2014
Loto-toʻa ke Fili ʻa e Teunga Tāú
Okatopa 2014


Loto-toʻa ke Fili ʻa e Teunga Tāú

Mei ha lea naʻe fai ʻi he ʻaho 2 ʻo Mē 2013, ʻi he Konifelenise ʻa e Kakai Fefine ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí.

Ko e hā te tau lava ke akoʻi ki hotau ngaahi fohá mo e ʻofefiné ke tokoni ke nau maʻu ʻa e loto-toʻa ke fili ʻa e teunga tāú ʻi ha māmani ʻokú ne manukiʻi kinautolu heʻenau ngaahi fili angatonú?

ʻĪmisi
Youth walking on Temple Square.

Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai e teunga tāú? Ko e hā ʻe mahuʻinga ai ha hemi, kiaʻi kofu pe ha falani ki he ʻEikí? Ko ha faʻē au ki ha fānau fefine ʻe toko nima mo e fānau tangata ʻe toko ua, hangē ko ia ʻoku mou fakakaukau ki aí, ʻoku faʻa ʻohake e taumuʻa ʻo e vala tāú ʻi homau ʻapí. Ka ʻi ha ʻosi ha ngaahi taʻu, ne u ʻilo ʻoku lelei ange hono akoʻi e teunga tāú ʻaki hono akoʻi e tokāteliné pea tā ha sīpinga leleí. ʻE tokoni ʻa e tokāteliné ki heʻetau fānaú ke mahino e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai e teunga tāú, pea ʻe fakahaaʻi ʻe heʻetau sīpingá e ngaahi tāpuaki ʻo e teunga tāú ʻi ha ngaahi founga fakafiefia.

Ko e Hā ʻa e Teunga Tāú?

Ko e teunga tāú ko ha tefitoʻi moʻoni faka-ʻOtua ia ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke ako ke fakaʻaongaʻi totonu hotau sinó ʻi he moʻui fakamatelié. Ko e ʻuhinga ʻo e teunga tāú ʻi he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí “ko e loto ʻoku fakatōkilalo, pea taau ʻi he teungá, teuteú, leá, mo e ʻulungāngá.”1 ʻOku ʻikai ko ha meʻa taʻe ʻaonga pe toʻo maʻamaʻa e teunga tāú. ʻOku ʻikai ngāue ʻaki ʻe he kakai teunga tāú honau sinó pe ko ʻenau tōʻongá ke fekumi ki he lelei ʻa e māmaní pe maʻu ha tokanga maʻanautolu pe lavameʻa pe ngaahi tōʻonga ʻoku fie maʻú.

Kātaki ʻo manatuʻi ʻoku ʻuhinga e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e teunga taau ʻi hení ki he tangatá mo e fefiné fakatouʻosi, ngaahi foha mo e ʻofefine, pea manatuʻi ʻi heʻetau akoʻi mo fakamamafaʻi e teunga tāú ʻoku ʻikai ke tau tukuhifoʻi ʻa kinautolu ʻoku tui piva tātāʻolungá pe “ʻulu lanu kehekehé mo e ngaahi fuhinga mamá.”2 ʻOku tau fakamamafaʻi maʻu pē pea maʻu e ʻofa faka-Kalaisi ki he fakafoʻituituí lolotonga ʻetau tauhi totonu ki he tuʻunga moʻui kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku ʻoatu ʻe heʻetau fili ko ia ke hā mo tōʻonga tāú ha pōpoaki mālohi ʻoku mahino kiate kitautolu hotau tūkungá ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá pea kuo tau fili ke tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú.

ʻOku ou saiʻia ʻi he potufolofola ko ʻení: “ʻIkai ʻoku mou ʻilo ko e fale tapu ʻo e ʻOtuá ʻa kimoutolu, pea ʻoku nofoʻia ʻa kimoutolu ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá? … ko e faletapu ʻo e ʻOtuá ʻoku māʻoniʻoni, pea ko e faletapu ko iá ʻa kimoutolu” (1 Kolinitō 3:16–17). Ko hotau sinó ʻa e temipale hotau laumālié. ʻOku tau fakaafeʻi ki hotau sino fakatemipalé e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ou tui ʻi heʻetau fili ke tui e vala tāú pea fai ha ngaahi ʻulungaanga tāú, ʻoku tau tui pea tau moʻui ʻaki ai ʻetau fakamoʻoni ki he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. ʻOku tau fakamoʻoni ʻaki ʻetau fotu ki tuʻá ko e kau ākonga ʻa Kalaisi kitautolu pea ʻoku tau moʻui ʻaki ʻEne ongoongoleleí.

Ko e Hā ʻOku Mahuʻinga Ai e Teunga Tāú?

ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani ʻo e leleí mo e koví, pea ʻe lava ke fakaʻaongaʻi e sino fakatuʻasinó ki ha taha pē ʻi he leleí mo e koví. Ka ʻoku tau ʻilo ko ha meʻaʻofa fakatāutaha hotau sinó mei he ʻOtuá. ʻOku toputapu ia. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē, “Ko ha angatuʻu fakahāhā kiate kinautolu ʻoku nau ʻiloʻi mo mahino ki ai e palani ʻo e fakamoʻuí, ʻa hono fakaʻuliʻi ʻo e sinó [vakai, Mosaia 2:36–37] mo hano fakaʻikaiʻi hotau tuʻunga totonu ko e ngaahi foha mo e ʻofefine ʻo e ʻOtuá.”3 ʻOku tau fili ke tokangaʻi mo maluʻi hotau sinó koeʻuhí ke tau hoko ko e meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻa nāunauʻiá (vakai, ʻAlamā 26:3). Kapau te tau holi ke moʻui ʻaki e Fakamoʻuí mo ʻEne ngāué, kuo pau ke tau fehuʻi loto pē, Kapau naʻe ʻi heni ʻa e Fakamoʻuí, te tau ongoʻi fiemālie nai ʻi he vala ʻoku tau tuí?

Ko e teunga, fōtunga, fakakaukau mo e tōʻonga tāú ko e fakamoʻoni ʻoku mahino ʻetau ngaahi fuakava kuo tau fai ʻokú ne tāpuakiʻi, maluʻi mo fakamālohia kitautolú ʻi heʻetau teuteu ke foki ki Hono ʻaó. ʻI heʻetau papitaisó, ne tau mavahe ai mei he māmaní ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Kuo pau ke kehekehe e meʻa kotoa kiate kitautolu. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻI heʻetau fili ke ʻi Hono puleʻangá, ʻoku tau mavahe ai—kae ʻikai fakamakehekeheʻe—kitautolu mei he māmaní. ʻE molumalu hotau valá, haohaoa e fakakaukaú pea maʻá e leá.”4

Ko e teunga tāú ko ha tefitoʻi moʻoni te ne tokoniʻi kitautolu ke tau malu ʻi he hala ʻo e fuakavá ʻi heʻetau fakalakalaka ki he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻE tokoni ʻa e taau ʻa e valá mo e fōtungá ke teuteuʻi kitautolu ke fai mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava toputapú. Ke tāpuakiʻi mo maluʻi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, ne ʻoange ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu ʻa e ngaahi kiliʻi manu ke vala kimuʻa pea tukuange kinaua mei he ngoué. ʻI he founga tatau, kuo ʻomai ʻe he ʻOtuá kiate kitautlul ha ngaahi fuakava ke fai ʻi he matelié, ʻoku fakahaaʻi ʻi hotau ngaahi kāmeni temipale toputapú.

Ko e hā e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Teunga Tāú?

Ko e hā te tau lava te tau lava ʻo akoʻi ki hotau ngaahi fohá mo e ʻofefiné ke tokoni ke nau maʻu e loto toʻa ke fili ki he teunga tāú ʻi ha māmani ʻoku nau manukiʻi mo fakaangaʻi kinautolu ʻi heʻenau fili lelei mo angatonú? ʻOku nau vakai nai ʻoku tau fakaʻaongaʻi hotau sinó ke tohoakiʻi e tokangá pe ke fakalāngilangiʻi e ʻOtuá?

ʻĪmisi
A smiling family standing on a lawn. Shot in Australia.

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he fakakaukau, lea, fōtunga mo e ʻulungaanga tāú ke maʻu e ngaahi tāpuaki fakamālohia mo fakaʻeiʻeiki ʻe tolu.

1. ʻOku fakaafeʻi ʻe he teunga tāú ʻa e takaua maʻu pē ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Heili ʻo pehē, “ko e teunga tāú ʻoku makatuʻunga ai ʻetau taau ke maʻu ʻa e Laumālié.”5

Tau tokoniʻi ke mahino ki heʻetau fānaú he ʻikai ke nau fie fai ha meʻa ke fakahalaʻi ai kinautolu e “meʻa-foaki taʻe-mafakamatalaʻi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní” (T&F 121:26). Tokoni ke nau ʻiloʻi ʻoku ʻalu fakataha ʻa e ngaahi meʻafoaki fakalaumālie mahuʻinga mo mālohí mo ʻEne takaua toputapú. Kuo talaʻofa ʻa e ʻOtuá, “te u foaki kiate koe mei hoku Laumālié, ʻa ia ʻe fakamāmaʻi ho ʻatamaí, ʻa ia ʻe fakafonu ho laumālié ʻaki ʻa e fiefiá; … te ke ʻiloʻi ʻi he meʻá ni, ko e ngaahi meʻa kotoa pē te ke kole kiate aú, ʻa ia ʻoku kau ki he ngaahi meʻa ʻo e māʻoniʻoní, te ke maʻu ia ʻi hoʻo tui kiate aú” (T&F 11:13–14). Ko e ʻiló, potó, mo e fakamoʻoní; nēkeneká, nongá, mo e fiefiá—mo e niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga te tau lava palōmesi ki heʻetau fānaú ʻi heʻetau fakaafeʻi kinautolu ke moʻui angatonu pea taau ke maʻu e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e taha ʻo e ngaahi faingataʻa ʻo e teunga tāú ko e toutou liliu ko ia ʻa e ngaahi ākengá mo e ngaahi tōʻonga fakasōsiale ʻoku talí. ʻOku ʻikai pē liliu e tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí. Akoʻi ʻa e kau talavoú mo e kau finemuí ke nau ongoʻi ngofua e Laumālié ʻi heʻenau fai ʻa e ngaahi fili kau ki he valá, leá mo e ngāué. ʻI heʻenau moʻui ofi ki he Laumālié, ʻoku ʻikai fie maʻu ke nau hangē ko e māmaní.

Kuo maʻu ʻe heʻetau fānaú ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea ʻoku nau fononga ʻi he hala ʻo e fuakavá ʻoku fakatau ki he temipalé pea te ne fakafoki kinautolu ki he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku nau fie maʻu kitautolu ke fakapapauʻi mo fakamamafaʻi kiate kinautolu ʻe tataki, maluʻi, fakanonga mo fakamaʻa kinautolu ʻi heʻenau moʻui taau ke maʻu e Laumālie Māʻoniʻoní.

2. Te tau Lava ʻo akoʻi hotau ngaahi fohá mo e ʻofefiné ʻoku tokoni e fōtunga mo e ʻulungaanga tāú ke maluʻi kitautolu mei he ngaahi ivi takiekina fakaʻauha ʻo e māmaní. Ko e taha ʻo e ngaahi mahafu kākā ʻoku fakaʻaongaʻi kiate kitautolu kotoá ko e tōʻonga fakasōsiale ʻoku pehē ko e meʻa ʻolokuonga e angamaʻá. Ko e angamaʻá ko ha maluʻi mei he takiekina koví mo e maluʻi ʻo e angamaʻá mo e angatonú. Fanongo ki he ngaahi lea ko ʻeni ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: “Kimuʻa he malí, … ʻoua naʻá ke fai ha faʻahinga meʻa … te ne fakatupu ʻa e ngaahi ongo ko iá ʻi ho sino pē ʻoʻoú.”6 ʻOku faʻa fakatupu ʻe he fōtunga mo e ʻulungaanga taʻetāú ha ngaahi ongo fakasekisuale pea te ne tukuhifo ʻa e ngaahi faingataʻá mo fakaafeʻi e ʻahiʻahi lahi ange ke maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Heili: “Ko e teunga tāú ko e taha ia ʻo e ngaahi founga ʻoku fakatefito mei ai ʻa e haohaoá mo e angamaʻá, ʻo tatau ʻi he fakakaukau mo e ngāue. Pea koeʻuhi ʻoku takiekina mo fakahinohino ʻe he teunga tāú ʻetau ngaahi fakakaukaú, hotau ʻulungāngá mo ʻetau ngaahi filí, ko e konga mahuʻinga leva ia ʻo hotau ʻulungāngá.”7 Akoʻi pea fakamamafaʻi e angamaʻá ke tokoni ki he kau talavoú mo e kau finemuí ke mateuteu ke fakafepakiʻi mo maluʻi e ngaahi mālohi ʻo e fakatupú ʻiate kinautolú. Tokoniʻi kinautolu ke tauhi ke toputapu pea maluʻi hono fakahaaʻi ʻo e ʻofá ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí ki he nofomalí.

3. ʻOku fakaʻatā ʻe he teunga tāú ke tau “tuʻu ko e kau fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē” (Mosaia 18:9). Naʻe folofola e Fakamoʻuí: “Hiki hake hoʻomou māmá ke ulo atu ki he māmaní. Vakai ko au ʻa e maama ke mou hiki haké” (3 Nīfai 18:24). ʻOku ʻi ai ha fekau fakalangi ke tau hoko ko ha maama ki he māmaní, ke fakahaaʻi e fiefiá ʻi hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí, ke akoʻi e anga māʻoniʻoní, pea ke langa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOku tau fakahaaʻi fakatāutaha e Maama ʻo Kalaisí ʻi heʻetau teunga taau mo maʻa pea tauhi e ngaahi fekaú. Ko e teunga tāú ko ha fakamoʻoni ʻo ʻetau fakamoʻoni ki he Fakamoʻuí pea ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Hono ʻikai fakaʻofoʻofa mo mohu tāpuekina ʻa kinautolu ʻoku tataki ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻokú ne maluʻi kinautolu mei he ngaahi meʻa fakamāmaní, pea tuʻu ko e kau fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá ki he māmaní. Pea ʻoku monūʻia ʻa kinautolu ʻoku nau fakamamafaʻi mo akoʻi e tokāteline ʻo e teunga tāú ki he ngaahi foha mo e ʻofefine kotoa ʻo Saioné.

Hangē ko ia kuo tau fuakava ke muimui ki he Fakamoʻuí mo e holi ke maʻu ʻa e kakato ʻo e ngaahi tāpuaki ʻo ʻEne Fakaleleí ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku ʻi ai moʻoni ha kofu pē ʻe taha. Naʻe lekooti ʻe Molonai, “ʻā hake, pea tuʻu hake mei he efú, … ʻio, pea ʻai ho ngaahi kofu matamataleleí, ʻE ʻofefine ʻo Saione; … ko e ngaahi fuakava kuo fai ʻe he Tamai Taʻengatá … ke fakamoʻoniʻi ia” (Molonai 10:31; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Ko e ngaahi kofu fakaʻofoʻofá e ngaahi pulupulu ʻo e māʻoniʻoní, ʻoku tui ʻe kinautolu ʻoku nau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá. ʻOku tau teuteuʻi nai ʻetau fānaú ke tui e ngaahi kofu fakaʻofoʻofa ko ʻení?

ʻOku ou fakamoʻoni ko e fakamoʻuí ʻoku ʻia Kalaisi pea ko kinautolu ʻoku tauhi ʻenau ngaahi fuakavá te nau “ʻilo haohaoa ki heʻenau fiefia aí mo ʻenau māʻoniʻoní, kuo fakakofuʻi ʻa kinautolu ʻaki ʻa e anga-haohaoá, ʻio, ʻaki ʻa e pulupulu ʻo e māʻoniʻoní” (2 Nīfai 9:14).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí (2004), 4.

  2. Jeffrey R. Holland, “Israel, Israel, God Is Calling” Church Educational System devotional, Sept. 9, 2012, cesdevotionals.lds.org.

  3. David A. Bednar, “ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá,” Liahona, Mē 2013, 43.

  4. Robert D. Hales, “The Covenant of Baptism: To Be in the Kingdom and of the Kingdom,” Liahona, Jan. 2001, 8.

  5. Robert D. Hales, “Teunga Tāú: Ko e Fakaʻapaʻapa ki he ʻEikí,” Liahona, ʻAokosi 2008, 18.

  6. Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, (2011), 36.

  7. Robert D. Hales, Liahona, ʻAokosi 2008, 19.