2023
Ngaahi Huafa ʻe 115 ʻo Sīsū Kalaisí
Tīsema 2023


Fakakomipiuta Pē

Ngaahi Huafa ʻe 115 ʻo Sīsū Kalaisí

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, ʻIunaiteti Siteiti ʻo ʻAmeliká.

ʻE tokoni hono maʻu mo ako ʻo e ngaahi huafa ʻo Sīsū Kalaisí ke tau ofi ange ai kiate Ia mo ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga te Ne lava ʻo tāpuekina ai ʻetau moʻuí.

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

ʻOku ui kitautolu ʻe he tangata faʻu sāmé ke tau “tuku [ki he ʻEikí] ʻa e fakaʻapaʻapa ʻoku taau mo hono huafá” (Saame 29:2).

Kuo ʻosi fakaafeʻi foki kitautolu ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ke tau “ako ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí ʻi he faʻa lotu pea mo e fekumi fakamātoato ke mahino ʻa e ʻuhinga takitaha ʻo Hono ngaahi huafá kiate koé. Hangē ko ʻení, ko Ia tonu ʻa [ho] Taukapo ki he Tamaí.”1 ʻI heʻeku aʻusia fakatāutahá, te u lava ʻo fakamoʻoni ʻe tupulaki ʻetau fetuʻutaki mo Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau ʻiloʻi Hono ngaahi huafá mo ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi huafa ko iá kiate kitautolú.

Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke toe mahino lelei ange ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fatongia lahi ʻoku fakahoko ʻe Sīsū Kalaisí ko hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi huafa lahi ʻokú Ne maʻú, ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he ngaahi folofola māʻoniʻoní. ʻOku fakahaaʻi ʻe he hingoa takitaha ʻa Hono fakaʻeiʻeikí, iví, mālohí, mo ʻEne pule aoniú. ʻOku fakahaaʻi foki ʻe Hono ngaahi huafá ʻa ʻEne manavaʻofá mo e ʻaloʻofá. Ko Sīsū Kalaisi hotau maʻuʻanga iví, maluʻí, moʻuí, mo e fakafiemālieʻangá.

Naʻe lea ʻa ʻEletā Sonatane S. Simiti ʻo e Kau Fitungofulú ʻo kau ki he tāpuaki ko ia ke tau ʻiloʻi ʻa e ngaahi huafa ʻo Kalaisí: “ʻOku ueʻi foki kitautolu ʻe heʻetau ʻiloʻi Hono ngaahi huafá ke tau hoko ʻo hangē ko Iá—ke fakatupulaki ha ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku nau ʻomi ʻa e fiefiá mo ha taumuʻa ki heʻetau moʻuí.”2

Kuo fakatupulaki ʻeku fakamoʻoni ki he mālohi ʻo hono ako ʻa e folofolá ʻi heʻeku feinga ke fekumi ki he ngaahi huafa ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻe vave ʻeku fakatokangaʻi kapau he ʻikai ke u tokanga ke kumi Hono ngaahi huafá, he ʻikai ke u sio kiate kinautolu. ʻOku mahino lelei ange kiate au ʻi he taimí ni ko e taimi te tau fekumi aí, te tau maʻu ia. ʻOku fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi talí ʻi he folofolá ʻi he taimi ʻoku tau fekumi ai ʻi Heʻene folofolá ʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku fai ʻi he tuí.

ʻOku lahi ʻa e ngaahi huafa naʻe foaki kia Sīsū Kalaisi ʻi he folofolá. Kuó u ʻiloʻi fakataautaha ha ngaahi huafa ʻe 500 tupu ʻo kinautolu. ʻI heʻeku laú, kuó u fakafaʻahinga ʻa e ngaahi huafa ko iá ʻo fakatatau ki he tokotaha ʻokú ne lea ʻakí, hangē ko e fakamatala ʻa ha mēmipa ʻo e Toluʻi ʻOtuá, kau ʻāngeló, kau ākongá, mo e alā meʻa pehē. Ka te tau takitaha maʻu ha ngaahi founga kehekehe ʻo hono ako pe lekooti ʻa e ngaahi hingoa ko ʻení te nau ueʻi fakalaumālie mo tokoniʻi kitautolu ke fokotuʻutuʻu ʻa e meʻa ʻoku tau akó. ʻIkai ngata aí, neongo ʻoku kau pē ʻi heʻeku lisí ʻa e ngaahi huafa ʻoku maʻu ʻi he folofolá, ka ʻe lava ke faʻu ha lisi tatau ʻaki ʻa e ngaahi huafa naʻe akoʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

ʻOku ou vahevahe atu ʻi lalo ha ngaahi huafa ʻe 115 naʻe folofola ʻaki ʻe he kau mēmipa ʻo e Toluʻi ʻOtuá. ʻOfa pē ʻoku ueʻi fakalaumālie ʻe he lisi ko ʻení ʻa e lahi ʻo e ngaahi huafa ʻe lava ke maʻu ʻi heʻetau laukongá. Te ke lava ʻo fakatokangaʻi ha ngaahi huafa tatau ʻoku ʻasi ʻo laka hake ʻi he tuʻo tahá. Kuó u fai ʻeni mo e ʻilo pē ki ai. ʻI he taimi naʻe hā ai ʻa e ʻEiki kuo toetuʻú kia Mele ʻi he fonualotó, naʻá Ne folofola ange kiate ia, “ʻOku ou ʻalu hake ki heʻeku Tamaí, mo hoʻomou Tamaí; pea ki hoku ʻOtuá, mo homou ʻOtuá” (Sione 20:17). ʻE lava ke fakahaaʻi ʻe hono fakaʻaongaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e “[ko] ʻeku Tamaí” mo “hoku ʻOtuá” ʻo kehe mei he “hoʻomou Tamaí” mo e “hoʻomou ʻOtuá” ʻa Hono vā fetuʻutaki makehe mo ʻEne Tamaí pea mahalo mo e vā fetuʻutaki fakataautaha mo toputapu te tau lava ʻo fakatupulaki mo ʻetau Tamai Hēvaní. ʻI he ʻuhingá ni, kuó u fili ai ke hiki ʻa e ngaahi huafa hangē ko e “ko e ʻEiki ko homou ʻOtuá” mo e “hoku Huhuʻí” ʻo mavahe mei he “ʻEiki ko e ʻOtuá” mo e “Huhuʻí.”

Te u lava ʻo hiki ʻi he fakamatala ko ʻení ʻa e ngaahi huafa ʻe 500 tupu kuó u maʻú, ka ʻoku ou fakaafeʻi koe ke ke muimui ʻi he fakalotolahi ʻa Palesiteni Nalesoní ke kumi mo ako ʻa e ngaahi huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻiate koe pē.

  1. “Taukapo ki he Tamaí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 32:3)

  2. “Māfimafi” (Mōsese 1:25; Fakahā 1:8)

  3. “ʻOtua Māfimafí” (Mōsese 2:1; Sēnesi 17:1)

  4. “ʻĒmeni” (Fakahā 3:14)

  5. “ʻĀlifa mo e ʻŌmeka” (Fakahā 1:8; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1)

  6. “Kamataʻangá mo e Ngataʻangá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1; Mōsese 2:1)

  7. “Kamataʻanga mo e ngataʻanga” (Fakahā 1:8)

  8. “Tupuʻanga ʻo e ngaahi meʻa kuo fakatupu ʻe he ʻOtuá” (Fakahā 3:14)

  9. “Vaʻa” (Sakalaia 3:8)

  10. “Mā ʻo e moʻuí” (Sione 6:35)

  11. “Tangata Taʻané” (Maʻake 2:19)

  12. “Fetuʻu ngingila ʻo e pongipongí” (Fakahā 22:16)

  13. “Kalaisi ko e ʻEikí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1)

  14. “Lauikuonga mo Taʻengata” (Mōsese 7:35)

  15. “Fakamoʻoni angatonu mo moʻoni” (Fakahā 3:14)

  16. “Tamai ʻo e ngaahi māmá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:9)

  17. “Tamai ki ʻIsileli” (Selemaia 31:9)

  18. “ʻUluaki mo e ki mui” (Fakahā 2:8)

  19. “ʻUluaki Fānaú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:21)

  20. “Matavai moʻui” (Selemaia 2:13)

  21. “ʻOtua” (Mōsese 7:35)

  22. “ʻOtua ʻo ʻĒpalahame” (ʻEkesōtosi 3:6)

  23. “ʻOtua ʻo ʻĒpalahame, ʻo ʻAisake, mo Sēkope” (ʻEkesōtosi 3:16)

  24. “ʻOtua ʻo e kakai kotoa pē” (Selemaia 32:27)

  25. “ʻOtua ʻo Pēteli” (Sēnesi 31:13)

  26. “ʻOtua ʻo Tēvita ko hoʻo tamaí” (ʻĪsaia 38:5)

  27. “ʻOtua ʻo ʻIsilelí” (ʻĪsaia 29:23; 3 Nīfai 11:14 )

  28. “ʻOtua ʻo ʻAisaké” (ʻEkesōtosi 3:6)

  29. “ʻOtua ʻo Sēkopé” (ʻEkesōtosi 3:6)

  30. “ʻOtua ʻo e māmaní kotoa pē” (3 Nīfai 11:14)

  31. “ʻOtua ʻo hoʻo tamaí” (ʻEkesōtosi 3:6)

  32. “Tauhi lelei” (Sione 10:11; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:44)

  33. “Ko Au Lahí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:1; 38:1)

  34. “Tuʻi Lahi” (Malakai 1:14)

  35. “Foha Hoko” (Luke 20:14)

  36. “[Ko] Ia ʻoku ʻafio ʻi ʻolungá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:1)

  37. “[Ko] Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú” (Mōsese 6:57)

  38. “[Ko] Hono ʻAlo pē taha naʻe fakatupú” (Sione 3:16)

  39. “Tokotaha Māʻoniʻoni ʻo ʻIsileli” (ʻĪsaia 48:17)

  40. “Tokotaha Māʻoniʻoni ʻo Sēkope” (ʻĪsaia 29:23)

  41. “Ko Au” (ʻEkesōtosi 3:14)

  42. “Sihova” (ʻEkesōtosi 6:3)

  43. “Sīsū Kalaisi” (Mōsese 6:57; Sione 17:3)

  44. “Sīsū Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:8)

  45. “Sīsū Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:1)

  46. “Sīsū Kalaisi ko ho Huhuʻí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 34:1)

  47. “Sīsū ʻo Nāsaleti” (Ngāue 22:8)

  48. “Tuʻi ʻo e māmaní kotoa” (ʻAlamā 5:50)

  49. “Tuʻi ʻo e langí” (ʻAlamā 5:50)

  50. “Tuʻi ʻo Saioné” (Mōsese 7:53)

  51. “Moʻui” (Sione 11:25)

  52. “Moʻui mo e maama ʻo e māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:70)

  53. “Maama ki māmani” (Sione 12:46)

  54. “Maama mo e moʻui ʻa e māmaní” (3 Nīfai 11:11; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 39:2)

  55. “Maama ʻo māmaní” (Sione 8:12)

  56. “Maama kiate kinautolu ʻo taʻengata” (2 Nīfai 10:14)

  57. “Maama ʻoku ʻikai lava ke fufuuʻi ʻi he fakapoʻulí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:9)

  58. “Maama ʻoku ulo ʻi he fakapoʻulí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:58)

  59. “Maama ke mou hiki haké” (3 Nīfai 18:24)

  60. “ʻEiki” (ʻIsikeli 24:27; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 53:2)

  61. “ʻEiki ia ʻo e ʻaho sāpate foki” (Mātiu 12:8)

  62. “[ʻEiki] ko e ʻOtua ʻo ʻĒpalahame ko hoʻo tamaí” (Sēnesi 28:13)

  63. “[ʻEiki] ko e ʻOtua ʻo e kakai Hepeluú” (ʻEkesōtosi 3:18)

  64. “ʻEiki ko e ʻOtua ʻo ʻenau ngaahi tamaí” (ʻEkesōtosi 4:5)

  65. “[ʻEiki] ko e ʻOtua ʻo hoʻomou ngaahi tamaí” (ʻEkesōtosi 3:15)

  66. “ʻEiki ʻo e langí mo e māmaní” (Mātiu 11:25)

  67. “ʻEiki ʻo e Ngaahi Kau Taú” (Hilamani 13:17)

  68. “ʻEiki ʻo e [ututaʻú]” (Luke 10:2)

  69. “ʻEiki ʻo e Sapaotí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:2)

  70. “ʻEiki ʻo e ngoue vainé” (Luke 20:15)

  71. “[ʻEiki] ko [hotau] ʻOtuá” (ʻEkesōtosi 3:18)

  72. “[ʻEiki] ʻa ia naʻe fakatupu iá” (Selemaia 33:2)

  73. “[ʻEiki] ko ho ʻOtuá” (ʻĪsaia 43:3; Luke 4:8; 2 Nīfai 8:15)

  74. “[ʻEiki] ko homou ʻOtuá” (ʻEkesōtosi 6:7; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:1)

  75. “Tangata ʻo e Akonaki” (Mōsese 7:35)

  76. “Tangata ʻo e Māʻoniʻoní” (Mōsese 7:35)

  77. “Takimuʻa mo e ʻEiki” (Sione 13:13)

  78. “Talafekau ʻo e fuakavá” (3 Nīfai 24:1)

  79. “Mīsaia” (2 Nīfai 25:19; Mōsese 7:53)

  80. “Ko Hoku ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú” (Mōsese 2:1)

  81. “Tokotaha Māfimafi ʻo ʻIsilelí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 36:1)

  82. “[Ko] hoku foha ʻofaʻangá” (Luke 20:13)

  83. “[Ko] hoku ʻOfaʻangá” (2 Nīfai 31:15)

  84. “ʻAlo pē Taha naʻe Tupu ʻi he ʻOtuá” (Sione 3:18)

  85. “Ko hotau ʻOtua māfimafi mo moʻoní” (Hilamani 13:18)

  86. “Huhuʻi ʻo e māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:1)

  87. “Toetuʻu” (Sione 11:25)

  88. “Fakamaau Māʻoniʻoni” (Mōsese 6:57)

  89. “Maka ʻo e Langí” (Mōsese 7:53)

  90. “Aka mo e hako ʻo Tēvitá” (Fakahā 22:16)

  91. “Fakamoʻui ʻo e māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:1)

  92. “Foha ko ʻĀmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:20)

  93. “ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (ʻAlamā 5:50; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:21)

  94. “Foha ʻo e Tangatá” (Mōsese 6:57; Mātiu 9:6, 12:8)

  95. “ʻAlo ʻo e Māʻoniʻoní” (3 Nīfai 25:2)

  96. “ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:9; 42:1)

  97. “ʻAlo ʻo e ʻOtua fungani māʻolunga tahá” (1 Nīfai 11:6)

  98. “Maka” (Luke 20:17)

  99. “Maka ʻo ʻIsilelí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:44)

  100. “Laʻā ʻo e angatonú” (Malakai 4:2)

  101. “Ko e ʻuluakí” (ʻĪsaia 48:12)

  102. “Ko e kimuí” (ʻĪsaia 48:12)

  103. “[Ko] ho totongi lahi ʻaupito” (Sēnesi 15:1)

  104. “Ko ho Huhuʻi” (ʻĪsaia 48:17)

  105. “Ko ho Fakamoʻui” (ʻĪsaia 43:3)

  106. “Ko ho ungaʻanga” (Sēnesi 15:1)

  107. “Vaine” (Sione 15:5)

  108. “Ko au ko e hala, mo e moʻoni, pea mo e moʻui” (Sione 14:6)

  109. “Ko homou taukapó au ki he Tamaí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:5)

  110. “Ko homou Tokotaha Māʻoniʻoní” ʻĪsaia 43:15)

  111. “Ko homou tuʻí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:21)

  112. “Ko ho ʻEikí pea ko ho ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 10:70)

  113. “Ko [homou] ʻEiki mo e Takimuʻa” (Sione 13:14)

  114. “[Ko] homou ʻEikí” (Mātiu 23:8)

  115. “Ko homou Huhuʻí” (ʻĪsaia 43:14; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 78:20)