E Nakonako n te Onimaki … ma te Anene i Nanona

Ngkana I ongo ke I anenea taekan “Ti ununiki, ni katoa bong”¹ ke “N na nako ike ko tangiria bwa N na nako iai, te Uea ae tangiraki,”² I bae ni iangoa Paulo Tvuarde.

I kaitibo ma Paulo n te bong ae kabuebue i Brazil maiaki. A toki bootaki n taromauri, ao a kani bane nako aomata ma ti kaain te Ekaretia aika a tekateka n te tabo n nakonako. Buu, e beku bwa te beretitenti n te Brazil Curitiba Mition, e bowi ma Edson Lustoza Araújo, te beretitenti n te mwakoro mai Guarapuava, i Paraná.

“Titita Paulsen,” e taku te Tari Jason Sousa are e beku bwa te kauntira nakon buu, “ko noora te tari are e tekateka n te tabo n nakonako ma ana kau aika bokaboka?”

A mwaiti kawai i Brazil maiaki aika karaoaki n te tano ae uraura, ngaia are e tataneiai te aba n nooraki kaau aika bokaboka.

“Ko kananona teuare e kairariki, are rooro irana are 20 tabun ana ririki?” I titiraki.

“Eng, arana bon Paulo Tvuarde. E kuri ni katoa Taabati n rianna nakon te taromauri, ao e ti aki roko ngkana e rangi ni matenten te bokaboka. E kakaraoa anne inanon 14 te ririki—ma ngke 15 ana ririki.”

“Raroara are e nakonako iai?” I titiraki, ao I aki tauraoi n ana kaeka te Tari Sousa.

“O, 40 te kiromita,” e taekinna n ae kanga akea te bwai iai. “E moana mwananga n te aoa 3:00 n te ingabong bwa e aonga n roko i aon te tai n te taromauri. E bon kabanea waniua te aoa.”

I waekoa n raira te kiromita nakon te maire, ao I a tibwa ataia bwa te Tari Tvuarde e rianna 25 te mwaire bwa e na ira te taromauri i Guarapuava!

“Tera bukina ngkai e karaoa aei?” I titiraki bwa I aki kakoaua.

“Ibukina bwa e kakoaua bwa e koaua te Ekaretia.”

“Eng, e boni koaua,” I taku, ma teutana te maama n te kaeka ae mataata raoi. “Te bwai ae I kananona bon aei, e aera ngkai e nakonako n te raroa anne?”

E kabwarabwara te Tari Sousa bwa e maeka Paulo n te nukamotu, ni kawakina ana tabo n onaroka aia utu bwa e aonga ni kona ni maeka tinana ae 74 ana riki, are iai aorakin buroona, i Guarapuava, ike e bwainaorakiaki iai. Beretitenti Lustoza bon ana taokita ibukin aorakin buroona.

“E maeka n tii ngaia Paulo, e kamaraua aontano n taian tawana, ao e kamwarakeia aia man aika ti tabeman,” e taku te Tari Sousa. “Akea te iti ke te ran ae bwamwiaki. Bon waniua te kiromita raroan ana tabo n onaroka ma te kai ni bwati are te kabanea ni kaan. Ao ae kananokaawaki riki, bwa akea te bwati ae buti n te Kaonobong ao te Taabati. Ngaia are e a rianna nakon te taromauri.”

E taku Beretitenti Lustoza, are e a tibwa rin n te ruu ma buu, bwa Paulo e bon iriiri teniua te wiiki mai buakon aua te wiiki. “E aki kona n tiku ma ti ngkana e aki kona n touaki te kawai,” e taku. “E tiku ni matu n tairikin te Taabati bwa e aonga n toka n oki n te bwati n te Moanibong.”

Ngkana e iriiri teniua mai buakon aua te Taabati, ngkanne e kabanea ae raka nakon 300 te aoa n rianna n ae kaania 1,600 te kiromita (1,000 maire) ni katoa ririki bwa e na kaea te taromauri.

Paulo e a tia ni kunea te anga are e na tibwaua iai te euangkerio, ngkana e tiku ni mweengana n ana tabo n onaroka. “I baireia bwa n au tai ni kamaraua aontano n taian tawana ma au aoti are e katikitika te baraua, I takarua n anenei kunan te aro,” e taekinna ma te moa ngare. “Kaain rarikiu ake a mena naba n aia tawana a na ongo ao a na titirakinai bwa tera ae I aneneia. N te aro anne ao I a kona n reirei te euangkerio.”

Te rianna nakon te taromauri bon tiaki ti ngaia te mwananga ae taneiai ni karaoia Paulo ibukin kamwakuran ana onimaki. Uatai n te ririki e mwananga 530 te kiromita (330 maire) ni kaea te São Paulo Brazil Tembora. N teuana mwanangana akekei ao e kaitibo ma Rita de Cássia de Oliveira, are e mwakuri n te tembora. Odete Lustoza, are buun Beretitenti Lustoza, e a kaman kaitibo ma Rita n te tembora ao e kaunga nanon Paulo bwa e na koro reta nakon neiei.

E bon taneiai Rita ni maeka n te kaawa ae bubura, ao e kukurei ma raraona ao kakabwaia man kaainakin te uoote ae kaan ana umwantabu. Ma imwiin aia kareke tangira man taabo aika raroa nako are n tokina e a mareaki nakon Paulo n te São Paulo tembora ni 2003, Rita e a iria nakon ana tabo n onaroka.

E a moanna n taneiai n te maiu n te tabo n onaroka ao e kakaitau ibukin te kakabwaia n te mare n te tembora. “Te bwai ae te kabanea ni kangaanga bon kakaean buu,” e taku. “I kona n kangaraoa maiu nakon ake imwiina.”

N ana tai ni kamaraua aontano n ana tabo n onaroka ngkai, ao e kataia Paulo ni uniki koora n te euangkerio man anenei kunan te aro ibukiia kaain rarikina, ao e teimatoa ni mwananga 40 te kiromita nakon te taromauri i Guarapuava. Ma ngkai e a mwamwananga ma Rita ao natiia te mwaane ae, Saulo, bwa iriana, ao aki mwananga n te karangaina n te Taabati, ma a tokara te kabanea ni bwati n te wiiki ni bwakanakon te tai n tairikin te Kanimabong. Imwiin tikuia n tokin te wiiki n reitaki ma kaain te Ekaretia ao n irii bootaki n te Taabati, ao a oki n te bwati nakon mweengaia ni ingabongin te Moanibong—a kukurei n nako ike e tangiria te Uea bwa a na nako iai.