Gordon B. Hinckley:Te Burabeti n Onimaki ao ni Mamata
Ngkai ko kamatebwaia Teachings of Presidents of the Church: Gordon B. Hinckley n te nakoanibonga ao te Bootaki n Aine n te ririki aei, ko na reiakinna iroun te burabeti te onimaki ae akea tiana, tangira, ao te mamata.
“I riai n uniki aroka tabeua ni katoa tiburing,” E koreia n ana tienoo Beretitenti Gordon B. Hinckley ngke 82 ana ririki. “I taku bwa I a tia ni karaoa aei inanona 50 te ririki n nako. … Bon iai tamaroan te aroka E moan waaki man ae rang uarereke ao e rikirake inanon taai aika kakaokoro. E karekea te nuu man kabuebuen riringan taai. E kariki uaa aika kangkang. E karaoa te mwakuri ae kamimi ni karaoa oin kanana. … Te aroka bon teuana ana karikibwai Teuare Moan te Rietata ae rang tamaroa.”1
Beretitenti Hinckley e reitinako n uniki aroka inanon ana ka 90 n ririki. N aro aika mwaiti, tangiran te ununiki irouna e kaota ana mwakuri ngke te Abotoro ao te Beretitenti n te Ekaretia. Ngkana e ununiki, bon kaotan te onimaki, te anua are e kaota naba mwakoron ana reirei ao arona ma tabeman. E ribanai aroka nako, n aron are e karaoia nakoia aomata nako. Ao e noori taai aika a na roko, n noori uaan aroka ake ana kaotinakoi—n ai aron are e noora aia konabwai aomata nako ao uaan ana mwakuri te Atua n taai aika a na roko.
“E Mwaiti Bukina bwa Ti na Riki bwa Taan Onimaki”
“Ngai bon te tia onimaki!” Beretitenti Hinckley e aki toki n tataekinna. “Au bubuti bwa tina aki ukoukora te kanganga ao tina kimwareirei riki inanon otan te ngaina.”2 Ana onimaki e nano riki nakon tii karekean nooran bwaai aika raraoi, ngkai e bon ribanaia. Korakoran ana onimaki—ngaia are e karekea te mwaaka—bon onimakinan te Atua ao ana koaua n ana baire te Atua ibukin te kakukurei ao kamaiuaia Natina.
Teuana kakoauan ana onimaki Beretitenti Hinkley bon ana koaua ae matoatoa bwa “bwaai a na bon nakoraoi.”3 Te taeka anne, e taku Unimwane Jeffrey R. Holland man te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman, “e kona n riki bwa kamatoana are e kaokiokia nakoia utu, rao, ao naake ana irekereke. ‘Teimatoa kataia,’ e na bae n taekinna. ‘Ka kakoaua. Ku kukurei. Tai bwarannano. Bwaai ana bon nakoraoi.’”4
E ngae n anne, te rongorongo aei bon tiaki tii ibukiia tabeman. “I taekina naba anne nakoiu ni katoa ingabong,” E tuangiia kain te taromauri Beretitenti Hinckley. “Ngkana ko karaoa am kabanea n tamaroa, e na bon nakoraoi te mwakuri. Kam na onimakina te Atua, ao ni waakinako ma te onimaki ao te mweengaraoi n taai aika a na roko. Te Uea e na aki kitaniira.”5
Ana onimaki Beretitenti Hinckley e kamatoa rinanon kanganga, namakinan ae aki tau, ao kanganga aika e taonaki iai. Ao e tei n raona ana koaua are “bwaai a na bon nakoraoi.” riki ngkana e rinanon taai n nanokawaki ao bwarannano, marakinnano ao maroa.
N ana onimaki, Beretitenti Hinckley e aki kauarerekea te kanganga. E kabwarabwara: “I a tia n noori mwakuri aika a tamaroa n te aonaaba aei. … I a tia n roko n taabo are e korakora iai te unra ao e korakora te kairiribai inanoia aomata. I a tia n noora te maiu ni kainnano are e taoni nako aba aika a mwaiti. … I a tia ni mataku ma te raraoma ni keerikaakin aroaro aika a raraoi irouia ara botanaomata.
“Ma e ngae n anne ao ngai bon te tia onimaki. Iai au onimaki ae bebete bwa e na tokanikai te eti ao te koaua e na tautaeka.”6
N tain te marooro ma ana tia kareke rongorongo te New York Times mai Nauvoo, Illinois, USA, Beretitenti Hinckley e butimwaea butanakon taian kakai ao kaanganga, ao imwiina e kaota ana tangira n rongorongon te Ekaretia n reirei taekan te onimaki:
“Iai bukin bwaai ni kabane bwa ko na riki bwa te tia onimaki. … Taraa Nauvoo. Noora te bwai ae a kateia ikai inanon itiua te ririki ao imwiina a kitanna. Ma tera ae a karaoia? A wene ni mate? A aki! A nako ni mwakuri! A mwananga n rinuukan te aonaaba aio ao a bita tanon te rereua ao a karikia bwa e na ue n ai aron te rooti. N aan te ekaretia aio are e a tia n rikirake bwa te bootaki ae korakora n te aonaaba e katamaroai maiuiia aomata n aba aika e raka iaon 140 mwaitiia. Ko aki kona, ko aki, katea arom man te aki onimaki ke n tii iaiangoia i bon irouia. Ko taratara ma te onimaki, mwakuri ma te onimaki, ao a na iai bwaai aika a na riki.”7
Ana onimaki Beretitenti Hinckley e roota naba anuana ni mamanikangare—ni ku-kukurei ao n onimaki, ni kakukurei ni kamatoakin ana reitaki ma tabeman. N te tai teuana e tiku irarikin ana utu te beretitenti n te titeiki are a maeka n te autinreirei are a bitia nakon te auti ni maeka. Te tairiki anne, te autinreirei e riki bwa ana tabo ni matu Beretitenti Hinckley N tain te maungatabu n te titeiki n te bong are imwiina, e taetae ni manikangare, “I [a tia] ni matu n taai aika a mwaiti inanon autinreirei mai imwaina—ma I tuai man wene n te kainiwene.”8
“Ara Tabeaianga E tiku n Tainako Irouia Raora”
N ana moan maroro n te maungatabu ni kabuta ngke e Beretitenti n te Ekaretia, Gordon B. Hinckley e rang abwabwaki ana maroro iaon rikiraken te Ekaretia. “Ti na riki bwa te botanaomata ae tamaroa ae kinaaki n te aonaaba,” e taku. Imwiina e kabwarabwara kakaawakin te reirei aei: “Nanora ao ara tabeaianga e tiku iroumi n tainako. …
“… Ti taetae ni kaineti ma te mwaiti, ma n ara mwakuri ni kabane a na boboto iaon karikirakeami n tatabemani ngkami nako.”9
Inanon ana tai n riki bwa kain te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman, e mwananga Beretitenti Hinckley nakon tabeua aono aika tionako n te aonaaba, n ikotaki ma tabo ake e boo te bubuaka iai, n reireiniia aomata. Akea te kurubu ae rang raroanako ke e rang uarereke ae e na aki mwannanoia. E reitinako n te aro aei bwa te Beretitenti n te Ekaretia, ni mwananga inanon mirion maire nakon aba aika e raka iaon 60 mwaitiia, n tabetai ni kaitibo ma kurubu aika bubura, n tabetai ma aika a bon tau mwaitiia.
Rongorongo mai buki © iStock/Thinkstock; maing: tamnei iroun ana tabo n Rawetamnei Busath; atai: tamnein Tiaina iroun Gerry Avant, Deseret News; mai nano n te angatai: tamnei n anganano n Ana Tabo n Tangoboki Rongorongon te Ekaretia ao Akaiwe.
Inanon te ririki 1996, Beretitenti ao Titita Hinckley a karaoa te mwananga ae 18-te bong maanna nakon waniua aban Atia ao te Betebeke. Ni moanaki mai Tiaban ao ni birina ae butimwaaka, a kaitibo ma nga n aomata ake a ibetutu n tabo nako ake a kawari. “Aikai namakin aika a korakora irou,” e koreia Beretitenti Hinckley ngke a mena i Korea. “I noori bwaai aika I tuai man noori mai imwaina ni moan rokou ikai n 1960.”10 Ni mwanangana aei e katabua naba ana Tembora Hong Kong i Tiaina.
Te kabanea ni mwananga e toki i Biribin. Imwiin ana taetae nakoia 35,000 mwaitiia kain Manila, e koreia Beretitenti Hinckley “I tei ni kateitea baiu nakoia ma te namakin ae korakora inanou. Ti kiitana te tabo ao a bwaro rannimatara.” Ni moaningabongin te bong anne n okiran te tabo are, n te 1961, e a tia n anga iai te tataro ni katabu ni moanakin te mwakuri ni mitinare iaon Biribin. “Bon ti temanna kain Biribin ae kaina te Ekaretia,” e ururing rikaaki. “Mai iroun are ti temanna kain te Ekaretia e a tia n rikirake nakon ae raka riki iaon 300,000 kaaina.”11
Ni mwanangaia n okira mweengaia, a kunea bwa te waanikiba e na tiku ni bwaa n te aba ae Saipan. E titiraki Beretitenti Hinckley ngkana iai mitinare iaon Saipan ao e tuangaki bwa iai tabeman. E ngae ngke e kakua mwiin te mwananga, e tangiria ni kaitibo ma mitinare akana tabeman akanne: “I tuatua ngkana e kona n roko te rongorongo irouia bwa ti na tiku iaon Saipan kaanga te aoa 7:00 n te tairiki ao ti na kataia n otinako ni kaitibo ma ngaiia.”
Aua ake imwiina iaon Saipan, 10 mitinare ao e nakon 60 kain te Ekaretia ake a mena ikekei a kaitibo ma Hinckley. “A rabwatiira,” e uringnga Beretitenti Hinckley. “A rang kukurei n noorira, ao ti kukurei naba n nooriia. Ti kona ni kabanea te tai ae uarereke ma ngaiia ngkai e bon uarereke te tai are e na bwaanaki iai te wanikiba. Ti katuka ara kakabwaia i aoia ao ti oki rikaaki nakon te wanikiba.”12
Teuana te katoto ae rang kinaaki iai Beretitenti Hinckley bon tabeakinaia aomata n tain te Kabo n te Orimbiki n te Winta 2002, are e karaoaki n te kaawa ae Salt Lake, Utah. E kuri ni katoabong kaitibona ma taian beretitenti, taan tei, ao aomata tabeman aika kakaawaki. N te bong teuana, teutana imwiin kaitiboona ma te beretitenti mai Tiaman, e kaitibo ma te ataeinnaine ae 13 ana ririki n tain ana rekenibong. “[Neiei] e taonaki n te aoraki ae aki bati n riiriki are karika te akea n rara, te aoraki ae rang korakora,” e koreia. “E rang kakukurei rokora. … I tuanga neiei bwa ti na ururingnga n ara tataro.”13
Beretitenti Hinckley iai ana tangira ae onoti nakoia ataei ao te roronrikirake n te Ekaretia, ao a namakina naba anne nakoina. Imwiin ongoraia irouna n taetaena i Brazil, temanna te ataeinnaine e kaotia: “E korakora namakinan Tamnein te Atua. Ni banen ana taeka Beretitenti Hinckley, e taku nakoira, ‘Kam kona ni kiitana ikai, okira mweengami, ao mwaninga bwaai ake I taekini ikai n te bong aei, ma tai mwaninga aei I tangiri ngkami.’ I aki kona ni mwaninga taeka akanne.”14
Rongorongo mai buki © iStock/Thinkstock; maing: tamnei iroun ana tabo n Rawetamnei Busath; atai: tamnein Tiaina iroun Gerry Avant, Deseret News; mai nano n te angatai: tamnei n anganano n Ana Tabo n Tangoboki Rongorongon te Ekaretia ao Akaiwe.
Kainnaban Beretitenti Hinckley, Marjorie, bon raona ao te tia ibuobuoki n tibwangana nakoia aomata. E koreia: “Aomata ake e kinaia a tangiria ibukina bwa iai nanona ae koaua n akoi nakoia aomata. E tabeaianga n aia kanganga ao ni bwaai ake a kainnanoi. Ai kabwaiara ngai n reke raou ae aron aei.”15
Imwiin ikawairakeia natiia aika niiman, taangan Hinckleys a kaai ni mwamwananga, ao Titita Hinckley e kanakoa ana tangira ni kabuta te aonaaba. Ngkana e kaitibo ma mitinare, n angin te tai e na bae ni kakubanakoia aia karo n tareboniia ngkana e roko ni mweengana. E rang tarena n te reitaki ma aomata aika mwaiti. “[Marge] e ata aron taekinan bwaai ake a kakukurei ao ni buokiia aomata,” Beretitenti Hinckley e koreia imwiin te maungatabu n te tabo. “Ngaira aikai ti kabwarabwara ao ngaia e bon tii taetae ma ngaiia.”16
N te taunimate ibukin Beretitenti Hindkley, temanna ana kauntira, Beretitenti Henry B. Eyring, e taekinna ni kakimototoa tabeua tabena ake e a tia ni karaoi. Imwiina E nooria bwa man bwaai ni kabane ake e a tia ni karaoi ao iai te bwai teuana ae katiteuanaaki iai:
“N tainako a kakabwaiaia aomata ma te tibwanga. Ao n tainako e iango ibukiia ake e karako tibwangaia, aomata ake a kekeiaki n rinanon kaanganga ni maiua n te bong koraki ao kanganga ni maiuakinan ana euangkerio Iesu Kristo. Ni mwaitin te tai e kotea bwabwaau n tabonibaina ngkana I kaoti iango ni kangai, ‘Hal, ko a tia n ataa te aomata are e korakai?’”17
Te Kantaninga ibukin Taai aika a na Roko
N reitaki ma ana onimaki Beretitenti Hinckley ao tobwaakin kainnanon temanna bon ana kantaninga ae e tangiria bwa e na karaoaki ibukin taai aika a na roko. Ae kamimi riki, bwa te kantaninga anne e boboto iaon tembora. Otenanti n te tembora, e kamataata Beretitenti Hinckley, bwa “te bau ni kakabwaia are e kona n anga te Ekaretia.”18
Ngke e riki bwa te Beretitenti n te Ekaretia n 1995, iai 47 mwaitin tembora ake a kawaraki ni kabuta te aonaaba. Iaan ana kairiiri, teutana rakan te mwaiti n te Ekaretia nakon taboron nimaua te ririki. Ana kantaninga ni kaineti ma tembora e ninikoria ao e rang bubura, ma oina ni kabane bwa e na kakabwaiaia aomata temanna imwiin temanna.
Te ungannano ibukin te ririki ae boou ni katean tembora e roko inanon 1997 ngke Beretitenti Hinckley e nako Colonia Juárez, Mexico, ni kauringa ana ka100 n ririki te reirei are e bwainna te Ekaretia. Imwiina, inanon butina ae abwabwaki, inanon te bubu, e rang iangomwaaka. “E tabe ni kainabwaabu,” e kauringnga ana tia koroboki, Don H. Staheli. “Ao imwiina, ngke I a ota iai, e a tabe n roko te kaotioti. E a tia n iangoa taekan tembora aika uarereke mai imwaina, ma tiaki n aron are e iangoi n te tai aei.”19
Beretitenti Hinckley e kabwarabwara imwiina aron karaoana: “I moanna n titirakinai bwa tera ae e kona ni karaoaki bwa e na kona n riki aei nakoia aomata bwa e na reke aia tembora. … Ngke I tabe n iangoa aei, e roko te kantaninga n au iango bwa … ti kona ni katei ni kabane bwaai aika a kakaawaki ni bwain te tembora ni kauarerekea. … I korea tamnein aron tein iangoana. … Tamneina ae bwanin e roko n au kantaninga n rang n mataata. I kakoaua ma nanou ni kabane bwa bon te namakin ae koaua, bwa bon te kaotioti mai iroun te Uea. I okira mweengau ni maroroakinna ma au kauntira, ao a kariaia. Imwiina I uotiarake nakoia te Tengaun ma Uoman, ao a kariaia.”20
Aua namwakaina imwiina n te maungatabu ni kabuta, Beretitenti Hinckley e katanoata te bwai are e uringaki ni karokoa taai ngkai bwa te Ekaretia e na waaki ni katei tembora aika uarereke n aono ake e aki tau mwaitiia kain te aro iai ni kabotaua ma aron ake a bubura. “Ti nanomatoa … ni uota te tembora nakoia aomata ao ni karekei nakoia tibwangaia nako ibukin te kakabwai ae moan te kakaawaki are e roko man te taromauri n te tembora,” e taku.21
Inanon te maungatabu are imwiina, Beretitenti Hinckley e manga katanoata naba te bwai are e uringaki ni karokoa taai aikai, n taekinna bwa babaire a waaki nako ni katei 100 tembora imwain banen te ririki 2000. “Ti biribiri iaon te tikera are ti tuai man nonoria mai imwaina,” e taku.22 Ngke e taekina te riibooti iaon katean tembora n Eberi 1999, e kabongana te taeka are e a tia n taekinna mai imwaina: “Aio te mwakuri korakora ae karaoaki, ma te kanganga ae mwaiti, ma n aki taraa te kanganga, bwaai ni kabane a nakoraoi ao I kakoaua bwa ti na roko n ara kouru.”23
Rongorongo mai buki © iStock/Thinkstock; maing: tamnei iroun ana tabo n Rawetamnei Busath; atai: tamnein Tiaina iroun Gerry Avant, Deseret News; mai nano n te angatai: tamnei n anganano n Ana Tabo n Tangoboki Rongorongon te Ekaretia ao Akaiwe.
Inanon Okitobwa 2000, Beretitenti Hinckley e mwananga nako Boston, Massachusetts, USA, ni katabua ana ka-100 n tembora—teuana man te ka 21 are e katabua n te ririki anne iaon kontenanti aika aua. N tokin maiuna, 124 tembora ake a tia n tei ao 13 riki ake a katanoataaki ke a tabe ni kateaki.
Ana kantaninga Beretitenti Hinckley ibukin taai aika a na roko e kaunga bwa e na ukoukora ana kairi te Tamnei iaon kawai tabeua ni kakabwaiaia natin te Atua. E nanoangaiia naake a rootaki ao te maiu ni kainnano are e nooria, ngaia are e kaira karababaan ana mwakuri n ibuobuoki te Ekaretia, riki nakoia naake tiaki kain te Ekaretia. E katea naba te Mwane ni buoka ibukin te Reirei ae e Reitinako ni buokiia kain te Ekaretia n aba ake a bon rootaki n te kainnano. Man te mwane aei, a kona ni karekea aia tangomwane ni kabwaka boon aia reirei are a kainnanoia ni karekean aia mwakuri ae tamaroa riki, are e na buokiia n aki manga maiu ni kainnano ao n riki n toronibwai. Man te ririki 2016, e raka iaon 80,000 aomata ake a karekea tibwangaia n reirei ke ni kataneiai are e kona n reke man tangomwane man te mwane ni buoka aei.
A mwaiti riki katoto n ana taetae ni burabeti Beretitenti Hinckley, n aron “Te Utu: Te Katanoata nakon te Aonaaba” ao katean te Tienta ni Maungatabu, ake a kairaki inanon Teachings of Presidents of the Church: Gordon B. Hinckley.
“Au Koaua”
Tabeua te bong imwain ana ka 91 n rekenibong, e koreia Beretitenti Hinckley: “I aki riai ni manga ununiki, ma N na karaoia. Aio bon rikiau.”24 N aki taraa ana ririki, e ngae ngke te kairake ni mitinare ke te burabeti ae 97-ana ririki, bon rikiana ni kamatoa te koaua are e a tia ni kaman bwebwerake inanoia aomata ni kabuta te aonaaba. E beku inanon 20 te ririki bwa kaain te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman. Imwiinahe beku 14 te ririki bwa te kauntira n te Moan Beretitentii. Ngke e a riki bwa te Burabeti n te Ekaretia n ana ririki ae 84, e kairia ni karokoa e kaan 13 te ririki n te rikirake ae moan te korakora.
Boton maiun Beretitenti Hinckley ni beku bon maiuakinan ana koaua iroun Iesu Kristo ao Ana Euangkerio are e kaokaki rinanon te Burabeti Iotebwa Timiti. N ana maroro n te maungatabu ni kabuta are e atunaki n “Au Koaua,” e kaoti kakoaua aikai, n taekin mwakorona ibuakon rannimatana:
“Man bwaai ni kabane ake I namakina te kakaitau iai n te ingabong aei, teuana ae moamoa riki. Bon au koaua ae maiu iroun Iesu Kristo. …
“Bon Au Tia Kamaiu ao te tia Kabooa. Rinanon maiuna ake e a tia n anga inanon te maraki ao te korakai ae aki kona ni kabwarabwaraaki, E a tia ni buokai n tabekai rake ao ngaira n tatabemaniira ngaira nako ao ni kabane natin te Atua mwane ao aine mai ibuakon te roo ae akea tokina are e rimwiiaki n te mate. …
“Bon Atuau ao au Uea. Ma ngkoa ngkoa ao n aki toki, E na uea ao e na tautaeka bwa aia King King ao aia Uea Uea. N ana tai n tautaeka a na akea tokina. Ni mimitongina a na bon akea te roo. …
“Ma te kakaitau, ao te tangira ae aki keerikaaki, I kaota au kakoaua ni bwaai aikai n arana ae Mimitong”25