Sik’ li ru chi us

Ex was wiitz’in, nawaj anajwan xwotzb’al junjunq li na’leb’ chirix xsik’b’al ru qab’e.

Naq laa’in jun li saaj abogado sa’ li tenamit San Francisco, nintrab’ajik choq’ re li compania li naxb’aanu li caricatura sa’ television, laj Carlitos Brown.¹ kiwulak chiwu li caricatura a’an—Peanuts, xk’ab’a’ sa’ Ingles, wankeb’ wi’ li personaje jo’ laj Carlitos Brown, li xLucy, Snoopy, ut xkomoneb’ chik.

Jun reheb’ li comica li mas nawulak chiwu kixk’ut lix equipo laj Carlitos naq yookeb’ chi b’atzunk li beisbol. Aajel ru li partido, ut ok re li pelota chixsak’b’al li xLucy. Wi ta li xLucy naxchap li pelota lix equipo tixb’aanu raj ganar. Wi b’an naxt’an, li equipo jun chik tixb’aanu ganar.

Chixjunil li equipo ke’xsut rix li xLucy naq yoo chi nach’ok li pelota. Li xLucy yoo chixyeeb’al “wi tinchap li pelota, laa’inaq li heroe; wi b’an ink’a’, laa’inaq raj li ch’ina tz’i’.”

Xwulak li pelota, ut naq lix equipo yoo chirlb’al, li xLucy kixt’an li pelota. Laj Carlitos kixtz’eq lix guante chi ch’och’ sa’ xjosq’il. Toja’ naq li xLucy kirileb’ lix komon, ut kixye, “chan ta wi’ ru teek’oxla naq taaruuq tinchap li pelota naq yookin chixk’oxlankil xchaq’rab’il li qatenamit?”

K’iila sut li comica naxk’ut li xLucy chixt’anb’al li pelota, ut junelik na’aatinak li xLucy re xkolb’al rib’. ² Chixjunil li aatin naxye li xLucy ink’a’ naxye li yaal; yal na’aatinak re xkolb’al rib’ xb’aan naq naxt’an li pelota.

Sa’ lix k’anjel li Awa’b’ej Tomas S. Monson, k’iila sut naxk’ut naq li b’e naqasik’ ru tixye b’ar toowulaq.³ Chi jo’kan ajwi’ laa’in tink’e qana’leb’ anajwan re taqakanab’ xkolb’al qib’ wi ta ink’a’ xqasik’ ru li tiikilal, ut mas wi’ chik naq yooko chixyeeb’al ma taqataaqe li Jesukristo. Sa’ Isaias naxk’ut naq tento “xtz’eqtaanankil li ink’a’ us ut xsikb’al ru li us.”⁴

Ninpaab’ naq aajel wi’chik ru sa’ qakutankil anajwan, naq laj Satanas yoo chireek’asinkileb’ li winq sa’ li ak’ ut muqmuukil na’leb’, naq taqasik’ ru qab’e chi us, chi junajinb’il ru rik’in li na’leb’ naqaye naq naqapaab’. Aajel ru naq taqaq’axtesi qib’ chi junajwa choq’ reheb’ li taqlahom ut naq taqapaab’ chi kaw li santil sumwank. Q’axal xiwajel wi’chik wi too’aatinaq yal re xkolb’al qib’ toj reetal naq ink’a’ taqab’aanu li qatiq’ib’ankil sa’ santil ochoch, li xik sa’ mission, ut li sumlaak sa’ santil ochoch. Nim li rahilal wi naqaye naq naqapaab’ li na’leb’ a’in, a’b’an ink’a’ naqab’aanu wulaj wulaj li k’a’ru na’ajman re tootawoq re.⁵

Wankeb’ li saaj Kristian li neke’xye naq te’raj sumlaak sa’ li santil ochoch, a’b’an ink’a’ neke’b’eek rik’in ani xk’ulub’eb’ chi ok aran. Wankeb’ ajwi’ li ma’ani aj-ik’in nekeb’eek— maajun! Ex winq li moko sumsuukex ta, wi texb’ayq sa’ lee yu’am naru texk’ayq sa’ li wankex wi’. Tento raj b’an naq ink’a’ texhilanq aran! K’ehomaq eerib’ chi anchal eech’ol⁶ chixb’aanunkil li k’a’aq re ru sa’ musiq’ejil ut sa’ komonil li naxk’am rib’ rik’in lee rajom chi sumlaak sa’ li santil ochoch.

Wankeb’ li neke’b’ay chi sumlaak toj te’xchoy li tzolok ut ak wan xtrab’aaj. Us ta li ruchich’och’ naxk’uulub’a chi jo’kan, li na’leb’ a’an ink’a’ naxk’ut li paab’aal chi moko naxk’am rib’ rik’in raatineb’ li profeet malaj li chaab’il tzol’leb’.

Xinnaw ru jun li saaj winq. Naraj xik sa’ mision, sa’ Universidad, naraj sumlaak sa’ santil ochoch, ut xk’iresinkil xjunkab’al sa’ paab’aal ut sahil ch’oolejil. Xinsaho’ rik’in li rajom a’an. A’b’an xink’e reetal naq li k’a’ru naxb’aanu anajwan ink’a’ naxk’am rib’ rik’in li k’a’ru toj taaraj. Xweek’a’ naq chi yaal naraj xik sa’ mision ut ink’a’ naxb’aanu li nimla q’etok li tixram raj chixb’aanunkil, a’b’anan lix b’aanuhom wulaj wulaj ink’a’ yoo chixkawresinkil choq’ re li ch’a’ajkilal toj tixk’ul aran sa’ tz’ejwalej, sa’ xch’ool, sa’ xkomonil, sa’ xk’a’uxl, ut sa’ xmusiq’.⁷ Toj maji’ naxtzol k’anjelak chi kaw. Ink’a’ naxk’e xch’ool sa’ escuela chi moko seminario. Naxik sa’ iglees, a’b’an moko rilom ta lix Hu laj Mormon. Naab’al xhoonal yoo chixnumsinkil sa’ videojuego ut li facebook. Sa’ xch’ool a’an naq tz’aqalaq raj wi yal taawulaq sa’ li mision. Ex saj winq, q’axtesihomaq wi’chik eerib’ re xb’eresinkil eerib’ sa’ tiikilal ut re xkawresinkil eerib’ chi us re naq texwanq choq’ xtaql li Qaawa’ ut qaKolonel, li Jesukristo.

Moko wan ta lin k’a’uxl k’a’ajwi’ chirix lix nimaleb’ ru qab’e li naqasik’, nink’oxla b’an ajwi’ li wan yal sa’ xyi—b’ar wi’ wulaj wulaj nokok’anjelak ut naqanumsi xk’iihal qahoonal. Sa’ li na’ajej a’in, tento taqab’is chixjunil li k’a’aq re ru sa’ xchaab’ilal li na’leb’. Aajel ru xkanab’ankil li aatin li naqaye yal re xkolb’al qib’.

Qilaq chanru naqoksi li internet. Aran na’ajman li b’isok sa’ xchaab’ilal li na’leb’. Naru roksinkil re xk’utb’al li evangelio, re xtenq’ankileb’ xk’anjel li tijonelil, re xtawb’aleb’ qaxe’ toonal re te’xk’ul xk’anjel li santil ochoch, ut naab’al chik. Nim li us li naru xb’aanunkil. Naqanaw naq naru ajwi’ xnumsinkil li k’a’ru ink’a’ us, jo’ chanru li pornografia, li aatinak sa’ xik’ ilok, ut sa’ jo’maajo’il. ⁸ Naxk’uula ajwi’ xna’aj li jo’maajo’il na’leb’. Chan laj Randall L. Ridd sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ xnume’, “naru texchape’q sa’ jo’maajo’il na’leb’ li naxsuti rib’ ut naxsach lee hoonal ut naxkub’si lee wankilal chi chaab’ilo’k.” ⁹

Moko ka’aj ta wi’ sa’ li internet taqataw li k’a’ru nokoxjalb’ehi rik’in li tiikilal; naqataw yalaq b’ar. Nokohe’xtoch chiqajunilo. Wanko sa’ jun ruchich’ich’ li wan chi choq’inb’il.¹⁰ Sutsuuko rik’in xjalam-uuch li b’aatzunk ut lix yu’ameb’ ani neke’wan sa’ maak. Nak’utman a’in sa’eb’ li jalam-uuch jo’ li wankeb’ wi’ xk’iihal li tenamit.

Laj Elder David  A. Bednar xq’useb’ li komon naq te’wanq sa’ li yaal naq neke’roski li ulul ch’iich’. ¹¹ Jun aj k’amol b’e sa’ li chaab’il na’leb’ejil, laj Arthur C. Brooks, kixye ajwi’ a’in. Xye naq laa’o naqapuktesi sa’ ch’iich’ lix jalam-uuch li k’a’ru chaab’il sa’ qayu’am, a’ut ink’a’ naqak’ut li k’a’ru ch’a’aj. Naqak’utb’esi yal jun raqal qayu’am—ut naru naqanimob’resi qib’ sa’ b’alaq’il. Naqawotz’ li yu’am a’in, toja’ naq naqak’uleb’ xb’alaq’il yu’am li qa’amiiw sa’ ch’iich’.” Chan laj Brooks, “Ma ink’a’ ta b’i’ teerahob’tesi eech’ool sa’ xnumsinkil junaq lee hoonal sa’ xb’aanunkil aawib’ jo’ chanchan naq sa anchal aach’ool, ut jun chik li hoonal sa’ rilb’al naq anchal saheb’ wi’chik xch’ool jalan chawu laa’at?”¹²

Wan naq anchal yooko chi chape’k sa’ li jo’maajo’il na’leb’, li choqink li maak’a’ xyaalal, ut li weech’ok. Wi taqakub’si xkawil lix yaab’ ut taqatz’il rix k’a’ru wan chi sa’, yal b’ab’ayaq li toxtenq’a sa’ xsikb’al li k’a’ru naqaj sa’ li junelik q’e kutan. Chaab’il xna’leb’ li yuwa’b’ej li naxsume xkok’aleb’ naq neke’xpatz’ ma te’ruuq chi tz’aqonk sa’ li b’atzunk a’in, ut naxye reheb’ “ma taatenq’anq eere chi chaab’ilo’k?”

Naq naqakol qib’ sa’ xsik’b’al li ink’a’ us, ma nim malaj ka’ch’in, chi jalb’ehinb’il rik’in li evangelio, naqasach li osob’tesink ut li kolb’a-ib’ li aajel ru choq’ qe, ut nokochape’ sa’ maak malaj ut naqasach qab’e.

K’a’jo’ lin k’a’uxl chirix li jo’maajo’il na’leb’¹³ ut xtaaqenkil chixjunil li k’a’ru ak’. Sa’ li Iglees naqa’oxloq’i yalaq pay chi tzolok ut na’leb’ejil li tz’aqal yaal. A’b’anan wi jachb’il ru li tzolok, li na’leb’ej, ut li k’aytesinb’ilo wi’ rik’in xna’leb’ li Dios choq’ re li sahil ch’oolejil, ut rik’in xk’anjel li Jesukristo, nachal xsachikeb’ li tenamit. ¹⁴ Sa’ qakutankil anajwan, us ta nimla chaab’ilo’k ak ki’ux sa’ li tzolok ut sa’ li k’anjelab’aal, wankeb’ li oxloq’inb’il na’leb’ li ak xe’oso’, ut li sahil ch’oolejil ak xkub’e.

Naq ke’xb’oq li Apostol laj Pablo chi aatinak sa’ li Tzuul Marte sa’ Atenas, kixtaw aran xkomon li b’alaq’il na’leb’ ut roso’jik li chaab’il na’leb’. ¹⁵ Sa’ Hechos naqil li aatin li naxye: “Chixjunileb’ laj Atenas maak’a’ k’a’aq re ru naxik wi’ xch’ooleb’, ka’aj b’an wi’ chirix xyeeb’al malaj rab’inkil yalaq k’a’ru chi ak’ na’leb’.”¹⁶ Li raatin laj Pablo kixye resil lix Waklijik chi yo’yo li Jesukristo. Naq li kristian ke’xk’e reetal naq a’an li paab’ank yoo chi aatinak wi’, ke’reetz’u; ut jalaneb’ chik ke’xkanab’ xk’eeb’al reetal, ut ke’xye, “Toj sa’ jun sut chik tatqab’ihaq chi aatinak chirix a’an.”¹⁷ Laj Pablo ki’el Atenas chi maak’a’ k’a’ru ki’usaak wi’. Laj Dean Frederic Farrar kixye: “Maajun iglees kixxaqab’ sa’ Atenas, maajun li hu kixtz’iib’a reheb’ laj Atenas, ut sa’ Atenas maajo’q’e chik kixk’e li roq’.” ¹⁸

Ninpaab’ naq li raatin laj Elder Dallin H. Oaks chirix “li k’a’ru us, li k’a’ru chaab’il wi’chik, ut li k’a’ru q’axal chaab’il” nokoxtenq’a chixtz’ilb’al rix li b’e taqasik’. ¹⁹ Wan naab’al li maak’a’ xmaa’usilal xjunes rib’, a’b’an wi naxchap chixjunil qahoonal ut nokoxram chiru li k’a’ru q’axal us, aran xiwajelaq chikan.

Na’ajman ajwi’ xtz’ilb’al rix li k’a’ru us, re taqanaw ma ak xoxjalb’ehi ta rik’in li k’a’ru q’axal chaab’il. Jultik we jun li aatinak xink’ul rik’in lin yuwa’ sa’ lin chajomal. A’an ink’a’ naril naq wankeb’ li saaj kristian li yookeb’ chixjayalinkil xnajtil chaq li chaab’il b’e—b’ar wan wi’ li trabajik ut lix tenq’ankileb’ qajunkab’al.

Li tzolok ut li trab’aaj li tinxkawresi chi us, a’an li naxk’ut chiwu lin yuwa’. Kixk’e reetal naq xk’anjelil li escuela toj chirix li clase, jo’ li gobierno re estudiantes, naru tixk’am rib’ rik’in li k’a’ru aajel ru choq’ we sa’eb’ li kutan chalel. Ink’a’ mas k’ojk’o xch’ool rik’in xk’iihal li hoonal xinnumsi rik’ineb’ li deporte, jo’ li baloncesto ut li beisbol. Kixk’ulub’a naq li eek’asink-ib’ naru xkawresinkil li metz’ew ut li k’anjelak sa’ komonil, a’b’an kixye naq maare us raj wi’chik naq yal jun li deporte tinb’aanu, chi ink’a’ naab’al li hoonal. Kiril naq useb’ li deporte, a’b’an maawa’eb’ li q’axal chaab’il choq’ we. Wan xk’a’uxl naq sa’ li deporte, naru xsachb’al li kawresink-ib’ sa’ xk’ab’a’ li nimob’resink-ib’.

Rik’in naq xink’ul chi jo’kan, nawulak chiwu resil li xLucy sa’ beisbol xb’aan naq lin yuwa’ tixk’oxla raj naq tento tintzol lix chaq’rab’il lin tenamit, ut ink’a’ raj tink’oxla ma tinchap ta li pelota. Tinch’olob’ ajwi’ naq li deporte k’a’jo’ nawulak chiru lin na’. Ka’ajwi’ li xik sa’ hospital tixram raj ru chi wulak sa’ junaq lin partido.

Kinye naq tinb’aanu jo’ li naxye lin yuwa’, ut ink’a’ tinb’aanu li deporte sa’ universidad. Toja’ naq li qa-entrenador sa’ escuela xye we naq li entrenador re li Universidad Stanford taaraj aatinak rik’in laj Merlin Olsen. Ink’a’ nekenaw ru laj Merlin chejunilex. A’an jun aj b’atz’unel q’axal chaab’il sa’ lin equipo re futbol americano. Sa’ segundario laj Merlin kisik’e’ xb’aan naab’aleb’ li nimla awa’b’ej re futbol americano sa’ chixjunil li Estados Unidos. Sa’ universidad a’an kixk’ul li trofeo jo’ jun reheb’ aj b’atzunel q’axal chaab’il sa’ chixjunil qatenamit. Laj Merlin kikana jo’ roxil li ke’sik’e’ ru chi b’aatzunk sa’ li Liga Nacional ut kib’atzunk sa’ 14 li nimla partido. Ke’xtz’iib’a xk’ab’a sa’ resileb’ aj b’atz’unel q’axal na’nookeb’ ru sa’ li chihab’ 1982.²⁰

Koo’aatinaq rik’in li entrenador re Stanford sa’ jun li wa’leb’aal sa’ Utah. Chirix naq xink’e li wuq’ re, maajun sut chik na’ilok we. Na’aatinak rik’in laj Merlin a’b’an moko wik’in ta laa’in. Sa’ xraqik li aatinak, xb’een sut kinril a’b’an ak kisach sa’ xch’ool lin k’ab’a’. Kixye re laj Merlin, “wi tatxik qik’in sa’ Stanford ut taawaj taak’am chawix laa wamiiw, tz’aqal wankeb’ lix calificaciones ut truuq raj taayiib’amanq xna’aj.” Aran kinnaw chi us naq tento raj tinb’aanu li naxye we lin yuwa’.

Ink’a’ tinwaj anajwan xkub’sinkil eech’ool chirixeb’ li deporte malaj roksinkil li internet, chi moko k’a’aq chik re ru li nekexsaho’ wi’. A’an li k’a’ru naraj xb’aanunkil chi b’isb’il, ut rik’in xchaab’ilal li na’leb’. Wi oksinb’il chi us, naxchaab’ilob’resi qayu’am.

A’b’anan, nink’e eech’ool, chejunilex, naq tetz’il rix lee jayalihom ut naq teeyal eeq’e chixkaytesinkil eerib’ chi us. Li k’a’ru naqab’aanu wulaj wulaj chixk’am raj rib’ rik’in li k’a’ru yooko chixjayalinkil. Tento taqakanab’ xkolb’al qib’ wi nokopalto’. Aajel wi’chik ru xsik’b’al k’a’ru naxk’am rib’ rik’in li qasumwank re took’anjelaq chiru li Jesukristo.²¹ Maajo’q’e raj taqat’an junaq li “pelota” jo’ a’an.

Wan li yu’am a’in re xkawresinkil qib’ chixk’ulb’al li Dios.²² Sa qach’ool ut Naqa’oxloq’i li se’ek, ut naqak’e xloq’al xnumsinkil li hoonal rik’ineb’ li qakomon. A’b’anan tento taqak’e reetal naq wan xtiikilal li qajom li tento taarub’ela chanru naqasik’ ru chixjunil lix b’ehil qayu’am. Xjalb’ehinkil ut xkolb’al qib’ re naq ink’a’ too’usaaq, ra naxk’e, a’ut wi naxkub’si li paab’aal chirix li Jesukristo ut lix Iglees, raaxik’ tz’aqal a’an.

Nintz’aama naq jo’ jun ch’uut re li tijonelil, li qab’aanuhom tixk’im rib’ rik’in li ajom teneb’anb’il sa’ xb’eeneb’ li ani wankeb’ sa’ xk’anjel li Qaawa’. Chiqak’e reetal naq li wank chi “kaw qach’ool rik’in li yaal ch’lolob’anb’il chirix li Jesus,” a’an li yalok-ix li naxjach ru li choxahil awa’b’ejihom rik’in li terrestil.²³ Taqaj tootawe’q wan wi’ li choxahil sa’ li jache’k-u a’an. Jo’ jun lix Apostol, chi anchal inch’ool ninch’olob’ xyaalal lix tojb’al rix li maak ut lix diosilal li Jesukristo, laj Kolol qe. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.