Toq’ob’eb’ ru

Nanaq sa’ inch’ool naq ch’ina alin chaq ninxik chirix lin yuwa’ sa’ li b’eleb’aal ch’iich’ ut nawileb’ li kristiaan li wankeb’ xch’a’ajkilal ut tenq’aak neke’raj. Lin yuwa’ rajlal naxye “Pobrecito,” li naraj naxye “toq’ob’ ru.”

Wan naq nawil chan ru naq lin yuwa’ chi anchal xch’ool naxtenq’aheb’ naab’al reheb’ a’an, naq nokoxik Mexico chirilb’al lin yuwa’chin ut lin na’chin. Naq naxtaw junaq kristiaan wan rajom ru, naxik sa’ junesal rik’in ut naxtenq’a. Moqon xink’e reetal naq naxtenq’aheb’ chixtz’iib’ankil rib’ sa’ li tzoleb’aal, chixloq’b’al li tzakemq, malaj naril chan ru naxtenq’aheb’. Naxtenq’a li ani “toq’ob’ ru” li naxtaw sa’ xb’e. Naq kink’i ink’a’ nanaq sa’ inch’ool junaq hoonal b’ar wi’ maak’a’aq junaq li kristiaan jalan sa’ li qochoch taaraj xtenq’ankil sa’ lix yu’am. Rilb’al chixjunil a’an kixkanab’ sa’ waam li musiq’ej re xtoq’ob’ankileb’ ru li was wiitz’in ut li wankeb’ rajom ru.

Sa’ Predicadi Mi Evangelio naqil: “Sa’ laa sutam wankeb’ naab’al li kristiaan. Nakatnume’ chixk’atqeb’ sa’ li b’e, nakawula’aniheb’ sa’ li rochocheb’, ut nakatxik chi b’eek sa’ xyanqeb’. Chixjunileb’ ralal xk’ajol li Dios, aawas aawiitz’ineb’. … Naab’aleb’ reheb’ li kristiaan a’an yookeb’ chixsik’b’al li rajomeb’ sa’ li yu’am a’in. Yookeb’ xk’a’uxl chirix li chalel kutan ut chirix lix junkab’aleb’ ” (Predicad Mi Evangelio: Una guía para el servicio misional [2018], 1).

Chiru naab’al chihab’ naq nink’anjelak sa’ li Iglees, ninyal chixsik’b’al ani neke’raj xtenq’ sa’ xyu’ameb’, sa’ tib’elej jo’ ajwi’ sa’ musiq’ej. Ut rajlal nawab’i xyaab’ xkux lin yuwa’ chixyeeb’al, “Pobrecito.”

Sa’ li Santil Hu, naqataw jun ch’ina-usil eetalil chirix xtenq’ankil jun reheb’ li toq’ob’eb’ ru:

“Sa’ jun li kutan laj Pedro ut laj Jwan ke’taqe’k sa’ rochoch li Dios sa’ oxib’ hoonal re li ewu: a’an xhoonalil li tijok.

“Aran kik’ame’k jun li winq sik chalen chaq sa’ xyo’lajik. Rajlal kutan nak’ehe’k chixk’atq li rokeb’aal li rochoch li Dios, a’ li Ch’ina-us nayeemank re, chixpatz’b’al xlemoox reheb’ li neke’ok sa’ rochoch li Dios;

“Ut naq kirileb’ laj Pedro ut laj Jwan okeb’ re sa’ rochoch li Dios, kixpatz’ xlemoox reheb’.

“Toja’ naq laj Pedro kixka’ya rochb’een laj Jwan ut kixye re, Choohaawil.

“Li sik kikanaak chixka’yankileb’: sa’ xch’ool a’an naq tixk’ul b’ayaq k’a’aq re ru.

“Ut laj Pedro kixye re, maak’a’ in’oor, maak’a’ inplaat; a’b’an li k’a’ru wank we tink’e aawe: sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, laj Nazaret, waklin ut b’een.

“Ut kixchap li xnim uq’, kixwaklesi, tikto kikawuuk li roq ut li xkux roq, (Hechos 3:1–7; tiqb’il xkawil li aatin).

Sa’ rilb’al li raqal a’in, kin’ok chixk’oxlankil rix li aatin ka’yank. A’an naraj xyeeb’al “xk’eeb’al li qilob’aal, li qak’a’uxl, malaj ilok chi maak’a xjalb’al.” Laj Pedro kiril li winq a’in, jo’ jun winq jalan chiru chixjunileb’ li komon. Moko kiril ta lix majelal re b’eek ut lix ch’a’ajkilal, kixk’e b’an reetal naq tz’aqal lix paab’aal re taak’irtesiiq ut taa’ok sa’ li santil ochoch re xk’ulb’al li osob’tesiik naxsik’.

Kiwil naq laj Pedro kixchap rik’in li xnim uq’ ut kixwaklesi. Rik’in xtenq’ankil li winq chi jo’ka’in, li Qaawa’ kixk’irtesi rik’in sachb’a-ch’oolej ut “kik’ira li roq” (Hechos 3:7). Lix rahom ut li rajom chixtenq’ankil li winq a’in kixk’e xkawil xch’ool ut xseeb’al li winq a’in, li q’un chaq xmetz’ew.

Jo’ Setenta re Area, rajlal martes sa’ q’ojyin xkohin chi ula’anink wochb’eeneb’ li awab’ej re oqech li neke’wan sa’ li na’ajej xinjolomi. Kinb’oqeb’ chirula’aninkileb’ li ani neke’raj ru junaq k’ojob’anb’il k’anjel re lix evangelio li Jesukristo, malaj li ani ink’a’ yookeb’ chixpaab’ankil li sumwank okenaqeb’ wi’. Rik’in rula’aninkileb’ li komon chi kok’ aj xsa’, li Qaawa’ kixq’ajkamu lix yalb’al qaq’e ut xqataweb’ li kristiaan ut li junkab’al wankeb’ rajom ru. A’aneb’ li “toq’ob’eb’ ru” li wankeb’ sa’ jalan jalanq chi oqech b’ar wi’ nokotenq’an.

Jun sut xwochb’eeni li Awa’b’ej Bill Whitworth, li awa’b’ej re li oqech Sandy Utah Canyon View, chirula’aninkileb’ li komon. A’an kixsik’eb’ ru ani te’qula’ani rik’in tijok, jo’ laj Nefi naq “ k’amb’il chaq xb’e xb’aan li Musiq’ej, chi moko naxnaw ta chirub’eetal k’a’ru li tento tixb’aanu” (1 Nefi 4:6). Kixk’ut naq tento toob’eresiiq xb’aan li k’utb’esinb’il na’leb’ toj rik’ineb’ li komon wankeb’ rajom ru, sa’ xna’aj yal xtz’iib’ankil jun tusulaq li k’a’b’a’ej malaj yal rula’aninkileb’ yalaq ani. Tento taqakanab’ qib’ chi b’eresiik xb’aan xwankil li Musiq’ej.

Nanaq sa’ inch’ool naq xqula’ani jun li junkab’al li toj ak’eb’ xsumlajik, a’an laj Jeff ut li xHeather, ut laj Kai, lix ka’ch’ineb’. Laj Jeff kik’i jo’ komon re li iglees. A’an jun aj aalinanel li wan xnawom ut wan jun xnimla seeb’al sa’ lix yu’am. A’b’anan ki’ok chi najto’k rik’in li Iglees sa’ lix ch’ajomil. Moqon, kixk’ul jun li rahilal sa’ b’eleb’aal ch’iich’ li kijalok re xyu’am. Naq xoo’ok sa’ li rochoch ut xqaye aniho, laj Jeff kixpatz’ qe k’a’ut naq xoowulak chirula’aninkil lix junkab’al. Xqasume naq wankeb’ 3,000 li komon sa’ lix sutam li oqech. Toja’ naq xinpatz’ re, “Jeff, k’a’jo’ xk’ihaleb’ li junkab’al li xqula’aniheb’ raj chiru li q’ojyin a’in, ye qe k’a’ut naq li Qaawa’ xooxtaqla chaq arin.”

Laj Jeff ki’ok chixwotzb’al qik’in lix k’a’uxl ut lix ch’a’ajkilal li yoo chixnumsinkil rik’in lix junkab’al. Laa’o xoo’ok chixwotzb’al naab’al li raqal chirix lix evangelio li Jesukristo. Xqab’oqeb’ chixb’aanunkil wiib’ oxib’ li k’anjel li maare chanchan naq ch’a’ajaq xb’aanunkil sa’ xtiklajik, a’b’anan rik’in xnumik li hoonal tixk’e xsahileb’ xch’ool. Chirix a’an, li Awa’b’ej Whitworth kixk’e jun li rosob’tesinkil laj Jeff rik’in li tijonelil re xtenq’ankil chixnumsinkil lix ch’a’ajkilal. Laj Jeff ut li xHeather xe’xk’ulub’a chixb’aanunkil li k’a’ru xqab’oqeb’ wi’.

Jun chihab’ chik chirix a’an, kiwil laj Jeff chixkub’sinkil xha’ li rixaqil, xHeather, jo’ komon sa’ Lix Igleees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Rosojikeb’ li Kutan. Anajwan yookeb’ chixkawresinkil rib’ re te’ok sa’ li santil ochoch re naq te’tz’ape’q sa’ junajil jo’ junkab’al choq’ re li kutankil a’in jo’ ajwi’ choq’ re li junelik q’e kutan. Li qula’anihom kixjal lix yu’ameb’ sa’ tib’elej ut sa’ musiq’ejil.

Li Qaawaʼ kixye:

“Tiikaqat chi paab’ank; chatxaqliiq sa’ li opiis li kinxaqab’ choq’ aawe; k’e xtenq’ankileb’ li q’uneb’ xmetz’ew, taqsi li uq’ej li nalukta ut k’e xmetz’ew li xb’een aqej li maak’a’ xmetz’ew” (Tzol’leb’ ut Sumwank 81:5).

“Ut saʼ xbʼaanunkil li kʼaʼaq re ru aʼin taabʼaanu xnimal li chaabʼilal rehebʼ laa wech winqilal, ut taatenqʼa chixwaklesinkil xloqʼal li ani wank choqʼ aaQaawaʼ ” (Tzol’leb’ ut Sumwank 81:4).

Ex was wiitz’in, li apostol aj Pablo kixk’ut jun li na’leb’ aajel ru sa’ xb’aanunkil li qak’anjel. Kixk’ut naq laa’o “xtz’ejwal li Kristo, ut xcha’alo chiqajunjunqal” (1 Korintios 12:27) ut naq chixjunil xcha’al li tib’elej aajel ru re naq taawaklesimanq li junxaqalil. Chirix a’an kixk’ut jun li yaal nim xwankil li kiwulak toj sa’ li waam naq kiwil. Kixye, “A’eb’ b’an chik lix cha’al li qatz’ejwal li maak’a’ neke’ok wi’ naq naqak’oxla, a’aneb’ li q’axal neke’k’anjelak li maak’a’eb’ xloq’al naq naqak’oxla, a’aneb’ li q’axal raarookeb’ qab’aan ut eb’ lix cha’al li qatz’ejwal li nokoxutaanak xb’aan q’axal tiqtookeb’ chi chaab’il qab’aan” (1 Korintios 12:22–23; tiqb’il xkawil li aatin).

Jokan ut naq, sa’ li junjunq chi teep ut uq’ej neke’ajman ru chixjunileb’—li kaweb’ xpaab’aal ut li yookeb’ chixyalb’al xq’e. Chixjunileb’ aajeleb’ ru re xkawob’resinkil “lix tz’ejwal li Kristo.” Rajlal ninpatz’ wib’ aniheb’ chik maa’aniheb’ sa’ li qach’utam, li te’ruuq raj chiqakawob’resinkil ut chiqatz’aqob’resinkil.

Li Elder D. Todd Christofferson kixye: “Sa’ li Iglees ink’a’ ka’ajwi’ naqatzol li choxahil tzol’leb’, naqak’ul ajwi’ lix k’anjelankil. Jo’ lix cha’al li Kristo, eb’ li komon re li Iglees neke’k’anjelak chiruheb’ li ras riitz’in sa’ lix yu’ameb’ re wulaj wulaj. Maji’ tz’aqal qe qu. … Sa’ lix tz’ejwal li Kristo, tento naq ink’a’ yal taqaye li chaab’il na’leb’ ut sahil aatin, tento b’an taqatzol rik’in qoq quq’ chanru li “wank sa’ komonil rik’in rahok” [Tzol’leb’ ut Sumwank 42:45]” (“K’a’ut naq wan li Iglees,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2015).

Jalam-uuch

Lix matk’ laj Brigham Young

Sa´ 1849, laj Brigham Young kiwan jun lix matk’ b’ar wi’ kiril li profeet aj Jose Smith chixb’eresinkil jun ch’uut li karneer ut chib’aat. Wankeb’ li xul ninqeb’ ut ch’ina-useb’, a’b’an wankeb’ ajwi’ li kok’ ut tz’ajeb’ rix. Laj Brigham Young nanaq sa’ xch’ool naq kikana xka’yankil li profeet aj Jose Smith ut kixye re, “Jose, jwal jalaneb’ laa xul rik’in li wilom sa’ inyu’am; k’a’ru taab’aanu rik’ineb’?” Li profeet, chanchan tawi’ naq maak’a’ naraj re li ketomq a’in, ka’ajwi kixye, “[Brigham,] us wankeb’ sa’ lix na’aj.”

Naq li Awa’b’ej Young ki’aj, kixtaw ru naq wi li Iglees tixxok k’iila paay chi “karneer ut chib’aat,” a’an wan lix taqlankil re xch’utub’ankileb’ chixjunil ut xkanab’ankil naq sa’ junjunqal te’elq chi uub’ej ut naq te’xtaw lix na’aj sa’ li Iglees. (Re Ronald W. Walker, “Brigham Young: Student of the Prophet,” Ensign, febrero 1998, 56–57.)

Ex was wiitz’in, lix tiklajik li waatin kichal rik’in xk’oxlankil ani li ink’a’ yoo chi tz’aqonk chi anchal xch’ool sa’ lix Iglees li Jesukristo. Nawulak raj chiwu aatinak rik’ineb’ chixjunileb’ a’an. Li Elder Neal A. Maxwell kixye naq “eb’ li komon a’an neke’kana chi nach’eb’ rik’in li Iglees—a’b’anan ink’a’ neke’tz’aqon chi anchaleb’ xch’ool. Ink’a’ neke’ok sa’ li kapiiy, chi moko neke’el ta sa’ li rokeb’aal. A’aneb’ a’in li tenq’aak neke’raj ut ajb’ileb’ ru xb’aan li Iglees, a’b’an, “li ani neke’wan chi maak’a’eb’ xDios sa’ li ruchich’och’ ” [Mosiah 27:31]” (“Why Not Now?,” Ensign, noviembre 1974, 12).

Ninwotz wi’chik li kixye li qaraarookil Awab’ej Russell M. Nelson naq x’aatinak xb’een sut rik’ineb’ li komon re li Iglees. Kixye: “Anajwan b’i, chejunjunqal ninye eere: wanqex sa’ lix b’ehil li sumwank. Lix teneb’ankil eerib’ chixtaaqenkil li Kolonel naq nekex’ok sa’ sumwank rik’in ut naq nekepaab’eb’ li sumwank a’an tixte chaq rokeb’aal chixjunil li osob’tesiik ut li k’a’ru chaab’il naxk’am chaq li Musiq’ej choq’ reheb’ li winq, ixq, ut kok’al sa’ chixjunil li ruchich’och’.”

Ut chirix a’an kixtz’aama: “Anajwan b’i, wi xatnajto’ rik’in li b’e, nakatinb’oq rik’in x’anchalil inch’ool naq tatsutq’iiq chaq. A’ yaal k’a’ru laa k’a’uxl malaj aach’a’ajkilal, wan jun li na’ajej choq’ aawe arin sa’ lix Iglees li Qaawa’. Laa’at ut li toj maji’ neke’yo’la, osob’tesinb’ilaqex rik’in li taab’aanu anajwan re tatsutq’iiq sa’ lix b’ehil li sumwank” (“As We Go Forward Together,” malaj Liahona, abril 2018, 7; tiqb’il xkawil li aatin).

Nich’olob’ xyaalal li Jesukristo, li tz’aqal aj Ilol qe ut aj Kolol qe chiqajunil. Nekexinb’oq chixsik’b’aleb’ li “pobrecito,” li “toq’ob’eb’ ru“ li wankeb’ sa’ qayanq ut te’raj xtenq’. A’in li nawoyb’eni ut nintz’aama, sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.