretia Ana Boki Moomon.

Ana mwamwannano te Raiburari Ibukin Rongorongon te Ekaretia