2011
Fakamamafaʻi ʻe he Ako ki he Tohi Tuʻutuʻuní ʻa e Ngāue ʻo e Fakamoʻuí
ʻEpeleli 2011


Fakamamafaʻi ʻe he Ako ki he Tohi Tuʻutuʻuní ʻa e Ngāue ʻo e Fakamoʻuí

Naʻe fakahinohino ʻe he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa kinautolu naʻe kau ki he ako fakatakimuʻa fakaemāmani lahi ʻi Fēpueli ʻo e 2011 fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi lelei ange ‘a e ongo tohi tuʻutuʻuni foʻoú. Ko e fakatahá ko hano toe muimuiʻi ia ʻo e ako fakatakimuʻa fakaemāmani lahi ʻi Nōvema 2010 ʻa ia ne fakafeʻiloaki ai e ongo tohí.

Naʻe fakamamafaʻi ʻe he kau leá e founga ki hono fakaʻaongaʻi e ongo tohi tuʻutuʻuní ʻi ha founga ʻoku toe lahi ange hono ueʻi ʻe he laumālié, ʻa e mahuʻinga ke mahino ʻa e makatuʻunga fakatokāteline ʻo e ongo tohi tuʻutuʻuni foʻoú, founga hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fulihi ke feʻunga mo e ngaahi polokalama ʻa e Siasí, founga hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi liliu ʻi he ongo tohi tuʻutuʻuní ke fakahoko e ngāue ʻo e fakamoʻuí, pea mo e fatongia ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he ngaahi fakataha alēleá.

Naʻe kau ʻi he fakamafolá ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí; ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni, Tāleni H. ʻOakesi, Lisiate G. Sikoti, Lōpeti D. Heili, Sefilī R. Hōlani, Tēvita A. Petinā, Kuenitini L. Kuki, D. Tooti Kulisitofasoni, mo Niila L. ʻEnitasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá; ʻEletā Kuleki C. Kulisiteniseni; Pulusi D. Pōta mo W. Kuleki Suiki ʻo e Kau Fitungofulú; mo e kau palesiteni lahi ʻo e ngaahi houalotú.

Lahi Ange Hono Fakaʻaongaʻi ʻi hono Ueʻi ʻe he Laumālié e Ongo Tohi Tuʻutuʻuní

Naʻe ui ʻe Palesiteni ʻAealingi ʻa e fakatahá ko e “faingamālie hono ua ke ako ai e founga ke fakaʻaongaʻi lelei ange ai ʻa e tohi tuʻutuʻuní,” ʻo ne poupouʻi ai e kau takí ke ʻai ke toe lahi ange ʻa e malava ko ia ke nau maʻu fakahaá.

Naʻá ne pehē, “Pea ʻi he Laumālié pē te ke ʻilo ai e founga ke fakaʻaongaʻi e meʻa ʻokú ke lau ʻi he ongo tohi tuʻutuʻuní. … Mahalo ʻe ngali taʻe malava ke ʻamanaki pe fakakaukau atu ki ha hokohoko mai ʻa e fakahā te ke fie maʻu ʻi hoʻo ngāue fakaʻahó. He ʻikai malava ia taʻe maʻu ai e tuí mo e ngāue lahí, ka ʻoku malava pē ia.”

Naʻe talaʻofa ʻe Palesiteni ʻAealingi ko e taimi ʻoku ngāue mo lotu ai e kau takí ke “mahino pea muimui ʻi he ngaahi folofola ʻo e moʻuí” ʻoku foaki kiate kinautolú, ʻe tokoni ange ʻa e ʻEikí ke nau fai ʻa e ngāue tokoni mo fakatakimuʻa ʻoku mahulu atu ia ʻi he ngaahi mālohi ʻoku nau maʻú.

Makatuʻunga Fakatokāteline ʻo e Ongo Tohi Tuʻutuʻuní

Naʻe pehē ʻe ʻEletā ʻOakesi, “ʻOku fakatokāteline ʻa e tohi tuʻutuʻuní, pea ʻoku nounou ange ia ʻi he tohi tuʻutuʻuni kimuʻá he ʻoku ʻikai ke ne ʻomi ha ngaahi tuʻutuʻuni pe fakahinohino ki he ngaahi kaveinga lahi. Ka ʻokú ne ʻomi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau taki kuo ueʻi fakalaumālié … ʻo fakatatau ki honau ngaahi tūkunga fakalotofonuá.”

Naʻe fai ʻe ʻEletā Petinā mo ʻEletā Kulisitofasoni ha fakatokanga ki he kau takí ke ʻoua naʻa nau fakalaka he ngaahi vahe ʻoku kamata ʻaki e Tohi Tuʻutuʻuni fika 2 ke nau aʻu ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻi he ngaahi vahe ʻi mui aí. ʻOku fakatoka ʻe he ngaahi vahe kimuʻá ha fakavaʻe fakatokāteline ki he mahino mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku hoko mai aí.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Petinā ʻoku toe lahi mo tonu ange e fie maʻu fakalaumālié meiate kitautolu kotoa ke “fakavaʻe [e ongo tohi tuʻutuʻuní] ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoní, pea siʻisiʻi hono toe fakamatalaʻi ʻo e ngaahi meʻa ke faí.”

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Fulihi ke Feʻungá

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Nalesoni, “ʻOku ʻikai ke tau toe afe mei he tohi tuʻutuʻuní ʻi he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e tokāteliné, ngaahi fuakavá, mo e ngaahi tuʻutuʻuni kuo fokotuʻu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá. ʻOku ngofua ke fulihi e ngaahi ʻekitivitī ʻe niʻihi ke feau e ngaahi tūkunga fakalotofonuá.”

Fakatatau ki he lea ʻa ʻEletā Pōtá, naʻe fakakau ʻa e vahe 17, “Fāitahá mo Hono Fulihí” ke tokoniʻi e kau taki fakalotofonuá ke nau muimui ʻi he Laumālié mo fakapapauʻi ʻa e taimi ʻoku feʻunga ke fulihi ai ha ngaahi polokalama pau ke feʻunga mo e fie maʻú. ʻOku fakamatalaʻi he vahé ʻa e meʻa he ʻikai lava ke liliú pea ʻomai ha tuʻunga ʻe nima ʻe lava ke fai ai ha fulihí: ngaahi tūkunga fakafāmilí, meʻalele fefonongaʻakí mo e fetuʻutakí, kōlomu tokosiʻi pe tokolahi ʻo e kalasí, ngaahi maʻuʻanga tokoni fakatakimuʻá, mo e ngaahi tuʻunga malú.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Pōta ʻi ha lea naʻe lau ʻe ʻEletā W. Keleki Suiki ʻo e Kau Fitungofulú, “He ʻikai fakavaivaiʻi e Siasí ʻo ka fai e ngaahi fulihi ʻoku feʻungá; ʻoku nau hanga ʻo fakamālohia ia.” ʻOku ʻikai totonu ke ongoʻi ʻe he kau taki fakalotofonuá ʻoku nau fai ha meʻa ʻoku māʻulalo hifo he lelei ʻoku fie maʻú ʻi he taimi ʻoku ueʻi ai kinautolu ke fulihi ha ngaahi meʻá. Naʻe tohi ʻe ʻEletā Pōta ʻo pehē, “ʻOku lava ke maʻu ʻe he ʻiuniti kotoa pē ʻo e Siasí ʻa e tokāteliné, ngaahi ouaú, mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, mo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié ʻoku fie maʻu ki he fakamoʻui mo e hakeakiʻi ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá.”

Ko e Ngāue ʻo e Fakamoʻuí

ʻOku ʻuhinga e ngaahi liliu kotoa ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni fika 2 ke toe tokoni ki he ngāue ʻo e fakamoʻuí. Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻAealingi: “ ʻE hoko ʻa e ongo tohi tuʻutuʻuní ko haʻo mataʻi koloa ʻi hono fakaʻaongaʻi ke tokoni ʻi hono tataki atu ʻo e niʻihi kehé ke nau fili ʻa e hala ki he moʻui taʻengatá. He ko hono taumuʻá ia.”

ʻOku ʻomi fakataha ʻe he Vahe 5 ʻi he ʻuluʻitohi “Ko e Ngāue ʻo e Fakamoʻuí ʻi he Uōtí mo e Siteikí” ha ngaahi tefito naʻe fakamatalaʻi mavahevahe pē kimuʻa, kau ai ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá, pukepuke ʻo e tokotaha papi uluí, fakamālohia ʻo e māmālohí, ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí, pea mo hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Petinā, “Naʻe pehē ʻe Paula ʻe fakatahaʻi kotoa ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻa e ngaahi kuongá” (vakai, ʻEfesō 1:10). “Ko e ngāue pē ʻe taha.”

Hangē ko ʻení, naʻá ne pehē ko e meʻa ko ia naʻe pehē ʻe ha niʻihi kimuʻa ko ha ngaahi misiona mavahevahe ʻo e Siasí “ko ha ngāue tatau pē ia ka ʻi he ngaahi tafaʻaki kehekehe. Ko e ngāue fakafaifekaú ko hono malangaʻi ia ʻo e ongoongoleleí pea fakaafeʻi ha niʻihi kehe ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouau toputapú mo fakahoko ha ngaahi fuakava. Ko hono fakahaohaoaʻi ʻo e Kāingalotú—kau ai ʻa e pukepuke ʻo e tokotaha papi uluí, fakamālohia ʻo e māmālohí, mo hono akoʻí—ko e ngāue ia ki hono fakaafeʻi ʻo e kakaí ke nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá. ʻOku ʻomi ʻe hono huhuʻi ʻo e kau pekiá ʻo fakafou ʻi he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé ʻa e faingamālie ke maʻu e ngaahi ouaú mo fai ʻa e ngaahi fuakava maʻanautolu kuo pekiá.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Hōlani ko hono fakakātoá, ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi liliu ki he tohi tuʻutuʻuní ha mahino ʻoku ʻikai ko e kau pē ʻa e kau taki fakakōlomú mo ia ʻo e ngaahi houalotú ki he fakataha alēlea fakauōtí ke fakakaukauʻi e kau mēmipa pē ʻo ʻenau kōlomú pe kau mēmipa ʻo ʻenau ngaahi houalotú, ka ʻoku ʻi ai honau fatongia fakakātoa ki he lelei fakalaumālie ʻa e kāingalotú kotoa.

Naʻe tokoni ʻa ʻEletā Kuki ke fakamahino e founga ʻoku tokoni ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni kuo liliu ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2 ki he ngāue ʻo e fakamoʻuí.

Naʻá ne fakamamafaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e kau pīsopé mo e ngaahi fakataha alēlea fakauōtí ki hono feau ʻo e ngaahi fie maʻu fakauelofeá he ʻoku ʻikai toe ʻi ai ha fakataha uelofea. Naʻá ne fakamatala ki he fakaʻau ke lahi ange ʻa e tufakanga ʻo e kau taki Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻi he fealēleaʻaki mo e kau mēmipa ʻo e kōlomú. Naʻá ne toe fakamahino foki mo e ngaahi liliu ʻoku ngofua ai ke kau ʻa e ngaahi tamai ʻoku ʻikai ke nau feʻunga kakato ke hū he temipalé ʻi he ngaahi ouaú mo e tāpuakiʻi ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻi ha ngaahi tūkunga pau.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Petinā, “ʻOku ʻikai ko ʻetau ngāué ko e fakalele ha ngaahi polokalama pe tokangaʻi ha houalotu. ʻOku fie maʻu ia, ka ʻoku ʻikai feʻunga ia. Ko e ngāue ʻeni ʻo e fakamoʻuí. Pea ʻi he taimi pē ʻoku kamata ai ke tau fakakaukau ki he ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá, ʻe fehuʻi leva ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí, ko e hā e ouau hono hoko ʻoku fie maʻu ʻi he moʻui ʻa e tokotaha pe fāmili ko ʻení, pea ko e hā e ngaahi founga ʻe lava ke tau tokoni ai ʻi he teuteu ko iá?”

Houʻeiki Fafiné ʻi he Fakataha Alēleá

Naʻe fakahā ʻe ʻEletā Sikoti ʻene hohaʻa ʻi he mole ʻa e ngaahi faingamālie ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ke fakakau e houʻeiki fafiné ʻi he taimi ʻoku fai ai e fealēleaʻakí. Naʻá ne pehē, “ʻI he taimi ʻoku lava ke poupouʻi ai [e houʻeiki fafiné] ke kau tauʻatāina ʻi he ngaahi fakataha alēlea fakauōtí, ʻoku tokoni pea fakalaumālie maʻu pē ʻenau ngaahi fakakaukaú.”

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Sikoti ʻo pehē ʻe lava ke poupouʻi ʻe he kau takí ke kau mai ʻa e houʻeiki fafiné ʻaki hono ui kinautolu ʻaki honau hingoá pea fakahā ʻa e houngaʻia ʻi he ngaahi ʻilo ʻoku nau maʻú mo ʻenau ngaahi fokotuʻú.

Naʻá ne toe pehē, “Ko ha tāpuaki makehe ʻoku maʻu ʻe he ʻapi ʻo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí” ʻoku muimui ʻi he ngaahi fakahinohino ko ʻení “ko e lava ke toe fakahoungaʻi ange ʻe he kau tangatá ni ʻa e fatongia toputapu ʻo honau uaifí ʻi honau ʻapí.”

Naʻá ne akoʻi ʻa hono mahuʻinga ʻo e feinga ke ʻoua ʻe ʻi ai ha loto-kehekehe ʻi he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá. Ko ʻene ongoʻi pē ʻoku ʻi ai e ongo ko iá, ʻe fakahā ia ʻe he takí pea ui ke nau hikinimaʻi. ʻI he taimi he ʻikai loto-taha ai e kau mēmipá, ʻoku totonu leva ke kole ʻe he kau takí ha faleʻi mei he mēmipa takitaha ʻo e fakataha alēlea fakauōtí, fakahā ʻa e houngaʻia ʻi he ngaahi fakakaukau naʻe vahevahé, fai ha tuʻutuʻuni, pea kole ki he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke nau poupou fakataha ki he tuʻutuʻuni ko iá. Naʻe fakamamafaʻi ʻe ʻEletā Sikoti ʻa e mahuʻinga ke ʻoua naʻa fakahāhāholo e ngaahi meʻa ʻoku aleaʻi he fakataha alēlea fakauōtí.

Ngaahi Ola ʻOku Fakaʻamu ke Maʻú

Naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe ʻEletā Nalesoni e akó ʻene fakahā ha meʻa ʻe tolu ʻoku fai ki ai e ʻamanakí: ke toe faingofua ange ke ngāue ʻaki e taimi mo e maʻuʻanga tokoni ʻa e kāingalotú, ʻe tupulaki ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki takitaha ke faitāpuekina ʻa e tokotaha fakafoʻituitui mo e fāmili kotoa pē ʻi he Siasí, pea ʻe ongoʻi ʻe he mēmipa takitaha ha moʻui līʻoa mo anga faka-ākonga ange.

ʻI he ngāue ʻo e fakamoʻuí, ʻoku totonu ke fakakaukauʻi ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ʻa e ngaahi ouau hoko mai ʻoku fie maʻu ʻe ha taha fakafoʻituitui mo e founga ke tokoni ai ʻi he teuteu ko iá.

Faitā ʻa craig dimond, © IRI

ʻOku pehē ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻoku totonu ke fakatou fakangofua ʻa e kakai tangatá mo e kakai fefiné ke nau tuʻunga tatau mo tauʻatāina ʻi hono fakahā ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi he ngaahi fakataha fakatakimuʻá.

FAITAAʻI ʻE CRAIG DIMOND