2023
O Iesu Keriso O Le Oa
Novema 2023


O Iesu Keriso O Le Oa

Taulai ia Iesu Keriso. O Ia o lo tatou Faaola ma le Togiola, o le “faailoga” e tatau ona tatou vaavaai atu i ai, ma o la tatou ‘oa silisili.

I le 1907, sa i ai se Tagata Peretania e igoa ia George Herbert, o le Aloalii lona lima o le Carnarvon,1na masii i Aikupito ma sa ia fiafia ai e suesue ‘eliga o anomea faaanamua. Sa ia talanoa i se tagata sa suesueina le gagana, talafaasolopito, ma le aganuu faaAikupito, o Howard Carter, ma talosagaina se la faigapaaga. O le a vaaia e Carter a la ‘eliga o anomea faaanamua, ae faatupe e Carnarvon.

Sa manuia la la’ua sailiga faatasi o nofoaga eseese. Ona la maua lea o se faatagaga e ‘eli’eli i le Vanu o Tupu, e lata i le aai o Luxor i aso nei, lea na maua ai tuugamau e tele o le au farao. Sa tonu ia i la’ua e su’e le tuugamau o le Tupu o Tutankhamun. Na avea Tutankhamun ma tupu o Aikupito i le silia ma le tolu afe tausaga ua mavae ma nofotupu ai mo le 10 tausaga a o le’i maliu faafuasei.2 Sa faapea na tanuina o ia i le Vanu o Tupu,3 ae sa le’i iloa le mea na i ai le tuugamau.

Sa faaaluina e Carter ma Carnarvon le lima tausaga e saili ai le tuugamau o Tutankhamun, ae le’i manuia. Na i’u ina ta’u atu e Carnarvon ia Carter, ua uma ia ma le taumafaiga lē faamanuiaina. Sa aioi atu Carter toe tasi lava se vaitau o le ‘eli’eliga, ma sa faamatuu atu Carnavon ma ua malie e faatupeina.

Sa iloa a Carter ua mae’a lelei le ‘eliga o le ta’ele o le Vanu o Tupu--sei vagana ai le vaega tonu o loo i ai le latou tolauapiga. I totonu o ni nai aso na ‘eli ai lea mea, sa latou maua ai faasitepu muamua na tau atu ai i le tuugamau.4

Ina ua autilo atu Carter i totonu o le afeafe e ulufale ai i le tuugamau o Tutankhamun, sa ia vaaia ai e ‘auro mea uma. I le mavae ai o le toeitiiti atoa le tolu masina o le faavasegaga o ‘anofale o le afeafe, sa latou tatalaina ia Fepuari 1923 le vaega na tanuina lea na faamaufaailogaina—ua 100 tausaga ua mavae. O le mea aupito lauiloa lea na maua i le ‘eliga o mea faaanamua o le seneturi lona 20.

I na tausaga o sailiga na le’i faamanuiaina, sa le’i amana’iaina e Carter ma Carnarvon le mea tonu sa o la tutu ai i luga. Sa faatatau e Iakopo le perofeta o le Tusi a Mamona i le manatu māmā po o le lē faatauaina o le mea o lata ane, o le “vaai i tala atu o le faailoga.” Sa muai vaai ai Iakopo e faapea, o le a lē iloaina e tagata o Isaraelu le Mesia folafolaina pe a afio mai o Ia. Sa valoia e Iakopo e faapea, o le a avea i latou o se “nuu [o ē] inoino i upu manino … ma [o le a saili] mo mea sa le mafai ona latou malamalama i ai. O le mea lea, ona o lo latou tauaso, o se tauaso [o le a oo mai] e ala i le latou vaai i tala atu o le faailoga, o lea o le a latou pauu ai.”5 I nisi faaupuga, o le a latou tautevateva.

Na faamaonia le sa’o o le valoaga a Iakopo. I le taimi o le galuega a Iesu i le olaga nei, e toatele na vaavaai i tala atu o le faailoga, i tala atu o Ia. Na latou vaavaai i tala atu o le Faaola o le lalolagi. Nai lo le iloaina o Lana matafaioi i le faataunuuina o le fuafuaga a le Tama Faalelagi, sa latou ta’usalaina ma faasatauroina o Ia. Sa latou vaavaai ma faatalitali mo se isi tagata e aumaia le faaolataga ia i latou.

E faapei o na tagata i Ierusalema, ma e faapei o Carter ma Carnarvon, e faapena foi ona tatou mafaia ona āga atu e vaavaai i tala atu o le faailoga. E manaomia ona tatou puipuia faasaga i lea lilifaga ne’i o tatou misia Iesu Keriso i o tatou olaga ma le mafai ai ona tatou iloa le tele o faamanuiaga ua Ia ofoina mai ia i tatou. Tatou te manaomia o Ia. Ua fautuaina i tatou e faalagolago “atoa i galuega a ia o le ua malosi aoao e laveai.”6

O Ia o lo tatou faailoga [mark]. Afai tatou te manatunatu sese faapea e manaomia se mea o i tala atu o le mea ua Ia ofoina mai, ua tatou faafitia pe faaitiitia le avanoa ma le mana e mafai ona Ia aumaia i o tatou olaga. Ua Ia maua aia tatau o le alofa mutimutivale, ma ua tuuina mai lena alofa mutimutivale ia i tatou.7 O Ia o le “puna autu [lea e tatau ona tatou] vaavaai i ai mo se faamagaloga o a [tatou] agasala.”8 O Ia o lo tatou Fautua i le Tama ma lagolagoina le mea sa finagalo ai le Tama i taimi uma, mo i tatou ia toe foi atu ia te Ia o ni suli i Lona malo. I upu a le perofeta o Alema, e manaomia e i tatou “ona tetepa ae o [tatou] mata ma amata ona talitonu i le Alo o le Atua, o le a afio mai o ia e togiola ona tagata, ma o le a mafatia ma maliu o ia e togiola mo a [tatou] agasala; ma o le a toetu mai o ia mai le oti, lea o le a faataunuuina ai le toetutu.”9 O Iesu Keriso o la tatou ‘oa.

Ua tuuina mai e le Faaola le tele o auala e taulai atu ai ia te Ia ma le loto atoa, e aofia ai le avanoa i aso taitasi e salamo ai. O nisi taimi tatou te le faatauaina ai le maoa’e o lenei faamanuiaga ua ofoina mai. Ina ua valu o’u tausaga, sa papatisoina a’u e lo’u tama. Mulimuli ane, sa ou u’uina lona lima ina o le a ma kolosia se magaala pisi. Ou te le’i āno i se mea ma sa ou la’a ese mai le pi’oga ae masau ane loa se loli tele. Na se’i faamalosi a’u i tua e lo’u tamā, mai le auala i le pi’oga. A na le faia e ia lena mea, semanu e so’a a’u e le loli. O le iloa ai o lo’u lava natura ulavale, sa ou mafaufau ai, “Atonu sa sili ai ona ou oti i le loli, aua o le a ou le toe mamā lava e faapei ona ou i ai nei ina ua uma lo’u papatisoga.”

I le avea ai o se tamaitiiti e valu tausaga, sa sese ai o’u manatu e faapea na fufuluese e le vai o le papatisoga a’u agasala. E le faapena. I tausaga talu mai lo’u papatisoga, sa ou aoaoina ai e faamamaina agasala e le mana o Iesu Keriso e ala i Lana taulaga togiola, a o tatou osia ma tausia feagaiga o le papatisoga.10 Ona, mafai lea ona tumau lo tatou mama, e ala i le meaalofa o le salamo. Sa ou aoaoina foi faapea, o le faamanatuga e aumaia ai se faataamilosaga mamana mama i o tatou olaga, e mafai ai e i tatou ona faatumau se faamagaloga o a tatou agasala.11

E faapei lava o le ‘oa sa i lalo o vae o Carter ma Carnarvon, o loo avanoa faamanuiaga taua o le faamanatuga mo i tatou i taimi taitasi tatou te auai atu ai i le sauniga faamanatuga. Ua folafola mai ia i tatou e faapea, o le a avea le Agaga Paia ma a tatou soa tumau pe afai tatou te faalatalata atu i le faamanatuga i le ala e faalatalata atu ai se tagata fou liliu mai i le papatisoga ma le faamauga, ma se loto momomo ma se agaga salamo ma se naunautaiga e ola ai i lena feagaiga o le papatisoga. E faamanuia i tatou e le Agaga Paia i Lona mana faapaia, ina ia mafai ai ona tatou faatumauina pea se faamagaloga o a tatou agasala i lea vaiaso ma lea vaiaso.12

E faamalolosia o tatou faavae faaleagaga e ala i le salamo ma le saunia ma le faautauta lelei mo, ma talia ma le agavaa le faamanatuga. E na o se faavae mausali faaleagaga e mafai ona taulima ai timuga, matagi, ma lologa faavaliata e faafetaia’ia i tatou i o tatou olaga.13 E faapena foi, e faavaivaia lo tatou faavae faaleagaga pe a tatou lē auai ma le loto i le sauniga faamanatuga, pe tatou te le taulai foi i le Faaola i le taimi o le faamanatuga. Atonu tatou te lei fuafuaina e “aveese ai i [tatou lava] mai le Agaga o le Alii, ia leai sona nofoaga i totonu ia te [i tatou] e taitai ai [tatou] i ala o le poto ina ia mafai ona [tatou] manuia ai, ma uluola, ma faasaoina.”14

A faatasi le Agaga Paia ma i tatou, o le a musuia ma taialaina i tatou e osia ma tausia isi feagaiga, e pei o feagaiga tatou te osia i malumalu. O le faia o lena mea, e faalolotoina ai la tatou sootaga ma le Atua.15 Atonu ua outou matauina ua tele malumalu fou ua faasilasila mai i tausaga na mavae atu nei, ua aumaia ai malumalu ia atili latalata i le au paia.16 Peitai i se manatu faavalea, a o atili faigofie ona maua malumalu, atonu foi ua faigofie ai ona tatou faatauagavale i le auai atu i le malumalu. A oo ina taumamao malumalu, tatou te fuafuaina o tatou taimi ma punaoa e malaga ai e tapuai iina. Tatou te faamuamua nei faigamalaga.

O le latalata mai o se malumalu, e mafai ona faigofie ona faataga nai mea iti e faalavefau i le auai atu, ma faapea ifo ia i tatou lava, “E, se’i ou alu i se isi taimi.” O le nofo latalata i se malumalu e faigofie tele ai ona fetuutuunai i le faatulagaina o se taimi i le malumalu, ae o lena foi fetuutuunai e mafai foi ona faafaigofie tele ai ona lē manatu mamafa i le malumalu. A tatou faia lena mea, ua tatou “vaai i tala atu o le faailoga,” ma lē faatauaina ai le avanoa e faalatalata atili i le Faaola i Lona maota paia. O la tatou tautinoga e auai atu e tatau ona pei o le malosi pe a latalata mai le malumalu, faapei foi ona i ai pe a mamao.

I le mavae ai ona ‘eli’eli e Carter ma Carnarvon isi itu uma i le Vanu o Tupu e su’e ai le tuugamau o Tutankhamun, sa la iloaina lo la’ua sese. E le manaomia lo tatou galulue malosi ae le faamanuiaina, e faapei ona la faia mo se taimi, ia maua la tatou ‘oa. E le manaomia foi lo tatou sailia o fautuaga mai punavai e le masani ai, faatauaina le fou o le punavai ma mafaufau faapea o le a sili atu ona atamai lena fautuaga nai lo lea e mafai ona tatou maua mai se perofeta lotomaualalo a le Atua.

E pei ona tusia i le Feagaiga Tuai, ina ua sailia e Naamanu se fofo mo lona lepela, sa ita o ia ina ua faatonuina e autofutofu ia lava faafitu i se vaitafe faatauvaa lata ane. Ae sa faatauanauina o ia e mulimuli i le fautuaga a le perofeta o Elisaia, ae aua le faalagolago i ona lava manatu faualuga sa i ai i le ala e tatau ona tupu ai se vavega. O le taunuuga, sa faamaloloina Naamanu.17 Pe a tatou faatuatuaina le perofeta a le Atua o i le lalolagi i le asō, ma faatino ana fautuaga, o le a tatou maua le fiafia, ma mafai ai foi ona faamaloloina i tatou. E le toe manaomia ona tatou toe sailia se isi mea.

Uso e ma tuafafine, ou te uunaia outou ia manatua ma taulai atu pea ia Iesu Keriso. O Ia o lo tatou Faaola ma le Togiola, o le “faailoga” e tatau ona tatou vaavaai atu i ai, ma o la tatou ‘oa silisili. A outou o mai ia te Ia, o le a tauia outou i le malosi e feagai ai ma luitau o le olaga, lototoa e fai ai le mea tonu, ma le gafatia e faataunuu ai a outou misiona i le olaga nei. Faataua le avanoa e salamo ai, le avanoa e ‘aai ma feinu ai i le faamanatuga, o le faamanuiaga o le osia ma tausia o feagaiga o le malumalu, le fiafia e tapuai i le malumalu, ma le olioli i le i ai o se perofeta soifua.

Ou te tuuina atu la’u molimau faamaoni ma mautinoa o le Atua, le Tama Faavavau, o lo tatou Tama Faalelagi ma o loo soifua o Ia; o Iesu o le Keriso; o Ia o la tatou Uo faalelagi agalelei, ma poto,18 ma o Lana Ekalesia toefuataiina lenei. Faafetai i lo outou faatuatua ma le faamaoni. Ou te tatalo ia faamanuiaina outou, ia fiafia, ma faasaoina, i le suafa o Iesu Keriso, amene.

Faamatalaga

  1. O le igoa atoa o le Aloalii lona lima o Carnarvon o George Edward Stanhope Molyneux Herbert.

  2. O se faaata faapitoa (CT) faaona po nei na faia i le 2005 na iloa ai faapea atonu na mafatia le Tupu o Tutankhamun i se tasi o ponaivi o lona vae na gau, atonu o lea na siamā ai ma maliu ai.

  3. O le tele o le au farao o le Malo Fou o Aikupito na tanumia i le Vanu o Tupu. O le tele o na tuugamau na maua ma gaoia i aso anamua.

  4. O lenei tala o le mauaina o le tuugamau o Tutankhmen e muai faavae i le Eric H. Cline, “King Tut’s Tomb,” i le Archaeology: An Introduction to the World’s Greatest Sites (2016), 60–66.

    E tele ni vaega na saofagā i filifiliga a Carter ma Carnarvon e uiga i le mea e ’eli’eli—ma le mea e aua le ’elia—i le Vanu o Tupu. O le vaega na siomia ai le tolauapiga faavae sa le’i vave ona foliga mai mo se ‘eliga. O le eria tafatolu na maua ai le auala mo tagata asiasi i le tuugamau o Ramses VI, o lea o le a faapitoa ai ona faalavelavea ‘eli’eliga. I faaupuga a Carter, o lea eria na ufitia “e se aofaiga o tama’ifale lafuā, atonu na faaaoga e tagata leipa i le tuugamau o Rameses, [ma] le tolu futu o le palapala i lalo ifo.” E le’i foliga mai na fausia ni tama’ifale i le tumutumu o le faitotoa i se tuugamau (tagai Howard Carter and A. C. Mace, The Tomb of Tut-ankh-Amen: Discovered by the Late Earl of Carnarvon and Howard Carter, vol. 1 [1923], 124–28, 132).

    Mo isi tala i le mauaina o le tuugamau o Tutankhamun, tagai Zahi Hawass, Tutankhamun and the Golden Age of the Pharaohs (2005); Nicholas Reeves, The Complete Tutankhamun: The King, the Tomb, the Royal Treasure (1990), 80–83; and Nicholas Reeves and Richard H. Wilkinson, The Complete Valley of the Kings: Tombs and Treasures of Egypt’s Greatest Pharaohs (1996), 81–82.

  5. Iakopo 4:14.

  6. 2 Nifae 31:19.

  7. Tagai i le Moronae 7:27-28.

  8. 2 Nifae 25:26.

  9. Alema 33:22.

  10. Tagai i le Mataupu Faavae ma Feagaiga 76:52.

  11. Tagai ia David A. Bednar, “Teach to Build Faith in Jesus Christ” (address given at the seminar for new mission leaders, June 23, 2023); Rachel Sterzer Gibson, “Teach to Build Faith in Jesus Christ, Elder Bednar Instructs,” Church News, June 23, 2023, thechurchnews.com.

  12. Peitai, o le faamanatuga e le’i faatuina o se auala patino o le faamautuuga o le faamagaloga o a tatou agasala (tagai ia James E. Talmage, The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 175). E le mafai e se tagata ona agasala ma le loto i le po o le Aso Toonai, ma le faamoemoe na pau lana mea e fai o le ‘ai o se fasi falaoa ma inu se ipu vai i le Aso Sa ona faamaneta ai lea ona faamamaina. Ae o le aafiaga faapaia o le Agaga Paia e mafai ona faamama ai i latou uma e salamo ma se loto faamaoni ma le faamoemoega tonu.

  13. Tagai i le 3 Nifae 18:12–13.

  14. Mosaea 2:36.

  15. Na saunoa Peresitene Russell M. Nelson: “Ua i ai i le Atua se alofa faapitoa mo tagata taitoatasi e osia se feagaiga ma Ia i vai o le papatisoga. Ma o lena alofa paia e loloto a o osia feagaiga faaopoopo ma tausia ma le faamaoni” (“Filifiliga mo le Faavavau” [faigalotu i le lalolagi atoa mo talavou matutua, Me 15, 2022], Gospel Library). O le tele o feagaiga i luga o le ala o feagaiga e le na o se faasologa ae e faaopoopo ma e galulue faatasi. Latou te faamaopoopoa se sootaga vavalalata ma malosi atu ma le Atua. O sea sootaga e mafai ai ona tatou liua i le tulaga o loo i ai Lona faatusa i o tatou mata ma ua matua’i suia tumau o tatou loto (tagai i le Alema 5:14).

  16. Sa faamatala mai e Peresitene Nelson ua faia e le Alii “Ona malumalu ia sili ona faigofie ona maua. O loo Ia faatelevaveina le saoasaoa o loo tatou fausiaina ai malumalu. O loo Ia faateleina lo tatou tomai e fesoasoani ai e faapotopoto Isaraelu. O loo Ia faafaigofieina foi mo i tatou taitoatasi ona faamamāina faaleagaga” (“Taulai atu i le Malumalu,” Liahona, Nov. 2022, 121).

  17. Tagai i le 2 Tupu 5:9–14.

  18. Tagai i le “Ua Ou Iloa Lo’u Faaola,” Viiga, nu. 73.