Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 17: Fakahā ʻo Fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní


Vahe 17

Fakahā ʻo Fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní

Ko e fakahaá … ko e fakava‘e mo‘oni ia ‘o ‘etau tui fakalotú1

Mei he Moʻui ʻa Sione Teilá

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sione Teila: “ ʻOku ou manatuʻi lelei ha lea naʻe fai mai ʻe Siosefa Sāmita kiate au. … Naʻá ne pehē, ‘ʻEletā Teila, kuo ʻosi papitaiso koe, kuo ʻosi hilifaki ha ngaahi nima kiate koe ke ke maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea kuo ʻosi fakanofo koe ki he lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní. Sai, kapau te ke hoko atu ai pē ʻi he muimui ki he ngaahi tataki ʻa e laumālie ko iá, te ne taki tonu maʻu pē koe. Taimi ʻe niʻihi ʻe fehangahangai ia mo e anga hoʻo fakakaukaú; kae tuku pē ia, muimui pē koe ki heʻene ngaahi fakahinohinó; pea kapau te ke fai pau ki heʻene ngaahi fanafaná ʻe hoko ia ha ʻaho kiate koe ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e fakahā koeʻuhí ke ke ʻilo ai ʻa e meʻa kotoa pē.’ ”2

Naʻe muimui ai ʻa Sione Teila ʻi he faleʻi ʻa Siosefa Sāmitá ʻo ne falala ki he fakahā ʻoku fakafou mai he Laumālie Māʻoniʻoní ke ne maʻu ai ha fakahinohino ki heʻene moʻui fakafoʻituituí pea ʻi hono uiuiʻi ko e palōfita, tangata kikite, mo e tangata maʻu fakahaá. Naʻe meʻa ʻa Palesiteni Hiipa J. Kalānite, ko e Palesiteni ia hono fitu ʻo e Siasí, fekauʻaki mo e ongongofua ʻa Palesiteni Teila ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié ʻo ne pehē: “Ne ui au ki he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi ha fakahā ʻa e ʻEikí kia Palesiteni Sione Teila. Pea talu mei he taimi ne u hū ai ki he Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ko e ʻosi ia ha taʻu ʻe ua mei he hoko ʻa Sione Teila ko e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻo ʻau ki he ʻaho ne mate aí, mo ʻeku fakataha mo ia mei he uike ki he uike, … ne u ʻilo ko e tamaioʻeiki ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku ou ʻilo naʻe hoko kiate ia ʻa e ngaahi tataki fakalaumālie ʻa e ʻEikí; pea ʻoku ou ʻilo ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ne hokó, ko e taimi pē naʻá ne pehē ai: ‘Ko e loto ʻeni ʻo e ʻEikí,’ pea poupouʻi ia ʻe hono kaungā ngāue ʻi he fakataha alēlea ʻo e kau ʻaposetoló ʻi he meʻa ko iá, ʻoku fakamoʻoniʻi ʻoku moʻoni ia ʻi he meʻa kotoa pē pea fakahaaʻi ai ʻe he tataki fakalaumālie ʻa e ʻEikí kiate iá ko hono potó ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá ne māʻolunga ange ia ʻi he poto ʻo e kau tangata kehé. …

“Te u lava pē ke fakamatala atu ha ngaahi meʻa naʻe fekauʻi atu ai ʻa e kau ʻaposetoló ke nau fakahoko ha ngaahi ngāue pea tataki fakalaumālie ʻe he ʻEikí ʻa Sione Teila, he taimi ko ē ne nau pehē ai he ʻikai ke nau lavaʻi ʻa e ngāué ni. Ne nau foki mai pea nau lava ke fakamoʻoniʻi ne tuʻunga ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí ne nau lava ai ke fakahoko ʻa e ngāue ne tuku ange ʻe Palesiteni Teila, ko e palōfita ʻa e ʻEikí.”3

Ngaahi Akonaki ʻa Sione Teilá

ʻOku ʻi ai ha faikehekehe ʻi he Laumālie ʻokú ne tataki ʻa e tangatá ke faitotonú mei he meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Fekauʻaki mo e ngāue ʻa e Laumālié ʻi he tangatá, ʻoku ou fie taki ai hoʻomou tokangá ki ha foʻi moʻoni ʻoku meimei ke mahino ki he tangata kotoa pē ʻoku faʻa fakakaukau, tatau ai pē pe ko e hā ha lahi ʻo e angahala ʻa ha taha, mo e lahi ʻo ʻene mavahe mei he hala totonú, ko e tangata peheé te ne meimei ke saiʻia mo fakaʻapaʻapaʻi maʻu pē ha tangata lelei, ha tangata anga fakaʻeiʻeiki, pea mo ha tangata ʻoku anga maʻá; pea ko e faʻahinga tangata peheé te ne faʻa toutou pehē maʻu pē; “Pehē ange mai te u lava ʻo fai ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe he tangata ko ʻeé, ka ʻoku ʻikai ke u lava: Pehē ange mai te u lava ʻo foua ha hala ʻoku totonú, ka kuo ikunaʻi au ʻe he koví.” He ʻikai tuku ʻenau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e leleí mo e meʻa ʻoku fakaʻeiʻeikí, neongo ʻoku ʻikai puleʻi kinautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakaʻapaʻapá mo e maʻá. Ko e laumālie tatau ko ʻeni kuo foaki ki he tangata kotoa ʻoku ʻikai kau ki he ongoongoleleí kuo ʻosi toutou fakahaaʻi ia ʻi ha ngaahi kuonga kehekehe ʻo e māmaní. …

Ka ʻoku ʻi ai ha faikehekehe lahi ʻi he laumālie ko ʻení mo e fa- ʻahinga ongo ko ē ʻokú ne taki ʻa e tangatá ke ne fai ʻa ia ʻoku totonú, ʻa ia ʻoku fakahoko hono konga lahi ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻa ē ʻoku foaki ki he tangata kotoa pē ke ʻaonga ki aí, pea ʻoku ui ia ʻi he folofolá ko e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.4

ʻOku ʻi ai pea ʻe ʻi ai maʻu pē ha laumālie ʻi he māmaní ʻa ia ko ha konga moʻoni ia ʻo e Laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne taki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻi ha ngaahi meʻa lahi, ke ne fakafaikehekeheʻi ʻa e leleí mei he koví, pea ʻi he vahaʻa ʻo e meʻa ʻoku tonú mo halá. ʻOku ʻi ai hanau konisēnisi ʻa ia ʻokú ne tukuakiʻi pe fakaʻatā kinautolu mei heʻenau ngaahi angafaí; pea neongo ʻoku angahalaʻia ʻa e māmani ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá pea mo kovi, ka ʻe ʻiloʻi ʻoku meimei ko e tangata kotoa pē, neongo ʻoku ʻikai ngali ʻoku nau failelei kotoa, ka ʻoku nau fakahoungaʻi ʻa e lelei ʻi he niʻihi kehé.

ʻOku pehē ʻe he folofolá kuo hanga ʻe he ʻOtuá ʻo “ngaohi ʻe ia ʻi he toto pe taha ʻa e ngaahi kakai kotoa pē ke nofo ʻi he funga ʻo māmani kotoa pē, pea kuo tomuʻa tuku pau ʻa e ngaahi kuonga, mo e ngataʻanga ʻo honau nofo ʻangá; ke nau kumi ki he ʻEikí, ʻo tautaufā ki ai, heiʻilo pe te nau maʻu ia, ka ʻoku ʻikai mamaʻo ia mo kitautolu taki taha kotoa pē.” (Ngāue 17:26–27). ʻOku toe pehē foki ʻe he folofolá, kuó Ne ʻosi ʻoange kiate kinautolu ha konga ʻo hono laumālié ke ʻaonga kiate kinautolu [vakai, 1 Kolinitō 12:7]. Ka ʻoku ʻi ai ha faikehekehe ʻi he tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa e kakaí ni mei he tuʻunga ʻoku tau ʻi aí. ʻOku tau maʻu ha meʻa ʻoku mahulu hake ia ʻi he konga ko ia ʻo e Laumālie ʻo e ʻOtuá kuo foaki ki he kakai kotoá, pea ʻoku ui ia ko e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻoku maʻu tuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Kalaisí, ʻi he hilifaki ʻo e nima ʻo e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá.5

Tuʻunga ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku tau lava ai ke ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá.

ʻI he taimi naʻe malangaʻi ai ʻa e Ongoongoleleí ʻi he ngaahi kuonga ki muʻá ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí, naʻe fakahā kiate kinautolu ke nau fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá; ke nau papitaiso ʻi he huafa ʻo Sīsuú ki he fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá, pea toki hilifaki ʻa e ngaahi nimá kiate kinautolu ʻo nau maʻu ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. [vakai, Ngāue 2:37–38]. Naʻe toutou fakahā kiate kinautolu, ko e meʻa ʻoku fie fakahoko ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ko ʻení; ke ne toʻo ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá ʻo fakahā ia kiate kinautolu; pea te Ne fakatupu ʻeni ke misi ai ʻa e kau tangata toulekeleká ʻi ha ngaahi misi pea mo honau kau talavoú ke nau maʻu ha ngaahi meʻa hā mai; pea ʻoku totonu ke ʻi he uma ia ʻo e kau tamaioʻeiki mo e kau kaunanga ʻa e ʻOtuá pea ʻoku totonu ke nau kikite [vakai, Ngāue 2:16–18; vakai foki, Sioeli 2:28–29].

Ko e ngaahi fatongia ʻeni ʻo e Laumālie ko ia ʻoku nofo ʻi he ʻOtua ko e Tamaí, mo e ʻOtua ko e ʻAló, ʻa ia ko e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e Laumālié ʻokú ne ʻomi ke tau fetuʻutaki mo e ʻOtuá, pea ʻoku faikehekehe moʻoni ia mei he konga ʻo e laumālie ʻoku foaki ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ke ʻaonga kiate kinautolú. …

Ko ʻene taumuʻá ke tataki kitautolu ki he moʻoní, pea mo fakamanatu mai ʻo ha ngaahi meʻa meí he kuo hilí, lolotongá pea mo e kahaʻú. ʻOkú ne ʻilo ʻa e kahaʻú peá ne fakahā ha ngaahi meʻa naʻe ʻikai ke tau tomuʻa fakakaukau ki ai, pea ko e ngaahi meʻá ni ʻoku fakamatalaʻi mahino ia ʻi he Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, pea ʻi he Tohi Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Ko e meʻa ʻeni ʻoku ʻi ai hotau faikehekehe mo e kakai kehé, pea naʻe pehē pē ia ʻi he ngaahi kuonga ki muʻá.6

ʻOku tau tui ʻoku fie maʻu ke fetuʻutaki maʻu pē ʻa e tangatá mo e ʻOtuá; pea ʻoku totonu ke ne maʻu ha fakahā meiate Ia, pea kapau he ʻikai ke ne ʻi he ivi ʻo e tataki fakalaumālie ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, he ʻikai ke ne ʻilo ha meʻa fekauʻaki mo e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke u tokanga au pe ko e hā ha poto ʻo ha tangata, pe ko e hā ha lahi ʻo e ngaahi feituʻu kuó ne fononga ki aí. ʻOku ʻikai ke u tokanga au pe ko e hā hono talēnití, ʻene ʻiló, ko e hā e tuʻunga hono potó, ko e hā ʻa e ʻunivēsiti naʻe ako aí, ko e hā ʻa e lahi ʻo ʻene ʻiló pe ko e hā ʻene fakakaukau ki ha toe faʻahinga meʻa pē, he ʻikai mahino kiate ia ha ngaahi meʻa pau ʻe niʻihi taʻe kau ai ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá, pea ʻokú ne fakafōtunga mai heni ʻa e tefitoʻi moʻoni ne u lau ki aí—ʻa e fie maʻu ʻo e fakahaá. ʻO ʻikai ko e fakahā ʻo e ngaahi kuonga ki muʻá, ka ko e fakahā ki he lolotongá ni pea mo e taimi ko ʻení, ʻa ē te ne taki pea mo fakahinohino kinautolu ʻoku nau maʻu iá, ʻi he ngaahi tapa kotoa ʻo e moʻuí pea aʻu ki he moʻui taʻengatá ʻi he hili ʻo e moʻui ko ʻení.7

Ko e hokohoko ʻo e maʻu fakahaá ko e fakavaʻe ia ʻo ʻetau tui fakalotú.

Naʻe ʻikai ke maʻu ʻetau ngaahi fakakaukaú mei ha kau ako fakalotu, pe meí ha kau saienisi, pe meí ha tangata ʻiloa, pe ʻi ai hano tuʻunga ʻi he māmaní, pe meí ha falukunga kakai, pe meíha fakataha fakapulipuli ʻa ha kau tui lotu, ka meí he Fungani Māfimafí, pea ko Ia ʻoku tau moʻua ki ai ʻa e moʻui, moʻoni, pea mo e poto kotoa pē fekauʻaki mo e kuo hilí, lolotongá, pe fekauʻaki mo e kahaʻú. Ko ia ʻoku tau ongoʻi ai ʻa ʻetau moʻui fakafalala kiate Iá. …

ʻOku ʻikai ʻilo ʻe ha tangata ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá ka ko e Laumālie pē ʻo e ʻOtuá [vakai, 1 Kolinitō 2:11]; pea kapau naʻe ʻikai fakahā mai kinautolu ʻe he Tamaí ko e moʻoni te tau mātu- ʻaki taʻe ʻilo moʻoni. … Hili ʻene fakahā hono finangaló ki he tangatá, kia Siosefa Sāmitá, ʻo hangē ko ia naʻá ne fai ki ha kau tangata kehe ʻi he ngaahi kuonga ki muʻá, naʻe mahuʻinga ke toe fakahā ʻa e finangalo ko iá ki he ngaahi puleʻanga, faʻahinga, pea mo e lea mo e kakai kotoa pē, koeʻuhí ke ʻilo ʻe he tangatá ʻa e ngaahi meʻa naʻá Ne fakahā ki hono fakamoʻui mo hono hakeakiʻi ʻo e fa- ʻahinga ʻo e tangatá. Ko ia naʻe vaheʻi ai ʻa e Toko Hongofulu Mā Uá. Ki he taumuʻa fē? Ke nau fakahoko ʻa e Ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní mo malangaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻuí ʻo hangē ko ʻene malama mai mei he ʻOtuá. …

Te nau fakamoʻoni ki he kakaí kuo ʻosi folofola mai ʻa e ʻOtuá, kuo ʻosi fakafoki mai ʻa e Ongoongoleleí; te nau fakamatalaʻi pe ko e hā ʻa e Ongoongoleleí; te nau ui ʻa e kakaí ke nau fakatomala pea mo papitaiso ʻi he huafa ʻo Sīsuú ke fakamolemoleʻi ʻa e angahalá, pea mo talaʻofa ko e kau talangofuá te nau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. … Pea ʻi heʻenau hoko ko e kakai ʻoku nau maʻu ʻa e laumālie ko iá, ʻoku ʻi ai leva ha fetuʻutaki ʻoku fakaava ʻiate kinautolu pea mo e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, pea ʻi hono ueʻi fakalaumālie kinautolu ʻe he laumālie ko iá, ʻoku ʻalu hake ai ʻenau ngaahi lotú ki he ʻOtua ʻo e māmani kakato ko ʻení; kuo nau ako ai ke falala kiate Ia pea mo talangofua ki Heʻene ngaahi fonó.8

ʻOku lelei ʻa e Tohi Tapú. … ʻOku lelei ʻa e Tohi ʻa Molomoná, mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, hangē ha ngaahi fakaʻilonga halá. Ka ko e kaivai ko ē ʻokú ne tukufolau ki ʻōsení, te ne fie maʻu ha ngaahi poto lahi ange. Kuo pau ke ne feangainga mo e ngaahi fetuʻu ʻo e langí, mo ngāueʻaki kinautolu, kae lava ke ne fakaʻuli tonu hono vaká. ʻOku lelei ʻa e ngaahi tohi ko ʻení ko e faʻifaʻitaki- ʻanga, ko e kinikini, ko e fakaʻiloʻanga, mo e fakatupuʻanga ʻo ha ngaahi fono mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe niʻihi. Ka ʻoku ʻikai, pea he ʻikai, ke nau kāpui ʻa e ngaahi tapa kotoa pē ʻoku fie maʻu ke fakatonutonu pea mo fakamāʻopoʻopo.

ʻOku tau fie maʻu ha fuʻu ʻakau ʻoku moʻuí—ha matavai mapunopuna–ha poto ʻoku moʻuí ʻa ē ʻoku haʻu mei he lakanga fakataulaʻeiki moʻui ʻi he langí, ʻo fakafou ʻi he lakanga fakataulaʻeiki moʻui ʻoku ʻi māmaní. … Pea talu mei he taimi naʻe fuofua maʻu ai ʻe ʻĀtama ʻa e fetuʻutaki mei he ʻOtuá, ʻo aʻu ki he taimi naʻe maʻu ai ʻe Sione, ʻi he Motu ko Pātimosí, ʻa e fetuʻutakí, pe ko hono fakaava ʻo e langí kia Siosefa Sāmitá, naʻe fie maʻu maʻu pē ha ngaahi fakahā foʻou, ʻoku taau mo e ngaahi tuʻunga makehe kuo tuku ki ai ʻa e ngaahi siasí pea mo e kakaí fakafoʻituitui.

Naʻe ʻikai fakahinohinoʻi ʻe he fakahā ia kia ʻĀtamá ʻa Noa ke ne foʻu ʻa e ʻaʻaké; pe tala ange ʻe he fakahā kia Noá kia Lote ke ne siʻaki ʻa Sōtoma; pe ʻi ai ha lau ʻi he ongo fakahaá ni ki he mavahe ʻa e fānau ʻo ʻIsilelí mei ʻIsipité. Naʻa nau taki taha maʻu ha ngaahi fakahā fekauʻaki pē mo kinautolu, pea pehē pē kia ʻĪsaia, Selemaia, ʻIsikeli, Sīsū, Pita, Paula, Sione, pea mo Siosefa. Pea kuo pau ke pehē mo kitautolu, he ka ʻikai te tau toka ha hakau.9

ʻOku tokolahi ha kakai lelei, fakataha mo kinautolu ʻoku nau lau ko e kau Kalisitiané, te nau lumaʻi lahi ʻa e foʻi fakakaukau ʻoku ʻi ai ha fakahā he lolotonga ní. Ko hai kuo fanongo ʻi ha lotu moʻoni ʻoku taʻe kau ai ha fetuʻutaki mo e ʻOtuá? Kiate au, ko e fakakaukau ngali vale taha ʻeni kuo faifai angé pea tupu ʻi he ʻatamai ʻo e tangatá. ʻOku ʻikai ke u ofo au, he taimi ʻoku taʻe tali ai ʻe he kakaí ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e maʻu fakahā he lolotonga ní, he kuo aʻu ʻa e lotolotouá mo e lavakiʻí ki ha tuʻunga fakatuʻutāmaki moʻoni. ʻOku ʻikai ke u ofo au ʻi he tokolahi ʻo ha kau tangata kuo nau taʻe faka- ʻapaʻapa ki he tui fakalotú, mo lau ko e meʻa taʻe ʻaonga ke fai ha tokanga ki ai ʻa e kakai potó, he ka ʻikai ha fakahā ʻe hoko ʻa e tui fakalotú ia ko e manuki mo e fakaoli. Kapau he ʻikai ke u maʻu ha tui fakalotu ke ne taki au ki he ʻOtuá, mo ʻai ke u vā lelei mo ia, pea mo fakamahino ki hoku ʻatamaí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui taʻe faʻamaté mo e moʻui taʻengatá, pea tā he ʻikai ke u fie fengāueʻaki au mo ia.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻo e maʻu fakahā he lolotonga ní, ʻoku hoko ia, ko e fakavaʻe moʻoni ʻo ʻetau tui fakalotú. … He ʻikai ai ke u vakili pē ʻa e ngaahi folofola ʻoku tau lolotonga maʻú, ka teu toe vakili mo e fakahā kotoa pē kuo fai maí, pe ʻoku fai mai, pe ʻamanaki fai mai ʻe he ʻOtuá, ko e fakahinohino mo e tataki ki hono kakaí, pea te u toki fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ʻOtua naʻá ne foakí, pea mo kinautolu foki ʻokú ne ngāueʻaki ko e ngaahi meʻangāue ke talaki pea mo fakaʻilo atu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá; pea te u feinga ke puleʻi au ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku ʻi he folofola toputapú.10

ʻOku tau takitaha fie maʻu ha fakahā ke mahino pea mo tau fakahoko hotau ngaahi fatongiá.

ʻOku ʻikai ha faʻahinga tuʻunga ia te tau lava ʻo maʻu ʻi he moʻuí, ʻo tatau ai pē pe ko e tamai, faʻē, fānau, kau pule, kau tamaioʻeiki, pe ko ha kau kaumātuʻa ʻi ʻIsileli ʻoku nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní mo hono ngaahi faʻungá kotoa, te tau lava ai ʻo ʻilo ʻa e founga ke fakahoko totonu ʻa e ngaahi fatongia kehekehe mo e ngaahi tufakanga ʻo e moʻuí, pea mo fakahoko ʻa e ngaahi fatongia kehekehe kuo tuku kiate kitautolú, te tau taʻe fie maʻu maʻu ai pē ʻa e poto ko ia ʻoku tafe mai mei he ʻEikí pea mo e ʻilo ʻokú Ne fakahoko maí. Pea ko ia ʻoku toe lahi ange ai ʻa e fie maʻu ke falala ʻa e tangatá ki he ʻEikí pea mo tataki ʻe he Laumālie ʻoku meiate Iá, ʻi he ʻahó kotoa, pea ʻi he ʻaho, mo e uike, mo e māhina, pea mo e taʻu kotoa pē, ke ʻoua naʻa tau hē.—ke ʻoua naʻa tau fai ha meʻa ʻoku hala, pe lea ʻaki ha meʻa ʻoku hala, pe fakakaukau hala, pea kei pukepuke maʻu ai pē ʻi he taimi kotoa ʻa e Laumālié, he ʻoku toki lava pē ke pukepuke ia ʻaki hano tauhi ʻo e tuʻunga haohaoá, māʻoniʻoní, anga-maʻá, pea mo moʻui maʻu ai pē ʻi he talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.11

Fehuʻi hifo angé kiate koe, ʻi ha taimi naʻá ke moʻui taau ai mo ho ngaahi faingamālié, pea ala mai ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá ki ho ʻatamaí, ʻo fakamāmaʻi ai hoʻo moʻuí ʻaki ʻa e maama ʻa e ʻEikí, ʻaki ʻa e poto ʻo e langí, peá ke ʻaʻeva fakatatau mo e maama ʻo e moʻo-ni taʻengatá, pe naʻe ʻikai te ke ongoʻi mateuteu ʻi he ngaahi momeniti ko ʻení ke fakahoko ha faʻahinga tufakanga pē ne fie maʻu ke ke fai, pe naʻe ʻikai te ke fakahoko maʻu pē ho ngaahi fatongiá ʻi he fiefia mo e loto fiemālie. Ka ʻi he taimi ʻoku ʻāvea ai ho ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní, ʻi he taimi ʻoku puli ai meiate kitautolu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo hono ngaahi meʻa mahuʻingá, ʻa hono nāunaú, ʻa e fiefia mo e tuʻunga lelei maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá, kae ʻumaʻā ʻa e meʻa ʻoku tau ʻamanaki ke hoko mai ki he māmaní, pea mo e konga ke tau fakahoko ʻi aí; ʻi he taimi ʻoku ngalo ai ʻiate kitautolu ʻa hotau ngaahi fatongiá ʻi heʻetau hoko ko e ngaahi tamai, ngaahi faʻē, ngaahi husepāniti, ngaahi uaifi, fānau …, ka tau ʻāvea ʻi heʻetau ngaahi mahaló, ngaahi fakakaukaú mo ʻetau siokitá, pea tau kau atu ai ki he koví, ko e taimi ia ʻoku faingataʻa ai ke mahino kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá.12

Kuo ʻosi ʻomai ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahā fekauʻaki mo ʻetau ngaahi ngāue fakaetuʻasinó mo fakalaumālié fakatouʻosi. Kuó ne ʻosi kamata ke langa hake ʻa Saione, pea mo fokotuʻu hono pule- ʻangá, pea kuo pau ke ne fakahoko ʻa ʻEne ngaahi taumuʻá, mo fakahoko ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá, pea ʻe laka atu ʻa ʻEne ngāué kae ʻoua kuo fakahoko ʻa e ngaahi palani ʻa e ʻOtuá.13

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó mo Hono Aleaʻí

  • Ko e hā hono faikehekehe ʻo e Laumālie ʻo e ʻOtuá ʻokú Ne taki kitautolu ke tau fai ʻa e meʻa ʻoku totonú meí he meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní? (Vakai foki, T&F 93:2; Sione 14:26.)

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuo hoko kiate koe ne hanga ai ʻe he fakahā mei he Laumālié ʻo tokoniʻi ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá? Te tau fakatokangaʻi fēfē ʻa e fakahā fakafoʻituitui meí he ʻEikí?

  • ʻOku uesia fēfē ʻe he tokanga ki he ngaahi meʻa fakamāmaní ʻa ʻetau maʻu ʻa e fakahaá? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke teuteuʻi ai kitautolu ke maʻu ʻa e fakahaá?

  • ʻOku anga fēfē ʻene ʻaonga lahi ange kiate kitautolu ʻa e fakahā ʻoku ʻomi ʻo fakafou mai ʻi hotau palōfita moʻuí, ʻi he ngaahi folofolá? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau fakatou maʻu ʻa e folofolá mo e fakahaá?

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻokú ke manatuʻi ʻo ha taimi naʻe tokoni atu ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní kiate koe ʻi ho fāmilí, ʻi he ngāué pe ko e akó, pe ʻi he Siasí?

  • Ko e hā ʻoku ʻikai ke tau faʻa lava ai he taimi ʻe niʻihi ʻo faka- ʻaongaʻi kakato ʻa e meʻa-foaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní? Ko e hā te tau fai ke tokoni lahi ange ai kiate kitautolu ʻa e meʻafoaki ko ʻení?

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha tāpuaki fakaʻofoʻofa kiate kitautolu he māmaní ʻi he ʻahó ni? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakahaaʻi ʻaki hoʻo fakafetaʻi koe- ʻuhí ko e meʻa-foakí ni? ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo akoʻi ʻetau fānaú mo e toʻu tupú fekauʻaki mo e meʻa-foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní?

Ngaahi potu folofola fekauʻaki mo iá:1 Kolinitō 12:3; Sēkope 4:8; ʻAlamā 5:46–48; T&F 45:56–57; 76:5–10; Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:9

Ngaahi maʻuʻanga fakamatalá

  1. The Gospel Kingdom, sel. G. Homer Durham (1943), 35.

  2. Deseret News: Semi-Weekly, 15 Sānuali 1878, 1.

  3. Gospel Standards, comp. G. Homer Durham (1941), 19–20.

  4. The Gospel Kingdom, 41–42.

  5. The Gospel Kingdom, 43; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  6. Deseret News: Semi-Weekly, 9 Sānuali 1883, 1; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  7. The Gospel Kingdom, 35.

  8. Deseret News: Semi-Weekly, 7 Māʻasi 1882, 1; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  9. The Gospel Kingdom, 34; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  10. The Gospel Kingdom, 35–36.

  11. The Gospel Kingdom, 44–45.

  12. Deseret News (Fakauike), 22 ʻEpeleli 1863, 338.

  13. Millennial Star, 15 ʻAokosi 1851, 243.

ʻĪmisi
trees

Ne fakatātaaʻi ʻe Palesiteni Teila ʻa e fakahaá ki he māmá, ʻo ne fakamatalaʻi ia ko ha “maama ʻa e ʻEikí” ʻoku tokoni mai ke tau “ ʻaʻeva fakatatau mo e maama ʻo e moʻoni taʻengatá.”