Karekea Naba te Ataibwai, Irarikin Konam ni Bane
Iroun Unimwaane Gary E. Stevenson
Man te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman
Man te taetae are e taekinaki n te taromauri, “Tai Mwiokoa Oin Am Ataibwai,” taekinaki n te Brigham Young University n Tianuare 14, 2015. Ibukin bwaninin te taetae n Imatang, nako nakon speeches.byu.edu.
Te ataibwai ni koaua e na roko nakoim ngkana ko kakoaua inaomatan te kamatebwai ao te tataro, ngkana ko kateimatoa te motinnano ni beku ngkana ko kamatebwaia ao ni karekea, ao ngkana ko onimaki iroun ao ni mwiokoa te Uea Iesu Kristo.
Kamataata n te tamnei iroun Robert Hunt
Angiin au tai ngke ataein te reirei ngai n te iuniwetiri e irekereke ma te raiburari. N tainako ngkana I rin, I noora te taeka iaon te mataroa n rin ae kangai, “Karekea Naba te ataibwai, irarikini konam ni bane” (Taeka n Rabakau 4:7).
Ti bane n ataia bwa kaokiokana e buokiira n uring rongorongo. Ngaia ae I karekea te kibu aei man te boki ae Taekan Rabakau n tiku n teimatoa n tainako n au iango, bukina bwa I warekia n tainako ngkana I rin n te raiburari n au ka aua n ririki ni karaoa au reirei n te iuniwetiri imwain ae e reke au beeba.
I anga te taeka ni kaunga nano naba aei nakoimi n tatabemani ngkami nako: “Karekea naba te ataibwai, irarikini konam ni bane.” I kaoiko naba bwa ko na iangoa nanon te kibu aei ao e na kanga ni kakabwaiako. I a tia ni karaoia. I a tia n iangoia man itera aika kakaokoro n au iango ni kaokiokia, ao au rairairi n nanona e rikirake n te tai ae waekoa. Tao ko kona ni kakabwaia man te bwai ae I a tia n reiakinna ni kaineti ma ngaia.
Ana Wanawana Nanomi
Ngke te kairake ni mitinare ngai i Tiaban ni kekeiaki ni kamatebwaia te taetae ae kaangaanga, I moan taai n ongo ao n teimatoa n ongoongo tabeua taeka. Taeka ni kamauri n aron ohayo gozaimasu (mauri n te ingabong aei) ke konnichiwa (mauri n te tawanou) bon uoua mai ibuakon aikai. Teuana riki e kangai wakarimasen, are nanona, “I aki ota iai.” Te taeka aei, ae taekinaki ngke a iobai ma baia aika uki (bubuanibai nako tinaniku), e tara n ae te kaeka ae tangiraki mai irouia kaain Tiaban (ake a kataia n reitaki ma ngaia mitinare) ae kanakoaki nakoia kairake ni mitinare ngke a kataia ni moana te marooro ma ngaia.
Ni moanakina, ngke I iangoa nanon “karekea naba te ataibwai irarikini konam ni bane,” I iangoa te ataibwai riki ni kaineti ma te aeka n atatai aei: tera ae I kona n ongo ma taningau ao n ota n au iango. I iangoa te taeka n Tiaban ae wakarimasen. I ota iai ke I aki ota iai?
Ngkai I a tia ni kamatebwaia ao n iangoa raoi kabaongakin te taeka ataibwai inanon booki aika tabu ao man aia taeka burabeti aika maiu, e ngae n anne, I moanna n ataia ae iai nanona riki ae nano. Iangoi taeka aikai mairoun Unimwaane Robert D. Hales man te Kooram n Abotoro n te Tengaun ma Uoman ngke ngaia te Bitiobi n Tararua n te Ekaretia:
“Te Moan, ngaira ni kabane ti moanna ma te wanawana ngke ti bungiaki. Ti karina te ataibwai nakon wanawanara ngke ti ukoukori kaeka, kamtebwai, ni karekei ara reirei. Ti karina te ataibwai nakon ara atatai, are e riai ni kairiira nakon ana karinan te wanawana. Irarikin wanawanara, ti karina ana ibuobuoki te Tamnei ae Raoiroi rinanon ara tataro n onimaki, n tuatua ibukin te kairi ao te korakora. N te tai anne, ao n ti te tai anne, ae ti karekea te ataibwai innanora—are e kaungaira bwa ti na ‘karaoa ae raoiroi; kariaia mwiina bwa e na iria.’ (Anene, 1985, no. 237.) Namakin n atakin te nano e anganiira te namakin ae kakukurei ni kakoaua ae e aki ti buokira n ata ae raoiroi, ma ni karaoa naba ae raoiroi n aki tabe bwa tera mwiina. Te ataibwai i nanora e roko rinanon reitakin reirei iaon te kamatebwai ao te tataro.”1
Ngkai iangoia riki: “Karekea naba te ataibwai, irarikini konam ni bane.” Te ataibwai n te reirei aei e raonaki ma te rabakau, atatai, taneiai, wanawana, ao taeka aika namakinaki mairoun te Tamnei ae Raoiroi—bwaai ni kabane aikai a na kairiiri nakon ataakin ao karoan te bwai ae eti.
Angiia mai ibuakomi kamwa kaan roko ke kamwa tia n rin n te tai ae kakawaki n iango inanon maium. Kamwa moanna n inaomata ni katoa ririki, ao kamwa mwaing nakon ae nano riki nakon te tai ni maiumi are kam na “karekei” bwaaai. Tera te bwai ae ko na karekea riki? Kam na bae ni karekea buum te mwaane ke buum te aine, oin am utu, te mwakuri, bwa te katooto.
N tararuai bwaai aika rangin ni kakawaki ake ti “karekei,” ti riai naba ni karekea te “ataibwai,” n aron are ti reiakinna man te boki ae tabu. E reke te ataibwai aei rinanon te kamatebwai ao te tataro ae onoti. N taekana teuana, ti riai ni kakoaua ao ni katikui ara onimakina iroun te Uea Iesu Kristo. E kabwarabwara te bwai aei Aramwa ngke e kabotaua te taeka ma te koraa. E taekinna, “e moanna ni kaota riki ootau, eng, e moanna ni kangkang irou” (Aramwa 32:28; e kairaki karawawataan te iango).
Beretitenti Thomas S. Monson e aki toki n tataekina te koroboki man Taeka n Rabakau are e buokiira ni kaotaira raoi n te bwai aei: “Ko na onimakina Iehova n nanom ni kabanea; ao tai mwiokoa oin am ataibwai” (Taeka n Rabakau 3:5).2
Ngkana ti onimaki irouna ao ni kabanea ara iango iaon te Uea, e na rikirake ara ataibwai are e roko mai irouna nako nanora.
“Bain te Uea e Mena Iaora”
Kariaia bwa n na anga ana banna ni katooto te aine ae karaoa te tabe ae kakawaki n ni Kaokan bwai, ae onimakina te Uea, ao tai mwiokoa oin am ataibwai.
E aki maan imwiin are e manga barongaaki aron te Ekaretia iaon Palmyra, New York, tinan Iotebwa Timiti, Lucy Mack Smith, e tiku i Waterloo, New York, ma Aika Itiaki aika mwaiti ngke kainabana, Joseph Sr., ao tabeman natiia mwaane, n raonaki ma Joseph Jr., a nako rimoaia nako Kirtland, Ohio. Tabena bon uotakin te kurubu aei nako Ohio n te tai are e karekea te rongorongo mairoun natina te mwaane, te Burabeti.
E roko te taeka ni maon te tiburing 1831. Lucy, ma aia ibuobuoki tabeman taari n te ekaretia, a moanna ni kamwainga te kurubu nako Buffalo, New York, ma te kantaninga bwa ana karaoa te mwanaga nako Ohio n te kaibuke iaon Lake Erie. E taku: “Ngke a iangoia taari bwa te tiburing anne e a tau ibukin te mwanganga iaona (bukina bwa e a ran te aiti), ti bane ni katauraoira ni mwaing nako Kirtland. Ti aeana te booti … ; ao … mwaitia bon waningaun te aomata.”
Ngkanne, ngke a waaki nako nanon te Erie Canal nako Buffalo, e taku: “I weteia mwaabe ao aine ni kabane, ao ni kauringiia ae ti mwananga man ana taeka te Uea, n te kawai naba are karaoia te Karo Riaai, ngke e kitana Ierutarem; ao, ngke arona bwa ti onimaki, ti na karekea naba te aeka n iango anne ni kantaningai ana kakabwaia te Atua. Ngkanne I tuangiia bwa ana bwaina te iangoraoi, ao n teimatoa ni kaota nanoia ae korakora nakon te Atua n te tataro, bwa ti aonga n anganaki te kaubwai.”
Tao nukan te kawai nako Buffalo mai Waterloo, te kawai inanon te kanare e a moanna ni kaangaanga. Aroia 80 Aika Itiaki a bon aki mwengaraoi, ao te ngurengure e moanna n roko ni waekoa. Lucy, ae onimakina te Uea, e na katiteuanai aia onimaki. E tuangiia: “Tiaki, tiaki, … kam na aki baki, tariu, ke n aekakin anne; ti karaoa te taotaonakinnano ao katoka ami ngurengure. Akea au raraoma bwa e na mena bain Iehova iaora.”
Ngke a roko i Buffalo n te kanimaua ni bong imwiin kitanakin Waterloo, te tabo n rooro are kaineti nakon te Karaanga are Erie e a buraoki. A kabwaka boon kawaia iaon te kaibuke ma Kaben Blake, te mwaane ae taneiai ma Lucy Smith ao ana utu.
Imwiin tabeua te bong, e ngae ngke te aroaro iaon te kaibuke aki tau ibukiia ni kabane n tiku ngkai a tataninga te tai ni mwananga, e taekinna Lucy, “e tuangiia bwatintia Kaaben Blake bwa ana tiku iaon te kaibuke, bukina bwa e tangiria, man te tai anne, n tauraoi ni moana te tai ni kauring; n te tai naba anne e kanakoa te mwaane bwa e na ana abwakin nakon te aiti, are, ngke e oki, e ribotinna bwa e a ikoikotaki ni waerake nakon te rieta ae uabui te buuti [6 m], ao bon ana iango bwa e na tiku iaon te aabwa n te maan ae tao uoua riki te wiiki.”
Aio te rongorongo ae kananokawaki nakon te kurubu. E a uarereke te amwarake ao te aroaro e a kaangaanga. Lucy Mack Smith e reitia nako ni korea ana kauring nakoia Aika Itiaki: “Ko taekinna bwa ko na katuka am onimaki iroun te Atua, ngkanne ko na kanga n namakinna ae kanga ko ngurengure ao n tangitang n aron ae ko karaoia! Ko moanna n riki n aki ako nakoia natin Iteraera; bukina bwa aikai ainen te Ekaretia aika iangoa karekean aia kaintekateka ae ruru, ao taari aika I kantaningaia mairouia te matoatoa ao te korakora, katanoata bwa a kakoaua raoi bwa ana bane ni mate n te baki imwain are a roko n tokin kawaia. Ao bukin tera e na riki? Iai ibuakomi ae aki tau kanana? … A anga ami onimaki? E nga am onimaki iroun te Atua? Kam kona n ataia ae a bane ni karikaki bwaai irouna, ao bwa e tautaeka iaoia ana mwakuri ae bon oin baina? Ao ngkana tao ana kakorakorai nanoia Aika Itiaki ni kabane ikai n te tataro nakon te Atua, bwa e aonga ni kaukaki te kawai imwaira, e na kanga ni bebete ibukina bwa e na karika te aiti bwa e na uruaki, n te aro bwa ti aonga ni waaki nako ni kawaira!”
Ngkai, taiaoka n iangoa raoi ana onimaki ae korakora te Tina Smith—e kanga n rineia bwa e na onimaki iroun te Uea ao e kanga n tuatua bwa ana kangaa Aika Itiaki ma ngaia n onimakina oin otaia:
“‘Ngkai, tariu ao mwaneu, ngkana ngkami ni kabane kam baeta nanomi ni kabane nakon te Atua bwa e na uruaki te aiti, ao ni kataua te inaomata, ao n aron ae koaua bwa e maiu te Uea, e na karaoaki.’ N te bwai ae karina anne e ongo te aba te karongoa, n aron rurungaan te baa. E wewete te kaben, ‘Baane kaei ami tabo.’ E bwenauaki te aiti, n ti katuka te ru ae tau ibukin te booti n rinnako, ao n rangin ni wariki angaia are ngke e rinnako te booti rinanona[,] ngaia are te bwariko ni kai itinanikun te ran are e butua te ran, are e a kabuta nako te booti, are, ma te kaetieti mairoun te kaaben, ma bwanaia kaimoa n taburekreka, karongoan te aiti, ao takaruaia ao nanououaia taan mataku, e kaota te bwai ae moan te buakaka. Ti a tia n rinanon te kawai ma te kaangaanga ngke e a manga in te aiti, ao taari n te Colesville a kitanaki inanon te Buffalo, n aki kona n iriira.
“Ngke ti kitana te tabo n rooro, temanna mai ibuakoia taan mataku man te aba e taku, ‘Akekei taan mwmwananga mairouia kaain te “Moomon”! E inako te booti arei inanon te ran 23 te tientimiita nanona n aron ae aki ririki rimoa, ao, ni kunea, e na inako te booti—akea te bwai ae koaua riki.’ Ni koauana, a boni koaua raoi bwa ngkana ngaia a nakon aobitin te [rongorongo] ao ni koroia bwa ti inako, n te aro bwa ngkana ti roko n te Fairport ti wareki inanon beeba rongorongon matera.”3
“Tai Mwiokoa Oin Am Ataibwai”
“Karekea naba te ataibwai, irarikini konam ni bane,” ke, n taekana riki teuana, “Ko na onimakina Iehova ma nanom ni kabane; ao tai mwiokoa oin am ataibwai” (Taeka n Rabakau 3:5).
I a tia n rinanon te nanokawaki ao te uruaki n nano iaoia naake e boboto aia taratara iaon “bwain” te aonaaba aei ao tiaki n ana “ataibwai” te Uea E tara n ae naake a onimakina oin aia ataibwai ke ni katuka aia onimaki iaon te iriko a na kona ni karikirakea te taratara ae bubura riki nakon ae kantanigaaki ke te kani bwaibwai ibukin bwaai aika bubura, te karineaki, te mwaaka, ao te nakoa. Ma kateimatoaan “konam” ni kaineti ma te kairi ni booki aika tabu n te “ataibwai” e na tararuai nanora ni bwain te iriko ao te rabwata ae mamate. E na kariai kanoan am waaki ni kakukurei aika riai bwa kaain te bootaki ao abanuean te Uea ae iai uaana.
Ngke ataein te reirei ngai ao e onrake nanou ibukin taai aika ana roko. I uringnga ngke I kakauongo nakon te tia reirei ae moan te karineaki ao n nakoraoi ngke e taekinna bwa ti na tararuai nanora n ae riai man ira te kawai ae iai inanona te “reirei, kareke (mwane n te mwakuri), te ibuobuoki.” Beretitenti Gordon B. Hinckley (1910–2008) e reirei te baeten are e kaineti ma onimakinan te Uea ao n Onimakinna nakon ae onimakinara bon iroura. E taku: “Ngaira n tatabemanira nako iai aua oin tabera. Te moan, iai tabera nakoia ara utu. Te kauoua, iai tabera nakoia ara taan ni mwakuri. Te kateniua, iai tabera nakon ana mwakuri te Uea. Te kaua, iai tabera bon nakoira.”
E riai n iai ara baeranti. E tuatua Beretitenti Hinckley bwa ti na kakoroi nanon tabera ake aua rinanon te tataro n utu, bootaki n utu n te tairiki, warekan booki aika tabu n utu, te kokoaua ao te karinerine nakon ara tia kamwakuri, kakoroan nanon tabera n te Ekaretia, am wareware ni booki aika tabu, motirawa, manga barongaan arom, ao te ekitietiaiti.4
Temanna te tia rabakau mai i America ao te tia korokaraki Ralph Waldo Emerson e taku, “N te tai aei, n aron taai ni kabane, bon te tai ae rangin n tikiraoi, ti ngkana ti ata te bwai ae ti na karaoia ma ngaia.”5
Ma ti tekeraoi, bwa aomata Aika Itiaki aki kona n taraa ae rangin n raroa bwa ana ata te bwai ae a na karaoia. Ma am atatai n tangira Tamara are i Karawa ao te babaire ni kukurei, e na kamatoa kawaim ni maium nakon te booti ae iai ana tia kairi ae katukaki iaan n te ran ae nano. Ngkai, moanna ni mwakuri korakora, n aron te kaimoa ae katikui ana bwuru inanon te ran ao ni katiki bwa e na bweena te booti.
N te taetae man te maungatabu ni kabuta, Beretitenti Monson e wareka te kibu man Taeka n Rakabau, n aron ae a tia ni karaoia mai imwaina: “Onimkina Iehova ma nanom ni kabanea; ao tai mwiokoa oin am ataibwai. Kaitaua ni bwaai ni kabane, ao e na kaira kawaim.” Ngkanne e taku, “E a tia n riki anne bwa au karaki ni maiu.”6 Maiuna bon te banna ni katooto ae tamaroa ae na iraki.
I kantaningai bwaai aika tamaroa ibukimi n tatabemani ngkami, n aron ae a karaoia te Tama ao te Nati. I kabanea au taetae n te tabo are I moanna iai—ma te kantaninga ae kuneaki n Taeka n Rakabau: “Karekea naba te ataibwai, irarikini konam ni bane.”
Karekea te ataibwai ni koaua. E na roko aei iroum ngkana ko namakina inaomatan te kamatebwai ao te tataro, ngkana ko kateimatoa te motinnano ni beku n am tai ni kamatebwai ao ni kareke mwane, ao n aki onimakina oin am ataibwai ma n onimaki ao ni katuka am iango iroun te Uea.