« I muri a’e i te pēpē : Ha’apūai i te ’āteura’a ’e e fāri’i i te fa’aorara’a », Liahona, Tetepa 2023.

I muri a’e i te pēpē : Ha’apūai i te ’āteura’a ’e e fāri’i i te fa’aorara’a

Nā te mau rave ’ohipa o te pū tāvinira’a ’utuāfare

E tae mai te fa’aorara’a ’ia ’imi ana’e tātou i te tauturu a te Fa’aora ’e ’ia ha’apuai i te fa’arava’ira’a iāna i te pae manava.

Hōho’a

hōho’a ’ere’ere ’e ’uo’uo nō te hō’ē tumu rā’au ma te ha’amenemenera’a matie i ni’a iho.

E fa’aruru te rahira’a o te ta’ata i te pēpē mau i te hō’ē taime i roto i tō rātou orara’a. ’Ua ’ite tātou i te reira i roto i tō tātou iho orara’a ’e i te pae ’ohipa. E aha te tumu e pēpē ai ? Hō’ē ’ohipa fifi roa mai te hō’ē ’ati pere’o’o, te ’erera’a te ’ohipa, te tama’i, te hāmani-’ino-ra’a i te pae tino, te hāmani-’ino-ra’a i te pae ’āpeni, te ha’amata’ura’a rahi, te mo’era’a te hō’ē tei herehia, ’e tē vai atu ra.

E mea māuiui te pēpē, ’e i te tahi taime e au ra ē, e’ita e ’itehia mai ia ’outou te tāmarūra’a. Nō reira, e mea faufa’a roa ’ia ’ite ē, e nehenehe te māuiui e marū mai ’e e ’ite fa’ahou mai ’outou i te hau, mai te mea e tūru’i ’outou i ni’a i tō ’outou Metua i te ra ’e tō ’outou Fa’aora, ’o Iesu Mesia.

E fa’ati’a te Metua i te ao ra ia tātou ’ia ’ite i te mau fifi. Noa atu ’aita ’oia i fa’ata’a, i hāmani, ’aore rā i ha’amana i te reira mau ’itera’a, e nehenehe ’oia e tauturu ’ia « ’āmuihia mai te mau mea ato’a ’ei maita’i nō [tātou] » mai te mea e ti’aturi tātou iāna (Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 90:24 ; hi’o ato’a 2 Nephi 32:9).

’Ua ’itehia mai ia tātou ē, te fāriura’a i ni’a i te Metua i te ao ra ’e i te Fa’aora ’ei pāturu, e mea tītauhia ïa i roto i te ’ohipa nō te fa’aorara’a. E fa’aora tō rāua hau i te pae manava ’e i te pae vārua. ’Ua ’ite mau tātou ē, nā roto i tō rāua here ’e tō rāua aumihi, e ’ite mai ia ’outou i te pūai nō te ora mai. ’Ua ’ite-ato’a-hia ia mātou te tahi mau rāve’a ’o tē fa’ati’a ia ’outou ’ia turu’i i ni’a i tō ’outou iho pūai ’e ’ia haere atu i te fa’aorara’a.

Tē ora nei te ta’ata tāta’itahi e rave rau ’ohipa pēpē. ’Oia mau, tē ora nei paha te tahi pae i te hō’ē ’ohipa pēpē mau, ’āre’a te tahi pae ra tē fāri’i ra i te huru au ’ore. Nō te reira tumu, ’ia ha’amana’o ’outou ’eiaha e fa’aau i tō ’outou ’itera’a i tō vetahi ’ē ’aore rā, e fa’a’ohipa i tō ’outou ’itera’a ’ei ’itera’a tumu.

Pāhonora’a ta’a ’ē i te mau ’ohipa e tupu

Tē rātere ra Sam ’e ’o Lucy i roto i te hō’ē tere, ’e ’ua ta’oto te ta’ata fa’ahoro i tō rātou pere’o’o ’e ’ua tere te pere’o’o i rāpae i te pūrumu. Tei fa’ata’ahuri tō rātou pere’o’o e rave rahi taime. ’Aita o Sam i pēpē rahi roa ’e i te ha’amatara’a e au ra, ’ua fa’ariro ’oia i te ’ohipa i tupu e ’ere i te mea fifi roa. Tei reira ’oia nō te tāmāhanahana ia Lucy, nō te mea e tītauhia iāna ’ia tu’u i tōna rima fati i roto i te timā.

E rave rahi hepetoma i muri mai, ’a tae mai ai te hō’ē rāve’a nō Sam ’ia rātere fa’ahou, ’ua tupu te mata’u rahi i roto iāna i te ferurira’a noa i te rahira’a hora i ni’a i te pūrumu.

Tē fa’aruru nei Sam i te mana’o pe’ape’a nā roto i te hō’ē ’ohipa pēpē tei fārereihia e āna. ’Ua taiā ’oia ’ia paraparau i te hō’ē ta’ata nō ni’a i te reira. I tōna rā paraparaura’a ia Lucy, ’ua ha’api’i mai ’oia ē, ’ua fārerei a’enei Lucy i te hō’ē ’ati pere’o’o, ’ua ’ite ’oia i te mea tā Sam e feruri ra. ’Ua ’āparau rāua i te mea tā Lucy i ha’api’i mai nā roto mai i tōna itera’a nā mua atu, ’a fa’a’ohipa ai ’oia i tōna fa’aro’o ia Iesu Mesia, ’a pure ai nō te ani i te arata’ira’a, ’e ’a fāna’o ai ’oia i te mau parau a’o ’a fāri’i ai ’oia i te mau fifi.

Hōho’a

hōho’a ’ere’ere ’e ’uo’uo nō te tumu rā’au na’ina’i ’e te hō’ē ha’amenemenera’a matie i ni’a iho

Tīa’ira’a ’e fa’aorara’a nā roto ia Iesu Mesia

Noa atu te huru ’o tō tātou pēpē, e tae mai te fa’aorara’a nā roto i te Fa’aora Iesu Mesia. Maoti te tāra’ehara hope ’ore a te Fa’aora ’e tōna aumihi ’e te hāmani maita’i, e ti’a iāna ’ia fa’aora i te mau pēpē ato’a e fāri’ihia i roto i teie orara’a tāhuti nei, e tae mai ānei te reira fa’aorara’a i roto i teie orara’a ’aore rā i muri a’e. I te tahi taime, e rave te reira i te taime roa i tei mana’ohia ’aore rā i tei hina’arohia e tātou—noa atu ā te pāturura’a hanahana a te Fa’aora. E ti’a rā iāna ’ia fa’aora ia tātou (hi’o 3 Nephi 17:7).

’Ua ha’api’i Elder Dieter F. Uchtdorf nō te pupu nō te Tino ’Ahuru ma Piti ’āpōsetolo : « E parau mau te māramarama o te Atua. E roa’a te reira i te mau ta’ata ato’a ! E hōro’a mai te reira i te ora i te mau mea ato’a. E mana tōna nō te tāmarū i te puta o te pēpē hōhonu roa a’e ».¹

’Aore e ta’ata i ’ite mau i tō tātou māuiui mai te Metua i te ao ra ’e te Fa’aora i ’ite. ’Ua pou te Fatu « i raro a’e i te mau mea ato’a, mai tāna i ’ite i te mau mea ato’a, ’ia ti’a iāna ’ia vai i roto i te mau mea ato’a ’e nā roto ato’a i te mau mea ato’a » (Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 88:6). ’Ua ha’api’i te tuahine Amy A. Wright, tauturu hō’ē i roto i te peresidenira’a rahi o te Paraimere :

Tē vai nei i roto i tō tātou orara’a pā’āto’a te hō’ē mea tei pararī e ti’a ’ia tātā’ihia ’aore rā ’ia fa’aorahia. Mai te mea e fāriu atu tātou i ni’a i te Fa’aora, mai te mea e hō’ē tō tātou ’ā’au ’e tō tātou ferurira’a i tōna, mai te mea e tātarahapa tātou, e haere mai ’oia ia tātou nei ’ma te ora i raro a’e i tōna nā pererau’ [2 Nephi 25:13], e tauahi here mai ’oia ia tātou, ’a parau ai, ’aita e fifi. E nehenehe tāua e tāta’i i te reira !’

« Tē fa’a’ite pāpū nei au ē, ’aore roa hō’ē mea pararī i roto i tō ’outou orara’a tei ni’a ’atu i te mana rapa’au, te mana fa’aora ’e te mana fa’ati’a o Iesu Mesia ».²

Tei roto i te mau pāpa’ira’a mo’a te mau hi’ora’a nō te fa’aorara’a ’e te mau rāve’a nō te fa’aora—’e i roto i te orara’a o tō tātou ’utuāfare, te mau hoa ’e te mau tupuna. E mea nāhea tō ’outou mau tupuna i te vai ’āteu noa ?³

Tō tātou ihota’ata mure ’ore

I te 13ra’a o te matahiti ’o Julio, ’ua hāmani-ino-hia ’oia i te pae ’āpeni e tōna metua tāne fēti’i. I te roara’a o te tau, ’ua ha’amata ’oia i te fa’aātea iāna i tōna ’utuāfare ’e ’ua vai ’ōtahi noa ’oia. I te tahi taime, e ora maita’i ’oia mai te huru ra ’aita hō’ē ’ohipa i tupu na, i te tahi rā mau taime ’ua tāhitihia ’oia i te pae manava. ’Ua noa’a noa iāna i te fa’atere i te orara’a—e tae noa atu te fāri’ira’a i te ’oa’oa rahi, mai te fānaura’a o tāna tamaiti. E fāri’i ato’a ’oia te mana’o hepohepo. Tē piri mai ra te matahiti o tāna tamaiti i te matahiti a hāmani-’ino-hia ai Julio, ’e nō reira ’a feruri ai Julio i te mau ’itera’a rau o tāna tamaiti, ’ua tāhitihia ’oia i te mau mana’o ’e te mau ferurira’a nō tōna iho faufa’a ’e te ihota’ata mure ’ore.

Noa atu ’ua riro te pēpē ’ei tuha’a nō tō tātou ’itera’a i te tāhuti nei, e ’ere i tō tātou ihota’ata mure ’ore. Tō tātou ihota’ata mure ’ore ’o te rirora’a ïa ’ei tamari’i nā te Atua. ’Ua ha’api’i te peresideni Russell M. Nelson :

« ’O vai ’outou ?

« Nā mua roa, e tamari’i ’outou nā te Atua.

« ’A piti, ’ei melo nō te ’Ēkālesia, e tamari’i ’outou nō te fafaura’a. ’E ’a toru, e pipi’ outou nā Iesu Mesia ».⁴

Hau atu, e ’ere roa atu te pēpē i te hōho’a nō tō tātou faufa’a ’aore rā tō tātou ti’a-mā-ra’a. ’Ua ha’amāramarama mai te tuahine Joy D. Jones, te peresideni rahi tahito nō te Paraimere, i teie nā mana’o e piti ’a ha’api’i ai ’oia :

« Te aura’a o te faufa’a pae vārua, ’o te ha’afaufa’ara’a ïa ia tātou iho mai tā te Metua i te ao ra e ha’afaufa’a nei ia tātou.

« E noa’a te ti’a-mā-ra’a nā roto i te ha’apa’o. ’Ia hara tātou, e iti tō tātou ti’a-mā, ’aita rā tō tātou faufa’a i iti ».⁵

Te hāmani ’ino-ra’a tei ravehia i ni’a ia Julio nā tōna metua tāne fēti’i, ’aita te reira i taui i te faufa’a ’e te ti’a-mā ’o Julio. ’Aita roa atu ’oia i rave i te hara, ’ua ravehia rā te hara i ni’a iāna. I te tahi mau taime, e mea fifi roa ’ia ha’amana’o i tō ’outou faufa’a ’e tō ’outou ti’a-mā-ra’a ’ia hāmani-’ino-ana’e-hia ’outou. ’A ha’amana’o ē, ’aita ’outou i rave i te hara, ’aita tō ’outou faufa’a i iti, ’e ’ua ti’a-mā ’outou nō te tāmau noa i ni’a i te ē’a nō te fafaura’a.

’A ha’amata ai Julio i te ti’aturi i te Fatu, ’ua tauturu te Fatu ia Julio ’ia ’ite ē, ’aita te mau ’itera’a tāhuti nei e taui i te here ’o tō tātou Metua i te ao ra nō tātou. ’Ua ha’api’i mai ’oia i teienei ’ia hi’o mea nāhea noa atu ’ua tupu mai te mau ’ohipa ri’ari’a, ’aita te reira i taui tōna faufa’a tumu, tōna ihota’ata mure ’ore, ’aore rā tōna ti’a-mā-ra’a.

Te fa’arava’ira’a iāna iho i te pae manava

E tauturu te fa’ananeara’a i te fa’arava’ira’a iāna iho i te pae manava ia outou ’ia fa’a’ohipa i tā ’outou iho mau rāve’a maita’i nō te fa’aruru i te mau tāmatara’a ’e te mau mana’o fifi. E nehenehe ’outou e fa’arahi i te ’āteura’a, te ’aravihi nō te fa’atano ’e nō te fa’atere i te mau tāmatara’a—e tae noa atu i te pēpē.

Te ’āteura’a ’o te imira’a ïa i te paturura’a ’e te arata’ira’a nō ’ō mai i te Metua i te ao ra ’e ia Iesu Mesia, te tavinira’a ia vetahi ’ē ’e ’ia tāvinihia e vetahi ’ē mai te au i te mau hina’arohia ’e te tano.

Te mau ravera’a i muri nei, tei fa’auehia mai e te feiā tōro’a ’ohipa, e tauturu ia ’outou ’ia fa’arahi i te ’āteura’a :

Ha’amaura’a i te mau tū’atira’a ’e vetahi ’ē
Ha’amaita’ira’a i te maita’i pae tino
’Itera’a mai i te ’ōpuara’a i roto i te orara’a
Fa’atupura’a i te mau mana’o maita’i
Anira’a i te tauturu ’ia hina’aro ana’e ’outou i te reira⁶

Hōho’a

hōho’a ’ere’ere ’e ’uo’uo nō e piti vahine ’e te hō’ē ’oehā paeti’a matie

1. Tū’ati atu ’e vetahi ’ē

Pinepine te mau aura’a maita’i i te fa’atupu i te fa’aorara’a. Te tū’atira’a atu i te feiā ’o tē ha’apūai ia ’outou ’e ’o tē fa’aitoito ia ’outou ’ia fāriu atu i ni’a i te Fa’aora ’e i tō tātou Metua i te ao ra, e nehenehe te reira e fa’atupu i te ta’a-’ē-ra’a e hina’arohia e ’outou nō te ora hope roa atu.

’Ua toro Sam i tōna rima ia Lucy, ma te fa’a’itera’a i tōna mau mata’u ’e te au ’ore. ’Ua tauturu teie aura’a iāna ’ia vai te mana’o pāpū maita’i a’e ’e ’ia vai ’āteu noa. ’Ua tauturu Lucy iāna ’ia ’ite i te mau rāve’a e nehenehe ai ’oia e ora i te pae manava ’e i te pae vārua.

’A feruri i te ha’amau i te mau fā nō te fa’ananea i te hō’ē tū’atira’a pūai ’e te tahi atu mau ta’ata ’o tā ’outou e ti’aturi nei. Te aupurura’a ’o te hō’ē ïa rāve’a nō te tū’ati atu ia vetahi ’ē i roto i te ’Ēkālesia.

2. ’Atu’atura’a i te maita’i pae tino

E ’itehie te pēpē ’eiaha noa i te pae manava i te pae tino ato’a rā. E nehenehe tātou e ’ite i te rohirohi rahi, te ’ā’au mamae, te māuiui upo’o ’aore rā te mau fifi ’e tō tātou ’ōuma e māuiui nei ’aore rā e au ra ’ua tāviriviri. Tei reira teie mau tāpa’o pae tino nō te fa’a’ite ia tātou ē, tē vai ra te hō’ē fifi ’e e ti’a ia tātou ’ia ha’apa’o i tō tātou ea. Mai tā tātou e nehenehe e rave i te mau mea nō te ha’apa’o maita’i a’e i tō tātou ea i te pae manava, e nehenehe ato’a tātou e feruri i te mau rāve’a nō te ’atu’atu ia tātou i te pae tino i muri a’e i te pēpē.

’A tahi, ’ia ’ite i te mau tapa’o pae tino tā ’outou e fārerei nei. I muri iho, ’a tāmata i te tāmarū i tō ’outou tino ma te tūtonura’a i ni’a i tō ’outou hutira’a aho ’e te tāmarūra’a i tō ’outou hutira’a aho. ’A tāmata i te hi’o mai e aha tā ’outou e ’ite ra ’ia vitiviti ’e ’ia mutumutu ana’e tō ’outou hutira’a aho, ’ia fa’aauhia ’ia taere ’e ’ia fāito maita’i ana’e tō ’outou hutira’a aho.

I te tahi taime, e nehenehe te pēpē e fa’atupu mai i te hō’ē pēpē ’o tē tā’ōti’a ia tātou, nō reira ’a rave i te mea maita’i a’e nō tō ’outou tino. Terā rā, te fa’aha’utira’a, te fa’a’eta’etara’a i te tino iho ā rā, mea tītauhia. E mea au nā vetahi ’ia haere e ’orihaere ’aore rā e horohoro, ’āre’a rā vetahi te feruri nei e mea maita’i a’e ’ia rave itoito i te hō’ē ’ohipa.

’A ha’amana’o i te parau pa’ari (hi’o Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 89). Te tāmatara’a i te tāpo’i i te māuiui ma te mau ravera’a ’aore rā te mau rā’au faufa’a ’ore, e au ïa mai te « tu’ura’a i te hō’ē tā’amu i ni’a i te hō’ē pēpē hōhonu ».⁷ ’A tauturu i tō ’outou tino ’ia arai i te mana’o tapitapi ’e te mauiui ’eiaha rā e tāpo’i i te reira.

3. ’A ’ite mai i te ’ōpuara’a ’e te aura’a

Tā tātou ’ōpuara’a tumu i roto i te orara’a ’o te fa’aineinera’a ïa ia tātou nō te ho’i e ora i pīha’i iho i tō tātou Metua i te ao ra (hi’o Alama 12:24). E ha’apōiri te pēpē i teie ’ōpuara’a ’e e ha’afifi ia tātou ’ia ’ite ē, ’o vai tātou. Te ’itera’a i te hō’ē ’ōpuara’a pāpū i roto i tā tātou mau ’ohipa i te mau mahana ato’a, e tauturu ia tātou ’ia haere i mua ’e ’oia ato’a ’ia fa’aha’amana’o ia tātou i tā tātou ’ōpuara’a tumu i roto i te orara’a. ’Ua ha’amata Julio i te haere i mua ’e ’ua ’ite mai i te ’ōpuara’a i roto i tāna mau ’ohipa i te mau mahana ato’a, ’a ’ite ai ’oia ē ’ua hina’aro ’oia e tauturu i tāna tamaiti.

Te ’imira’a i te aura’a i roto i te pēpēra’a e nehenehe e tauturu ia tātou ’ia ’ite i te hō’ē ’ē’a i mua, ma te ’itera’a ē e hōro’a mai tō tātou mau ’itera’a i te mau rāve’a nō tātou ’ia tupu i te rahi ’e ’ia riro hau atu mai te Mesia te huru. ’Ei hi’ora’a, e mea ’ōhie a’e ’ia fa’a’ite i te aumihi nō te ’ati o vetahi ’ē ’a fa’aruru ai tātou iho i te mau ’itera’a fifi.

’Ua fa’a’ite mai te mā’imira’a ē, i muri a’e i te pēpē, e mea pinepine te ta’ata i te ’ite i te mea tei parauhia, « te tupura’a rahi i muri a’e te pēpē ». Te tupura’a rahi i muri a’e te pēpē, ’ua fa’ata’ahia mai e te hō’ē ta’ata tei ’ite mai i te pūai rahi i muri a’e i te hō’ē ’ohipa pēpē, mai te mau aura’a maita’i a’e, te māuruuru rahi a’e nō te orara’a ’aore rā nō te tahi mau maita’i o te orara’a, ’aore rā te hō’ē ’itera’a rahi atu ā nō te mau rāve’a nō te orara’a. I muri a’e te fa’arurura’a i te hō’ē ’ohipa pēpē, ’a ’ite mai i te mau rāve’a tei fa’atupu rahi ia ’outou ’aore rā, e nehenehe ’outou e tupu i te rahi maoti te ’ohipa i tupu, ’eiaha rā te fa’atumura’a i ni’a i te ’ohipa pēpē iho.

4. Fa’arahi i te mau mana’o maita’i

E nehenehe te hō’ē ’ohipa pēpē e fa’atupu i te hō’ē ’ohipa i ni’a i tā tātou huru ferurira’a ia tātou iho ’e i te ao e ha’ati ra ia tātou. I muri a’e i te fa’arurura’a i te pēpē, e nehenehe e roa’a mai te mau mana’o tano ’ore ia tātou. Te mau mana’o mai teie « e mea paruparu roa vau », « ’aita te Metua i te ao ra i here iā’u », ’e « ’aita vau i te mea ti’a-mā », e fa’aiti te reira i tō tātou ’aravihi ’ia riro ’ei mea ’āteu. Pinepine teie mau mana’o i te fa’atupu i te mau mea tā tātou e putapū ra (hi’o Maseli 23:7 ; Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 6:36).

I muri a’e i tō ’outou ’itera’a i tō ’outou mau mana’o tano ’ore, ’a feruri i te mono i te mau mana’o maita’i ’e te pāpū ’e ’a pāpa’i i te reira. ’A ha’amana’o teie mau mana’o maita’i, ’ia ’ite ana’e ’outou i te mau mana’o tano ’ore i roto i tō ’outou ferurira’a.

Nō te ha’api’i rahi atu ā nō ni’a i te ravera’a i te reira, ’a tai’o fa’ahou i te pene 2 nō Te ’itera’a i te pūai i roto i te Fatu : Te ’āteura’a pae manava (2021).

E nehenehe ato’a outou e fāriu atu i ni’a te pure, te tāpe’ara’a i te hō’ē buka ’ā’amu, te feruri-hōhonu-ra’a i te mau pāpa’ira’a mo’a ’aore rā, i te hō’ē a’ora’a o te ’āmuira’a rahi (hi’o Iosua 1:8), ’aore rā, te tahi atu huru ferurira’a hōhonu.

5. Ani i te tauturu

I te tahi taime, e mea tano ’ia feruri i te hō’ē tauturu i’ō atu i tā ’outou iho mau rāve’a. ’Ua ’imi Lucy i te tauturu, tei fa’ati’a iāna ’ia tauturu ia Sam. ’A feruri i te mau ta’ata—mai te mau melo o te ’utuāfare, te mau hoa, ’e te feiā fa’atere o te pāroita—o tē nehenehe e tauturu. Te fa’aorara’a i te pēpē, ’o te hō’ē ïa o te mau taime e ti’a ai ia ’outou ’ia fa’a’ohipa i te mau rāve’a ato’a e vai ra i roto i tō ’outou orara’a.

E hōro’a mai te Buka arata’i rahi i te arata’ira’a nō ni’a i te mau taime, e mea tano paha ’ia ani i te tauturu i te feiā tōro’a.⁸

E mea fifi i te ’orera’a e rōtahi i ni’a i te ’ohipa pēpē, mai te mea rā e pe’e tātou i te parau a’o a te peropheta ’ia fa’atumu tātou i ni’a i te Fa’aora e tāna ’evanelia, « e ma’ue ’ē atu tō tātou mau fē’a’a ’e mau mata’u ».⁹ ’A ha’amana’o ē, e tamaiti ’aore rā, e tamāhine ’outou nā te hō’ē Metua here i te ao ra. ’A rōtahi ai ’outou i ni’a i te ha’afātatara’a ’outou iāna ’e i te fa’a’ohipara’a i te mau rāve’a e tauturu e vai ra ia ’outou, e nehenehe te Fatu e tauturu i te mau ’ohipa pēpē ato’a ’ia riro ’ei maita’i nō ’outou.