Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 22: Hoko ʻo Haohaoa Tuʻunga ʻi he Ngaahi Faingataʻá


Vahe 22

Hoko ʻo Haohaoa Tuʻunga ʻi he Ngaahi Faingataʻá

Kapau ko ha meʻa ke tau foua ha fanga kiʻi ʻahiʻahi ʻe niʻihi, mo ha fanga kiʻi faingataʻa, pea mo ha fanga kiʻi meʻa fakamamahi pea toe fetaulaki mo ha masiva ʻi ha meʻa ʻe niʻihi, ʻoku meimei ke nau hanga ʻo fakamaʻa ʻetau moʻuí, toʻo atu ʻa e meʻa ʻoku ʻikai mahuʻingá, mo teuteu kitautolu ki he ngāue ʻa e ʻEikí.1

Mei he Moʻui ʻa Sione Teilá

Ne foua ʻe Sione Teila ha ngaahi sivi lahi ʻi heʻene moʻuí. Mahalo ko e taha ʻo e ngaahi sivi fefeka tahá ʻa e meʻa naʻá ne foua ʻi he Fale Fakapōpula Kātesí. ʻI he lolotonga hono ʻohofi pea iku fakapoongi ai ʻa e Palōfita ko Siosefá mo hono tokoua ko Hailamé, ne toutou fanaʻi ai ʻa ʻEletā Teila. Ne kafo lahi pea ʻikai ai ke ne lava ʻo fononga ki Nāvū, pea nofo ai pē ʻi Kātesi ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi. ʻI he lolotonga ʻo ʻene nofó, ne haʻu ha toketā he feituʻu ko iá ke ne toʻo ha foʻi mahafu mei hono vaʻé. Ne fuʻu lahi pehē fau ʻa e kafo ʻo ʻEletā Teilá, pea naʻe pau ai ke mavahe atu hono uaifí, he naʻe toki aʻu atu pē, “ ʻo ne lotua ia ʻi ha loki ʻe taha ke ne maʻu ha ivi ke matuʻuaki ia pea fakafoki mai ia kiate ia pea mo hono fāmilí.” ʻI he taimi naʻe ʻeke ange ai ʻe he toketaá kia ʻEletā Teila pe ʻe loto pē ke haʻi ia ʻi he lolotonga ʻo e tafá, ne tala ange ʻe ʻEletā Teila ia ʻikai. Ne fakahoko ai ʻa e tafá ni ʻo ʻikai ha meʻa ke puke ʻaki ia pea ʻikai ke fai ha fakaongonoa ʻe taha.2

ʻI he taimi ne aʻu mai ai ha tokolahi ʻo e kāingalotú ki Kātesi ke fakafoki ʻa ʻEletā Teila ki Nāvuú, naʻe mātuʻaki fuʻu vaivaia meí he mole hono totó pea ʻikai ke fuʻu lava fēfē ʻo ongoʻi ʻene fanafaná. Pea koeʻuhí ko e ʻikai ke lava ʻo heka ʻi heʻene salioté, naʻe fata atu ai ia ʻi he meʻa fata ki Nāvuú. Neongo ia, “naʻe uhu ki hono sinó ʻa e taulaka ʻa e kau tangata ne nau fata iá. Naʻe pau ai heni ke ʻomi ha meʻa fata ʻo nonoʻo ki he taumuli ʻo e salioté. Ne fakatoka leva ha kiʻi mohenga ʻi he funga meʻa fatá, pea tangutu pē ʻa Sisitā Teila ʻi hono tafaʻakí ʻo ne tatafi ʻaki hono ngaahi matakafó ha vai momoko,” pea heheke lelei atu ai pē ʻa e saliote fakapaheké ʻi he ngaahi toafa mohuku maʻuiʻuí ki Nāvū.3

Ne kei hoko ai pē ʻa e ngaahi fakamamahí ʻi Nāvū, ʻi he taimi naʻe mavahe ai ʻa ʻEletā Teila mo ha laungeau ʻo e Kāingalotú mei he koló ʻi Fēpueli 1846 ke hao mei he fakautuutu ko ʻeni ʻa e fakatangá. ʻOku fakamatalaʻi ʻe ha fakamatala fakahisitōlia ʻenau ngaahi faingataʻaʻia pea mo ʻenau nofo fakataimi ʻi he kauvai ʻe taha ʻo fehangahangai mo Nāvuú: “Ne nau nofo ai, fehangahangai mo e haʻahaʻa ʻo e faʻahitaʻú, ka naʻe nau ofi ʻaupito—ʻo nau lava pē ke mamata atu—ki honau ngaahi fale fiemālié, mo honau kolo matamataleleí pea mo e temipale fakaʻofoʻofá! Naʻe ʻikai hanau taimi ke fakatau atu ai ʻenau koloá, ʻa honau ngaahi ʻapi ko ʻeni ne nau mavahe mei aí, kae ʻumaʻā ʻa e kolo naʻe kei ʻonautolú, koeʻuhí he ne fuʻu fakavavevave moʻoni ʻenau mavahé.”4

ʻI ha ngaahi taʻu lahi ki mui ange, pea ʻi he 1885, ʻi he taimi kuo nofo lelei ai ʻa e Kāingalotú ʻi he Teleʻa Sōlekí, naʻe fehangahangai heni ʻa Palesiteni Teila mo e palopalema ʻo e tuēnoá mo e liʻekiná. Lolotonga ʻene toitoi ke fakasiʻisiʻi hono fakatangaʻi ʻo e Siasí ʻe he kau maʻu mafai ʻo e puleʻanga ʻAmeliká, naʻe ʻikai ke toe lava ʻo fesiofaki mo hono fāmili ʻofeiná, he naʻe siofi mo kinautolu foki. Naʻe aʻu siʻene nofo mavahé ki ha tuʻunga faingataʻa moʻoni ʻo tautautefito ki he taimi naʻe puke ai siʻono uaifi ko Sōfoloniá, pea aʻu ai pē ki siʻene maté. Koeʻuhí ko e hohaʻa ke maluʻi iá, naʻe ʻikai ai ke siʻi lava ʻo ʻaʻahi ki ai pe kau ʻi siʻono meʻa-fakaʻeikí. Pea neongo naʻe loto mamahi, ka naʻe “tukulolo” ʻa Palesiteni Teila “ki he ngaahi tuʻunga faingataʻá ni ʻaki ʻa e loto faka-Kalisitiane ko ia naʻe ʻiloa ai ia ʻi heʻene moʻuí kotoá.”5 Mahalo ʻoku fakahaaʻi totonu hono loto fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻá ʻi ha konga ʻo ha tohi naʻá ne fai ki hono fāmilí ʻi he lolotonga ʻo ʻene toitoí: “ ʻOku mahalo ha kakai ʻe niʻihi ko e fakatangá mo e ngaahi faingataʻá ko ha fakamamahi; ka ʻi he ngaahi taimi ʻe niʻihi, pea ʻi he meimei kotoa pē, kapau ʻoku tau fai ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú, ʻe lau moʻoni kinautolu ko ha ngaahi tāpuaki ʻoku fūfūnaki mai.”6

Neongo naʻe taulōfuʻu ʻene moʻuí ʻi he ngaahi faingataʻá, ka naʻe kei tuʻu pē ʻa Sione Teila ko ha tamaioʻeiki faitōnunga ʻa e ʻEikí pea mo ha taki ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotú, ʻo ne hoko maʻu pē ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo e tuí mo e kātakí ʻi he ngaahi meʻa fakamamahí.

Ngaahi Akonaki ʻa Sione Teilá

ʻOku ʻaonga ʻa e ngaahi faingataʻá ki hotau fakahaohaoá.

ʻOku ʻaonga ke siviʻi ʻa e tangatá pea mo fakamaʻa mo fakahaohaoaʻi ʻo fou ʻi he faingataʻá. Ko ia, kuo tau ʻilo ai ha kau tangata ʻi ha ngaahi kuonga kehekehe kuo nau foua mai ha ngaahi sivi mo ha ngaahi meʻa fakamamahi ʻo e faʻahinga kotoa pē, pea naʻe pau ke nau tui ki he ʻOtuá, pea kiate Ia tokotaha pē.7

Kuo tau ako ha ngaahi meʻa lahi naʻe fakafou he faingataʻá. ʻOku tau ui ia ko e faingataʻaʻia. Ka ʻoku ou ui ia ko e akoʻanga ʻo e fakataukeí. Naʻe ʻikai ke u fuʻu hohaʻa fēfē au fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni. Pea ʻoku ʻikai ke u hohaʻa au ki ai ʻi he ʻahó ni. He ko e hā koā e taumuʻa ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení? Ko e hā ʻoku toe siviʻi ai ʻa e kau tangata leleí? … Kuo teʻeki ke u toe sio au ki he ngaahi meʻá ni mei ha faʻahinga toe tafaʻaki ka ko ha ngaahi faingataʻa pē ke fakamaʻa ai ʻa e Kāingalotu ʻo e ʻOtuá koeʻuhí ke nau hangē ko e lau ʻa e folofolá, ke nau hangē ko ha koula kuo liunga fitu hono fakamaʻa ʻe he afí.8

ʻOku tau faʻa lāunga ʻi he taimi ʻe niʻihi fekauʻaki mo e faingataʻá. ʻOku ʻikai totonu ke tau fai pehē. Ko ha ngaahi meʻa ʻeni ia ʻoku fie maʻu ki hotau fakahaohaoá. ʻOku tau faʻa fakakaukau ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻo pehē ʻoku ʻikai ngaohi leleiʻi kitautolu, pea te u pehē mahalo ʻoku tonu ʻetau fakakaukaú ʻi ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi. ʻOku tau faʻa fakakaukau ʻoku toka ha malumu ke maʻu kitautolu; pea te u pehē ʻoku tonu ʻetau fakakaukau peheé. Ka ʻi he taimi tatau pē ʻoku ʻikai totonu ke tau ofo ʻi he ngaahi meʻá ni. ʻOku ʻikai totonu ke tau ofo ʻi ha faʻahinga ongoʻi tāufehiʻa pe loto kovi. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí he ʻoku tau moʻui ʻi ha ʻaho mo ha kuonga anga kehe ʻo e māmaní; pea ʻoku ui mahino pē ia ko e ngaahi ʻaho ki mui ní.9

ʻOku ou ʻilo ʻoku tau fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa, ngaahi meʻa fakamamahi, mamahi, pea mo ha fakamasiva, ʻo hangē pē ko e kakai kehé. ʻOku tau aʻusia mo e ngaahi faingataʻá; kuo pau ke tau fepaki mo e māmaní, mo e ngaahi mālohi ʻo e fakapoʻulí, mo e ngaahi anga kākā ʻa e tangatá, pea mo ha ngaahi kovi kehekehe; ka ʻi he taimi tatau pē ʻe fakahaohaoaʻi kitautolu tuʻunga ʻi he ngaahi meʻá ni. ʻOku ʻaonga ke tau maʻu ha ʻilo kiate kitautolu, ki hotau tuʻunga totonu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, mo tau ʻilo hotau mālohí mo hotau vaivaí; ʻa ʻetau taʻe potó pea mo ʻetau ʻiló, ʻa hotau potó mo ʻetau valé, koeʻuhí ke tau lava ʻo ʻilo ʻa e founga ke tau fakahoungaʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú, pea tau ʻilo pea mo fakamahuʻingaʻi totonu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi heʻenau fotu mai ki heʻetau fakakaukaú.

ʻOku ʻaonga ia ke tau ʻilo hotau vaivai fakafoʻituituí, kae ʻumaʻā ʻa e vaivai ʻo hotau kāingá; ʻa hotau mālohingá pea mo e mālohinga ʻo e kakai kehé foki; pea ke mahino kiate kitautolu hotau tuʻunga totonu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, kau ʻāngeló, pea mo e tangatá; ke tau lava ai ʻo fakahehema ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kakai kotoa pē, ʻo ʻikai fakafuofua lahi ʻi hotau potó mo hotau iví, pea ʻikai foki ke tau taʻe fakamahuʻingaʻi totonu ia, pe ko ia ʻoku ʻo e kakai kehé; ka ke tau falala ki he ʻOtua moʻuí, ʻo muimui kiate Ia, pea mo ʻilo ko ʻEne fānau kitautolu, pea ko ʻetau Tamaí Ia, ʻoku tau fakafalala ai kiate Ia, pea ko e tāpuaki kotoa pē ʻoku tau maʻú ʻoku tafe mai ia mei Hono toʻukupu ʻofá.10

Naʻe pehē ʻe Pita fekauʻaki mo e [ngaahi faingataʻá]: “Kāinga, ʻoua te mou ofo ʻi he ʻahiʻahi vela ʻa ia ʻe ʻahiʻahiʻi ʻaki ʻa kimoutolú, ʻo hangē kuo hoko ha meʻa foʻou kiate kimoutolú: Kae fiefia, ko e meʻa ʻi hoʻomou kau ʻi he ngaahi mamahi ʻa Kalaisí; koeʻuhí, ʻo ka fakahā mai hono nāunaú, te mou fiefia foki ʻaki ʻa e fiefia lahi ʻaupito” [1 Pita 4:12–13]. Naʻe mei sai ange ke ne tala ange fakahangatonu ko e meʻa ia ʻe hokó, ʻi he kei ʻi ai ha ʻOtua ʻi he langí, pea mo ha tēvolo ʻi helí; pea ʻoku mātuʻaki fie maʻu ke pehē. ʻOku ʻikai haʻaku palopalema ʻaʻaku fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni. ʻE hā kapau te tau fepaki mo e fakamamahí! Ne tau omi ki hení koeʻuhí ko e taumuʻa ko iá; ne tau omí koeʻuhí ke fakamaʻa kitautolu; pea ʻoku fakataumuʻa ia ke foaki mai ai ʻa e poto ʻo e ʻOtuá, ʻa hotau ngaahi vaivaí mo hotau mālohí; ʻa ʻetau ngaahi fehālākí, … koeʻuhí ke tau maʻu ai ha ʻilo ki he moʻui taʻengatá, ke tau lava ai ʻo ikunaʻi ʻa e kovi kotoa pē pea mo hakeakiʻi ki he ngaahi nofoʻa fakatuʻi ʻo e mālohí mo e lāngilangí.11

ʻOku mahino kakato ki he Fakamoʻuí hotau ngaahi faingataʻaʻiá.

Naʻe fie maʻu ke Ne [Kalaisi] maʻu ha sino hangē ko kitautolú, pea mo fakamoʻulaloaʻi Ia ki he ngaahi vaivai kotoa pē ʻo e kakanó, ke tuku ange mai ʻa e tēvoló ki ai, pea mo siviʻi ia ʻo hangē ko e toenga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Pea ʻi Ketisemaní, ne toe tuku tokotaha ai ia, pea ʻi he hulutuʻa ʻo ʻEne fefaʻuhi mo e faingataʻá, ʻoku talamai, naʻe tautaʻa ko e ngaahi tulutā lalahi ʻo e taʻataʻa [vakai, Luke 22:44]. ʻI he ʻaho lahi ko ia ne ʻamanaki ke feilaulauʻi ai siʻene moʻuí, naʻá Ne folofola ʻo pehē, “ ʻE hoku ʻOtua, ʻe hoku ʻOtua, ko e hā kuó ke liʻaki ai aú?” [Mātiu 27:46]. Naʻá Ne foua kotoa ʻeni, pea ʻi Heʻene ʻafio mai ki hoʻo foua ʻa e ngaahi faingataʻa mo e ngaahi fakamamahi ko ʻení, ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e ongo ʻoku tonu ke Ne maʻu kiate koé—ʻa e founga ke Ne ʻofa atu aí.12

Naʻe fie maʻu ʻi he kei ʻi māmani ʻa e Fakamoʻuí, ke “ ʻahiʻahiʻi tatau pē ia ʻi he meʻa kotoa pē,” peá ne “ongoʻi ʻa e ngaahi meʻa fakamamahí,” [vakai, Hepelū 4:15] ke Ne ʻilo hotau ngaahi vaivaí mo hotau mālohí; ʻa e haohaoa mo e taʻe haohaoa ʻo e natula ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá kuo hingá; pea ʻi Heʻene fakakakato ʻa e meʻa naʻe hāʻele mai ke ne fakahoko ʻi māmaní, ʻo ne matuʻuaki ʻa e mālualoi, kākā, vaivai, pea mo e taʻe poto ʻa e tangatá—ʻo Ne fetaulaki mo e ʻahiʻahí mo e faingataʻá ʻi honau ngaahi tuʻunga kehekehe, ʻo ne ikuná, naʻá ne hoko ai ko ha “taulaʻeiki lahi anga-tonu” [vakai, Hepelū 2:17] ke taukapo maʻatautolu ʻi he puleʻanga taʻengata ʻo ʻene Tamaí. ʻOkú Ne ʻiloʻi ʻa e founga ke fakaauofua, pea mo fakamahuʻingaʻi totonu ʻa e natula ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, he ʻi hono tuku ia ʻi he tuʻunga tatau hangē ko kitautolú, naʻá Ne ʻafioʻi ai ʻa e founga ke kātekina hotau ngaahi vaivaí mo ʻetau ngaahi mamahí, pea mahino kakato ki ai ʻa hono lahi, ʻa hono mālohi, pea mo hono ivi ʻo e ngaahi fakamamahi kae ʻumaʻā ʻa e ngaahi faingataʻa kuo pau ke fekuki mo e tangatá ʻi he māmaní, pea ʻi heʻene mahino mo ʻEne foua iá, te Ne lava ai ke kātekina ia ʻo taau mo ha tamai pea mo ha tokoua lahi.13

ʻE tāpuekina kitautolu kapau te tau kātekina hotau ngaahi faingataʻá ʻi he faʻa kātaki mo e talangofua.

ʻI he ngaahi meʻa kotoa ko ʻeni kuo hokó, ʻoku tau fakatokangaʻi mo fakamoʻoniʻi ai ʻa e toʻukupu ʻo e ʻOtuá. ʻOku ʻi ai ha taumuʻa fakapotopoto ki ai, ʻa ia te Ne toe ʻai ke mahino kakato ange kiate kitautolu. ʻOku ʻi ai foki mo e meʻa ʻe taha ʻoku mahino, ʻoku siviʻi ʻa e Kāingalotú ʻi ha founga kuo teʻeki ʻilo ki muʻa ʻi hotau haʻohaʻongá. ʻOku fiefia ʻa e kau anga-tonú pea ʻoku nau tuʻu maʻu; ka ʻoku manavasiʻi ʻa e kau taʻe anga-tonú mo tetetete. Ko kinautolu ʻoku kei toe ha lolo ʻi heʻenau ngaahi māmá pea naʻa nau tauhi ia ke ulo maʻu peé, kuo nau maʻu ha maama ki honau ngaahi vaʻé pea ʻoku ʻikai ke nau humu pe tō; Ko kinautolu ko ia ʻoku ʻikai haʻanau maama pe loló ʻoku nau puputuʻu pea veiveiua; ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ʻa e meʻa ke faí. ʻOku ʻikai koā ko hono fakahoko ʻeni ʻo e folofola ʻa e ʻOtuá mo e ngaahi akonaki ʻa ʻEne kau tamaioʻeikí? ʻIkai kuo ʻosi akoʻi ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he ʻahó kakato, kapau te nau anga-tonu maʻu ai pē pea kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá, kuo pau ke nau moʻui ʻaki ʻenau tui fakalotú ʻaki haʻanau tauhi ʻa e ngaahi fekau kotoa pē ʻa e ʻOtuá? He ʻikai kuo toutou fakatokanga taʻe tuku kiate kinautolu fekauʻaki mo e ikuʻanga ʻoku tuʻunuku mai kapau te nau faiangahalá? ʻE lava nai ʻa e kau tonó, ʻa e kau faʻa feʻauakí, kau loí, kau kaihaʻá, kau konaá, kau maumauʻi ʻo e Sāpaté, kau takuanoá, pe ko e kau angahalá ʻi ha faʻahinga pē, ʻo makātakiʻi ʻa e ngaahi faingataʻa, ʻa ia kuo pau ke foua ʻe he Kāingalotu kotoa pea fie maʻu ke nau ikunaʻí? …

Kapau naʻe anga-tonu ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku nau ui kinautolu ko e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ki honau ʻOtuá, ki Heʻene ngaahi fuakava mo ʻEne ngaahi fono māʻoniʻoní, pea moʻui ʻi he tuʻunga ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e Kau Māʻoniʻoní, ʻe mōlia atu ʻa e fakatangá meiate kitautolu ʻo ʻikai ke ne teitei uesia kitautolu. Ka ʻoku fakamamahi ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ko e meʻa ʻeni ʻoku hokó. … Naʻá Ne toe pehē foki kapau ʻe talangofua Hono kakaí ki Heʻene fonó mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú, ʻo fakahoko kinautolu, ʻo ʻikai ʻi he leá pē, kae fakamoʻomoʻoni, ʻe hoko Ia ko honau pā mo honau maluʻi pea mo honau fale māʻolunga mālohi, pea he ʻikai ha tangata te ne lava ke uesia kinautolu, he ʻe hoko Ia ko honau maluʻi. Ko e ngaahi sivi ko ʻeni ʻo ʻetau tuí pea mo hono toutou vakaiʻi ʻo ʻetau anga-tonú ʻoku tau fou aí, ʻe ngāueʻaki ia ke tau lelei ai pea mo hotau hako ʻi he kahaʻú. ʻI he ngaahi ʻaho ka hoko maí te tau lava ʻo sio atu ki mui ʻo ʻiloʻi lelei moʻoni ʻene hā sino mai ʻa e anga-ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻa kotoa ʻoku tau sio tonu ai ʻi he ʻaho ní. Tau fai muʻa ʻa e meʻa kotoa pē te tau lavá ʻaki hotau iví kotoa ke tau moʻui ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí pea kapau ʻe fakatangaʻi kitautolu, he ʻikai hoko ia koeʻuhí ko haʻatau fai hala, ka koeʻuhí ko ʻetau anga-tonú.14

ʻOku ʻikai ʻapē te mou fakatokangaʻi hono fie maʻu ʻo e ngaahi faingataʻa mo e ngaahi fakamamahi pea mo e ngaahi meʻa ʻoku pau ke tau fouá? Ko e ʻEikí ʻokú ne tuku kitautolu ki he ngaahi tuʻunga ne ʻosi faʻufaʻu ke ne fakatupulaki ʻa e meʻa ʻe lelei taha maʻa hono kakaí. Ko ʻeku fakakaukaú, ʻo makehe mei he ngaahi meʻa ko ʻeni ʻoku nau lolotonga ʻākilotoa kitautolu mo fakatupu uesia kiate kitautolu pea mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, te nau hiki hake ʻi he tuʻunga māʻolunga taha kuo faifaiangé pea hoko, he ʻoku tonu ʻa e meʻa kotoa pē ʻo kapau te tau tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ko e hā leva ʻa e faʻahinga tuʻunga, ʻoku totonu ke tau ʻi aí—ʻa e tangata, fefine, mo e fānau kotoa pē? Fakahoko ho fatongia he ʻao ʻo e ʻOtuá, ʻo fakalāngilangiʻi ia, pea ʻe tonu ʻa e meʻa kotoa pē. Pea fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku teʻeki hokó, kuo pau ke tau falala he ʻoku nau ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá mo ongoʻi ko e hā pē ha meʻa ʻe hokó, ʻe puleʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa kotoa pē ke lelei kiate kitautolu pea ke lelei ki hono siasí mo hono puleʻangá he māmaní. …

Kapau ko ha meʻa ke tau foua ʻa e meʻa fakamamahí, sai pē ia. ʻO ka fakalau atu ʻa e taimí, ko e taimi te tau aʻu ai ʻo ʻiloʻi ʻa e poto fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻoku fakapōpōʻuli kiate kitautolú, te tau toki ʻilo ko e ʻOtuá, neongo ʻoku ngāue ʻi ha founga fakamisiteli ke fakahoko ʻene ngaahi taumuʻa he māmaní pea mo ʻene ngaahi taumuʻa fekauʻaki mo kitautolu ko e ngaahi fāmilí, ʻoku puleʻi ʻa e meʻa kotoa pē ʻe he poto ko ia ʻoku tafe meí he ʻOtuá pea ʻoku tonu ʻa e meʻa kotoa pē pea naʻe faʻufaʻu ia ke ne fakahoko ʻa e lelei taʻengata ʻa e taha kotoa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.15

ʻOku tau pehē ki he Kau Māʻoniʻoni kotoa pē ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko e ngaahi faingataʻa ko ʻeni ʻoku tau fouá ʻoku nau tokoni ke fakamahino ʻa e Kau Māʻoniʻoni moʻoní pea mo kinautolu ko e Kau Māʻoniʻoni pē ʻi hono ui ʻakí. Ko kinautolu naʻe tokanga ke tauhi ha lolo ʻi heʻenau ngaahi māmá, ʻoku nau maʻu he taimí ni ʻa e maama ko ia ʻoku fie maʻu ke ne tataki kinautolú; pea ko kinautolu naʻe moʻui ʻi ha maama naʻe kolé, pe foaki ʻe he kakai kehé, te nau fakatokangaʻi ʻoku nau ʻi he puputuʻu mo e taʻe pau pe ko e fē hala ke nau fou aí. Ko e ngaahi tuʻunga kotoa ko ʻení ʻoku tonu ke teuteu ki ai ʻa e Kāingalotú. Kuo ʻosi akoʻi lelei kinautolu mo fakatokangaʻi ke ʻoua naʻa nau falala ki he tangatá pe ki hono mālohí ke nau lava ai ʻo tuʻu he ʻaho ʻo e ʻahiʻahí. Kuo ʻosi fakahā kiate kinautolu, “ ʻOua naʻa ʻofa ki māmani, pe ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻo māmaní. Kapau ʻe ʻofa ha taha ki māmani, he ʻikai ke ʻiate ia ʻa e ʻofa ʻa e Tamaí” [1 Sione 2:15.] Naʻe ʻosi fakahā kiate kinautolu he ʻikai ke lava ʻe ha tangata ʻo tauhi ha pule ʻe toko ua; ʻa ia he ʻikai ke tau lava ʻo tauhi ʻa e ʻOtua mo e koloá [vakai, Luke 16:13]. Ko kinautolu kuo nau tauhi ʻa e ngaahi akonaki ko ʻení, pea mo nau tauhi faivelenga ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, te nau maʻu ʻa e mālohi mo e tui ko ia ʻoku fie maʻu ke nau lava ai ʻo matuʻuaki ʻa e ngaahi faingataʻá kotoa pē.16

ʻOku ou fakafetaʻi ʻi he ngaahi meʻa fakamamahí, he ʻoku fie maʻu kitautolu ke tau loto fakatōkilalo ai pea mo siviʻi kitautolu, ke tau lava ai ʻo ʻilo moʻoni kitautolu, pea mo tau feangainga ange ai mo hotau ngaahi vaivaí pea mo hotau ngaahi tūkiaʻangá; pea ʻoku ou fiefia foki ʻi heʻeku lavaʻi kinautolú, koeʻuhí he kuo tali ʻe he ʻOtuá ʻeku ngaahi lotú; ko ia, ʻoku ou ongoʻi ai ke u fiefia ʻi hoku ngaahi ʻahó kotoa.17

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó mo Hono Aleaʻí

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi taumuʻa ʻo e faingataʻá? Ko e hā ʻoku ʻikai taʻofi ai ʻa e meʻa ʻoku fakamamahí mei he kau angatonú?

  • Naʻe mei kehe fēfē hoʻo moʻuí kapau naʻe ʻikai ke ke fetaulaki mo ha ʻahiʻahi pe faingataʻaʻia? Ko e hā kuó ke ako fekauʻaki mo koe pea fekauʻaki mo e ʻOtuá mei he ngaahi meʻa kuó ke faingataʻaʻia aí?

  • Kiʻi fakakaukau ki hao ngaahi faingataʻaʻia ʻi he lolotongá ni. ʻE liliu fēfē ʻe he anga hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo ho ngaahi faingataʻaʻiá ʻa e anga hoʻo kātakiʻi mo ikunaʻi kinautolú? ʻE founga fēfē haʻo fakaleleiʻi ʻa e founga ʻo hoʻo fehangahangai mo ho ngaahi faingataʻaʻiá?

  • Ko e hā ʻoku mahino kānokato ai ki he Fakamoʻuí ʻa hotau faingataʻaʻiá? (Vakai foki, ʻAlamā 7:11–12; T&F 19:16–19; 122:8.) ʻE tokoni fēfē haʻatau ʻilo ki he mamahi ʻa e Fakamoʻuí ke tau kei faivelenga ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻiá?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tau maʻu kakato ange ai ʻa e nonga mo e ivi ʻoku foaki mai ʻe Sīsuú? (Vakai foki, Hepelū 4:16; 1 Pita 5:6–11.) Ko e hā ha founga kuo fakamālohia ai koe ʻe he fakafiemālie ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi ʻo e faingataʻá?

  • Ko e hā ʻoku faingataʻa ai he taimi ʻe niʻihi ke tau kātaki mo tala-ngofua ʻi heʻetau fehangahangai mo e meʻa fakamamahí? ʻE lava fēfē ke tau sio ki he meʻa fakamamahí ʻi he faʻahinga mahino taʻengata ʻa e ʻEikí?

  • Ko e hā ha meʻa kuo fai ʻe ha niʻihi kehe ke nau tokoni atu ʻi he taimi ʻo hoʻo faingataʻaʻiá? Te ke lava fēfē ke tokoni ki ha niʻihi kehe ʻi he lolotonga ʻo ʻenau faingataʻaʻiá? Ko e hā ha meʻa kuó ke ako mei he ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Teilá te ke lava ke vahevahe mo ha taha kehe ʻoku tofanga ʻi he faingataʻá?

Ngaahi potu folofola fekauʻaki mo iá:Saame 34:19; 2 Kolinitō 4:8–18; 1 Pita 4:12–13; ʻAlamā 36:3; ʻEta 12:6; T&F 121:7–8

Ngaahi maʻuʻanga fakamatalá

  1. Deseret News: Semi-Weekly, 9 ʻAokosi 1857, 1.

  2. Vakai, B. H. Roberts, The Life of John Taylor (1963), 146.

  3. Vakai, The Life of John Taylor, 148–49.

  4. The Life of John Taylor, 169.

  5. Vakai, The Life of John Taylor, 389–91, 400.

  6. The Life of John Taylor, 391–92.

  7. Deseret News: Semi-Weekly, 14 ʻOkatopa 1879, 1.

  8. Deseret News: Semi-Weekly, 28 ʻOkatopa 1884, 1.

  9. Deseret News: Semi-Weekly, 28 ʻOkatopa 1884, 1.

  10. Deseret News (Fakauike), 26 Sānuali 1854, 1.

  11. Deseret News (Fakauike), 11 ʻEpeleli 1860, 41.

  12. Deseret News (Fakauike), 11 ʻEpeleli 1860, 41–42.

  13. Deseret News (Fakauike), 26 Sānuali 1854, 1–2.

  14. ʻI he James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. [1965–75], 3:36–37; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  15. Deseret News (Fakauike), 16 Tīsema 1857, 324; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  16. ʻI he Messages of the First Presidency, 3:17.

  17. The Gospel Kingdom, sel. G. Homer Durham (1943), 234.

ʻĪmisi
Saints leaving Nauvoo

Ko e mavahe ʻa e Kāingalotú mei Nāvū ʻi Fēpueli 1846. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Teila “ko e ngaahi faingataʻa ko ʻeni ʻoku tau fouá ʻoku nau tokoni ke fakamahino ʻa e Kau Māʻoniʻoni moʻoní pea mo kinautolu ko ē ʻoku Kau Māʻoniʻoni pē ʻi hono ui ʻakí.”

ʻĪmisi
pocket watch

Ne fakahaofi ia ʻe hono uasi koté mei ha foʻi mahafu ʻi he 1844, pea moʻui ai ʻa Palesiteni Teila ʻi ha toe ngaahi taʻu ʻe hongofulu tupu lahi ange ʻo ne akoʻi lahi ange ʻa e Kāingalotú fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e ngaahi faingataʻá.