2023
Ko e Meʻaʻofa Maʻongoʻonga Taha ʻi he Ngaahi Meʻaʻofa Kotoa pē ʻa e ʻOtuá
Tīsema 2023


“Ko e Meʻaʻofa Maʻongoʻonga Taha ʻi he Ngaahi Meʻaʻofa Kotoa pē ʻa e ʻOtuá,” Liahona, Tīsema 2023.

Ko e Ngaahi Mana ʻa Sīsuú

Ko e Meʻaʻofa Maʻongoʻonga Taha ʻi he Ngaahi Meʻaʻofa Kotoa pē ʻa e ʻOtuá

ʻI heʻeku vakai ki he laumālie ʻo e Kilisimasí, ʻe tuku ʻeku fakakaukaú ʻi ha meʻaʻofa ʻe tolu.

ʻĪmisi
Ko Siosefa mo Mele mo e langi ʻi he poʻulí mei mui

Kuó u mālieʻia maʻu pē ʻi he kupuʻi lea “ko e laumālie ʻo e Kilisimasí.” Lolotonga ʻa e māhina ko Tīsemá, ʻi he ngaahi puleʻanga faka-Kalisitiané, ʻoku ʻilonga ai ʻa e angaʻofá, melinó, mo e ʻofá. Kuó u nofo mo hoku uaifi ko Malesiá ʻi he ʻIunaiteti Siteití, Finilani, Silei, Mekisikou, Nuʻu Sila, mo e ʻOtu Filipainí. Ko e fē pē ha feituʻu kuó ma nofo ai, kuó ma fakatokangaʻi ʻoku aʻusia ʻe he ngaahi puleʻangá, tukui koló mo e fakafoʻituituí ʻi he māhina ko Tīsemá, ʻa e laumālie ʻo e Kilisimasí.

Naʻá ku hoko ko ha loea hopo hia ʻi ha taʻu ʻe 30. Naʻá ku mālieʻia maʻu pē ʻi he vakai ki he tokolahi ʻo e kakai ʻoku fakatoloi haʻanau ʻeke fakalao pe fakahoko ha hopo fakalao pe naʻa mo hono tamateʻi ʻenau tikité lolotonga ʻa e māhina ko Tīsemá. Naʻe ʻi ai ha loto-holi ke ʻoua naʻa nau loto-fakakikihi ʻi he Kilisimasí. Naʻe feinga ha tokolahi ke maʻu ʻa e melinó. Kuó u fakatokangaʻi lolotonga ʻa e māhina ko Tīsemá ʻoku anga fakakaumeʻa ange homau ngaahi kaungāʻapí; ʻoku tokoni lahi ange ʻa e kau ngāue ʻi he ngaahi falekoloá, pangikeé, mo e ngaahi ʻōfisí; pea ʻoku ʻi ai ha laumālie ʻo e angaʻofá mo e melinó ʻi heʻetau fakamanatua ʻa e faʻahitaʻu Kilisimasí.

Ko e Hā ʻa e Laumālie ʻo e Kilisimasí?

ʻI heʻeku fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení, kuó u fakakaukau ai ki heʻetau aʻusia fakataautaha ʻa e mana ʻo hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí. ʻOku akoʻi mai ʻe he folofolá ʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié pea mo ha Fakataha Lahi ʻi he Langí.1 Naʻá ta ʻi he fakataha ko iá ʻi hono fakahā mai ʻe heʻetau Tamaí ʻa ʻEne palani ke tau omi ki he māmaní, maʻu ha sino, pea ʻahiʻahiʻi mo siviʻi ai kitautolu. Naʻe fakamatalaʻi mai ʻe heʻetau Tamaí te tau faiangahala pea te tau fiemaʻu ha Fakamoʻui te Ne totongi ʻetau ngaahi angahalá. ʻI he fehuʻi ʻetau Tamaí, “Ko hai te u fekauʻí?” Naʻe folofola ʻa Sīsū Kalaisi, “Ko au ʻeni, fekauʻi au” (ʻĒpalahame 3:27; vakai foki, Mōsese 4:1–4). ʻI he taimi naʻe fakahā mai ai ʻe he Tamaí ʻa e palani ko ʻení kiate kitautolu pea tau ʻilo ki he finangalo lelei ʻa e Fakamoʻuí ke hāʻele hifo ki he māmaní, naʻa tau kalanga fiefia (vakai, Siope 38:7).

ʻI heʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, naʻa tau ʻiloʻi ʻe fiemaʻu ke ʻaloʻi ʻa e Fakamoʻuí pea fakahoko ʻa e Fakaleleí, kau ai ʻa e Tutukí mo e Toetuʻú kae lava ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá, pea maʻa mei he angahalá, pea foki hake ki he Tamaí.

ʻI he vaeuaʻangamālie ʻo e taimí, ʻi he fāifai pea ʻaloʻi ʻa e Fakamoʻuí, ʻoku ngali ʻuhinga lelei ke tau pehē naʻa tau kau fakataha mo ha kau ʻāngelo fakalangi ʻi he fakafetaʻi ki he ʻOtuá mo fakahaaʻi ʻetau houngaʻia ʻi he meʻa ko ʻeni ne tau ʻamanaki ki aí. ʻOku lekooti ia ʻe Luke ʻo peheni:

“Pea fakafokifā pē kuo ʻi he ʻāngeló ʻa e tokolahi ʻo e kau ʻāngelo mei he langí, ʻo nau fakamālō ki he ʻOtuá ʻo pehē,

“Fakafetaʻi ki he ʻOtua ʻi ʻolungá, pea ʻi māmani ʻa e melinó, ko e ʻofa ki he kakaí” (Luke 2:13–14).

Koeʻuhí naʻe hoko ha niʻihi ʻo kitautolu ʻoku nofo ʻi māmani ʻi he ʻaho ní ko ha kau fakamoʻoni ʻi heʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié ki he palani naʻe ʻomi ʻe he Tamaí pea koeʻuhí ʻoku tau tui naʻa tau mamata ai ki hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí, ʻoku ʻikai ha ofo ʻi he lolotonga ʻo e faʻahitaʻu Kilisimasí ʻi heʻetau fakamanatua Hono ʻaloʻí, ʻoku fakaʻau ke manifi ʻa e veilí pea ʻoku tupulaki ʻa e mana ʻo hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí ʻi he loto ʻo e Kalisitiane kotoa pē ha ʻofa ki he ʻOtuá pea ki honau kāingá.

ʻĪmisi
kau tauhisipí

Ko e Hā ki he Kau Tauhisipi, tā fakatātaaʻi ʻe Del Parson

Ngaahi Mana ʻi he Taimi Hono ʻAloʻi ʻo e Fakamoʻuí

ʻOku lahi mo ha ngaahi mana kehe ʻo hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí ʻokú ne tākiekina ʻa e kau Kalisitiané lolotonga ʻo e faʻahitaʻu Kilisimasí. ʻOku kau ai ʻa e:

  1. Hā ha ʻāngelo kia Mele ko ha tāupoʻou ʻo fakahā ange te ne feitama ʻi he mana (vakai, Luke 1:26–35).

  2. Hā ha ʻāngelo kia Siosefa ke fakahinohinoʻi ia fekauʻaki mo e fatongia ʻo Mele ʻi hono ʻomi ʻo e Fakamoʻuí ki he māmaní pea mo e fiemaʻu ke poupouʻi mo tokoniʻi ia ʻe Siosefá (vakai, Mātiu 1:20–24).

  3. Ko e mana ʻo ha fanauʻi kei tāupoʻou (vakai, Luke 2:7).

  4. Ko e mana ʻo e mahino kia ʻIlisapeti naʻe feitamaʻi ʻe Mele ʻa e Fakamoʻui ʻo e māmaní (vakai, Luke 1:39–44).

  5. Ko e hā ʻa ha ʻāngelo ki he kau tauhisipi ʻi he ngoueʻangá ʻoku nau leʻohi ʻenau fanga sipí ʻi he poʻulí (vakai, Luke 2:8–12).

  6. Ko hono fakahoko ʻo e kikite ʻa e ʻāngeló ʻe ʻilo ʻe he kau tauhisipí ʻa e Fakamoʻuí ʻoku takatakai ʻaki ha kofu pea tokoto Ia ʻi he ʻaiʻangakai ʻo e manú (vakai, Luke 2:12, 16).

  7. Naʻe ʻikai ngata pē hono fakatokangaʻi ʻo e fetuʻu naʻe hā ʻi he langí ʻi Selusalema mo e ngaahi kolo takatakaí ka naʻe toe vakai foki ki ai mo kinautolu ʻi he Tohi ʻa Molomoná (vakai, Mātiu 2:1–2, 9; 3 Nīfai 1:21).

  8. Pea ko hono fakaʻosí, ʻe lava ke kau fakataha ha kau tau fakalangi mo au, fakataha mo e ʻāngeló ke fakafetaʻi ki he ʻOtuá, ʻo pehē, “Fakafetaʻi ki he ʻOtua ʻi ʻolungá, pea ʻi māmani ʻa e melinó, ko e ʻofa ki he kakaí” (vakai, Luke 2:13–14).

Naʻe iku ʻa e mana ʻo Hono ʻaloʻí ki he mana ʻo hotau fanauʻi foʻoú mo e moʻui taʻengatá, “ko e meʻaʻofa ʻoku mahuʻinga taha ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7). ʻI heʻetau fakalaulauloto ki he meʻaʻofa ko iá, ʻoku nofo taha ʻetau fakakaukaú ʻi he mana ʻo e ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakalelei taʻe-fakangatangatá. ʻOku fakaofo kiate kitautolu pea taʻe-mafakatataua ʻa e meʻaʻofa ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e ʻOfa ʻa e Tamai Hēvaní

Ko e meʻaʻofa mahuʻinga ʻe taha ʻokú ne fālute ʻa e laumālie ʻo e Kilisimasí naʻe foaki ia ʻe he Tamaí, ʻa ia naʻá Ne finangalo lelei ke fakaʻatā ai ʻa e feilaulau ʻo Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi he Fuakava Foʻoú naʻe fakatupu ʻa e meʻa-foakí ni ʻe he ʻofa ʻoku maʻu ʻe he Tamaí maʻatautolu takitahá: “He naʻe ʻofa pehē ʻa e ʻOtuá ki māmani, naʻá ne foaki hono ʻAlo pē taha naʻe fakatupú, koeʻuhí ko ia kotoa pē ʻe tui kiate iá ke ʻoua naʻa ʻauha, kae maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (Sione 3:16). Ko e meʻaʻofa ko ia ʻo e moʻui taʻengatá ʻa e maʻongoʻonga taha ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá.

Fakalaulauloto ʻi ha kiʻi taimi siʻi ki he ʻofa loloto mo taʻe-hano-tatau ʻoku maʻu ʻe he Tamaí maʻaú. Naʻe tupu mei he ʻofa ko iá ʻa e kole ʻa e Tamaí ki Hono ʻAló ke Ne toʻo kiate Ia ʻetau ngaahi angahalá mo e ngaahi vaivaí.

Koeʻuhí ko ʻEne ʻofa kiate kitautolú, naʻe ʻafio ʻa e Tamaí ki he taʻataʻa ʻo Hono ʻAló mei he ava kotoa ʻo Hono kilí ʻi he Ngoue ko Ketisemaní (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:18); ki hono kauʻimaeaʻí (vakai, Mātiu 27:26); ki hono fakakalauni talatala Hono ʻulú (vakai, Mātiu 27:29); ki hono ʻanuhiá (vakai, Mātiu 27:30); pea tutuki ki he kolosí (vakai, Mātiu 27:35).

Naʻe mei lava pē ke taʻofi ʻeni ʻe he Tamaí mo e ʻAló fakatouʻosi ʻi ha faʻahinga taimi pē, ka koeʻuhí ko ʻEna ʻofa ʻiate kitautolú, naʻá Na fakaʻatā ia ke hoko atu, ʻi Heʻena ʻafioʻi, ke fakafiemālieʻi ʻe he ʻaloʻofá ʻa e fakamaau totonú, ke lava ke totongi ʻetau ngaahi angahalá mo e vaivaí, naʻe fiemaʻu ai ke hoko ʻeni ko e “feilaulau lahi mo fakaʻosí” (vakai, ʻAlamā 34:14–16). Fakakaukauloto ki he fiemālie naʻe maʻu ʻe he Tamaí ʻi he taimi naʻe folofola fakaʻosi ʻaki ai Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú ʻEne ngaahi lea ʻi he māmaní, “Ko hono ngatá ia” (Sione 19:30), pea punou Hono ʻulú pea mavahe mei Hono sino fakamatelié.

Ko e hā ʻoku kole ʻe he Tamaí meiate kitautolu ko ha fetongi ʻo e meʻaʻofa fakaʻofoʻofa ko ʻení? ʻOku tali ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa e fehuʻi ko iá ʻi heʻene pehē, “Ko e meʻa pē ʻokú ne ʻeke meiate kimoutolú ke mou tauhi pē ʻa ʻene ngaahi fekaú” (Mōsaia 2:22). ʻOku tau tauhi ʻEne ngaahi fekaú ʻi heʻetau ʻofa kiate Iá pea ʻi heʻetau ʻofa ki hotau kaungāʻapí (vakai, Mātiu 22:37–39). Kapau ʻe lava ke mahino kiate kitautolu ʻa e meʻaʻofa maʻongoʻonga ʻa e Tamaí mo e meʻaʻofa fisifisimuʻa ʻo e ʻAló, te tau ʻiloʻi “kuo lahi [hotau] tāpuakí, te [tau] foaki.”2

Naʻe fakahaaʻi ʻa e laumālie ʻo e Kilisimasí ʻi he taimi naʻe aʻuaʻu ai ʻa e ʻaloʻofa ʻa e Tamaí mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻAló ʻi he ʻaho naʻe tatali fuoloa ki ai ʻe ʻaloʻi mai ai ʻa e Fakamoʻui ʻo e māmaní. ʻOku hoko atu ʻa e ngaahi maná ʻi heʻetau moʻuí takitaha ʻi hono fakafaingamālieʻi ʻe he ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí ʻa e mana ʻo hotau fanauʻi foʻoú. ʻE lava ke fakahaohaoaʻi kitautolu ʻia Kalaisi ʻo fakafou ʻi Heʻene ʻaloʻofá (vakai, Molonai 10:32). ʻOku ʻomi ʻe he meʻaʻofa ʻa e Tamaí mo e meʻaʻofa ʻo e ʻAló ʻa e moʻui taʻengatá, ko e maʻongoʻonga taha ia ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá.

ʻI heʻeku vakai ki he laumālie ʻo e Kilisimasí ʻi he Kilisimasi ko ʻení, ʻe fakatefito ʻeku fakakaukaú ʻi ha meʻaʻofa ʻe tolu: (1) ko e meʻaʻofa ʻo e ʻAló ʻi Heʻene fakahoko loto-fiemālie ha feilaulau taʻe-fakangatangata koeʻuhí ko ha ngaahi angahala naʻe ʻikai ke Ne fai peá Ne fua ʻa e mafasia ʻo ha ngaahi mamahi naʻe ʻikai ke Ne fakatupu (vakai, 1 Kolinitō 7:23); (2) ko e meʻaʻofa fakaofo ʻa e Tamaí ʻi Heʻene fakaʻatā ʻa e feilaulau ʻa Hono ʻAlo pē Taha Naʻe Fakatupú ke tau lava ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá; pea (3) ko e meʻaʻofa kuo pau ke u foaki ʻi heʻeku muimui ki Heʻena sīpinga fakalangí.

Fakatauange te tau fakakaukau kiate Kinaua ʻi he Kilisimasi ko ʻení. ʻOfa ke tau muimui ʻiate Kinaua ʻi heʻetau fakakaukau ki he meʻaʻofa naʻá Na foaki maí pea tali ʻa e ʻaloʻofa ʻokú Na foaki kakato maʻatautolú.3