B’ar nakab’eresi laa wilob’aal?

“B’ar nakab’eresi laa wilob’aal?”. Li Awa’b’ej Boyd K. Packer kixk’e chi sachk inch’ool rik’in li patz’om a’in naq yooko chi xik sa’ lin b’eenil k’anjel jo’ ak’ Setenta. Kisach inch’ool naq moko wan ta wik’in chixsumenkil chi us. “Jun Setenta”, yoo chixyeeb’al, “ink’a’ na’ok jo’ ruuchil li tenamit chiru li profeet, a’an na’ok b’an ruuchil li profeet chiru li tenamit. Misachq sa’ laa ch’ool b’ar nakab’eresi laa wilob’aal!”. K’a’jo’ xnimal ru li na’leb’ xintzol chaq.

Xyalb’al qaq’e chixsahob’resinkil xch’ooleb’ li winq xb’een wa chiru li Dios a’an xb’alq’usinkil li xtusulal li xb’een ut xkab’ chi ninqi chaq’rab’.(chi’ilmanq Mateo 22:37–39). A’an xsachb’al sa’ qach’ool b’ar wi’ yooko chixb’eresinkil li qilob’aal. A’b’anan, chiqajunilo xqab’aanu li sachk a’an xb’aan naq naqaxuwa ru li winq. Sa’ lix hu laj Isaias li Qaawa’ naxye qe, “Meexuwa li ch’iilaak xb’aaneb’ li winq” (Laj Isaias 51:7; chi’ilmanq ajwi’ 2 Nefi 8:7). Sa’ lix matk’ laj Lehi, li xiw a’an kichal xb’aan li ru’uj ruq’ re eetz’unk li neke’xk’ut chaq sa’ li kab’l nim ut paapo xsa’, jo’kan naq naab’aleb’ ke’sach xch’ool b’ar wi’ te’xb’eresi li rilob’aal ut ke’xkanab’ li che’ “xb’aan naq ke’xutaanak” (chi’ilmanq 1 Nefi 8:25–28).

Lix k’oxlahom li tenamit naxyal xq’e junaq chixjalb’al xk’a’uxl, maare b’an lix b’aanuhom, rik’in naq naxke’ chi xutaanak xyeeb’al naq xrahob’tesin re junaq. Naqasik’ li wank sa’ xyaalalil rik’ineb’ li nokoxk’ut rik’in ru’uj li ruq’, a’b’an naq li xiw chiruheb’ li winq nokoxtoch’ xk’eeb’al choq’ tiik ch’oolej li maak, a’an naxjal rib’ sa’ jun “ra’al” jo’ chanru naxye sa’ li hu Proverbios (chi’ilmanq Proverbios 29:25). Rik’in seeb’al ch’oolej, li ra’al naru toxk’e chixtoq’ob’al ru, ut ajwi’ chi k’ulub’ank re k’a’ruhaq li ink’a’ us chiru li Dios. Choq’ reheb’ li q’un lix paab’aal, a’in taaruuq taawulaq chi wank jo’ jun nimla tichk’ob’aal. Jo’ jun eetalil, wankeb’ junjunq aj saaj misioneer neke’xk’am li xiw chiruheb’ li winq naq neke’b’oqe’ sa’ li mision ut ink’a’ neke’aatinak rik’in li awa’b’ej re li mision chirix li maausilal naxb’aanu rochb’een xb’aan naq ink’a’ neke’raj xk’eeb’al xjosq’il li rochb’een li ink’a’ yoo chi paab’ank. Li tiikil ru xsik’om li qach’ool xb’aamuman rik’in jultikankil lix yaalalil xtusulal li xb’een ut xkab’ chi ninqi chaq’rab’ (chi’ilmanq Mateo 22:37–38). Naq eb’ li sachsookeb’ xna’leb’ aj misioneer neke’xtaw ru naq teneb’anb’ileb’ chiru li Dios ut ink’a’ chiru li rochb’een, tento raj te’xtaw li xkawileb’ xch’ool chi rilb’al b’ar wan li yaal.

Sa’ lix saajil naq wiib’ xka’k’aal xchihab’, laj Jose Smith ajwi’ kixsach xch’ool chirix b’ar naxb’eresi li rilob’aal naq naab’al sut kixxpatz’ re li Qaawa’ wi laj Martin Harris taaruuq tixto’ni li 116 chi perel hu tz’iib’anb’il. Maare laj Jose kiraj xk’utb’al lix b’antioxihom chiru laj Martin xb’aan lix tenq’. Naqanaw naq laj Jose q’axal nim x’anchalil xch’ool naq jalaneb’ aj yehol nawom te’xxaqliuq chixk’atq chiruheb’ li rahil b’alaq’il ut tik’ti’ neke’xye chaq chirix.

Yalaq k’a’ruhaq li kinume’ sa’ xch’ool laj Jose, malaj jwal tiikob’resinb’il ru li nak’utun, li Qaawa’ moko xtiikob’resi ta ru ut kaw naq kixch’iila: “…k’a’jo’ naq kok’ aj xsa’ kaq’et … us ta eb’ li winq neke’xk’e chi yal jo’maajo’ li na’leb’ k’eeb’il xb’aan li Dios, ut xik’ neke’ril li raatin” (Tz. ut S. 3:6–7; tz’iib’anb’il chi salso). Li k’a’ur kixk’ul sa’ hoonal a’in kixtenq’a laj Jose xjultikankil junelik b’ar naxb’eresi li rilob’aal.

Naq naqaj xsik’b’al chi kanaak chi us chiruheb’ li winq, moko naqil ta naq yooko chi kanaak rik’in li ink’a’ us chiru li Dios. Xk’oxlankil naq naru xsaho’b’resinkil xch’ool li Dios ut jo’kan ajwi’ xk’eeb’al choq’ tiik xch’ooleb’ li winq li ink’a’ yookeb’ chi paab’ank, a’an moko naraj ta xyeeb’al naq ink’a’ nakatxik sa’ junpak’al malaj sa’ li jun chik, a’an b’an wiib’ xsutil, malaj wanko sa’ ka’pak’al-u malaj xyalb’al “k’anjelak chiru wiib’ aj eechal re” (Mateo 6:24; 3 Nefi 13:24).

Relik chi yaal na’ajman xkawil qach’ool chixkawresinkil qib’ chixk’ulb’aleb’ li xuwajel, a’b’an lix yaalil k’utum lix kawil qach’ool a’an li numtaak sa’ xb’eeb lix xiw li winq. Jo’ jun eetalil, lix tij laj Daniel kixtenq’a chixkawresinkil rib’ chixk’ulb’aleb’ li kaqkojl, a’b’an li xyaalil xkawil xch’ool kiwan naq kixnima rib’ chiru li rey aj Dario (chi’ilmanq Daniel  6). Li paay chi kawil ch’oolej a’ub, a’an jun maatan re li Musiq’ej k’eeb’il reheb’ li neke’xxuwa li Dios ut xe’xb’aanu lix tij. Eb’ li tij re li ixqi rey li xEster kixk’e ajwi’ xkawil xch’ool chi xaqliik chiru lix b’eelom, li rey aj Asuero, xnawb’al naq naxkanab’ rib’ chixsachb’al lix yu’am naq kixb’aanu (chi’ilmanq  Ester 4:8–16).

Li kawil ch’oolej moko k’a’aj ta wi’ jun reheb’ lix toonal li saq ruhil na’leb’, a’an b’an jo’ kixk’ut laj C. S. Lewis: “ …li kaw ch’oolej a’an… jo’ naxk’ut rib’ chiru chixjunil li saq ruhil na’leb’ re yalok-ix… laj Pilato wan ruxtaan a’b’an xkanab’ xb’aanunkil naq kiril li xuwajel”¹. Li rey aj Herodes tawasinb’il ru naq ke’xpatz’ re xch’otb’al li xjolom laj Jwan aj Kub’sihom Ha’, a’b’an a’an naraj naq sa te’ril “eb’ li rula’ li wankeb’ rik’in chiru li meex” (Mateo 14:9). Li rey aj Noe ok raj re chirach’ab’ankil laj Abinadi, a’b’anan eb’ laj tij ke’ok chixjitb’al, jo’kan naq kixmajela xkawilal (chi’ilmanq Mosiah 17:11–12). Li rey aj Saul ink’a’ kixpaab’ li raatin li Qaawa’ naq kixk’uula li k’a’ru terto xtz’aq kixtaw sa’ li nimla pleet “xb’aan naq [xxuwak] chiru li tenamit ut [xb’aanu] li ke’xye re” (1 Samuel 15:24). Re xch’anab’ankil laj po’resinb’il xch’ool aj Israel chiru li roq Tzul Sinai, laj Aaron kixyiib’ jun li wakax oor, ut kisach sa’ xch’ool b’ar tixb’eresi li rilob’aal (chi’ilmanq Exodo 32). Naab’aleb’ sa’ xyanqeb’ li xb’eenil li tenamit “ke’xpaab’ [li Qaawa’]; ab’anan eb’ a’an ink’a’ neke’xye chi kutankil xb’aaneb’ laj Pariseey re naq ink’a’ te’isiiq sa’ li ch’utleb’aal kab’l. Xb’aan naq a’ chik li loq’al li neke’xk’e eb’ li tenamit ke’xra chiru li loq’al nachalk rik’in li Dios” (Jwan 12:42–43). Eb’ li loq’laj hu nujob’resinb’il rik’in li eetalil a’an.

Ut anajwan ab’ihomaq li junjunq chi musiq’anb’il eetalil:

• Sa’ xb’eenil, Laj Mormon: “K’e reetal, nin’aatinak rik’in xkawil inch’ool, chi k’eeb’il inwankil xb’aan li Dios, ut moko ninxuwa ta li taaruuq tixb’aanu li winq; xb’aan naq li tz’aqal rahok narisi chixjunil li xiw” (Moroni 8:16; tz’iib’anb’il chi salso).

• Laj Nefi: “Jo’kan naq li k’a’ru nawulak chiru li ruchich’och’ ink’a’ nintz’iib’a, a’an b’an li k’a’ru nawulak chiru li Dios, ut chiruheb’ li ani moko re ta li ruchich’och’ ” (1 Nefi 6:5).

• Lix b’eenil aj taqlanel Moroni: “K’ehomaq reetal, laa’in aj Moroni, lix b’eenil aj taqlanel eere. Moko ninsik’ ta li wankilal, ninsik’ b’an xt’anb’al. Moko ninsik’ ta nimob’resiik wu xb’aan li ruchich’och’, lix loq’al b’an inDios ninsik’, ut li ach’ab’aak ut li chaab’ilal re lin tenamit” (Alma 60:36).

Laj Moroni jwal nim xkawil xch’ool naq kijultiko’ re b’ar naxb’eresi li rilob’al naq kiyehe’ chirix: “Wi ta chixjunileb’ li winq wanjenaqeb’, ut ke’wan, ut junelik te’wanq, jo’ chanchan laj Moroni, k’ehomaq reetal, kichiq’man raj chi junajwa tz’aqal lix wankilal xb’alb’a; relik chi yaal, laj tza maajo’q’e raj taawanq xwankil sa’ xb’een xch’ooleb’ li ralal xk’ajoleb’ li winq” (Alma 48:17).

Eb’ li profeet sa’ chixjunil xq’ehil kutan ak xe’wan xkuyb’al li pleet chi ru’uj ruq’ li eetz’unk. K’a’ut? A’ yaal jo’ chanru naxch’olob’eb’ li loq’laj hu, a’an xb’aan “li ani wan xmaak, kaw naq naril li yaal, xb’aan naq naxyok’eb’ toj sa’ xyiheb’ ” (1 Nefi 16:2), malaj jo’ kixye li Awa’b’ej Harold B. Lee: “jun xik’anel xul toch’b’il narupupik!”². Jo’ neke’xk’ut lix b’achb’ach’il, a’an chi yaal, lix maak naq neke’raj xmuqb’al; jo’ rik’in laj Korihor, naq sa’ xraqik kixye xyaalal: “junelik xinnaw naq wan jun li Dios” (Alma 30:52). Laj Korihor seeb’ xch’ool chi b’alanq’ink toj reetal naq kixpaab’ lix tik’ti’ xjunes rib’ (chi’ilmanq Alma 30:53).

Eb’ li xik’ neke’ilok junelik neke’xjiteb’ li profeet naq ink’a’ yookeb’ chi yu’amik sa’ xq’ehil qakutan a’in malaj ink’a’ neke’xkuy b’ayaq li maak. Neke’xyal xq’e xq’unb’esinkil xch’ooleb’ ut jo’kan ajwi’ naq li Iglees tixkub’siheb’ li k’utb’il na’leb’ li Dios toj sa’ xtasalil lix maa’us aj b’aanuhom, li b’arwan, sa’ li raatin laj Elder Neal A. Maxwell, “naxk’am sa’ li qak’ojam ch’oolej, a’b’an ink’a’ sa’ li chaab’ilob’resink³  ut ink’a’ ajwi’ sa’ li jalb’a-k’a’uxlej”. Lix kub’sinkileb’ li k’utb’il na’leb’ li Qaawa’ sa’ xtasalil chanru neke’xb’eresi rib’ li tenamit chi ink’a’ us, a’an li q’etok paab’aal. Naab’aleb’ chi iglees rik’ineb’ laj Nefita, wiib’ cient chihab’ xnumik naq kirula’aniheb’ chaq li Kolonel, ke’ok “chixkub’sinkil li xtasalil” re li tzol’leb’, jo’ naxye laj Elder Holland⁴.

Naq yookex chiraab’inkil li raqal a’in sa’ 4 Nefi, sik’omaq xjuntaq’eetankil rik’in li qakutan: “Ut kik’ulman naq chirix naq numenaq wiib’ cient rik’in lajeeb’ chihab’ ke’wan k’iila iglees sa’ li ch’och’; relik chi yaal, ke’wan k’iila iglees li neke’xye rib’ naq neke’xnaw ru li Kristo, a’b’an ke’xtz’eqtaana xyaalal lix k’ihal lix evangelio, jo’kan naq ke’xk’ul li k’iila paay chi maa’usilal, ut ke’xk’e li k’a’ru loq’ re li ani ramb’il chiru xb’aan naq moko k’ulub’ej ta” (4 Nefi 1:27).

Jo’kan ajwi’ nak’ulman sa’ roso’jikeb’ li kutan! Junjunqeb’ li komon ink’a’ neke’ril naq yookeb’ chi t’ane’k sa’ li ra’al a’in naq neke’xpatz’ naq taak’ulub’anq reheb’ li “na’leb’ kanab’anb’il chaq xb’aaneb’ lix yuwa’ ” (Tz. ut S. 93:39) sa’ lix junkab’al malaj reheb’ li tenamit ut ink’a’ naxk’ulub’a rib’ rik’in lix na’leb’ li Evangelio. Jo’kan ajwi’ jalaneb’ chik, neke’xb’alaq’i rib’ chirib’il rib’ ut sa’ mayejak, neke’tz’aamank malaj neke’elajink naq eb’ li obiisp te’xkub’si li k’utb’il na’leb’ elajinb’il re naq te’xk’ul jun xhuhil li k’ulub’aak re li santil ochoch, eb’ li xhuhil li k’ulub’aak re jun tzoleb’aal malaj reheb’ li misioneer. Moko sa ta wank choq’ obiisp naq wankeb’ sa’ aab’en chi jo’kan. A’b’anan, jo’ li Kolonel, li kixch’ajob’resi li santil ochoch re xkolb’al rix lix santilal (chi’ilmanq Jwan 2:15–16), eb’ li obiisp sa’ li kutan a’in b’oq’b’ileb’ re naq te’xkol rik’in xkawil xch’ool eb’ li k’utb’il na’leb’ re li santil ochoch. A’an li Kolonel li kixye: “ …ut laa’in tink’utb’esi wib’ chiru lin tenamit rik’in uxtaan… wi eb’ lin tenamit te’xpaab’ lin taqlahom, ut ink’a’ te’xtz’ajni li santil kab’l a’in” ( Tz. ut S. 110:7–8 ).

Li Kolonel, li xnimal eetalil chiqu, junelik naril lix Yuwa’. A’an kixraheb’ ut xk’anjelak chiru li ras riitz’in, a’b’an kixye: “Laa’in ink’a’ ninsik’ inloq’al rik’ineb’ li winq” (Jwan 5:41). A’an kiraj naq li aniheb’ naxk’uteb’ te’xtaaqe, a’b’an ink’a’ kixsik’ chaab’ilob’resinkileb’. Naq kixb’aanu jun k’anjel re li tz’aqal rahok, jo’ b’anb’al li yajeb’, li mayej a’an rajlal nak’ulun rik’in li elajihom “Il, maa’ani aj-e chaye a’in” (Mateo 8:4; Markos 7:36; Lukas 5:14; 8:56). Kixb’aanu jo’kan re naq ink’a’ taanumtaaq naq na’no ru li naxb’aanu chaq li kitaaqen re us ta naq kixsik’ xtz’eqtaanankil (chi’ilmanq Mateo 4:24). A’an kixjiteb’ eb’ laj fariseo naq neke’xb’aanu li chaab’ilal yal re xk’utb’aleb’ rib’ chiruheb’ li tenamit (chi’ilmanq Mateo 6:5).

Li Kolonel, li jun ajwi’ chi tz’aqal re ru wanjenaq sa’ li ruchich’och’, maa’ani naxnumta rib’ chiru lix kawil ch’ool. Sa’ lix yu’am, kixxaqab’ rib’ chiruheb’ li neke’xjit, a’b’an maajun wa xq’axtesi rib’ chiru li ru’uj ruq’ li eetz’unk. Yal junes A’an maajun sut xsach chiru b’ar naxb’eresi li rilob’aal: “…xb’aan naq junelik ninb’aanu li nawulak chiru [li Yuwa’b’ej]” (Jwan 8:29; tz’iib’anb’il chi salso) ut “ink’a’ ninsik’ li wajom laa’in, a’b’an li rajom lin Yuwa’, li kitaqlank chaq we” (Jwan 5:30).

Sa’ xyanqeb’ 3 Nefi, ch’ol 11 ut 3 Nefi, ch’ol 28, li Kolonel kiroksi li k’ab’a’ej Yuwa’bej wan na junaq 150 sut, ut kixkanab’ chi saqen ru chiru laj Nefita naq A’an wan aran jo’ reetalil lix Yuwa’. Ut chalen li ch’ol 14 toj li  17 re lix Hu laj Jwan, li Kolonel naxye Yuwa’bej junaq 50 sut. Yalaq chan ru, A’an kiwan jo’ aj tzolom tz’aqal re ru lix Yuwa’. A’an naxb’aanu ruuchil lix Yuwa’ chi tz’aqal re ru, naq xnawb’al ru li Kolonel jo’kan ajwi’ chanchan naq yooko xnawb’al ru li Yuwa’bej. Rilb’al li Alalb’ej chanchan naq yooko rilb’al li Yuwa’b’ej (chi’ilmanq Jwan 14:9). Rab’inkil li Alalb’ej chanchan naq yooko rab’inkil li Yuwa’b’ej (chi’ilmanq Jwan 5:36). Relik chi yaal, moko naru ta xnawb’al ru naq jalan wi’ A’an chiru lix Yuwa’. Lix Yuwa’ ut A’an junaqeb’ (chi’ilmanq Jwan 17:21–22). A’an naxnaw chi tz’aqal re ru b’ar naxb’eresi li rilob’aal.

Nintz’aama naq lix musiq’anb’il eetalil li Kolonel toxkawresi chiruheb’ li ra’al re li nimaak chiru li komon malaj li jo’maajo’il na’leb’ sa’ qab’een. Chixk’e xkawil qach’ool re naq maajun sut wanq qaxiw ut xyalb’al qaq’e chixsahob’resinkil xch’ooleb’ li komon nokoxxeb’esi. Chixwaklesi qamusiq’ chixb’aanunkil li usilal sa’ muqmu ut ink’a’ “[taaqara] ru nimaak ruheb’ xb’aaneb’ li winq” (Tz. ut S. 121:35). Chiuxq naq lix eetalil tz’aqal re ru toxtenq’a junelik chixjultikankil b’arwan “li xb’een ut xnimal ru chaq’rab’ ” (Mateo 22:38). Naq eb’ li jun ch’ol chik te’xpatz’ xk’ulub’ajel ut te’xnima rib’ chiruheb’ lix chaq’rab’ li Dios, junelik taxaq taqajultika ani chi aj-u wanko choq’ xtzolom ut b’ar naqab’eresi li qilob’aal, a’an lin tij sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo. Amen.