Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 6: Ko e Mālohi ʻo e Fakaleleí Kiate Kitautolu Fakafoʻituitui


Vahe 6

Ko e Mālohi ʻo e Fakaleleí Kiate Kitautolu Fakafoʻituitui

Naʻe tuʻunga ʻa hono fakahoko ʻo e fakalelei maʻongoʻongá, ʻa e feilaulau [pe fakalelei] ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ke lava ai ʻa e tangatá ke huhuʻi, toe fakafoki, toetuʻu pea mo hakeakiʻi ki he tuʻunga māʻolunga ne palani maʻana ʻi he ngaohi ʻo e māmaní.1

Mei he Moʻui ʻa Sione Teilá

Naʻe faʻa akoʻi ʻe Palesiteni Sione Teila ʻa hono ngaahi lelei ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Naʻá ne toe lea foki fekauʻaki mo e fiefia naʻá ne maʻu fakafoʻituitui ʻi heʻene fifili ki he ngaahi ʻaloʻofa ʻo e Fakaleleí. Naʻá ne pehē, “ ʻOku ou fiefia ʻi he ʻi ai hatau Fakamoʻui naʻá Ne maʻu ha ʻofa ke Ne hāʻele mai ʻo huhuʻi kitautolu, pea ʻoku ou fiefia ʻi heʻetau maʻu ha Fakamoʻui ʻoku finangalo ke Ne huhuʻi ʻa e māmaní.”2

Ki muʻa siʻi pē pea pekiá, ne tohi ai ʻe Palesiteni Teila ʻa e meʻa ko ʻení maʻá e kau mēmipa ʻo hono fāmilí, ʻo fakahaaʻi ʻa e ʻamanaki lelei kuó ne maʻu ʻi he Fakaleleí:

“ ʻOku ou fakatauange ki he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá ka hili kotoa hono siviʻi kitautolu ʻi hení, pea ʻoatu kitautolu ki he ʻEikí ʻoku ʻikai haʻatau mele pe ʻila, ko ha kau fakafofonga maʻa mo fakaʻeiʻeiki ʻo e Siasi pe puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní, pea tau maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé ʻi he puleʻanga ʻo hotau ʻOtuá, pea maʻu mo e fiefia taʻengatá ʻi he maʻa mo e totonu ʻi he ngeia ʻo e ʻaho taʻengatá, ʻo fou ʻi heʻetau tāú pea mo e fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ko hotau Fakamoʻui mo hotau Huhuʻi, he maama taʻe hano ngataʻangá.”3

Ngaahi Akonaki ʻa Sione Teilá

Tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe toetuʻu ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.

Kuo hoko ko hotau tufakanga ke fekumi … ki he meʻa ne fakahoko ʻe he fakaleleí.

ʻUluakí, ko e Toetuʻú. Ko e tautea ʻi he ʻaho ʻo ʻĀtamá ki he maumau fonó ko e mate; pea kuo hoko ai ʻa e maté ki he taha kotoa. Ko e folofola ʻeni ʻa e ʻEikí, “Ko e ʻaho ko ia te ke kai aí ko e moʻoni te ke mate” [Sēnesi 2:17; vakai foki, Mōsese 3:17]. Kuo hanga ʻe he fakalelei ne fai ʻe Sīsū Kalaisí ʻo ʻomi ʻa e toetuʻu mei he maté, ʻo toe fakafoki mai ʻa e moʻuí. Ko ia ne folofola ai ʻa Sīsū: “Ko Au ko e toetuʻu, mo e moʻui: ko ia ʻoku tui kiate Aú, ka ne mate ia, ʻe moʻui pē ia;” [Sione 11:25] pea hoko ai ʻa Sīsū tonu pē ko e polopolo ʻo e toetuʻú ʻo kinautolu ne mohé.

Ko e fehuʻi hono ua ʻoku ʻasi maí, ko e hā hono lahi ʻo e mafola ʻa e tefitoʻi moʻoní ni pea ko hai ʻoku ʻaonga ki aí? Kapau ʻoku fai ia ki he fāmili kotoa pē ʻo e tangatá; tā ko e tangata ʻo e puleʻanga kotoa pē.4

Kuo pau ke tuʻu kotoa mai mei faʻitoka, ʻi ha taimi kehekehe, ʻi he ngaahi sino tatau pē ne nau maʻu he lolotonga ʻo ʻenau moʻui ʻi māmaní. ʻE tatau tofu pē ia mo hono fakamatalaʻi ʻe ʻIsikelí— ʻe ngaʻunu fakataha mai ʻa e ngaahi huí, pea ʻe fakakofuʻi ʻe he kakanó mo e ngaahi uouá ʻa e huí, pea ʻi he hū ki he sinó ʻa e mānava moʻui ʻa e ʻEikí, te tau fotu mai, ʻa hotau tokolahi, ko ha toki meʻa fakaofo ia kiate kitautolu [vakai, ʻIsikeli 37:1–14].

Ne u fanongo ki ha pehē ʻe Siosefa Sāmita, ʻi ha taimi naʻá ne ngaohi ai ha fonua loto ʻi Nāvū, ʻoku tau ʻamanaki, ka hoko ʻa e taimi ʻe ava ai ʻa e ngaahi fonua lotó, ʻe lava ʻo tuʻu hake ʻo fāʻofua ki heʻene tamaí mo ʻene fineʻeikí, pea lulululu nima mo hono ngaahi kaumeʻá. Ko ʻene tohi kole ia ki ha taimi ʻe mate ai, ke fakapapauʻi ʻe hano maheni ʻoku tanu pē ia ʻo ofi ki hono ngaahi kaumeʻa ʻofeina lahi tahá, koeʻuhí ka hoko ʻenau toe tuʻu ʻi he pongipongi ʻo e ʻuluaki toetuʻú, ke ne lava ʻo fekita mo kinautolu, mo pehē, “Ko ʻeku tamaí ʻeni! Ko ʻeku faʻeé ʻeni!”

Hono ʻikai fakafiemālie kiate kinautolu kuo pau ke nau tengihia ha mālōlō siʻanau ngaahi maheni, ke nau ʻilo te nau toe feohi pē! Hono ʻikai fakalotolahi kiate kinautolu kotoa ʻoku moʻui fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo fakahā mai ʻe he moʻoní, pea mahalo ʻo tautau-tefito kiate kinautolu ne moʻui aʻuaʻú, ne nau faingataʻaʻia mo kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá, ke nau ʻilo he ʻikai fuoloa kuo tau toe tuʻu hake mei he ngaahi fonualotó, pea haʻu ko ha ngaahi laumālie moʻui mo taʻe faʻamate, ke toe feohi mo hotau ngaahi kaumeʻa ne siviʻi mo falalaʻiaʻí, ʻo ʻikai toe uesia ʻe he ngaahi tenga ʻo e maté, pea mo fakaʻosi ʻa e ngāue ne tuku mai ʻe he Tamaí ke tau fakahokó!5

ʻOku fakafaingofuaʻi ʻe he Fakaleleí ʻa e kau faivelengá ke nau ikunaʻi ʻa e mate fakalaumālié mo maʻu ʻa e hakeakiʻí.

Ko e palani ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e tangatá kuo pau ke hinga, pea ʻi heʻene hinga mo maʻu ʻa e ʻilo ʻo e leleí mo e koví, (ʻa ia ko ha ʻilo naʻe ʻikai ke ne mei maʻu kapau naʻe ʻikai tuku ia ki he tuʻunga ko ʻení), ne mahuʻinga ai ke ne ʻilo ki he fakalelei mo e huhuʻi ʻa ia ʻe fakahoko ʻi he fakalaloa ʻa Sīsū Kalaisí.6

ʻOku founga fēfē, pea ʻoku anga fēfē ʻene ʻaonga ki he tangatá ʻa e fakaleleí pea mo e toetuʻú? ʻI he meʻá ni, ʻoku fakafoki ʻe he fakaleleí ʻa e tangatá ki hono tuʻunga ki muʻa ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻo ne akiʻi mo e nāunau naʻe mei taʻe malava ke ne maʻu taʻe kau ai ʻení; pea naʻa mo haʻane hoko ko ha foha ʻo e ʻOtuá ʻi he ohi; ʻo ne hoko ai ko ha foha mo e ʻea hoko ʻo e ʻOtuá, ʻo kaungā ʻea hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi [vakai, Loma 8:16–17]; pea ko ia, ʻi hono ikunaʻi ia ʻe Kalaisí, kuó ne fakafaingofuaʻi ai, mo tuku ia ki he mālohi ʻo e kau tui kiate Iá, ke nau ikunaʻi mo ia foki, pea hangē ko hono fakamafaiʻi Ia ke ne maʻu ʻa e nāunau ʻo ʻEne Tamaí ʻa ia naʻá Ne maʻu ki muʻa ʻi he teʻeki fakatupu ʻa e māmaní, pea ʻi Hono sino toetuʻú. Ko ia ʻi hotau ohí, ʻofa pē ke tau lava ʻo nofo fakataha hifo mo Ia ʻi hono nofoʻanga fakatuʻí, he kuó Ne ʻosi ikuna mo nofo ʻi he nofoʻanga fakatuʻi ʻo ʻEne Tamaí. …

… Tuʻunga ʻi Heʻene fakaleleí, ʻoku maʻu ai ʻe he kau tui kia Kalaisí, fakataha mo kinautolu ʻoku talangofua ki Heʻene fonó, ʻa Hono nāunaú mo e hakeakiʻí, pea ʻoku nau hoko ai ko e kau ʻea ki he ʻOtuá; Lolotonga iá he ʻikai lava ʻe kinautolu ʻoku ʻikai talangofua ki Heʻene fono, neongo pē te nau toetuʻu ʻo maʻu honau hakeakiʻí, ka ʻoku fokotuʻu hake kinautolu mei he maté, ka he ʻikai te nau lava ʻo maʻu ʻa e nāunau fakasilesitialé taʻe talangofua ki he fono fakasilesitialé. … Naʻe folofola ʻa Sīsū, “Kuo pehē ʻa e tohí, pea ʻoku taau mo Kalaisi ke mamahi pehē, pea toetuʻu mei he maté ʻi hono ʻaho tolú: pea ke malanga ʻaki ʻa e fakatomalá mo e fakamolemole ʻo e angahalá, ʻi he puleʻanga kotoa pē, ʻo fuofua fai ʻi Selusalema” [Luke 24:46–47].7

ʻOku Huhuʻi ʻa e fānau valevalé ʻe he Fakaleleí pea mo kinautolu ʻoku nau mālōlō teʻeki ʻilo ki he ongongoleleí.

Naʻe folofola ʻa e Huhuʻí tonu pē, ki Heʻene kau ākongá, ʻi Heʻene moʻui ʻi he kakanó …, “Tuku pē ʻa e tamaiki īkí ke haʻu kiate Au, pea ʻoua naʻa taʻofi ʻakinautolu: he ʻoku ʻo e kakai kimoutolu, ko ia ia ʻe ʻikai te ne maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo hangē ko e tamasiʻi siʻí ʻe ʻikai ʻaupito hū ia ki ai” [Luke 18:16–17]. Pea ʻi he hili Hono tutukí mo ʻEne toetuʻú, naʻá Ne toe fai ʻa e naʻi-naʻi tatau pē ki Heʻene kau ākonga Nīfaí: “Pea ʻoku ou toe tala kiate kimoutolu, [kuo pau] ke mou fakatomala, pea papitaiso ʻi hoku hingoá, pea hoko ʻo tatau mo ha kiʻi tamasiʻi siʻi, he ʻikai te mou teitei faʻa maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” [3 Nīfai 11:38].

Ka ne taʻeʻoua e maumau fono ʻa ʻĀtamá, ne mei ʻikai lava ʻo moʻui ʻa e fãnau ko ʻení; pea tuʻunga ʻi he fakaleleí, kuo tuku ai kinautolu ʻi ha tuʻunga ʻo e fakamoʻuí ʻo ʻikai haʻanau toe ngãue ke fai. Fakatatau mo e fakafuofua ʻa e kau tohi kakaí, ʻe laka hake kinautolú ni ʻi he vaheua ʻe taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻa ia ko honau fakamoʻuí ʻe fakafalala taha på ki he fakalaloa mo e fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Ko ia, hangå ko ʻene ʻasi ʻi he ngaahi tohi kehé, ʻi ha founga fakamisiteli mo taʻe malava ke ʻiloʻi, kuo hanga ʻe Sīsū ʻo toʻo kiate Ia ʻa e fatongia naʻe mei totonu ke fuesia ʻe ʻĀtamá; ʻa ia ʻe toki lava pē ʻo fakahoko ʻo fakafou ʻi heʻene fakalelei ʻaki Iá, pea mo ʻEne toʻo kiate Ia ʻa ʻenau ngaahi mamahí, toʻo mo ʻenau ngaahi kavengá, pea mo fuesia ʻenau ngaahi maumau fonó pe angahalá.

Kuó ne fuesia ʻa e mafatukituki ʻo e ngaahi angahala ʻa e māmaní kotoa, ʻi ha founga taʻe malava ke tau fakakaukauʻi mo taʻe malava ke fakamatalaʻi; ʻo ʻikai ko e angahala pē ʻa ʻĀtamá, ka ki hono hakó foki; pea ʻi heʻene fai iá, ʻoku fakaava ai ʻa e puleʻanga ʻo e langí, ʻo ʻikai ki he kau kakai tuí pē mo kinautolu ʻoku talangofua ki he fono ʻa e ʻOtuá, ka ki ha vaheua ʻe taha pe lahi ange ʻo e fāmili ʻo e tangatá ʻoku mate teʻeki ke nau aʻusia ʻa e taʻu ʻo e matuʻotuʻá, pea pehē ki he kau hītení, ʻa ia, ne nau mate taʻe ʻi ai ha fonó, kuo pau, ʻi Heʻene fakalaloá, ke nau toetuʻu taʻe ʻi ai ha fono, ʻo fakamāuʻi taʻe kau ai ha fono, pea nau kau ai, ʻo fakatatau mo e meʻa ne nau lavá, ngāueʻí, pea nau taau ke maʻú, ʻi he ngaahi tāpuaki ʻo ʻEne fakaleleí.8

Koeʻuhí naʻe “manavaʻofa” ʻa e Fakamoʻuí “ki heʻetau ngaahi vaivaí” ʻoku lava ai ʻo mahino kakato kiate Ia hotau ngaahi faingataʻaʻiá.

Naʻe mahuʻinga, ʻi he kei ʻi māmani ʻa e Fakamoʻuí, ke ʻahiʻahiʻi ia ʻi he meʻa kotoa pē ʻo hangē ko kitautolú, pea mo “ongo ki ai ʻa hotau ngaahi vaivaí,” [Hepelū 4:15] ke mahino ki Ai ʻa e natula vaivai mo e ivi, pea pehē ki he haohaoa mo e taʻe haohaoa ʻa e fa- ʻahinga ʻo e tangatá kuo hingá. Pea ʻi heʻene fakakakato ʻa e meʻa naʻá Ne hāʻele mai ki māmani ke fakahokó; ʻo ne fakatonutonu ʻa e mālualoí, anga taʻe totonú, vaivaí, pea mo e fakavalevale ʻa e ta- ngatá; ʻi heʻene fehangahangai mo e ʻahiʻahi pea mo e faʻahinga kehekehe ʻo e faingataʻá pea ikuná; kuó ne hoko ai ko ha “taula- ʻeiki lahi anga-tonu” [Hepelū 2:17] ke hūfekina kitautolu ʻi he puleʻanga taʻengata ʻo ʻene Tamaí.

ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa e founga ke fakafuofuaʻi pea mo fakamahu-ʻingaʻi totonu ai e natula ʻo e tangatá, he, ne tuʻunga ʻi hono tuku ia ki he tuʻunga tatau mo ia ʻoku tau ʻi aí, ʻokú Ne ʻafioʻi ai ʻa e founga ke fuesia ai hotau ngaahi vaivaí mo ʻetau ngaahi mamahí, pea ʻoku lava ʻo mahino kakato ki ai ʻa hono lahi, ʻa e mālohi, mo e ivi ʻo ʻetau ngaahi mamahí mo hotau ngaahi faingataʻaʻiá, ʻa ia kuo pau ke fekuki mo e tangatá he māmaní. Pea ʻi he mahino ki Ai mo Ne fouá, ʻa e hala tataú ʻokú Ne lava ai ʻo kātakiʻi kinautolu.9

ʻOku mahuʻinga ʻa e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ke tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e Fakaleleí.

Hili ʻetau ʻilo ʻa e ngaahi tāpuaki, ngaahi faingamālie, ngaahi mālohi mo e hakeakiʻi maʻongoʻonga kuo tuku ke maaʻusia ʻe he tangatá, ʻo fakafou ʻi he fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ko hotau fatongia leva ʻoku hokó ke tau fekumi pe ko e hā ʻoku fie maʻu ke fai ʻe he tangatá ke ne maʻu ai kinautolúu. …

Ko e ngaahi tuʻunga ʻoku fie maʻu mei he fāmili ʻo e tangatá ke nau lava ai ʻo maʻu ʻa e hakeakiʻi taupotu kuo fakafaingamālie ʻe he fakaleleí ke nau maʻú, ko e: ʻUluakí, Tui ki he ʻOtuá ko ʻetau Tamai pea ko e Pule Aoniu ʻo e ʻunivēsí; ʻa ia ʻoku ʻi hono toʻu-kupú ʻa e ikuʻanga ʻo e fāmili ʻo e tangatá; ʻa ia ʻoku tau lava ai ʻo moʻui mo ngaungaue pea mo peheni aí. Pea pehē foki kia Sīsū Kalaisi, ko e Lami naʻe fakapoongi ki muʻa ʻi he teʻeki ke ʻi ai ʻa e māmaní, ko e Fakalaloa maʻongoʻonga, ko ha feilaulau fakalelei maʻongoʻonga ne teuteu ʻe he Tamaí ki muʻa ʻi he teʻeki fakatupu ʻo e māmaní, pea toki fakahoko tonu ʻi hono foaki Ia ʻi he funga kolosí. He “naʻe ʻofa pehē ʻa e ʻOtuá ki māmani, naʻá Ne foaki hono ʻAlo pē taha naʻe fakatupú, koeʻuhí ko ia kotoa pē ʻe tui kiate Iá ke ʻoua naʻa ʻauha, kae maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” [Sione 3:16]. Pea ko hano fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ʻa e Tuʻi Nīfai ko Penisimaní:

“Tui pē ki he ʻOtuá; tui ʻokú Ne ʻi ai, pea naʻá Ne fakatupu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē, ʻi he langí pea ʻi māmani fakatouʻosi; tui ʻoku ʻiate Ia ʻa e poto kotoa, mo e māfimafi kotoa, ʻi he langí mo e māmaní fakatouʻosi; tui ʻoku ʻikai ke ʻiloʻi ʻe he tangatá ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku lava ke ʻafioʻi ʻe he ʻEikí” [Mōsaia 4:9].

Pe hangē ko ia ʻoku tohi ʻe Paulá; “He ko ia ʻoku haʻu ki he ʻOtuá, ʻoku totonu ke ne tui ʻoku [ʻi] ai ia, pea ʻokú ne totongi kiate kinautolu ʻoku kumi lahi kiate iá” [Hepelū 11:6].

Ko e tefitoʻi moʻoni hono ua ʻo e Ongoongolelei ʻo e fakamoʻuí, ko e fakatomalá. Ko ha ongoʻi mamahi faka-ʻOtua ia pea mo faka-mātoato pea mo hano siʻaki ʻo e angahalá, kau fakataha atu ki ai mo e lotó kotoa ke tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Hangē ko ia ne tohi ʻe he Palōfita ko ʻĪsaiá: “Tuku ke liʻaki ʻe he angahalá hono halá, mo e tangata taʻe māʻoniʻoní ʻene ngaahi mahaló: pea tuku ke ne foki ki [he ʻEikí], pea te Ne ʻaloʻofa kiate Ia; pea ki hotau ʻOtuá, he te Ne fakamolemole ʻo lahi ʻaupito” [ʻĪsaia 55:7]. Pea mei he Tohi ʻa Molomoná:

“Pea ʻikai ia ko ia pē, kae tui foki ʻoku totonu ke mou faka-tomala mei hoʻomou ngaahi angahalá pea liʻaki ia, ʻo fakavaivaiʻi ʻakimoutolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá; pea kole ʻi he loto fakamoʻomoʻo-ni ke ne fakamolemoleʻi ʻa kimoutolu; pea ko ʻeni, kapau ʻoku mou tui ki he ngaahi meʻá ni kotoa pē, tokanga ke mou fai ia” [Mōsaia 4:10].

Tolú, ko hono Papitaiso ki he fakamolemole ʻo e angahalá, ʻa ʻetau ngaahi maumau fono fakatāutahá, ʻa ia, ʻi he founga ko ʻeni kuo ʻomi ʻi he ʻaloʻofa fakalangí, ʻoku fakamolemoleʻi ai ki-nautolu koeʻuhí ko e fakaleleí. Tau fakaʻaongaʻi muʻa e ngaahi lea ʻa Paulá: “Pea ko ia kuo tau tanu fakataha mo ia ʻi he papitaiso ki he maté: koeʻuhí ke hangē hono fokotuʻu ʻa Kalaisi meí he maté ʻe he [nāunau] ʻo e Tamaí, ke pehē foki ʻa ʻetau felakaʻi ʻi he moʻui foʻoú. He kapau kuo tau tō fakataha mo ia ʻi he tatau ʻo ʻene pekiá, te tau ʻi he tatau foki ʻo ʻene toetuʻú” [Loma 6:4–5].

Hokó, ko hono maʻu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he hilifaki ʻo e nima ʻo kinautolu kuo nau ʻosi maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní, pea kuo ʻosi fakamafaiʻi totonu, mo fakanofo, pea mo foaki ki ai ʻa e mālohi ke nau fakahoko ʻa e tāpuakí ni: He naʻe peheni ʻa e malanga ʻa Pita ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosí:

“Fakatomala, pea mou taki taha papitaiso ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ke fakamolemole ai ʻa e angahalá, pea te mou maʻu mo e foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. He ko e talaʻofa ʻeni kiate kimou-tolu, mo hoʻomou fānaú, pea mo kinautolu kotoa pē ʻoku ma-maʻó, ʻa ia kotoa pē ʻe ui ʻe he ʻEiki ko hotau ʻOtuá” [Ngāue 2:38–39].

Ko e talateu ʻeni pe ko e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e Ongoongolelei taʻengata mo taʻeliliu ʻa hotau ʻEiki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku tatau pea naʻe tatau ai pē ki he tangatá kotoa, ʻi he ngaahi puleʻangá, he kuonga kotoa pē, ʻi ha taimi pea mo ha feituʻu pē ʻe akoʻi ai ʻe he mafai ʻo e langí. Ko ia ʻoku tau lau ai ʻo pehē: Pea ko ia naʻe kamata ke “malangaʻaki … talu mei he kamataʻangá, ko e fakahā ia ʻe he kau ʻāngelo māʻoniʻoni naʻe fekauʻi atu mei he ʻao ʻo e ʻʻOtuá, pea mo hono leʻo ʻOʻoná, pea mo e foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Pea ko ia naʻe fakapapauʻi kia ʻĀtama ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻaki ʻa e ngaahi [ouau] toputapu, pea naʻe malangaʻaki ʻa e Ongoongoleleí, pea naʻe ʻoatu ʻa e tuʻutuʻuni ke ʻi ai ia ʻi māmani, ʻo aʻu ki hono ngataʻangá” [Vakai, Mōsese 5:58–59].10

ʻOku tau maʻu ʻa e sākalamēnití ko e fakamanatu ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e ngaahi feilaulau ne fakahoko talu mei he ngaahi ʻaho ʻo ʻĀtamá …, ko ha [fakataipe] ia ʻo e feilaulau fakalelei maʻongoʻonga naʻe ʻamanaki ke Ne fakahoko ʻi Haʻane feilaulauʻi Iá. Naʻe lahi ʻa e ngaahi faʻahinga, mo e ngaahi fakafōtunga, pea mo e ngaahi fakataipe ʻoku hoko ai ia ko e faʻifaʻitakiʻanga—ko e kakano, pea mo hono fakahoko moʻoni ʻo e ngaahi feilaulau lahi kehe ne fakahoko talu mei he kamataʻangá. …

Ka ki muʻa pea toki hoko hono momoi hake ʻo Ia, ke hoko ko e feilaulau fakalelei maʻongoʻongá, pea ʻi he hili ʻEne fakakakato ʻa e fonó mo ʻai ke ongoongolelei, pea mo fakahoko mai ʻa e Ongoongoleleí, Ne fakataha mo ʻEne kau ākongá … ke maʻu ʻa e ʻOhomohé ʻo e Laka Atú. Naʻá ne toki fakahā ai kiate kinautolu, “Kuó u holi … lahi ke tau kai mo kimoutolu ʻa e feilaulau ʻo e Laka-atú, ʻi he teʻeki ai [ke] u maté” [Luke 22:15]. Ke kai mo kimoutolu ʻa e hā? ʻA e Laka- atú. Ke kai ʻa e hā mo kimoutolú? ʻA e Sākalamēniti ʻo e ʻOhomohe ʻa e ʻEikí. …ʻOku fakaʻelito ʻa e ongo ouaú ni ʻiate Ia, he ko Ia ʻa e sino hā mai ʻo e ongo ouaú ni, ko e Taha ia ne teuʻi ki muʻa ʻi he teʻeki fakatupu ʻa e māmaní, pea kikiteʻi ʻe he kau tangata ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi kuonga kotoa pē ki muʻá; pea pehē ʻi he ngaahi fakamatala ʻo e ngaahi feilaulau ne fai ʻe he kau tamaioʻeiki kotoa ʻa e ʻEikí, talu mei he hinga ʻa ʻĀtamá ʻo aʻu mai ki he taimi ko iá; pea ko e [ngaahi feilaulau] kehekehe kotoa pē ne fai talu mei ai, naʻe tuhu mai ki Ai, ʻa ia naʻá Ne ngaohi kotoa kinautolú pea mo Ia ʻoku fakatefito kotoa ki Aí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko Ia naʻá Ne ʻomai ʻa e fono haohaoá, ʻo ne foaki Ia tā tuʻo taha koeʻuhí ko e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ko ha fakalelei taʻe fakangatangata, pea tuʻunga ʻi Heʻene feilaulaú, ne fakakakato ai ʻa e meʻa ne palani ʻe he Fungani Māfimafí ki muʻa ʻi he heʻeki ai ʻa e māmaní, ʻa ia ne hoko pē ʻa e toto ʻo e fanga pulú, mo e fanga kosí, mo e fanga lamí ko hano ʻata peé.

Tuʻunga ʻi he meʻa ne ʻamanaki ke hoko vavé, naʻá ne fokotuʻu leva ʻa e sākalamēniti ʻo e ʻohomohe ʻa e ʻEikí ko e fakamanatu ʻo e ngāue fungani ko ʻeni ʻo e huhuʻí. Pea ʻi heʻenau ʻi he tēpilé, “[Naʻe] toʻo ʻe Ia ʻa e maá, ʻo ne fakafetaʻi, mo tofitofi ia, ʻo ne ʻatu kiate kinautolu, ʻo pehē, Ko hoku sinó ʻeni ʻa ia kuo foaki koeʻuhí ko kimoutolu: fai ʻeni ʻi he fakamanatu kiate au;” [Luke 22:19] hili iá, “Peá ne toʻo ʻa e ipú, inu ʻo fakafetaʻi, pea ʻatu kiate kinautolu, mo ne pehē, Mou inu ai kotoa; he ko Hoku toto ʻeni ʻo e fuakava foʻoú, ʻa ia ʻoku lilingi ke fakamolemole ai ʻa e anga-hala ʻa e tokolahi” [Mātiu 26:27–28]. …

Talu mei he kamataʻanga ʻo e māmaní ʻo aʻu mai ki he kuonga ne kamata ai ʻa e Laka-atú, ne fakahoko pē ʻa e ngaahi feilaulaú ko ha fakamanatu pe fakataipe ʻo e feilaulauʻi ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; pea talu mei he kuonga ʻo e Laka-atú ʻo aʻu mai ki he kuonga ne hāʻele mai ai ʻo foaki Iá, ne tauhi maʻu ʻa e ngaahi feilaulaú ni mo hono ngaahi fakafōtungá pea mo honau ngaahi foungá ʻe he kau Palōfitá mo e kau Pēteliaké; ʻo fakatatau mo e fekau ne fai ʻe Mōsese pea mo e kau muimui kehe ʻo e ʻEikí. Naʻe ʻikai ngata ʻi Heʻene fakahoko tonu ʻe Ia ʻa e fiemaʻu ko ʻení, pea mo tauhi ʻa e Laka-atú ʻo hangē ko e niʻihi kehé; ka ko kitautolu ʻeni, ʻi he hili hono fakahoko ʻo e feilaulau maʻongoʻongá, ʻoku tau maʻu ʻa e Sākalamēniti ʻo e ʻOhomohe ʻa e ʻEikí ko e fakamanatu ki ai. ʻOku hoko ai ʻa e meʻá ni ko e fehokotakiʻanga lelei ʻi he kuo hilí mo e kahaʻú; kuó Ne fakakakato ʻa e fonó, feau mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e fakamaau totonú, mo talangofua ki he ngaahi fiemaʻu ʻa ʻEne Tamai Fakalangí.11

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó mo Hono Aleaʻí

  • Ko e hā ne lava ʻo fakakakato ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻoatu ai ʻe he tokāteline ʻo e toetuʻú ha fakafiemālie kiate koe?

  • Ko e hā ha founga kuo tokoniʻi ai koe ʻe he Fakaleleí? ʻOku fēfē ʻa ʻene tokoni ke ke ʻilo ʻoku lava ʻo “mahino kakato” ki he Fakamoʻuí “ ʻa e loloto, mo e mālohi ʻo [hoʻo] ngaahi mamahí mo hoʻo ngaahi faingataʻaʻiá?” Ko e hā ha meʻa kuo hoko kiate koe kuó ne fakamālohia hoʻo fakamoʻoni ki he Fakaleleí?

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke te hoko ko e foha pe ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻi he “ohi?” (Vakai foki, Mōsaia 5:1–9, 15; T&F 25:1).

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu meiate kitautolu ka tau lava ʻo maʻu ʻa e “ngaahi tāpuaki, ngaahi faingamālie, ngaahi mālohi pea mo e hakeakiʻi maʻongoʻonga” ko ia kuo fakafaingamālieʻi mai ʻe he Fakaleleí? (Vakai foki, Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:3–4).

  • Ko e hā ʻene fekauʻaki ʻa e sākalamēnití mo e Fakaleleí?

Ngaahi potu folofola fekauʻaki mo iá:Mātiu 26:26–28; Mōsaia 15:22–25; ʻAlamā 34:13–15; 3 Nīfai 18:1–12; Molonai 10:32–33; Mōsese 5:4–8

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. The Mediation and Atonement (1882), 170.

  2. Deseret News (Fakauike), 4 Māʻasi 1863, 282.

  3. B. H. Roberts, The Life of John Taylor (1963), 398.

  4. The Mediation and Atonement, 177–78.

  5. The Gospel Kingdom, sel. G. Homer Durham (1943), 23–24.

  6. The Mediation and Atonement, 187.

  7. The Mediation and Atonement, 179–80.

  8. The Mediation and Atonement, 148–49; ne fakaleleiʻi ʻa e fakapalakalafí.

  9. The Gospel Kingdom, 120.

  10. The Mediation and Atonement, 180–83.

  11. The Mediation and Atonement, 124–27.

ʻĪmisi
Jesus Christ

“ ʻI hono ikunaʻi ia ʻe Kalaisí, kuó ne fakafaingofuaʻi ai, mo tuku ia ki he mālohi ʻo e kau tui kiate Iá, ke nau ikunaʻi mo ia foki.”