Seminelí
ʻIuniti 14: ʻAho 2, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63


‘Iuniti 14: ‘Aho 2

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63

Talateú

ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1831, lolotonga hono tokangaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa hono fakatapui ʻo e kelekele ʻe langa ai ʻe he Kaingalotú ʻa Saione ʻi Tauʻatāina, Mīsulí, na tafoki ha niʻihi ʻo e kaingalotu ʻo e Siasí mei he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí pea fakahoko ha ngaahi angahala mamafa. Naʻe foki ʻa e Palōfitá ki Ketilani, ʻOhaiō, ʻi he ʻaho 27 ʻo ʻAokosí, pea ʻi he ʻaho 30 ʻo ʻAokosí naʻá ne maʻu ai ʻa e fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ko ʻení ki he Kaingalotú fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e fai angahalá mo e angatuʻú, talaʻofa mai ha ngaahi tāpuaki ki he Kaingalotu ʻoku nau faivelenga ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, pea naʻinaʻi ki Heʻene kau tamaioʻeikí ke nau manatuʻi ʻa hono toputapu ʻo Hono huafá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1–21

ʻOku fakatokanga ʻa e ʻEikí ki he Kaingalotú fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e fai angahalá mo e angatuʻú

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau moʻui ʻo fakatatau mo ʻetau tui fakalotú ʻi heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí?

Toe vakaiʻi ʻa e talateu ki he lēsoni ko ʻení. Hili iá pea lau leva ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:1–2, 6, ʻo kumi e mea naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he kau fai angahalá mo e kau angatuʻú.

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakaava ʻe he kaingalotu ʻo e Siasí honau lotó pea fakafanongo ki he ngaahi lea ʻa e ʻEikí?

Fakatokangaʻi ange ʻa e kupuʻi lea ko e “tuku ke taʻofi ʻe he kau taʻetuí ʻa honau loungutú” (T&F 63:6). ʻI he taimi ko ʻení, kuo ʻikai toe tui ha niʻihi ʻo e kaingalotu ʻo e Siasí ki hono moʻoni ʻo e Siasí pea ne nau lea ʻi he kakaí ʻo fakafepakiʻi ʻa Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí. Ko e taha ʻo e kau fakaanga lahi taha ʻo e Siasí ko ha tangata ko ʻĒsela Puuti.

Kimuʻa peá ne kau ki he Siasí, naʻe hoko ʻa ʻĒsela Puuti ko ha faifekau Metotisi. Naʻá ne tokanga ki hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1831 hili hono lau e Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne fononga ki Ketilani mo Sione mo ʻAlisi Sionisoni ke feʻiloaki mo e Palōfitá. Naʻe fokoutua ʻa Mīsisi Sionisoni ʻi he langa huí, ʻa ia naʻá ne fakatupu ʻa e mamahi, fufula, mo e fakafefeka ʻi hono nimá. ʻI heʻene fuofua feʻiloaki mo Siosefa Sāmitá, naʻe teʻeki ke ne lava ʻo hiki hake hono nimá ki hono ʻulú ʻi ha meimei taʻu ʻe ua.

“Lolotonga e fepōtalanoaʻaki ʻi he ʻinitaviú, naʻe aʻu ai ʻenau talanoá ki he ngaahi meʻa-foaki faka-ʻOtuá, ʻo hangē ko ia ne foaki ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e kau ʻaposetoló. Naʻe pehē ai ʻe ha taha, ‘Ko [Mīsisi] Sionisoni ʻeni ʻoku ʻikai toe ngaue hono nimá; kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ha faʻahinga mālohi ki ha taha ʻi māmaní he taimí ni ke fakamoʻui ia?’ Hili ha ngaahi miniti siʻi, ne nau talanoa kinautolu ki ha meʻa kehe, naʻe tuʻu hake ʻa [Siosefa] Sāmita, ʻo lue ki he tafaʻaki loki ʻe tahá, puke ʻa e nima ʻo Mīsisi Sionisoní, peá ne pehē ʻi ha founga molumalu mo fakaofo ʻaupito: ‘Fefine, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku ou fekau kiate koe ke moʻui,’ peá ne hū atu leva ia mei he lokí. … Naʻe hiki faingofua hake leva [ʻa hono nimá] ʻe Mīsisi Sionisoni ʻi he taimi pē ko iá, pea ʻi heʻene foki ki ʻapi ʻi he ʻaho hono hokó naʻá ne lava ʻo fai ʻene foó ʻo ʻikai faingataʻaʻia pe mamahiʻia” (mei he Haydnʻs History of the Disciples, naʻe hā ʻi he History of the Church, 1:215–16).

ʻĪmisi
ko hono fakamoʻui ʻo e uma ʻo ʻElesā Sionisoní

Fakakaukau pe ko e hā naʻá ke mei ongoʻi kapau naʻá ke aʻusia ha mana hangē ko ʻení.

Hili pē mamata ʻa ʻĒsela Puuti he mana ko ʻení, naʻe papitaiso ia.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:7–9, pea feinga ke ʻiloʻi e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí. Fakakakato leva ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻikai maʻu ʻa e tuí ʻi he .

Hili hono papitaiso ʻa ʻĒsela Pūtí, naʻá ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pea naʻe fekauʻi ia ke ngāue fakafaifekau ki Mīsuli. Naʻá ne kamata e ngāue fakafaifekau ko ʻení mo ha ngaahi ʻamanaki lahi, ʻo mahalo te ne lava ke fakaului ha kakai tokolahi ʻaki hono fakaʻaliʻali e ngaahi fakaʻilongá mo fakahoko ʻa e ngaahi maná. Ka neongo ia, hili e malanga ʻi ha vahaʻataimi nounou pea ʻikai sio ki he ngaahi ola ne ʻamanaki ki aí, “naʻe tafoki” ai ʻa ʻĒsela Puuti pea hē mei he moʻoní (Siosefa Sāmita, ʻi he History of the Church, 1:216). Naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e fakamatala ko ʻení ʻo kau kia ʻĒsela Puuti: “ʻI heʻene ʻiloʻi ʻoku muʻomuʻa ʻa e tuí, loto fakatōkilaló, faʻa kātakí, mo e faingataʻá ʻi he tāpuakí, pea ʻoku fakamāʻulaloʻi ʻe he ʻOtuá kimuʻa peá Ne hakeakiʻí; kae ʻikai ‘ko hono foaki ʻe he Fakamoʻuí kiate ia e mālohi ke taaʻi ʻa e tangatá pea ʻai ke nau tui ki aí,’ … naʻá ne loto mamahi leva” (ʻi he History of the Church, 1:216).

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:10–12, ʻo kumi ha toe ngaahi tefitoʻi moʻoni kehe fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilongá mo e tuí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻi he veesi 10 ʻoku akoʻi ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku hoko mai ʻa e ngaahi fakaʻilongá ʻi he tuí, ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá.

  1. Fakamatalaʻi ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e ʻuhinga ʻokú ke pehē ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi fakaʻilongá hili ʻetau ngāueʻi ʻa e tuí. Hiki ha sīpinga ʻe taha pe ua mei he folofolá ʻo e kakai naʻa nau mamata tonu ʻi he ngaahi fakaʻilonga lahi pe ngaahi mana ka naʻe ʻikai ke nau fakahaaʻi ha tui tuʻuloa pe anga māʻoniʻoni. (Kapau ʻokú ke fie maʻu ha tokoni, vakai, 1 Nīfai 17:43–45.)

ʻOku ʻaonga ke tau manatuʻi ʻoku ʻikai ke faʻa hā fakaofo ki tuʻa ʻa e ngaahi fakaʻilongá mo e ngaahi meʻa fakaofó. ʻOku tau faʻa maʻu ha fakaʻilonga pe ha fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi ha founga fakalongolongo mo fakatāutaha ʻi heʻetau ngāue ʻaki ʻa e tuí. Te tau lava ʻo ngāueʻi ʻa e tuí ʻi he lotú, ako e folofolá, ʻaukai, ngāue tokoní, mo hono moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
Ko ha taʻahine ʻoku lau folofola
  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e founga kuo tokoniʻi ai koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ke maʻu ha fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

Hangē ko ia ne fakamatalaʻi ʻi ʻolungá, ʻikai ngata pē ʻi he fekumi ki he ngaahi fakaʻilongá, ka naʻe “tafoki foki mei [he] ngaahi fekaú” e niʻihi ʻo e Kaingalotu ʻo e Siasí (T&F 63:13) pea fai ha ngaahi angahala mamafa. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:14–19, pea feinga ke ʻiloʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi angahala ne nau faí. ʻE ala tokoni ke mahino kiate koe ʻa e veesi 17 ʻo kapau ʻe mahino ʻeni kiate koe: Ko e tokotaha feʻauakí ko ha taha ʻoku kau ʻi he angahala fakasekisualé. Ko e tokotaha fie maná ko ha taha ʻoku kau ʻi he ngaahi ngāue ʻokú ne fakaafeʻi ʻa e ivi tākiekina ʻo e laumālie ʻulí. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e kupuʻi lea ko e “ano ʻo e afi mo e makavelá” ko ha fakatātā ia ʻo e tuʻunga ʻo e mamahi lahi ʻoku tatali ki he kau fai angahalá hili ʻenau maté (vakai, Mōsaia 3:27). ʻOku toe ʻuhinga foki ki ai ʻa e “mate ʻanga uá” ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:17 (vakai foki, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Mate, Fakalaumālié,” scriptures.lds.org).

Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi e ngaahi lea ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:16 ʻoku nau akoʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau vakai ki he niʻihi kehé ʻi he holi kovi, he ʻikai ke tau maʻu ʻa e Laumālié, ka te tau fakaʻikaiʻi ʻa e tuí. ʻOku kau ʻi he holi koví ʻa e sio ponokalafí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:22–66

ʻOku talaʻofa ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki ki he kau faivelengá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí

ʻI he fakahā naʻe lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63, naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo kau ki he fakaʻauha ʻe hoko mai ki he kau fai angahalá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ka naʻá Ne toe fai ha ngaahi talaʻofa mālohi ki he Kaingalotú.

ʻI hoʻo ako fekauʻaki mo e fakaʻauha mo e ngaahi talaʻofa naʻe folofola ki ai ʻa e ʻEikí, tali e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻaki hono fakaʻilongaʻi tonu (T) pe hala (H) kinautolu hili hono lau e ngaahi fakamoʻoni folofola fakafekauʻakí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻi hoʻo folofolá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻokú ke ako ʻi hoʻo fakakakato e ngāue ko ʻení.

  1. Lolotonga ʻa e tau ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe fefakaʻauhaʻaki ʻa e kakai fai angahalá. (Vakai, T&F 63:32–33.)

  2. ʻE faingofua e hao ʻa e Kaingalotú mei he ngaahi fakamaau mo e fakaʻauha kotoa ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. (Vakai, T&F 63:34.)

  3. ʻI he toe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí, te Ne fakaʻauha ha faʻahinga kakai fai angahala ʻoku kei ʻi he māmaní. (Vakai, T&F 63:34.)

  4. Ko kinautolu ʻoku faivelengá ʻe faifai pea nau ikunaʻi e ngaahi faingataʻa kotoa pē ʻo e moʻuí ni. (Vakai, T&F 63:47–48.)

  5. ʻE toetuʻu e kakai angatonu ʻoku nau mate kimuʻa he Hā‘ele ‘Anga Ua Maí ʻi he toe hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ki he māmaní. (Vakai, T&F 63:49.)

  6. He ʻikai ʻaupito mate ʻa e kakai angatonu ʻoku nau nofo ʻi he māmaní ʻi he taimi ʻo e Hā‘ele ‘Anga Ua Maí. (Vakai, T&F 63:50–51.)

ʻOku moʻoni ʻa e fakamatala fika 1, pea ʻoku hala ʻa e fakamatala fika 2. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he lea ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá e ʻuhinga ʻoku hala ai ʻa e lea fika 2: “Ko ha fakakaukau hala ʻa e pehē ʻe hao ʻa e Kaingalotú mei he ngaahi fakamāú kotoa, kae mamahi ʻa e kau angahalá; he ʻoku moʻulaloa ʻa e kakano kotoa pē ke mamahi, pea naʻa mo e ʻkau angatonú he ʻikai foki te nau hao;’ ka neongo ia ʻe ʻi ai ha Kaingalotu tokolahi ʻe hao, koeʻuhí he ʻe moʻui ʻa e kakai angatonú ʻi he tuí; ka ʻe kei ʻi ai pē ha kakai angatonu ʻe moʻulaloa ki he mahamahakí, ngaahi meʻa fakamamahí, mo e alā meʻa pehē, koeʻuhí ko e vaivai ʻo e kakanó, kaa ʻe kei fakahaofi kinautolu ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (ʻi he History of the Church, 4:11).

ʻOku moʻoni ʻa e fakamatala fika 3–5, pea ʻoku hala ʻa e fakamatala fika 6.

ʻOku ʻi ai ha talaʻofa ʻi mei he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:47 . Fakakakato ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo fakatefito ʻi he veesi ko ʻení: Kapau ʻoku tau , pea te tau .

Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe he ʻEikí ke “ikunaʻi ʻa e māmaní” ʻi ho moʻui fakaʻahó?

Hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, he ʻikai ke tau lava ʻo hao mei he ngaahi faingataʻa kotoa pē ʻoku ʻi he māmaní ʻi he moʻuí ni. Ka neongo ia, kapau ʻoku tau angatonu, “ʻe fakamoʻui kitautolu ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (ʻi he History of the Church, 4:11). Ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:49, ʻo kumi e ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ʻe kinautolu ʻoku ikunaʻi faivelenga ʻa e māmaní.

Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke tau fakahaaʻi ai ʻetau faivelengá ko e founga ko ia ʻetau fakaʻaongaʻi e huafa ʻo e ʻEikí, hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63:59–64. ʻI hoʻo ako ʻa e ngaahi veesi ko ʻení, fekumi ki he ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻoku akoʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku toputapu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí pea kuo pau ke lea tokanga ʻaki. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ʻi hoʻo folofolá ʻa e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻoku akoʻi ai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, e ngaahi tūkunga ʻe niʻihi ʻe ala fakaʻaongaʻi ai ʻi he founga totonu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí. Hili iá pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

    1. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai e huafa ʻo e Fakamoʻuí ʻi heʻetau lotú mo e fakamoʻoní mo fakahoko e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí?

    2. ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi e huafa ʻo e Fakamoʻuí, ko e hā te ke lava ʻo fai ke manatuʻi ʻoku toputapu pea kuo pau ke lea tokanga ʻaki?

ʻOku ʻikai kaunga ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he huafa pē ʻo e Fakamoʻuí. Fakakaukau ki ha toe ngaahi foʻi lea pe kaveinga ʻoku “haʻu mei ʻolunga” pea ʻoku toputapu. Fakakaukau leva ki he founga ʻe lava ke ke fakapapauʻi ʻokú ke lea ʻaki kinautolu “ʻi he tokanga.”

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē ʻoku toe kaunga foki ʻa e tefitoʻi moʻoni kuó ke ako kau ki he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ki he huafa ʻo e Tamai Hēvaní: “ʻOku ʻikai mo ha toe lea ʻi he ngaahi lea kotoa ʻoku tau maʻú ʻe toputapu ange ʻi he huafa ʻo e ʻOtua ko e Tamaí pea mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí” (“Reverent and Clean,” Ensign, May 1986, 50).

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻahó ní ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá:

    Kuó u ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 63 peá u fakakakato ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi he (ʻaho).

    Ko e ngaahi fehuʻi, ngaahi fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ʻoku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: