Xkawresinkil qib’ choq’ re lix sutq’ijik li Qaawa’

Sa’ wiib’ xamaan chik, taqaninq’ehi li Paswa. Li wakliik chi yo’yo naxk’ut xyaalal lix diosilal li Jesukristo, ut naq wan chi yaal li Dios Yuwa’b’ej. Nak’ame’ qach’ool chixk’oxlankil li Kolonel, ut naqak’oxla rix “Lix yu’am li maak’a’ xjuntaq’eetankil ut li wankilal maak’a’ roso’jik re lix nimal ru mayej re xtojb’al rix li maak.”¹ Nawaj raj naq took’oxlaq ajwi’ chirix lix k’ulunik toj chalel, naq “taa’awa’b’ejinq jo’ xReyeb’ li rey ut jo’ Qaawa’ reheb’ li qaawa’.”²

Ink’a’ najter sa’ Buenos Aires, Argentina, xintz’aqon sa’ jun ch’utub’aj-ib’ ke’wan wi’ aj jolominel sa’ jalan jalanq paab’aal. Xink’e reetal naq k’a’jo’ xrahomeb’ choq’ reheb’ li ras riitz’in. K’eek’ookeb’ xch’ool chixkotzb’al li rahilal ut chixtenq’ankileb’ li kristiaan chi numtaak sa’ xb’een li rahob’tesiik ut li neb’a’il. Xink’oxlaheb’ li k’iila k’anjel re tenq’ank li b’aanunb’il xb’aan li Iglees a’in, sa’ li wankeb’ wi’ nab’aal li naqab’aanu qochb’een junjunq ch’uut chi paab’aal li xe’tz’aqon sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’an. Xweek’a naab’al inb’antioxihom xb’aan lix chaab’ilaleb’ xch’ool naab’al li komon sa’ lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ roso’jikeb’ li kutan li naxk’e chi ruhank xkomon li k’anjel a’in jo’ kixb’aanu li Kristo.

Sa’ li hoonal a’an, li Loq’laj Musiq’ej xk’ojob’ sa’ inch’ool wiib’ li na’leb’. Xb’een, aajel ru li k’anjel re tz’ejwalejil tenq’ank, ut tento naq toj taa’uxmanq. Li xkab’ na’leb’ ink’a’ xwoyb’eni, a’ut xweek’a chi kaw ut chi ch’olch’o ru. A’an a’in: rochb’een li k’anjelak chiru qas qiitz’in, q’axal aajel ru xkawresinkil li ruchich’och’ choq’ re li xkab’ xk’ulunik li Qaawa’ Jesukristo.

Naq taak’ulunq a’an, ink’a’ yal taach’inanq li rahob’tesiik ut li rahil wank; taa’oso’q:

“Li xojbʼ taawanq ajwiʼ rochbʼeen li karneer, ut tayoklaaq li hix rochbʼeen li saaj yuk, ut saʼ wotzil li chʼina wakax rochbʼeen li saaj kaqkojl ut li ketomq nimanbʼil xtibʼel, ut jun li chʼina al tixkʼamebʼ xbʼe. …

“Inkʼaʼ teʼrahobʼtesinq chi moko teʼsachoq saʼ chixjunil lin santil tzuul, xbʼaan naq taanujaq li ruchichʼochʼ rikʼin xnawbʼal chirix li Qaawaʼ joʼ chanru naq nujenaq li palaw rikʼin haʼ.”³

Li neb’a’il ut rahilal ink’a’ yal te’ch’inanq; te’oso’q:

“Ink’a’ chik te’tz’okaaq chi moko te’chaqiq chik reheb’; ink’a’ chik te’q’ete’q xb’aan li saq’e chi moko xb’aan xtiqwal chixjunil k’a’aq re ru.

“Xb’aan naq li Karneer li wank sa’ xyi li nimajwal k’ojarib’aal tixb’eresiheb’ ut tixk’am xbeheb’ toj sa’ xyo’leb’aal li yu’amha’. Ut li Dios taachaqihob’resinq re chixjunil lix ya’aleb’ ru.”⁴

Toj reetal taa’oso’q li rahilal ut rahil ch’oolejil re li kamk:

“Saʼ li kutan aʼan junaq kʼuulaʼal inkʼaʼ taakamq toj reetal naq tiix; ut lix yuʼam chanchanaq xyuʼam jun xtoonal li cheʼ;

“Ut naq nakam inkʼaʼ taawarq, aʼan naraj naxye saʼ li chʼochʼ; taajalanoʼq bʼan saʼ jun mutzʼuk-u, ut taaxokmanq, ut nimaq xloqʼal lix hilobʼaal.”⁵

Chi jo’kan, us, chiqab’aanuhaq chixjunil li naru chiqu re risinkil li rahilal ut li rahil ch’oolejil anajwan, ut chiqak’e qach’ool chi yalb’il chik qaq’e re xkawresinkil li na’ajman ru choq’ re li kutan naq li rahilal ut maa’usilal te’oso’q chi junajwa, naq “Li Kristo ajwi’ taa’awa’b’ejinq sa’ xb’een li ruchich’och’, ut naq li ruchich’och’ taa’ak’ob’resiiq ru ut tixk’ul lix choxahil loq’al.”⁶ A’anaq xkutankil li tojok-ix ut li raqok aatin. Jun aj jolominel reheb’ laj Anglicano, laj N. T. Wright xk’ab’a’, xye chi us lix wankil lix tojb’al rix li maak, li wakliik chi yo’yo, ut li raqb’a-aatin re li Kristo re numtaak sa’ xb’een li maa’usilal ut re xtuqub’ankil ru chixjunil li k’a’aq re ru.

A’an kixye: “Li Dios kixxaqab’ jun kutan sa’ li tixk’e wi’ chi raqe’k aatin chirix li ruchich’och’ xb’aan jun winq li kixxaqab’ a’an—ut kixk’e chiqanaw a’in rik’in xwaklesinkil li winq a’an chiru li kamk. Li k’a’ru tz’iib’anb’il chirix li Jesus aj Nazaret, ut mas wi’chik chirix lix waklijik chi yo’yo chiru li kamk, a’an xk’ojleb’aal li yaal ch’olob’anb’il naq li ruchich’och’ ink’a’ yal ki’ok chi wank. Ink’a’ wan yal chi maak’a’ rajb’al; naq naqab’aanu li tiikilal anajwan, ink’a’ yal xyo’oninkil li maak’a’ ru naqab’aanu, jo’ xk’eeb’al xkawub’ junaq kab’l li taarume’q sa’ roso’jik, malaj xtuqub’ankil junaq b’eleb’aal ch’iich’ li ok re chi tz’eqmank. Naq li Dios kixwaklesi chaq li Jesus chiru li kamk, a’an jun numsihom ka’ch’in sa’ li kiwan wi’ li xnimal ru numsihom re raqb’a-aatin, jo’ sa’ xnaq’ junaq ru che’, jo’ li iyaj ... wan wi’ li qaroso’jikil yo’onihom. Li Dios kixch’olob’, rik’in wankilal q’axal nim, naq li Jesus aj Nazaret a’an tz’aqal li Mesias. ... A’an li esil q’axal nim sa’ xyu’am li ruchich’och’, naq li Jesus ajwi’ kixk’ul jun raqb’a-aatin li ra ut moko tiik ta, ki’ok sa’ li na’ajej li nareetali sa’ komonil chixjunileb’ li jar paay chi rahilal ut b’aanuhom moko tiik ta li wanjenaqeb’, re xk’ulb’al sa’ xb’een li sachk a’an, li q’ojyin a’an, li raaxiik’ a’an, li maa’usilal a’an sa’ xch’ool, ut rik’in xk’ulb’al, re xsachb’al xwankil.”⁷

Naq xinwan sa’ li ch’utub’aj-ib’ aran Buenos Aires li ak xinye resil, li Musiq’ej xk’ut chiwu chi ch’olch’o ru naq ka’ajwi’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li kutan k’eeb’il xwankil ut taqlanb’il chixb’aanunkil li kawresink li na’ajman ru choq’ re li xkab’ xk’ulunik li Qaawa’; relik chi yaal, xb’aan ajwi’ a’an naq k’ojob’anb’il wi’chik li Iglees. B’ar chik naru teetaw junaq tenamit li neke’ril li kutan wanko wi’ jo’ lix “k’ojlajik li tz’aqal ru kutan,” sa’ li taawanq li Kristo chixjolominkil chixjunil li k’a’aq re ru”?⁸ Wi ink’a’ neketaw arin jun tenamit li k’eek’o xch’ool chixb’aanunkil li k’a’ru na’ajman ru xb’aanunkil choq’ reheb’ li yo’yo jo’ ajwi’ li kamenaq re xkawresinkil rib’ choq’ re li kutan a’an, wi arin ink’a’ neketaw jun ch’utam li wankeb’ xch’ool chixsachb’al xnumtajenaqil li hoonal ut li tumin re xch’utub’ankil ut re xkawresinkil jun tenamit re li sumwank, li yo’oon wankeb’ chixk’ulb’al li Qaawa’, maab’ar teetaw a’an.

Naq ki’aatinak chirix li Iglees sa’ 1831, li Qaawa’ kixye:

“Eb’ lix lawil li rawa’b’ejihom li Dios q’axtesinb’ileb’ re li winq sa’ li ruchich’och’, ut chalen chaq a’an taatololnaq li evangelio chi uub’ej toj sa’ xmaril li ruchich’och’. ...

“Patzʼomaq xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ, re tol-elq li rawaʼbʼejihom aʼan chiru li ruchichʼochʼ, re naq ebʼ li ani wankebʼ chi saʼ teʼruuq chi kʼuluk re, ut teʼkawresimanq choqʼ re li kutan chalel, saʼ li taakubʼeeq wiʼ saʼ choxa li Ralal li Winq, tiqto rikʼin xlemtzʼunkil ru lix loqʼal, re xkʼulbʼal li rawaʼbʼejihom li Dios li waklesinbʼil saʼ li ruchichʼochʼ.”⁹

K’a’ru naru taqab’aanu re xkawresinkil qib’ anajwan choq’ re li kutan a’an? Naru taqakawresi qib’ jo’ tenamit; naru naqach’utub’eb’ lix tenamit li Qaawa’ re li sumwank; ut naru tootenq’anq chixtojb’al rix li kolb’a-ib’ yeechi’inb’il “rehebʼ li yuwaʼbʼej,” li qaxe’ qatoon laa’o.¹⁰ Chixjunil a’in tento taa’ok chi k’anjelamank rub’elaj naq taak’ulunq wi’chik li Qaawa’.

Xb’een, aajel ru choq’ re lix sutq’ijik li Kolonel naq taawanq sa’ ruchich’och’ jun tenamit kawresinb’il chixk’ulb’al sa’ xk’ulunik. A’an kixye naq eb’ li neke’kana sa’ li ruchich’och’ sa’ li kutan a’an, “chalen li q’axal ka’ch’in toj li q’axal nim ru, ... te’nujaq rik’in xnawb’al chirix li Qaawa’, ut te’iloq rik’in ruheb’, ut te’xtaqsi lix yaab’eb’ xkux, ut chi junajinb’il xyaab’eb’ xkux te’xb’icha li ak’ b’ich a’in li naxye: Li Qaawa’ xk’am chaq wi’chik Sion. ... Li Qaawaʼ xchʼutubʼ chixjunil saʼ junajil. Li Qaawaʼ xkubʼsi Sion chalen chaq taqeʼq. Li Qaawaʼ xtaqsi Sion chalen chaq taqʼa.”¹¹

Sa’ najter kutan, li Dios kixk’ul li tiikil tenamit Sion rik’in a’an.¹² Chi junpak’al chik, sa’ roso’jikeb’ li kutan jun li ak’ Sion tixk’ul li Qaawa’ sa’ xk’ulunik.¹³ Li Sion a’an li saqeb’ ru ch’ool, jun tenamit li junajeb’ xch’ool ut junajeb’ xk’a’uxl, li neke’wan sa’ tiikilal.¹⁴ Li profeet aj Jose Smith kixye, “Tento raj naq xwaklesinkil li tenamit Sion a’anaq xnimal li qajayalihom.”¹⁵ Naqawaklesi Sion sa’eb’ li qochoch, li qateep ut uq’ej, ut eb’ li oqech rik’in li junajil, li choxahilal, ut li rahok.¹⁶

Naqak’e reetal naq yoo chi uxmank lix waklesinkil Sion sa’ jun kutan ch’a’aj—“jun kutan re josqʼil, jun kutan re kʼatok, jun kutan re sacheʼk-u, re yaabʼak, re rahoʼk chʼoolej, ut re ayaynak; ut joʼ jun sut iqʼ taachalq saʼ xbʼeen chixjunil lix bʼeen li chʼochʼ, chan li Qaawaʼ.”¹⁷ Chi jo’kan, lix ch’utub’ankil rib’ sa’eb’ li oqech na’ok “choq’ jun kolb’a-ib’ na’ajej, ut choq’ muheb’aal chiru li kaq-sut-iq’ ut chiru li josq’il naq taahoymanq chaq chi maak’a’ xyu sa’ xb’een chixjunil li ruchich’och’.”¹⁸

Jo’ sa’ najter kutan, laa’o “nokoch’utla chi kokʼ aj xsaʼ, re kuyuk saʼ ut re tijok, ut re raatinankil qib’ chiqib’il qibʼ chirix lix chaabʼilal li qaam. Ut ... re xk’ulb’al li kaxlan wa ut li [ha’], re xjultikankil li Qaawa’ Jesus.”¹⁹ Jo’ xye li Awa’b’ej Russell M. Nelson sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ sa’ li octubre xnume’, “Li tz’aqal rajom li Iglees, wanjenaq chalen chaq junxil, a’an xtenq’ankil chixjunileb’ li komon chixnimob’resinkileb’ xpaab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo ut lix tojb’al rix li maak kixb’aanu, xtenq’ankileb’ chixb’aanunkil ut chixpaab’ankileb’ lix sumwank rik’in li Dios, ut xkawob’resinkileb’ ut xtz’apb’aleb’ sa’ junajil chi junelik lix junkab’aleb’.”²⁰ Chi jo’kan, ki’aatinak chriix lix aajelil ru li sumwank sa’eb’ li santil ochoch, roxloq’inkil li hilob’aal kutan, ut xtzekankil xsahil li evangelio wulaj wulaj sa’ li ochoch, chi tenq’anb’il xb’aan xtusulal li tzolok sa’ li iglees. Naqaj xnawb’al chirix li Qaawa’, ut naqaj xnawb’al ru li Qaawa’.²¹

Jun li k’anjel li narub’elank re xwaklesinkil Sion a’an xch’utub’ankil lix tenamit li Qaawa’ re li sumwank.²² “Laaʼo naqapaabʼ naq taachʼutubʼamanq Israel chi yaal, ut naq teʼkʼojobʼamanq wiʼchik li Lajeebʼ Teepal.”²³ Chixjunileb’ li te’xjal xk’a’uxl, te’xpaab’ li Kristo, ut te’kub’eeq xha’, a’aneb’ lix tenamit re li sumwank.²⁴ Li Qaawa’ ajwi’ kixye jo’ profeet naq rub’elaj lix sutq’ijik, taajultikamanq li evangelio chiru chixjunil li ruchich’och’²⁵ “re xk’amb’aleb’ chaq wi’chik lix tenamit li wankeb’ sa’ lix junkab’al laj Israel,”²⁶ “toja’ ut naq taachalq li roso’jik.”²⁷ Ak yoo chi tz’aqlok ru lix profeetil aatin laj Jeremias:

“Chalk re xkutankil naq inkʼaʼ chik taayeemanq: Loqʼoninbʼilaq li Qaawaʼ li kiʼisink chaq rehebʼ laj Israel saʼ li tenamit Egipto;

“teʼxye bʼan chik: Loqʼoninbʼilaq li Qaawaʼ li xkʼamok re laj Israel saʼ li tenamit wan chaq saʼ xjayal relebʼ iqʼ ut saʼ chixjunilebʼ li naʼajej bʼar wiʼ kixchaʼchaʼihebʼ. Laaʼin tebʼinkʼam chaq wiʼchik saʼ li chʼochʼ inkʼehom rehebʼ lix xeʼtoonil yuwaʼebʼ.”²⁸

Li Awa’b’ej Nelson k’iila sut xye naq “lix ch’utub’ankil Israel a’an li k’anjel q’axal nim li yoo chi uxmank sa’ li ruchich’och’ anajwan. Maak’a’ chik naru xjuntaq’eetankil rik’in lix nimal ru, rik’in lix aajelil ru, rik’in lix loq’alil. Ut wi nakasik’ ru, wi nakawaj, naru naq nimaq laa tz’aqonik sa’ li k’anjel a’an.”²⁹ Eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li kutan junelik wanjenaqeb’ choq’ jun tenamit chi misioneer. K’iila cient mil xex’k’ul xb’oqb’aleb’ chi k’anjelak chalen chaq xtiklajik li Iglees, ut wankeb’ k’iila mil li yookeb’ chi k’anjelak anajwan. Ut jo’ toje’ xk’ut chiqu li Elder Quentin L. Cook, chiqajunilo nokoru chi tz’aqonk jo’ chanru naru chiqu, rik’in rahok, naru naqak’e xb’oqb’aleb’ li qas qiitz’in chi wank qik’in sa’ li iglees, chi ula’anink sa’ li qochoch, chi wank choq’ qamiiw. Naq kipuktesiman lix Hu laj Mormon, a’an reetalil naq ak xtikla li ch’utub’ank.³⁰ Lix Hu laj Mormon wan choq’ k’anjeleb’aal re ch’utub’ank ut re jalok ch’oolej.

Aajel ajwi’ ru choq’ re li xkab’ xk’ulunik li Qaawa’ li k’anjel re xtojb’aleb’ rix li qaxe’ qatoon. Li Qaawa’ kixye naq tixtaqla laj Elias rub’elaj li xkab’ xk’ulunik, “li xnimal ru ut xuwajel xkutan li Qaawa’,”³¹ re “xk’utb’esinkil li Tijonelil” ut re “rawb’al sa’ xch’ooleb’ li alal k’ajolb’ej li k’a’ru yeechi’inb’il reheb’ li yuwa’b’ej.”³² Laj Elias kichal, jo’ yeechi’inb’il. Li kutan kik’ulman wi’, a’an li oxib’ xb’e li po abril sa’ 1836, li na’ajej a’an li Santil Ochoch re Kirtland. Sa’ li na’ajej a’an ut sa’ li hoonal a’an, kixk’e ajwi’ li tijonelil yeeb’il resil, lix lawil xtojb’aleb’ rix li kamenaq ut xtz’apb’aleb’ sa’ junajil li b’eelomej, ixaqilb’ej, ut eb’ li junkab’al chiru chixjunileb’ li jar tasal tenamit ut chi junelik q’e kutan.³³ Wi ta ink’a’ ki’uxman a’in, taasache’q raj rajb’al li yo’ob’tesink, ut chi jo’kan li ruchich’och’ taakanaaq chi “majewanb’il,” malaj “chi sachso chi junajwa.”³⁴

Sa’ lix ch’utameb’ li saaj komon rub’elaj lix k’ojob’ankil li Santil Ochoch re Roma, Italia, k’iila cient li saaj winq ut ixq xe’xk’ut chiru li Awa’b’ej Nelson li kok’ hu xe’xkawresi wan wi’ xk’ab’a’eb’ lix xe’ xtooneb’. Kawresinb’ileb’ chi ok sa’ li santil ochoch naq taateemanq, re xb’aanunkil li kub’iha’ ruuchileb’ li xe’toon a’an. Maak’a’jo’ li sahil ch’oolejil xwan, a’ut a’in naxk’ut ajwi’ xyaalal chan ru naq yoo chi seeb’ob’resiik li k’anjel re xwaklesinkil Sion choq’ reheb’ li tasal tenamit li ak numenaqeb’.

Naq yooko chixyalb’al qaq’e chi k’anjelak re xwaklesinkil Sion, sa’ li wan wi’ li qak’anjel re xch’utub’ankileb’ li sik’b’ileb’ ru xb’aan li Qaawa’ ut xtojb’aleb’ rix li kamenaq, us naq tooxaqliiq b’ayaq ut taajultiko’q qe naq a’in lix k’anjel li Qaawa’, ut a’an yoo chi b’aanunk re. A’an aj Eechal re li awimq, ut laa’o lix moos. A’an nokoxb’oq chi k’anjelak sa’ li awimq chi anchal qametz’ew “li jun sutaq chik a’in,” ut a’an nak’anjelak qochb’een.³⁵ Maare us wi’chik xyeeb’al naq a’an nokoxkanab’ chi k’anjelak rochb’een a’an. Jo’ kixye laj Pablo, “Laa’in xin’awok, laj Apolo xt’aqresin, ut li xk’iresink, a’an li Dios.”³⁶ A’an a’an li yoo chixseeb’ob’resinkil lix k’anjel sa’ xq’ehil.³⁷ A’an naroksi li qak’anjel us ta wan xmajelal—li “k’a’ru ka’ch’in” qe—re xk’eeb’al chi uxmank li xninqal ru na’leb’.³⁸

Li nimla k’ojlajik a’in sa’ roso’jik yoo chi nimank ut chi nach’ok rik’in lix tz’aqlojik—a’an li Sion sa’ ruchich’och’, li taajunajiiq rik’in li Sion taqe’q chaq, naq taak’ulunq li Kolonel sa’ loq’alil. Lix Iglees li Jesukristo taqlanb’il chi kawresink—ut yoo chixkawresinkil—li ruchich’och’ choq’ re li kutan a’an. Jo’kan ut, sa’ li Paswa a’in, chiqaninq’ehi chi yaal lix waklijik chi yo’yo li Jesukristo ut chixjunil li nachal xb’aan: lix k’ulunik wi’chik chi awa’b’ejink li Qaawa’ chiru jun mil chihab’ re tuqtuukilal, jun tiikil raqb’a-aatin a’ yaal li tiik ruhil na’leb’ li tixk’ul li junjunq qe, ut xraqik li kamk choq’ reheb’ chixjunileb’ li wanjenaqeb’ sa’ xb’een li ruchich’och’ a’in, ut li yo’onihom re li junelik yu’am. Lix waklijik chi yo’yo li Kristo a’an naxk’e chiqanaw naq chixjunil taatiikob’resimanq ru. Choowanq chi k’anjelak re xwaklesinkil Sion, re xseeb’ob’resinkil chaq li kutan a’an. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.