Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Sānuali: Fānau Au ʻa e ʻOtuá, pea ʻOku ʻI Ai ʻEne Palani Maʻaku


Sānuali

Fānau Au ʻa e ʻOtuá, pea ʻOku ʻI Ai ʻEne Palani Maʻaku

“Pea ʻoku fakamoʻoni ʻe he Laumālie pē ko iá mo hotau laumālié, ko e fānau ʻa e ʻOtuá ʻa kitautolu” (Loma 8:16).

Fakalahiʻaki e ngaahi fakakaukau ʻoku ʻoatú ʻa hoʻo ngaahi fakakaukau pē ʻaʻaú. Palani ʻi he uike takitaha ʻa e ngaahi founga ke (1) fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné, (2) tokoni ke mahino ia ki he fānaú, pea (3) tokoni ke nau moʻui ʻaki ia. Fehuʻi pē kiate koe, “Ko e hā ʻa e meʻa ʻe fai ʻe he fānaú ke nau ako aí, pea ʻe anga fēfē ʻeku lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau ongoʻi ʻa e Laumālié?”

ʻĪmisi
ko ha ki’i tamasiʻi ʻokú ne fakaʻaliʻali ha ʻekitivitī ki he taʻú kakato

ʻEkitivitī ki he taʻú kakato: Vahevahe nounou ha founga kuó ke fakatokangaʻi ai ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate koe. Faʻo ha kiʻi meʻa iiki (hangē ko ha foʻi vavae, foʻi piini, pe ha kiʻi foʻi maka) ki ha siā pe ha hina sioʻata. ʻI he taʻú kakato, tuku ki he fānaú ke nau vahevahe mai e ngaahi founga kuo nau fakatokangaʻi ʻa hono ʻafioʻi mo ʻofaʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá. ʻI he taimi ʻe vahevahe mai ai ʻe he tamasiʻí, tuku ke ne faʻo ki he foʻi hiná ha meʻa. Toutou fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi hiná ʻi he tuʻolahi tahá, fakamahinoʻi ʻa e ngaahi founga kuo fakahā mai ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú.

Uike 1:Ko e ʻOtuá ʻa ʻeku Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne ʻafioʻi mo ʻofa ʻiate au.

Fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné (fakahoko ha vaʻinga mateʻi ʻo ha taha): Talaange ki he fānaú ʻokú ke fakakaukau ki ha tokotaha ʻokú ne ʻofa ʻiate kitautolu, ʻiloʻi kitautolu fakataautaha, tokoniʻi kitautolu, pea ʻokú ne nofo ʻi ha feituʻu mamaʻo. ʻEke ange kiate kinautolu pe ko hai ʻokú ke fakakaukau ki aí (Tamai Hēvaní). Aleaʻi ʻa hotau vā ko ia mo ʻetau Tamai Hēvaní. Fakaafeʻi ʻa e fānaú ke nau angimui fakataha mai “Ko e ‘Otuá ʻa ʻeku Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne ʻafioʻi mo ʻofa ʻiate au.”

Poupouʻi ke mahinó (lau ha ngaahi folofola): Vahevahe ʻa e fānaú ki ha ngaahi kulupu. ʻI he ngaahi kulupu takitaha, ʻai ke nau lau ʻa e ʻInosi 1:5, Mōsese 1:6, pea mo Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:17 pea aleaʻi e founga ʻoku folofola mai ai ʻa e ʻEikí ki he palōfita takitaha. Fehuʻi ki he fānaú: “Kapau ʻe hāʻele mai ʻa e Tamai Hēvaní kiate koe, te Ne ui koe ko hai?” Vahevahe e fakamoʻoní ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa hotau hingoá.

Poupouʻi ke moʻui ʻaki (hivaʻi ha ngaahi hiva): Fokotuʻu ʻa e fānaú ke nau tuʻu ʻi ha siakale pea paasi takatakai ha ngaahi meʻa ‘okú ne fakafofongaʻi ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi Heʻene fānaú lolotonga ia ʻoku nau hivaʻi ʻa e “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” (THF, 2–3) pe “ʻOku Moʻui ʻEku Tamaí” (THF, 2–3). ʻE kau ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení ʻa e ngaahi folofolá, laʻi fakatātā ʻo e sākalamēnití, ha konga fuaʻi ʻakau, pe ko ha tā ʻo ha fāmili. Taʻofi ʻa e hivá ʻi ha faʻahinga taimi pē pea fekau ʻa e tokotaha ʻokú ne lolotonga pukepuke ʻa e meʻa naʻe paasi holó ke ne vahevahe mai ha taha ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ne ʻilo ai ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kinautolú. Toe fai pē ʻo ka kei toe ʻa e taimí.

Uike 2 mo e 3: Ko e palani ʻa e Tamai Hēvaní ko ha palani ʻo e fiefia.

ʻĪmisi
meʻaʻofa

Ko e palani ʻa e Tamai Hēvaní ko ha palani ʻo e fiefia.

Fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné: Tohiʻi ʻi ha laʻipepa ʻa e “Ko e palani ʻa e Tamai Hēvaní ko ha palani ʻo e fiefia.” Faʻo ʻa e laʻipepá ki ha kiʻi puha pea kofu ke hangē ha meʻaʻofá. Puke hake ki ʻolunga ʻa e kiʻi puha meʻaʻofá pea talaange ki he fānaú ʻoku ʻi loto ha meʻa te ne ʻomai kiate kinautolu ʻa e fiefiá. Tuku ke nau mateʻi atu pe ko e hā ʻi lotó. Hili iá, fakaava ʻa e meʻaʻofá pea ʻai ha tamasiʻi ke ne lau ʻa e sētesí ki he kalasí. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻi ai ha palani ʻa e Tamai Hēvaní koeʻuhí ke tau lava ʻo fiefia mo toe nofo fakataha mo Ia.

Poupouʻi ke mahino (hivaʻi ha foʻi hiva mo tali ha ngaahi fehuʻi): ʻOange ki he kalasi takitaha ʻa e kaati lea ʻoku tohi ai ʻa e taha ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha meʻa kuo maʻu ʻe heʻeku moʻuí, pea naʻe kamata mei fē?

  • Ko e hā naʻá ku filí, pea ko e hā te u kumí?

  • Ko e hā nai te u muimui ki aí, pea ko e hā te u puke maʻú?

  • Ko e hā nai ha ongo te u maʻu ʻo kapau te u muimui ki he palani ʻa e ʻOtuá?

Hivaʻi ʻa e ongo laine ʻuluaki ʻo e “Te u Muimui he Palani ʻa e ʻOtuá” (THF, 86–87), pea aleaʻi ʻa e tali ki he fehuʻi ʻuluakí. Toutou fai pehē pē mo e toenga ʻo e hivá mo e ngaahi fehuʻí.

ʻĪmisi
ngaahi palanité
ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

Maama Fakalaumālié

ʻĪmisi
papitaisó
ʻĪmisi
fāmilí

Maama Fakamatelié

ʻĪmisi
Hāʻele ʻAngaua Maí

Maama Tataliʻanga ‘o e Ngaahi Laumālié

Poupouʻi ke mahino (fakaʻosi ʻo ha lea): Tuku ha ngaahi fakatātā ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e maama fakalaumālié, fakamatelié, pea mo e maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié ʻi ha ngaahi feituʻu kehekehe ʻe tolu ʻi he lokí. Tā ʻi ha laʻipepa ha fakatātā ʻo ha mata malimali. Talaange ki he fānaú ko e taimi kotoa pē te ke puke hake ai ʻa e laʻi fakatātā ʻo e mata malimalí, pea ʻoku totonu ke nau lea pehē, “fiefia”. Tuʻu ʻo ofi ʻi he tafaʻaki ʻo e fakatātā ʻo e maama fakalaumālié pea fakamatalaʻi ʻa e Fakataha Lahi ʻi he Langí. ʻI ha taimi lelei, tuku ke fakaʻosi atu ʻe he fānaú ʻa hoʻo sētesí ʻaki ʻenau pehē “fiefia” ʻi hoʻo puke hake ʻa e laʻi fakatātā ʻo e mata malimalí. Hangē ko ʻení: “ʻOku fie maʻu ʻe he Tamai Hēvaní ke tau: fiefia. Naʻá Ne fakahā mai ʻEne palaní ke ʻomai kitautolu ki he māmaní mo maʻu ha sino. Naʻá Ne folofola mai te tau fiefia kapau te tau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. Naʻá Ne ʻafioʻi te tau fie maʻu ha Fakamoʻui ke tokoniʻi kitautolu ke fiefia, koeʻuhí he ʻoku ʻikai ha taha ʻiate kitautolu ʻoku haohaoa. ʻI he taimi ne tau fanongo ai ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní, ne tau fuʻu fiefia ʻaupito mo kalanga ʻi he fiefia!” Hokohoko atu ʻi hono fai ʻo e ʻekitivitī ko ʻení ʻi hoʻo hoko atu ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lokí ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e palani ʻo e fiefiá: “Naʻá ke haʻu ki ho fāmilí, pea naʻa nau fuʻu fiefia ʻi he taimi naʻe fāʻeleʻi mai ai koé.” “ʻOku tau fiefia ʻi heʻetau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku totonú.” “Te tau fiefia ke nofo fakataha mo hotau ngaahi fāmilí mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻo taʻengata ʻi he nāunau fakasilesitialé.” Fakalahi mo ha ngaahi fakamatala ʻo e palaní ʻe feʻunga mo e ngaahi toʻú mo e mahino ʻa e fānaú.

Poupouʻi ke nau moʻui ʻaki (tā ha ngaahi fakatātā): ʻOange ki he tamasiʻi takitaha ha laʻipepa ʻoku hā ai ha fofonga malimali mo ha ngaahi lea ʻoku pehē “ Ko e palani ʻa e Tamai Hēvaní ko ha palani ʻo e fiefia”. Fakaafeʻi kinautolu ke nau tā ha fakatātā ʻo ha meʻa ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ʻokú ne ngaohi kinautolu ke nau fiefia. Fakamoʻoni ko e palani ʻa e Tamaí ko ha fiefia taʻengata ia maʻatautolu.

Uike 4: ʻOku ʻi ai ʻa ʻeku fili, pea ʻoku ou haʻisia ki heʻeku ngaahi filí.

Fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné: Teuteuʻi ha kaati lea ʻe ua, ko e taha ʻoku hā ai ʻa e “ʻOku ʻi ai ʻeku fili” pea taha ʻoku pehē “ʻOku ou haʻisia ki heʻeku ngaahi filí.” Vahevahe ʻa e fānaú ki ha kulupu ʻe ua. Kole ki ha toko ua ke na omi ki muʻa ʻi he lokí. Kole ki ha taha ʻiate kinaua ke puke hake ʻa e ʻuluaki kaati leá pea ʻai ha taha ʻi he kulupú ke tuʻu ʻo lau, “ʻOku ʻi ai ʻa ʻeku fili.” Kole ki he tamasiʻi ʻe tahá ke puke hake ʻa e kaati lea hono uá, pea kole ki he kulupu ʻe tahá ke nau tuʻu pea lau, “ʻOku ou haʻisia ki heʻeku ngaahi filí.” Toutou fai pē ʻo tuku ki he ongo kulupú ke nau lea ʻaki ʻa e ongo leá ni.

Poupouʻi ke mahino (aleaʻi ʻa e ngaahi nunuʻá): Fehuʻi ange ki he fānaú pe ko e hā ha nunuʻa kapau te nau fili ke ʻoua te nau kai, ala ki ha sitou vela, ʻalu ki he lotú, pe angalelei ki he niʻihi kehé. Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní ʻiate kinautolu pea ʻokú Ne fie maʻu ke nau fai ha ngaahi fili ʻoku leleí mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ngaahi fili ko iá.

ʻĪmisi
sio e fānaú ki ha fakatātā

Fakakau kotoa e fānaú ki ha ʻekitivitī longomoʻui ke maʻu ʻenau tokangá mo ʻoange ai ha faingamālie ke nau kau ʻi he akó.

Poupouʻi ke moʻui ʻaki (fakahoko ha vaʻinga): Tohi ʻi ha fanga kiʻi laʻipepa ha ngaahi fili lelei mo ha ngaahi fili kovi ʻoku fai ʻe ha tamasiʻi. Faʻo ʻa e fanga kiʻi laʻipepá ki ha poulu. Fekau ʻa e fānaú ke nau tuʻu mai ʻi ha laine ʻe ua, ko ha laine ʻo e “filí” mo ha laine ʻo e nunuʻá. Fekau ʻa e ongo tamaiki ʻoku tuʻu muʻomuʻa ʻi he ongo lainé ke na haʻu ki muʻa ʻi he lokí lolotonga ia ʻoku hivaʻi ʻe he toenga ʻo e fānaú ʻa e ʻuluaki laine ʻo e “Fili ʻa e Moʻoní” (Ngaahi Himí, fika. 146). Fekau e tamasiʻi ʻi he laine ʻo e “filí” ke ne toho ʻo lau mai ha fili. Fekau e tamasiʻi ʻi he laine ʻe tahá ke ne ʻomai ha nunuʻa ʻo e fili ko iá. Tuku ki he toenga ʻo e fānaú ke nau ʻai ki ʻolunga honau motuʻa tuhú ʻo kapau ko ha fili lelei ia pea hanga ki lalo honau tuhú ʻo kapau ko ha fili ʻoku kovi. Hokohoko atu ʻo fakafeʻunga ki he taimí.

Ngaahi Tokoni maʻá e fai hivá

Kole ange ki he fānaú ke nau hivaʻi fakataha mo koe ʻa e tau ʻo e “Fānau Au ʻa e ʻOtuá” (THF, 2–3) pea fanongo ki he ngaahi lea ʻoku nau fakamatalaʻi ha meʻa ʻoku nau saiʻia ke fai ange ʻe ha taha kiate kinautolú. Hiki ʻenau ngaahi talí (taki, ʻeva mo au, tokoni, akoʻi) ʻi he palakipoé. Fai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi foʻi lea takitaha. Hangē ko ʻení, “Ko hai ʻokú ne taki kitautolú?” pe “Ko e hā ʻokú ke fie maʻu ai ha taha ke lue mo koé?” Fakamoʻoni ki he ngaahi tāpuaki ʻo e ʻi ai ha mātuʻá, kau faiako, kau taki, kau palōfita, folofolá, mo e Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau fekumi ki he hala ke tau toe foki ai ki he Tamai Hēvaní.