2019
Loto-holi ke Haohaoá: Ko e Keimi Fakatuʻutāmaki ʻo e “Kumi e Faikehekehé”
Sepitema 2019


Kakai Lalahi Kei Talavoú

Loto-holi ke Haohaoá Ko e Keimi Fakatuʻutāmaki ʻo e “Kumi e Faikehekehé”

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi Tasimēnia, ʻAositelēlia.

ʻOku ʻi ai e ngaahi taimi ʻoku tau ongoʻi kotoa ai ʻoku tau tōnounou. Ka ʻoku fie maʻu ke tau fakapapauʻi ʻoku tonu ʻetau vakavakaiʻi kitautolú.

ʻĪmisi
people in a crowd

Ngaahi tā fakatātā ʻa Kelsey Garrity Riley

ʻI heʻeku kei siʻí, naʻá ku fiefia ʻi he vaʻinga “Kumi e Faikehekehé” ʻi heʻemau nusipepa fakalotofonuá. Naʻe ʻomi ʻe ha ongo ʻīmisi faitatau naʻe tuʻu fakataha, ha pole ke kumi e fanga kiʻi faikehekehe ʻi he ongo fakatātaá. Kapau te ke sio ofi ki he ngaahi meʻa fakafoʻituitui ʻo e ʻīmisí, te ke lava lelei ʻo maʻu e konga lahi ʻo e ngaahi faikehekehé. Naʻe ʻikai ko e taumuʻa ʻo e ʻekitivitī ko ʻení ke fakahoungaʻi e ngaahi ʻīmisí pe ke fakakakato e fakatātā hono uá; ka ko e taumuʻá ke ʻiloʻi e kiʻi fehalaaki kotoa pē ʻi he tatau taʻekakato ʻo e ʻuluaki fakatātaá.

Ko ha pole angamaheni ia ki he kakai lalahi kei talavoú ʻa e ongoʻi ko ia ʻoku tau tōnounou mo ʻikai aʻusia e tuʻunga moʻui ʻoku tau fakakaukau ʻoku totonu ke tau ʻi aí. ʻOku fakautuutu ʻetau fakafehoanaki kitautolu ki he niʻihi kehé pea vakai ki ha tokotaha ʻoku kamata haʻane ngāue maʻuʻanga moʻui lavameʻa, ki ha taha kehe ʻokú ne maʻu ha maaka haohaoa ʻi heʻene akó, taha ʻoku tokolahi ange hono ngaahi kaungāmeʻá, pea mo ha taha ʻoku tau pehē ʻoku angalelei, poto, angaʻofa, mo manavaʻofa ange ʻiate kitautolu. Pea mahalo ʻoku nau kei siʻi ange foki ʻiate kitautolu! ʻOku faingofua moʻoni ke tau fai e “Kumi e Faikehekehé” ʻi hotau vā pea mo e kakai ʻoku tau feohí pea ʻoku tau lava maʻu pē ʻo maʻu ha lisi lōloa ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku “lelei ange” ai e kakai kehé ʻiate kitautolú.

ʻOku tautautefito e fakatuʻutāmaki ʻa e tōʻonga fakakaukau ko ʻení kapau ʻoku tau tui ʻoku fakapapauʻi hotau mahuʻinga fakatāutahá ʻi heʻetau ngaahi lavameʻá, ʻulungāngá, pe ko ʻetau maʻu e koloa fakaemāmaní. ʻIkai ngata aí, ʻoku hāhāmolofia ke maʻu ʻi heʻetau vaʻinga “Kumi e Faikehekehé” ʻa e ngaahi mālohinga mo e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi kuo tau fakatupulaki ʻi heʻetau moʻuí pea ʻokú ne toʻo e moʻoni mahuʻinga ko ia ʻoku tau malava kotoa ke haohaoa ʻo hangē ko Kalaisí … ʻi ha ʻaho. ʻI he taimi naʻe folofola ai e Fakamoʻuí, “Ke mou haohaoa ʻo hangē pē ko aú, pe hangē ko e haohaoa hoʻomou Tamai ʻa ia ʻoku ʻi he langí” (3 Nīfai 12:48), ʻoku ou tui naʻá Ne feinga ke hiki hake ʻetau ngaahi ʻamanakí mo ʻomi ha ʻamanaki lelei—he ko hono fakakātoá, ko ʻEne ngaahi fakaafé ko e fakatou ui ke fakatomala mo ha fakahā ʻo ʻEne loto-falala te tau lava ʻo fai e meʻa ʻokú Ne kolea mai ke tau faí. Ko e pole lahi kiate kitautolú ke tau ikunaʻi e fakahehema ko ia ʻa e tangata fakakakanó ke loto-kovi, loto-ʻita, siva e ʻamanakí, mo loto-veiveiuá, pea ke fili e loto-fakatōkilaló, fakatomalá, tuí, mo e ʻamanaki leleí.

Anga-māʻoniʻoni he Taimí ni, Haohaoa ʻAmui Ange

Ko e konga hono ikunaʻi ʻo e “holi ke haohaoa” ʻoku ʻikai lelei ʻa ia ne fakatupu ʻe he filí, ko e mahino kiate kitautolu pe ko e hā ʻa e haohaoa. ʻI ha lea naʻe fai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi he kaveinga ʻo e haohaoá, naʻá ne fakamatalaʻi ai ʻoku ʻuhinga e foʻi lea faka-Kalisi totonu ki he haohaoá ʻi he Mātiu 5:48 ki he “kakato.”1 He ʻikai ha taha ʻiate kitautolu ʻe “kakato” ʻi he moʻui fakamatelié ni; ʻoku hoko ʻa e kakató ʻi ʻitāniti.

ʻI he taimi ʻoku lōmekina ai kitautolu ʻe he tulifua ki he haohaoá, te tau lava ʻo fai e ngaahi meʻa ʻi he hala ki he haohaoá: hangē ko ʻení, ʻi heʻetau totongi ha vahehongofulu kakató, te tau lava ʻo tauhi kakato e fekau ʻo e vahehongofulú. ʻI heʻetau lotu fakaʻahó, te tau lava ʻo ʻilo ai ʻoku tau haohaoa ʻi he fili ke lotu he ʻaho kotoa peé. ʻOku fakataumuʻa e sitepu takitaha ʻi he hala ki he haohaoá (ʻoku ʻiloa foki ko e hala ʻo e fuakavá) ke ʻomi kiate kitautolu ʻa e fiefiá. ʻE fakapapauʻi mai ʻe he vakaiʻi fakatāutaha maʻu pē kitautolú ʻoku tau fakalakalaka pea ʻoku hōifua ʻetau Tamaí ʻi he tupulaki fakalaumālie ʻetau moʻuí.

ʻOku ʻikai ʻuhinga tatau e anga-māʻoniʻoní pea mo e haohaoá. Neongo ko e haohaoá ko ha ola ia, ka ko e anga-māʻoniʻoní ko ha sīpinga ia ʻo e tuí mo e fakatomalá ʻa ia ʻoku tau fili ʻi he ʻaho takitaha. Kapau ko e haohaoá ko ha ikuʻanga, ta ko ʻetau ngaahi fuakavá ʻa ʻetau paasipōtí pea ko e anga-māʻoniʻoní ko e ngaahi sitepu ia ʻi he fonongá. Kapau ko ʻetau fakakaukau ʻeni ki he haohaoá, te tau lava ʻo ʻamanaki lelei ki ha ngaahi meʻa lelei ʻe hoko mai ʻi heʻetau fakatupulaki maʻu pē e ngaahi sīpinga ʻo e anga-māʻoniʻoní ʻi he faʻa kātaki.

ʻAmanaki ʻe ʻi ai ha Tōnounou, Manako ke Fakatomala

Kuó u fakakaukau kimuí ni ki ha fakamatala naʻe fai ʻe ʻEletā Lini G. Lōpini ʻo e Kau Fitungofulú ʻo pehē: “ʻOku ʻikai ko [ha] palani talifaki [ʻa e ʻOtuʻá] ʻa e fakatomalá telia tokua naʻa tau tōnounou. Ko e fakatomalá ʻa ʻEne palaní, he naʻá Ne ʻafioʻi te tau tōnounou.”2 Ko e moʻuí ni ko ha vahaʻataimi ʻahiʻahiʻanga ia kuo tuku mai ke tau teuteu ai ki he taʻengatá. ʻOku teuteuʻi kitautolu ʻe he fakatomalá ʻaki hono liliu e anga ʻo ʻetau vakai kiate kitautolú mo ʻomi kitautolu ke tau ofi ange ki he ʻOtuá pea ki he Fakamoʻuí. ʻOku totonu ke tau ʻamanaki ʻe ʻi ai ha tōnounou pe fai ha ngaahi fehalaaki, mahalo ʻe fakaʻaho; ʻoku ʻikai totonu ke taʻeʻamanekina ia, pe te ne tataki kitautolu ke siva ʻetau ʻamanakí. Ko hono moʻoní, ʻoku totonu ke tau fiefia ʻi heʻetau ʻiloʻi ʻetau tōnounoú pe ngaahi fehalākí ʻi heʻetau maʻu e faingamālie ke ngāue fakataha mo Kalaisi ʻi hono liliu hotau ngaahi vaivaiʻangá ki ha ngaahi mālohinga.

Ko ia ai, neongo ko e taumuʻá ki he haohaoá, ka ʻoku kau ʻi he hala ʻoku tau fou aí ʻa e fakatomalá mo e laka ki muʻa he ʻaho takitaha ʻi ha fofonga malimali mo ha loto-houngaʻia.

Hanga kia Kalaisi

ʻĪmisi
looking toward Christ

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Ko ia ʻoku tau holi kikihi ki ai ʻi ha vahaʻataimí, ko e meʻa ia te tau iku hokosia pea mo tau maʻu ʻi ʻitānití.”3 ʻOku fakapapauʻi ʻe heʻetau ngaahi fili fakaʻahó ʻa e tokotaha ʻoku tau hokosiá. Kapau ko hotau loto-holi moʻoní ke hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí pea ko e meʻa ʻokú ne fakaʻaiʻai kitautolú ko ʻetau ʻofa kiate Iá, ʻe hoʻata leva ʻi heʻetau ngaahi filí ʻa e loto-holi ko iá pea te tau liliu leva.

ʻI he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo ha ngaahi faingataʻa, ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha ngaahi fehalaaki, pea ʻi he taimi ʻoku tau tō ai ki he ʻahiʻahí, te tau lava ʻo tali ia ʻaki haʻatau tafoki meia Kalaisi pe ko ʻetau hanga kia Kalaisi ʻi he tui, ʻamanaki lelei, faʻa kātaki, mo ha loto mafesifesi mo ha laumālie fakatomala. ʻOku maʻu maʻu pē ʻa e founga fakaleleiʻi pe tali ki hotau ngaahi tūkunga faingataʻá ʻia Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí. ʻI heʻetau hanga kia Kalaisí, te Ne akoʻi mo liliu kitautolu.

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí ʻoku vahevahe ia ki ha faʻahinga ʻe ua: ko e ngaahi meʻa ko ia te tau ikunaʻi ʻi he moʻui ní pea mo e ngaahi meʻa te tau ikunaʻi ʻi he moʻui ka hokó, mahalo ko ha faingataʻaʻia fakaesino, loto-mafasia mo e loto-hohaʻa, pe ko hano ʻahiʻahiʻi maʻu pē. ʻOku maʻu ʻe Kalaisi ʻa e mālohi ke fakaleleiʻi kitautolú. ʻOkú Ne maʻu ʻa e mālohi ke liliu kitautolú. ʻI heʻetau fili e loto-fakatōkilaló, ʻoku tau tali ai e taimi ʻa e ʻEikí mo Hono finangaló pea kapau te tau kumi maʻu pē ʻEne tokoní mo e fakahinohinó, te tau maʻu ha mālohi, poupou fakalangi, mo ha nonga.

Tokanga Telia ʻa e Loto Hīkisiá

ʻĪmisi
comparing

He ʻikai teitei ʻomi ʻe he filí ha ngaahi founga lelei ke fakaleleiʻi ʻaki hotau ngaahi faingataʻaʻiá. ʻI heʻetau ʻiloʻi ʻetau ngaahi tōnounoú mo e ngaahi vaivaí, ʻokú ne poupouʻi kitautolu ke tau fufuuʻi ia mei he niʻihi kehé koeʻuhí ʻoku tau loto ke tau hā ngali haohaoa. Ko e fōtunga ʻeni ʻo e loto-hīkisiá. ʻOku ʻomi maʻu pē ʻe Kalaisi ha ngaahi founga lelei ke fakaleleiʻi ʻaki hotau ngaahi faingataʻá, ka ʻoku ʻikai faingofua ai ʻEne ngaahi founga fakaleleí. Hangē ko ʻení, ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau falala kiate Ia ʻi heʻetau vahevahe ʻa e ongoongoleleí ka ʻoku talamai ʻe Sētane ʻoku ʻikai totonu ke tau vahevahe e ongoongoleleí koeʻuhí ʻoku ʻikai ke tau poto he leá. Ka ʻoku talaʻofa ʻe he ʻEikí te Ne fakahā mai kiate kitautolu e meʻa ke lea ʻakí “ʻi he mōmēniti ko iá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:6). Ko hono moʻoní, ʻoku poupouʻi ʻe he filí ʻetau loto-veiveiuá kae poupouʻi ʻe he ʻEikí ʻetau tuí.

ʻE finangalo ʻa Kalaisi ke ʻoua te tau femoʻuekina ʻi hono “Kumi e Faikehekehé” mo “Fufuuʻi e Vaivaiʻangá,” ka tau hanga kiate Ia mo moʻumoʻua hono “Liliu e Vaivaiʻangá.” ʻOku feʻauʻauhi ʻa e loto-hīkisiá, ka naʻe ʻikai teitei fakataumuʻa ʻa e moʻuí ke hoko ko ha feʻauhi. ʻI heʻetau fili ʻa Kalaisi ke hoko ko hotau faʻifaʻitakiʻanga, kaungāmeʻa, mo e poupoú, te tau lava ʻo siʻaki ʻetau ngaahi fakafehoanaki fakatuʻutāmakí pea maʻu ha nonga ʻi he hala ki he haohaoá.

Manatuʻi, ʻoku tau fehangahangai kotoa ʻi he moʻuí pea mo e pole ko ia ʻo e tōnounoú mo hono ngaahi vaivaí. Kapau te tau vakai ki he faingataʻaʻia ʻa e niʻihi kehé, te tau lava ʻo hoko ko ha ivi tākiekina lelei ʻo hiki hake kinautolu ke māʻolunga ange. Kapau te tau vakai ki he lavameʻa ʻa e niʻihi kehé, te tau lava ʻo fakahīkihikiʻi moʻoni kinautolu. Ka he ʻikai ʻaonga kiate kitautolu haʻatau feinga ke ʻiloʻi pe ʻoku tatau pe ʻikai ʻetau anga-māʻoniʻoní pe lavameʻá mo ha taha kehe. Mahalo he ʻikai vakai e niʻihi kehé ki hotau mahuʻingá, ka ʻoku ʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá: ʻoku ʻikai fakangatangata hotau mahuʻingá kiate Ia. Te tau hoko maʻu pē ko ʻEne fānau. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kitautolu ʻo ʻikai ha makatuʻunga, pea ʻokú Ne hōifua ʻi heʻetau ngaahi feinga māʻoniʻoni ke hoko ʻo hangē ko Iá.

ʻOku ʻikai taʻetokanga ʻa Sīsū Kalaisi ki heʻetau moʻuí. ʻOkú Ne ʻi ai, tokanga, mo ngāue ke fakahaofi kitautolu pea taki kitautolu ke tau foki ki ha ʻapi fakasilesitiale. Te tau lava ʻo fakahoko e meʻa kotoa pē ʻi Hono mālohí pea ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe taʻemalava ʻiate Ia. ʻI he moʻui ko ʻeni ʻoku hulu ai e tōnounoú, ko e ʻEikí hotau ʻamanaki leleiʻangá mo e faʻifaʻitakiʻangá pea he ʻikai ke Ne fakamāuʻi kitautolu ʻaki hono fakafehoanaki kitautolu ki hotau kāingá. ʻOkú Ne ʻafioʻi hotau lotó pea te Ne poupouʻi mo tataki kitautolu ʻi hotau hala fononga lolotonga ki he kakató. Tau ngāue muʻa ʻi he tui, ʻo fakatomala pea hanga kia Kalaisi mo ha ʻamanaki lelei ʻi Heʻene talaʻofá ʻa ia ʻe faifai pea ʻe lava ke tau “hoko [ai] ʻo haohaoa ʻiate ia” (Molonai 10:32).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Russell M. Nelson, “Perfection Pending,” Ensign, Nov. 1995, 86.

  2. Lynn G. Robbins, “Kae Liunga Fitungofulu Lau ʻe Fitu,” Liahona, Mē 2018, 22.

  3. Neal A. Maxwell, “According to the Desire of [Our] Hearts,” Ensign, Nov. 1996, 21.