2008
Te Mwane Ni Buoka Ae Maan Taina E Buokiia Ake A Rootaki Man Te Tunaami Ake Irarikin Te Kawai Ni Katoki Aorakiia
Turai 2008


Te Mwane Ni Buoka Ae Maan Taina E Buokiia Ake A Rootaki Man Te Tunaami Ake Irarikin Te Kawai Ni Katoki Aorakiia

Bon te mwakuri ae abwabwaki iroun Sukardi ma ana utu mai Indonesia ni butimwaea ao ni moana maiuakinan riki ae raoiroi ma te kaantaninga imwiin te tunaami ni 2004 are e urubekea tabokeken Southeast Asia.

“Ti taku bwa ai bon tokin te aonaaba; e bon aki kakoauaaki,” e taku Sukardi, n taraa rikaaki kanoan Ritembwa 26, 2004, te bong are e orea nako tabokeken Indonesia ranin aantare ae korakora man mwaeiein te aba, ni karika te tunaami bwa e na tiringiia e raka iaon 225,000 aomata n 11 aaba. “Ma ti bon maiu, ao ti uaia ni bootaki, ao ti kukurei.”

N ai aroia ngaa ake tabeman, a bua ana utu ma raoraon Sukardi, mweengana, abana, ao e kuri ni kabua oin maiuna. Imwiin katikinakoana n te tunaami, e reke rawean ao tauan te nii ao n nimtia ngke e tataninga ikinakon ranin te ieka.

N raonaki irouia kaain ana utu, ake titebo karakinan kamaiuakiia, e a maeka ngkai Sukardi n te mweenga ae kateaki n te buoka man aia Tangira ae Kororaoi Aomata Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira, mwaangan Ana Botaki te Ekaretia Ibukin Kamaiuraoaia Aomata, bwa mwakoron ana mwakuri te Ekaretia ni buokiia naake a maiu imwiin te tunaami.

Te Anganano ae Korakora nakon Katokan te Aoraki ae Maan Taina

Ana mwakuri te Ekaretia ni katoki kainnano aika karina te Ekaretia i nanon namwakaina ake imwiin te kangaanga ae kananokawaki e karekei bwaai aika bongana n aron amwarake, bakete aika uarereke ibukin kaitiakan te rabwata, bwain aoraki, ao kunnikai. Ibukin aia mwane ni buoka kaain te Ekaretia ae bubura, e a moana bairean kabwakan tain katokan te kainnano te Ekaretia. Kanoan te mwakuri ibukin kaabwakan tain katokan te kainnano, a bon anganaki aia mwakuri taan akawa ao kabenta bwa a na kabai onean mwiin booti n akawa ae raka iaon 130. A kamwakuraki mwaane bwa a na kabonganai baako (backhoe) aika bubura, aika rababa mwanekaia bwa a na buoka manga katean boono ake a katoobibia nnen te nikatebetebe (shrimp) ni kaikawaaki. A bwain tangiraki ni bwaai n aron mitiin ni ituutu, bwaai ni karao kunnikai, turakita aika kookaki, ao bwaai ni mwakuri riki tabeua ni kaunga okiran te maiu n toronibwai.

“E kabaneaki te moan ririki ni kaatuaki iai te mwakuri iaon manga katean aron te karekemwane ao buokan temanna ma temanna n oki nakon te mwakuri,” e taku Brett Bass, te tarekita n te Church Humanitarian Services. “Imwiina ti taraa aron kaubwaira, kakaea raoi kainnanoia, ao ni manga katuua riki korakorara iaon kateitei aika teimatoa.”

Korakoran te Ekaretia e kairaki ma katean aia tienta te botanaomata, mweengaia, reirei, onaoraki aika uarereke, ao aron butin raan aika itiaki—a bane n reke aikai man ana mwane n tituaraoi te kamweeraoi ae korakora n raanga nako. N tain te kainnano, a anga aia birimwane kaain te Ekaretia ni katoobibia te aonaaba bwa a na buoki mwakuri aikai bwa a na kona ni karaoaki.

E toki ana mwakuri te Ekaretia ae moan te korakora i Indonesia n Ritembwa 2007. Angiina mwakuri aika baireaki ni ikotaki ma katean 902 mweenga ao 3 tienta ibukiia te botanaomata, katean 15 reirei, katean 3 onaoraki aika uarereke aika toamau bwaai ni mwakuri iai, manga katean mwaangan te onaoraki, ao katiian nnen raan ni kaawa aika 24.

Manga Katean Mweenga ao Maiuiia

E maeka Abdul Samad n autin te botanaomata aika a kataweaki ni kateaki inanon uoua ao te iterana te ririki imwaain ae e mwaing ma ana utu nakon mweengaia ae boou. E bua buuna ao tinana n te ieka ma iai ana kaantaninga ngkai bwa e na katamaroa maiuia ana utu ake nikiraia, teniman natina aine ao temanna te mwaane.

Auti aika 902 ake a kateaki ao a bwaintangiraaki bon 44 te tikuea miita n tatabeua nako. Bubua mai buakoia taan maeka a tataekinna bwa a kakoaua bwa mweengaia bon taian kabanea n tamaroa kateakiia, bwa a na bon bwatinna nakoia natiia ao tibuia. A tangiri taian kara ake a kabonganaaki ao te taera i aon te burooa ao a anga aia kakaitau ibukin karekean te bwai teuana ae matoatoa ao te bwai ae a kona n onimaki iai i nanon maiuia.

“Ngke e roko mwaeiein te aba ao e rimwiina te tunaami, te moan bwai ae a karaoia, ngkana a mena i nanon aia auti, bon te biri n otinako,” e taku Jeff McMurdo man Bootakin te Aonaaba ibukin Mwaingiia Aomata man te Aba, are e iraorao ma te Ekaretia ni katei taian mweenga. “Man te tai are e moan riki iai, a bon biribiri. Ai ngaia are ngkana a anganaki kiing nakon te auti, a bon kona ni karekea tokin te karawawata ae bwanin man te bwai are a rinanon n te tunaami.”

Katean Reirei ao Kaantaninga

E reitinako te Ekaretia ni karaoa manga te mwakuri ni kateitei man te iraorao ma te Islamic Relief ao te Adventist Development ao ai te Relief Agency ni katei 15 reirei, ni waaki ma kataneiakiia taan reirei aika boou ao karikirakean karikiram ao waaki ni boutoka te reirei.

Mwaitiia taan reirei n aono nako a mate n te tunaami, are e a karika aki taun te mwaiti irouia taan reirei. Te tia reirei mai Banda Aceh, ae Kamaruzzaman, bon temanna mai buakoia tii uoman taan reirei aika a maiu man aia reirei. Ma buan taian kateitei, tia reirei, ao ataei, e a waaki te reirei man kateitei aika teimaan taia ni karokoa a tia katean reirei aika boou.

“A nanako nakon aia kateitei ae aki teimaan ibukin te reirei—te auti ae bubura ibukin te kaawa ike a mena iai ae e kaania 40 ataein te reirei,” e taekinna Kamaruzzaman, are bon te mataniwi ngkai n te reirei ae boou ana kateitei. “Ataein te reirei ngkai a karekea aia reirei ae tamaroa riki are e ibuobuoki riki ni karekean te reirei. E a reke irouia ngkai te kaantaninga ae korakora riki ibukin taai aika a na roko.”

Ana kateitei te reirei n tatabeua nako a bane ni kanoaki ma taibora, burakibooti aika mainaina, ao taabo n tango boki bwa e na karekea te enwaeromenta n reirei ae nakoraoi ibukiia ataei. Ngkai a moanna riki taan reirei n reereke, e a rangi ni kakaawaki te kataneiai ao karikirakean te karikuram ae boou.

E taekinna te kouoteneita n te reirei ibukin Islamic Relief, ae Herliana, bwa e rangi ni kakatonga ni kaaina te mwakuri ae baireaki. “Bon akea taian reirei; ti tabeman tia reirei aika tiku ake a tia ni kataneiai,” e taku neiei. “E riki aei bwa te bwai ae korakora nakon te botanaomata. Ti uaia ni karekea te kaokoro ae korakora ni maiuia ataei, taan reirei, ao utu.”

Karekean te Ran ae Itiaki

Fauziah, te aine ae mamatangare ma ni maiu ana iango, bon te tia taua mwiin te ran ngkai ibukin ana kaawa ae uarereke i rarikin Bireuen n te Mwakoro ae Aceh. N te nakoa aei, e taui mwiin ao n rikoi bwakamwane ibukin kabonganaan te ran mai rouia naake a kabongana waakin butin te ran ae boou.

Ni itoman ma te International Relief and Development, e katiai 24 mwakuri aika baireaki ibukin te ran n te kaawa te Ekaretia are kanoana kabouan ranin mwanibwa, katean tangke ibukin kaawakinan te ran, karikirakean te kaitiaki, ao karokoraoan nikirakin raan. Mwakuri aikai a karekea te ran ae itiaki nakoia aomata aika 20,000 mwaitiia.

“Imwaaina, e kangaanga karekean te ran ae raoiroi ao e ananau te kawai ibukin karekeana,” e taku Fauziah ngke e anga te kakaitau ni karokoan ana ran i rarikin mweengana. “Ngkai a na rangi ni marurung riki natira ao ni maiuraoi riki nakon taai aika a na roko.”

Taabo ni uaati ao n tebotebo a kateaki naba i nanon kaawa, ao a karekei naba aia reirei taan maeka bwa a na kanga n tararuai kateitei ao ni kateimatoa itiakia.

Karikirakean Tararuaan te Marurung

Ngkai a karekea naba te kataneiai iaon te kakaitiaki n te rabwata taian kaawa n tatabeua nako, mwakuri ake a baireaki raoi riki a karikirakea tararuan te marurung bwa e na waaki nako ma tian teniua onaoraki aika toamau bwaina ma manga katean mwaangan te onaoraki.

“Aio ae rangi ni kainnanoaki,” e taku Syarman, te tia kairiiri n te kaawa n te mwakoro ae Bireuen, ike karekean te tararua ibukin te aoraki e kainnanoa te nakonako ae 15-kiromita. “A na kona ni karekei buokaia n te bwai n aoraki ara aomata i rarikin mweengaia. E bon raoiroi riki nakon are mai mwaain, ao ti kakaitau iai.”

Te Ekaretia e bairea naba te kataneiai ibukiia taokita ao taan mwakuri n te onaoraki ao e karekei bwaai ni mwakuri ake a kainnanoaki.

Karekean te Ibuobuoki N Ana Kawai Te Uea

E anga te kakaewenako ae onoti te mwakuri, ibukiia Bill ao Linda Hamn mai Anchorage, Alaska, USA: a weteaki bwa a na beku bwa mitinare n ana bootaki te Ekaretia ibukin kamaiuraoaia aomata bwa a na tararuai aekan mwakuri nako ibukin katokan kainnano imwiin te tunaami i Indonesia. “Ti kaungaaki man taian kakaewenako ao ti rootaki n te kukurei n te tibwanga,” e taku te Tari Hamm.

A anganaki naba te tibwanga aei Jim ao Karen Greding man Thousand Oaks, California, USA, te taanga are a weteaki bwa a na tararua tian mwakuri aika baireaki imwiin banen aia mition ae 18 namwakaina te Tari ao Titita Hamn. Ma te mwiokoaki bwa a na roko i Indonesia ao n tuoi mwakuri ake a karaoaki, a mwakuri aomata aikai bwa taan tei tiaki tii ibukin te Ekaretia, ma ibukiia naba aomata aika mwaiti ake a anga aia birimwane.

“Ti bon tararua aron tamaroan te mwakuri ao ni kakoaua bwa te mwane are e katauaki ibukin mwakuri aika a baireaki a bon kabonganaaki raoi,” e taku Titita Greding. Taan tei man te Ekaretia a roko ni katoa te mwaneka i nanon te waaki, te mwakuri are, e bootaki ma aia kawai ni ibuobuoki n te mwane, e a katerea kinaakin iai te Ekaretia man bootaki ake tabeua.

“Ti tara ara mwane bwa mwane ni buoka aika tabu ao ni karaoi mwakuri ni kabane bwa ti na nooria bwa mwaane ni buoka aikai a kabonganaki n ae riai ao a aki bakataeaki,” e taku Bill Reynolds, te tarekita ibukin kabutan mwakuri ibukin katokan te kainnano n te tunaami. “A mwaiti bootaki aika a anga te mwane ni buoka ao n tataninga bwa a na noora te bwai ae riki rinanon ribooti aika a karako n roko. Ti kanakoi mwane ni buoka aika a baireaki aroia ake a tianaki mwaitiia ake ti bon tararuai. Bootaki ni mwakuri aika ti mwakuri ma ngaia a ataia bwa ngkana ti taekinna bwa ti tangira karaoan te bwai teuana ao n te kawai teuana, a tangiria bwa a na karokoia naba ni kaantaninga aikai.”

Kaokan te Kaantaninga

E kabanea ana tai te Ekaretia iaon buokan Indonesia ma ana botanaomata bwa a na waaki rake teuana te mwaneka, te mwaneka ni kararoa te rawaawata ao te maraki, te mwaneka nakon te maiu ae manga kateaki. Ngkai e uarereke namakinan mwakuri aikai irouia aomata aika a mwaiti ao bootaki ake a anga aia buoka nakoia ake a rootaki n te tunaami, e bon reke aia tai n tibwaua aia tangira mitinare, aia tangira kaain te Ekaretia, ao ana tangira ae itiaki Kristo.

“Ti aki kariaiakaki bwa ti na rairiia aomata, ma ti tei ibukin te Uea ao ni kataia n tibwaua ara kakoaua rinanon ara mwakuri ao n akoi, ni karaoi katei aika a riai, ke te matangare,” e taku Titita Hamm. “N tabetai e reke ara tai ni kabwarabwara bwa a roko mai iaa mwane ni buoka, ao ti taekina rongorongon ara burabeti ao e kanga n tewea te 24 n aoa n aki mamatam, ma te mwane are a na bon kabaneaki iaon te amwarake bwa e na kanakoaki nakon te mwane ae onoti. I taku bwa te Tamnei e anga ana kakoaua ao a ota bwa iai aomata n te aonaaba ni kabuta aika a tangiriia.”

A bon kona n nooraki mwiin te tunaami, ma a kawenea aia kakaitau aomata ibukin mwakuri ni kabane ake a tia ni karaoaki ibukiia.

“Aio bon te namakin ae ko aki kona ni mwaninga, ao aomata are e mwamwananga nakon aono aikai a na bae n noora mwiin te urubwai ike e a riki iai te aba bwa taari, ike a mwaiti iai ake a kabuai maiuiia ao maiuiia aika a tangiraki,” e taku Titita Greding. “Ma a mwaiti ake a aki onimakinia Kiritian ake a bitaki nanoia. Tabeman a kamwataua taraakira, ma angiina n aia taetae ni Ingiriti ae karako a taku nakoira, ‘Ko rabwa, nnao.’ Ti rang ongongo anne.”