Seminelí
ʻIuniti 12: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50


ʻIuniti 12: ʻAho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50

Talateú

ʻI he tūʻuta ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi Ketilani, ʻOhaioó, naʻá ne fakatokangaʻi “ha ngaahi fakakaukau ʻoku ngali kehe mo ha ngaahi laumālie hala ne hū mai ki he lotolotonga” ʻo e Kāingalotú. Naʻe kamata ke ne faiako ʻi he “fakatokanga mo e… potó” ke ikunaʻi ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení (vakai, History of the Church, 1:146). Naʻe foki mai ʻa ʻEletā Paʻale P. Palati mei heʻene ngāue fakafaifekaú mo fakatokangaʻi ʻa e ʻulungaanga tatau ʻi he ngaahi kolo ʻo e Siasí mavahe mei Ketilaní. Naʻá ne ʻalu mo ha kaumātuʻa kehe kia Siosefa Siosefa ke maʻu ha fakahinohino (vakai, History of the Church, 1:170). ʻI Mē 1831, naʻe fehuʻi ʻe he Palōfitá ki he ʻEikí pea maʻu ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení e Kāingalotú ke akoʻi mo tali e ongoongoleleí ʻi he Laumālie ʻo e moʻoní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:1–9

ʻOku fakatokanga e ʻEikí ki he kaumātuʻa ʻo e Siasí fekauʻaki mo e ngaahi laumālie halá

ʻOkú ke ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ke fakamaamaʻi ha taha? ʻOku ʻuhinga ia ke langaki ha taha—tautautefito ki hono fakamālohia fakalaumālie mo fakaeloto ha taha pe ke fakahinohinoʻi mo fakamaama ha taha. ʻE lava nai ke ke fakakaukau ki ha taimi ne fakamaamaʻi koe ʻi hano akoʻi atu ʻe ha taha e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí? Ko e fē nai ha taimi ne ke ongoʻi kuó ke tokoni ke fakamaamaʻi ha niʻihi kehe?

Fakamanatu e talateu ʻo e lēsoni ko ʻení. Naʻe ʻomi ʻe he kāingalotu foʻou ʻo e Siasi ʻi Ketilaní ha ngaahi ʻekitivitī ngali kehe, leʻo-lahi, mo puputuʻu ki heʻenau houalotú. Ne ueʻi ʻe he ngaahi ʻekitivitī ko ʻení e ngaahi ongo fakaeloto ʻo e kakaí, ka naʻe ʻikai langaki moʻui.

ʻĪmisi
Siosefa Sāmita

Naʻe tohi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo kau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻo e muimui ʻi he ngaahi laumālie halá: “Hili ha taimi nounou hono fokotuʻu ʻa e Ongoongoleleí ʻi Ketilaní, pea lolotonga e taimi ne mavahe ai e kau maʻu mafai ʻo e Siasí, ne fakafeʻiloaki ha ngaahi laumālie hala lahi, lahi mo ha ngaahi vīsone ngali kehe ne hā mai, pea ne ʻi ai e ngaahi tōʻonga vēkeveke; ne lele ha kau tangata ʻi tuʻa ʻi he tākiekina ʻo e laumālie ko ʻení, pea ko e niʻihi ʻo kinautolu ne nau tuʻu i he ngaahi tungaʻi ʻakaú mo kaikaila, pea naʻa nau fai ha ngaahi fakamole lahi; ne ʻi ai ha tangata ʻe taha naʻá ne tuli mui ʻi ha foʻi pulu naʻá ne pehē ne sio ʻoku puna ʻi he ʻeá, kae ʻoua kuó ne aʻu ki ha lilifa, pea ne fakahaofi ʻene moʻuí ʻi haʻane puna ki ha tumuʻaki ʻo ha fuʻu ʻakau; pea ne kau atu ki ha ngaahi meʻa naʻe fakataumuʻa ke fakamaaʻi e Siasi ʻo e ʻOtuá, ke fakatupu ha mavahe ʻo e Laumālie ʻo e ʻOtuá, pea ke taʻaki mo fakaʻauha e ngaahi tefitoʻi moʻoni nāunauʻia ʻa ia kuo fokotuʻu maʻá e fakamoʻui ʻo e fāmili ʻo e tangatá” (ʻi he History of the Church, 4:580).

Ne ʻikai mahino ki ha niʻihi ʻo e kaumātuʻa ʻo e Siasí e meʻa ʻoku hokó, ko ia ai ne nau kumi faleʻi meia Siosefa Sāmita. Naʻá ne fehuʻi ki he ʻEikí pea maʻu ha fakahā ke tokoniʻi e Kāingalotú ke nau fefakamaamaʻaki ʻi heʻenau akoʻi mo ako ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:1–3, ʻo fekumi ki he ivi tākiekina naʻá ne tataki e Kāingalotú ke ngāue ʻi ha ngaahi founga ʻoku ʻikai langaki moʻui. Fakatatau ki he veesi 3, ko e hā naʻe fie kākaaʻi ai ʻe Sētane e Kāingalotú?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:4–9, ʻo fekumi ki he fakatokanga ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e niʻihi ʻo e kakai ʻi he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó. Ko e mālualoí ko ha taha ia ʻoku ʻikai tatau ʻa ʻene ngaahi ngāué mo ʻene ngaahi tuí pe fakangalingali ʻoku moʻui angamaʻa ka ʻoku ʻikai (vakai, Mātiu 6:2, futinouti 2a). ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:6, 8, fakaʻilonga e meʻa naʻe pehē ʻe he ʻEikí ʻe hoko kiate kinautolú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:10-36

ʻOku fakahā ʻe he ʻEikí kuo pau ke tau akoʻi mo ako ʻaki e Laumālié

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ʻoku fie maʻu ke hoko ai ko ha faiako lelei ʻo e ongoongoleleí?

    2. Ko e hā ʻoku fie maʻu ke hoko ai ko ha tokotaha ako lelei ʻo e ongoongoleleí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:13-20, ʻo fekumi ki ha tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakakaukau ke fakaʻilonga e ngaahi meʻa ʻokú ke maʻú ʻi hoʻo folofolá pea tānaki atu ia ki he lisi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá. Fakatokangaʻi ange ʻa e lahi hono fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻa hono fie maʻu ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hono akoʻi mo ako ʻo e ongoongoleleí.

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā e ngaahi fatongia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku lau ki ai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:14?

    2. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke akoʻi e ongoongoleleí “ʻi he Laumālié” (T&F 50:14)? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke akoʻi ia ʻi ha “toe founga kehe” (T&F 50:17)?

    3. ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “maʻu [e folofola ʻo e moʻoní] ʻi he Laumālie ʻo e moʻoní” (T&F 50:19)? ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “maʻu ia ʻi ha toe founga kehe” (T&F 50:19)?

Vakai ki he ngaahi potufolofola ʻoku lisi ʻi he Ko e Fakahinohino Ki he Ngaahi Folofolá ki he “Laumālie Māʻoniʻoní.” ʻIloʻi e ngaahi veesi ʻe tokoni ke mahino kiate koe hono ʻuhinga ke akoʻi mo tali (pe akoʻi koe) e moʻoní ʻi he Laumālie ʻo e moʻoní.

Siakaleʻi ha taha ʻo e ngaahi tūkunga ko ʻení ʻa ia kuó ke aʻusia ai ha faingamālie ke akoʻi pe fakamoʻoni ki he ongoongoleleí:

Efiafi fakafāmili ʻi ʻapí

Mo ha kaungāmeʻa

Seminelí

Fakatahaʻanga ʻo e Siasí

Faiako fakaʻapí

ʻI he taimi ʻokú ke maʻu ai ha faingamālie ke akoʻi e ongoongoleleí, ko e hā ha founga ʻoku kaunga ai hoʻo mahino ki he Laumālie Māʻoniʻoní ki he founga ʻokú ke teuteu ai mo akoʻí?

Siakaleʻi ha taha ʻo e ngaahi tūkunga ko ʻení kuó ke hoko ai ko ha tokotaha ako:

Efiafi fakafāmili ʻi ʻapí

Mo ha kaungāmeʻa

Seminelí

Fakataha ʻa e Siasí

ʻAʻahi faiako fakaʻapí

ʻI ha fepōtalanoaʻaki ʻi ʻapi

  1. Fili ha taha ʻo e ngaahi tūkunga naʻá ke siakaleʻi ʻi he lisi kimuʻá ʻa ia ne ke akoʻi pe naʻe akoʻi ai koe ʻe he Laumālié. Tohi ʻo kau ki he meʻa ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, pea fakakaukau ke vahevahe e meʻa ne ke akó mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa.

Fakalaulauloto pe ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakaleleiʻi ai hoʻo ngaahi feinga ke ako ʻi he Laumālié ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení.

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Siaki H. Koasilani ʻo e Kau Fitungofulú ha aʻusia ʻa ha talavou naʻá ne ʻiloʻi ʻoku uesia ʻe heʻene ngaahi ngāué mo e tōʻonga fakakaukaú ʻa ʻene malava ke ako ʻi he Laumālié:

ʻĪmisi
Elder Jack H. Goaslind

“Ko e toko fiha ʻo kimoutolu kuo mou pehē ʻoku mou ʻi he ʻtuʻunga fakapikopikó’ lolotonga e houalotu sākalamēnití? ʻOkú ke ʻiloʻi ʻa e tuʻungá: mapelu he kongalotó, tekenaki ʻo e kumukumú, hili ʻo e tuiʻinimá ʻi he tuí, ʻa e sio fakamamaʻo ki he falikí. Kuo mou fakakaukau nai ko hoʻo fili pē pe ʻoku mālie ʻa e fakatahá pe ʻikai? …

“Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ko e moihuú ‘ko ha fatongia fakafoʻituitui, pea neongo pe ko e hā ʻoku lea ʻaki mei he tuʻunga malangá, kapau ʻoku fie maʻu ʻe ha taha ke moihū ki he ʻEikí ʻi he laumālie mo e moʻoní, te ne lava ʻo fai ia. … Kapau ʻoku ʻikai ola lelei ʻa e fakatahaʻangá kiate koe, kuó ke tō. He ʻikai lava ha taha ʻo lotu maʻau; kuo pau ke ke fai pē ʻa hoʻo tatali ki he ʻEikí.’ (Ensign, Jan. 1978, p. 5.)

“Naʻe fakamatalaʻi ʻe ha toʻu tupu ʻe taha e founga naʻá ne ʻuluaki aʻusia ai ʻa e laumālie ʻo e moihuú. Naʻá ne mālohi he siasí ʻi hono ngaahi taʻu ʻi he Lakanga taulaʻeiki faka-ʻĒloné. ʻI heʻene ʻalu ki he houalotu sākalamēnití, naʻá ne faʻa tangutu ʻi he tafaʻaki ki muí mo ha kulupu ʻo hono kaungāmeʻá, pea naʻe ʻikai ke ne hoko ko ha sīpinga ʻo e ʻapasiá. Ka ne ʻi ai ha ʻaho ʻe taha naʻá ne kiʻi tōmui mai ai, pea naʻe ʻikai ha sea ʻi he tafaʻaki hono kaungāmeʻá. Naʻá ne tangutu toko taha pē, pea ko e fuofua taimi ia ʻi heʻene moʻuí naʻá ne kuikui ai hono matá lolotonga e lotú, hiva e ngaahi himí, naʻá ne fanongo ki he lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití, pea naʻá ne tokanga ki he kau leá. Naʻá ne tangi ʻi he aʻu ki he konga ki loto ʻo e ʻuluaki leá. ʻI heʻene maá, naʻá ne vakavakai fakalelei holo; ne ʻikai ha toe taha ʻe tangi. Naʻe ʻikai ke ne fakapapauʻi ʻa e meʻa naʻe hoko kiate iá, ka naʻe liliu ʻe he aʻusiá ʻene moʻuí. Naʻe kamata ʻi he lolotonga e fakataha ko iá ʻa ʻene teuteu fakalaumālie ki heʻene ngāue fakafaifekaú. Naʻá ne ongoʻi ha meʻa, pea meʻa mālié, naʻá ne ngāue pea ʻiloʻi ʻa e ngaahi ongo ko iá” (“Yagottawanna,” Ensign, May 1991, 46).

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ha founga pau ʻe taha ʻe lava ke ke fakaleleiʻi ʻi hoʻo ngaahi feinga ke ako ʻi he Laumālié.

Te ke lava fēfē ʻo ʻiloʻi ʻokú ke akoʻi mo ako ʻi he Laumālié?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:21–22, ʻo fekumi ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e founga ke ʻiloʻi pe ʻokú ke akoʻi pe ako ʻi he Laumālié.

Ko e hā ha founga te ke fakamatalaʻi fakanounou ai e akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:23–25, fakatokangaʻi e faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e meʻa ʻe hoko ʻi he taimi ʻoku akoʻi ʻa e kakaí ʻe he Laumālié mo e meʻa ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku akoʻi ʻa e kakaí mo ako ʻi “ha ngaahi founga kehe” (T&F 50:17).

Ko e hā ha founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e founga akoʻi ʻoku ʻikai fakamāmá? Ko e hā ha founga naʻá Ne fakamatalaʻi ai ʻa e akoʻi ʻoku “mei he ʻOtuá” (T&F 50:24)?

Te tau lava ʻo ako e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení mei he ngaahi veesi ko ʻení: Ko ia ʻoku haʻu mei he ʻOtuá ʻoku fakamāmaʻi mo langaki moʻui, ka ko e meʻa ʻoku ʻikai ʻa e ʻOtuá ʻokú ne ʻomi e puputuʻú mo e fakapoʻulí.

Ko e fē ha taimi ne ke mamata pe ongoʻi ai ha meʻa ʻoku ʻikai ʻa e ʻOtuá? Ko e hā ha founga ne tokoni atu ai e Laumālié ke ke fakatokangaʻi ia?

ʻE ʻi ai e taimi te ke fanongo mo sio ki ha ngaahi pōpoaki ʻoku fakataumuʻa ke fakaʻauha hoʻo tuí. ʻE lava ke maluʻi koe ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻokú ke ako ʻi he ʻaho ní mei he ngaahi pōpoaki ko iá. Lotu ke maʻu e Laumālié ʻi he kotoa hoʻo ngaahi akó, pea tuku ha tokanga makehe ki he ivi tākiekina ʻo e akoʻi ʻi he Laumālié. ʻOku tau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:13–22, ko e taimi ʻoku tau akoʻi mo ako ʻaki e Laumālié, ʻoku tau femahinoʻaki pea ʻoku tau feakoʻiʻaki mo fiefia fakataha. ʻOku kehe ʻeni mei he puputuʻu mo e fakapoʻuli ʻi he taimi ʻoku akoʻi ai ha meʻa ʻi “ha toe founga kehe.”

Lau ʻa e faleʻi ʻa e ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:26–36, ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí fekauʻaki mo e mālohi mo e ngaahi fatongia ʻoku haʻu mo honau fakanofó. Naʻá ne pehē ʻoku totonu ke tokoniʻi ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí e niʻihi kehé pea tauhi kinautolu ke maʻa. ʻI heʻenau fai iá, ʻe foaki ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ʻa e mālohi ke ikunaʻi ʻa e ngaahi laumālie kākā hangē ko ia naʻe ʻilo ʻi ha niʻihi ʻo e Kāingalotú.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:37-46

ʻOku fakalotolahiʻi ʻe he ʻEikí ʻEne kau tamioʻeikí ke hokohoko atu ke tupulaki ʻi he angaʻofa mo e moʻoni, peá Ne fakapapauʻi ange ʻokú Ne ʻiate kinautolu.

ʻĪmisi
lotu fakafāmilí

Fakakaukau angé ki he fānau īkí ʻi homou uōtí pe koló ʻi haʻanau ngāue fakafaifekau taimi kakato ʻi he taimi te nau matuʻotuʻa ange aí. Ko e hā ʻoku fie maʻu ke tau mateuteu ai ke ngāue fakafaifekaú? Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau hangē ai ko e fānau īkí ni?

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:37–46, naʻe folofola tonu ʻa e ʻEikí ki ha niʻihi ʻo e kaumātuʻa naʻe ngāue fakafaifekau ʻi he 1831. Neongo ia, ʻoku toe ʻuhinga pē foki ʻEne ngaahi leá kiate kitautolu. Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:40–46, ʻo fekumi ki ha ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻo e fakafiemālié mo e fakapapaú. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú.

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:40, naʻe folofola ʻa e ʻEikí “kuo pau ke mou tupulaki ʻi he angaʻofa.” ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e “tupulaki ʻi he angaʻofa”?

ʻI hoʻo fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení, te ke lava ke lau ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻaloʻofa ʻi he Fakahinohino ki he Folofolá pe ʻi he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí. Ko e meʻa ʻoku tau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:37–46 ʻoku tokoni ia ke tau ʻiloʻi ʻoku finangalo e Fakamoʻuí ke tau tupulaki ʻi he ʻofa pea mo e ʻilo ki he moʻoní pea ke maʻu ha loto falala kiate Ia. Hangē ko ia naʻá Ne palōmesi ki he kaumātuʻa ko iá, te Ne tokangaʻi kitautolu ʻi heʻetau falala kiate Ia pea feinga ke fai Hono finangaló.

Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻi he taimi ʻoku folofola ai e ʻEikí, “ʻoku ʻaʻaku ʻa kimoutolu”? Ko e hā ha founga ʻoku tokoni ai e fakapapau ko ʻení ke “ʻoua ʻe manavahē” (T&F 50:41)?

Ko e hā mo ha toe ngaahi talaʻofa kehe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:40–46 ʻoku ʻuhingamālie kiate koe?

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: