2022
Ngaahi Ouau Fakatemipalé: Ko e Teuteu ke Foki ki he ʻAo ʻo e ʻOtuá
Siulai 2022


“Ngaahi Ouau Fakatemipalé: Ko e Teuteu ke Foki ki he ʻAo ʻo e ʻOtuá,” Liahona, Siulai 2022.

Ngaahi Ouau Fakatemipalé: Ko e Teuteu ke Foki ki he ʻAo ʻo e ʻOtuá

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou ako faivelenga mo fakahoungaʻi ʻa e mahuʻinga taʻengata ʻo e ngaahi fuakava ʻo e temipalé, ngaahi ouau ʻo e temipalé, mo e moihū ʻi he temipalé ʻi hoʻomou feinga ke haʻu ki he Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
ʻOupeni hausi ʻa e Temipale Mesa Arizona

Faitaaʻi ʻe Leslie Nilsson ʻi he ʻoupeni hausi ʻa e Temipale Mesa Arizona

Ko e ngāue ʻa e ʻOtuá mo Hono nāunaú ke “fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39)—ke teuteuʻi kitautolu ke tau moʻui ʻi ha “founga foʻou mo māʻoniʻoni angé”1 kae lava ke tau toe foki hake ki Hono ʻaó.

ʻI he ʻaloʻofa taʻefakangatangata mo taʻengata ʻa e ʻEikí, kuó Ne toutou fakaafeʻi Hono ngaahi fohá mo Hono ngaahi ʻofefiné ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló, ke nau teuteu ki Heʻene hāʻele maí pea hoko ko ha kakai ʻo Saione—ʻo mateuteu ke feʻiloaki mo Ia (vakai ʻAlamā 12:24; 34:32; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:45; 65:5; 88:96–97). Pea ko e uho maʻu pē ʻo e teuteu ko iá ʻa hono ako ʻo e tokāteline ʻo Sīsū Kalaisí, ngāue ʻaki e tui kiate Iá, fakatomalá, mo hono maʻu ʻo e ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau toputapú.

ʻOku hoko e ngaahi sīpinga ʻo e fakaafe ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú ʻi he Fuakava Motuʻá, ke teuteu ke moʻui ʻaki ha fono māʻolunga ange pea mo maʻu ʻa e ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí, ko ha fakahinohino kiate kitautolu he ʻahó ni.

ʻI he tohi ʻEkesōtosí, naʻe poupouʻi ʻe he ʻOtuá ʻa ʻIsileli ke hoko ko ha “koloa lelei lahi” peá ke fakamāʻoniʻoniʻi ʻakinautolu ke teuteu ke feʻiloaki mo Ia (vakai ʻEkesōtosi 19:4–6, 10–11, 17). Naʻe foaki ʻe he ʻEikí ki ʻIsileli ha “maka lafalafa ʻe ua, pea mo e fono, mo e ngaahi fekau” (ʻEkesōtosi 24:12), pea naʻa nau fuakava mo e ʻOtuá ʻo pehē, “Te mau fai ʻa ia kotoa pē kuo folofola ki ai ʻa [e ʻEikí]” (ʻEkesōtosi 19:8; vakai foki 24:3). Naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kapau te nau talangofua ki heʻenau ngaahi fuakavá, te Ne ʻafio ʻi honau lotolotongá (vakai ʻEkesōtosi 29:45–46). Ka neongo ia, ʻi he taimi ne vakai ai ʻa ʻIsileli ki he “nāunau ʻo [e ʻEikí]” (ʻEkesōtosi 24:16) ʻi he Moʻunga Sainaí, naʻa nau manavahē, tuʻu ʻo kiʻi mamaʻo atu, pea faifai pē ʻo nau fakafetau ki he ʻOtuá (vakai ʻEkesōtosi 20:18–21; 32:1–6).

Ko e sīpinga hono ua ʻi he Fuakava Motuʻá ko e langa ʻe he Tuʻi ko Solomoné ha fale ki he ʻEikí (vakai 1 Ngaahi Tuʻi 6:11–13). Naʻe tuku ʻa e puha ʻo e fuakavá mo ha ngaahi meʻa toputapu kehe ʻi he “potu tapú” (1 Ngaahi Tuʻi 8:6), pea “naʻe fakafonu ʻa e fale [ʻo e ʻEikí] ʻaki ʻa e nāunau ʻo [e ʻEikí]” (1 Ngaahi Tuʻi 8:11). Naʻe fai ʻe Solomone ha lotu fakatapui mo kolea ha ngaahi tāpuaki fakatuʻasino mo fakalaumālie ke foaki ki ʻIsileli ʻa ia kuo nau fakatomala mo faʻa lotú. Naʻe fanongo ʻa e ʻEikí ki heʻenau ngaahi lotu tāumaʻú mo talaʻofa ki ʻIsileli ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga kapau te nau talangofua. Ka neongo ia, naʻe liʻaki ʻe ʻIsileli ʻa e ʻEikí pea hū ki ha ngaahi ʻotua loi. (Vakai 1 Ngaahi Tuʻi 9–11.)

Naʻe fekumi fakamātoato ha kau palōfita kehe ʻi he Fuakava Motuʻá ke akoʻi mo fakamāʻoniʻoniʻi ʻa ʻIsileli “ke nau lava ʻo mamata ki he fofonga ʻo e ʻOtuá; ka naʻa nau fakafefeka honau lotó ʻo ʻikai te nau malava ke kātakiʻi ʻa e nofo ʻi hono ʻaó” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:23–24).

Naʻe toutou taʻetui, manavahē, pe ʻikai fie liliu e fānau ʻa ʻIsilelí; holi ki ha hala ʻoku faingofua angé; tuku honau lotó ʻi he ngaahi meʻa fakamāmaní; pe loto fiemālie ke angatuʻu ki he ʻEikí mo ʻEne kau palōfitá. Ko e taimi kotoa pē naʻe tafoki ai ʻa ʻIsileli mei he ʻOtuá pea liʻaki ʻenau ngaahi fuakavá mo e ngaahi ouaú, “naʻe tupu [e houhau ʻa e ʻEikí] kiate kinautolu” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:24), pea ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ʻa e kakato ʻo Hono nāunaú.

Ko e Taumuʻa Faka-ʻOtua ʻo e Tānakí

ʻOku toe fakamatalaʻi foki ʻi he Fuakava Foʻoú mo e Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi ngāue ʻa e ʻEikí ke tānaki Hono kakaí mo tāpuekina kinautolu ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻo e temipalé. Naʻe fakahā ʻe he Fakamoʻuí, “Kuo liunga fiha ʻeku fie tānaki fakataha hoʻo fānaú, ʻo hangē ko e tānaki fakataha ʻe he motuʻa moá ʻene fānaú ʻi hono lalo kapakaú, ka naʻe ʻikai te mou loto ki ai!” (Mātiu 23:37; vakai foki 3 Nīfai 10:4–6).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá: “Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo hono tānaki e … kakai ʻa e ʻOtuá ʻi ha faʻahinga kuonga pē he māmaní? … Ko e tefitoʻi taumuʻá ke langa ki he ʻEikí ha fale ke Ne lava ʻo fakahā ai ki Hono kakaí ʻa e ngaahi ouau ʻo Hono falé pea mo e ngaahi nāunau ʻo Hono puleʻangá, pea akoʻi ʻa e kakaí ʻi he founga ʻo e fakamoʻuí … ke nau … maʻu ʻa e ngaahi fakahā mei he langí, mo fakahaohaoaʻi ʻi he ngaahi meʻa ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá—ka naʻe ʻikai ke nau loto ki ai.”2

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke tānaki ʻEne fānaú ʻi he kuonga fakakōsipeli ko ʻení pea kuo fakahā “ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia kuo fufuuʻi talu mei muʻa ʻi he teʻeki ai ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní, … ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku kau ki he falé ni, pea mo hono lakanga fakataulaʻeiki ʻo iá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:41–42). ʻOkú Ne fakalotolahiʻi kitautolu kotoa ke tau teuteu ke foki hake ki Hono ʻaó—ʻa ia ʻoku malava makatuʻunga ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí: “Vakai, ko hoku lotó, ko kinautolu kotoa pē ʻoku ui ki hoku hingoá, mo hū kiate au ʻo fakatatau ki heʻeku ongoongolelei taʻengatá, ke nau kātoa fakataha, pea tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapu” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:22).

Ko e Hā e ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga Ai e Ngaahi Ouau ʻo e Temipalé?

Ko e temipalé ʻa e feituʻu māʻoniʻoni taha ke fai ai ha moihū. ʻOku fakamamafaʻi ʻe he meʻa kotoa pē ʻoku akó mo e meʻa kotoa pē ʻoku fai ʻi he ngaahi temipale ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻa e palani lahi ʻo e fiefia ʻa e Tamai Hēvaní, ko e faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí, mo Hono fatongia ko hotau Fakamoʻuí. Ko e ngaahi fuakava ʻoku maʻú mo e ngaahi ouau ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi temipalé ʻoku mahuʻinga ia ki hono fakamāʻoniʻoniʻi hotau lotó pea mo hono hākeakiʻi taupotu taha ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá.

“Pea ko e lakanga fakataulaʻeiki lahi ange ko ʻení ʻoku puleʻi ʻe ia ʻa e ongoongoleleí pea ʻokú ne maʻu ʻa e kī ʻo e ngaahi meʻa lilo ʻo e puleʻangá, ʻio ʻa e kī ʻo e ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá.

“Ko ia, ʻoku fakahā ʻi hono ngaahi ouaú ʻa e mālohi ʻo e anga faka-ʻOtuá.

“Pea ʻi he ʻikai ke ʻi ai hono ngaahi ouaú, mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku ʻikai ke fakahā ʻa e mālohi ʻo e anga faka-ʻOtuá ki he tangatá ʻi he kakanó” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:19–21).

Ko e ngaahi ouau toputapu ʻoku maʻu ʻi he taau mo manatua maʻu peé, ʻoku nau fakaava mai e ngaahi matapā fakalangí ʻa ia ʻoku tafe mai ai e mālohi ʻo e anga faka-ʻotuá ki heʻetau moʻuí. ʻI hono maʻu e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú, ʻoku haʻi kitautolu ki he Fakamoʻuí (vakai Mātiu 11:28–30)3 pea ʻe lava ke tāpuekina kitautolu ʻaki ha ivi ʻoku mahulu hake ʻi hotau iví ke ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié ʻi heʻetau teuteu ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Ngaahi Fuakava mo e Ngaahi Ouau ʻo e Temipalé

ʻĪmisi
fakatātā ʻo Sīsū Kalaisi

Fakaikiikí mei he Christ and the Young Child [Kalaisi mo e Tokotaha Kei Siʻí], tā ʻe Carl Heinrich Bloch

Ko e ongo tāpuaki mahuʻinga ʻe ua ʻoku maʻu mei he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻo e temipalé ko e fakautuutu e fiefiá mo e mālohí.

Ko e Huhuʻí ʻa e maʻuʻanga fiefia tuʻuloa taupotu tahá pē ʻe taha. ‘Oku maʻu e fiefia moʻoní mei hono fakaʻaongaʻi e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, maʻu ʻi he taau mo tauhi faivelenga e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava toputapú, pea fāifeinga ke hoko ʻo ului moʻoni ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi taumuʻá.

Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ki hono fohá ʻoku malava ke maʻu ʻa e māʻoniʻoni mo e fiefia lahi ange ʻi heʻetau moʻuí ʻi hono fakamaʻa mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Te tau toki lava pē ʻo maʻu ʻa e fiefia tuʻuloa ʻoku tau fakaʻamua kotoa ke tau aʻusia mo maʻú ʻi heʻetau tui ki hotau Huhuʻí, fakatomalá, mo tauhi e ngaahi fuakavá.4

Kātaki ʻo fakaongo ki he palōmesi meia Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ki he fiefiá: “ʻOku tau fakaafeʻi e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá he ongo tafaʻaki ʻo e veilí ke nau haʻu ki honau Fakamoʻuí, maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e temipale māʻoniʻoní, maʻu ha fiefia ʻoku tuʻuloá, pea moʻui taau ke maʻu e moʻui taʻengatá.”5

ʻI he fakautuutu e ngaahi mālohi ʻo e filí “[mo fakamanamana ke fakaʻauha ʻetau melinó,”6 ʻoku malava ke tau maʻu takitaha ʻa e mālohi maluʻi ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí (vakai Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:32; 43:16; 76:39–42; 105:11–12, 33; 138:12–15). Naʻe mamata ʻa Nīfai ʻi ha misi peá ne “vakai ki he mālohi ʻo e Lami ʻa e ʻOtuá, pea naʻe tō … ki he kakai ʻo e fuakava ʻo e ʻEikí, … pea naʻe fakamahafu ʻa kinautolu ʻaki ʻa e māʻoniʻoní pea mo e mālohi ʻo e ʻOtua ʻi he fuʻu nāunau lahi” (1 Nīfai 14:14).

ʻI he lotu fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní, naʻe kole ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Tamaí “ke ʻalu atu ʻa hoʻo kau tamaioʻeikí mei he falé ni kuo fakamahafu ʻa kinautolu ʻaki ho mālohí” pea “koeʻuhí ke ʻoua naʻa maʻu ha mālohi ʻe ha kautaha ʻo e fai angahalá ke tuʻu hake ʻo ikunaʻi ʻa ho kakai ʻa ia ʻe ʻai ki ai ʻa ho huafá ʻi he fale ní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:22, 26).

ʻĪmisi
Temipale Ketilaní

A Glorious Light—Kirtland Temple [Ko Ha Maama Maʻongoʻonga—Temipale Ketilaní], tā ʻe Glen S. Hopkinson, ʻoua naʻa hiki hano tatau

ʻOku totonu ke tau takitaha feinga ke ako mo mahino lelei ange ʻa e mālohi maluʻi ʻo e ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ʻoku maʻu ʻi he fale ʻo e ʻEikí—koeʻuhí ke tau lava ʻi heʻetau hoko ko e kau ākongá ʻo “tuʻu … ʻi he ngaahi potu toputapú, pea ʻe ʻikai ueʻi ʻa kinautolu” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:32) pea “tuʻu ai ʻi he ʻaho ʻo e koví” (ʻEfesō 6:13).

Ngaahi Fakaafé mo e Fakamoʻoní

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou ako faivelenga mo fakahoungaʻi ʻa e mahuʻinga taʻengata ʻo e ngaahi fuakava fakatemipalé, ngaahi ouau ʻo e temipalé, mo e moihū ʻi he temipalé ʻi hoʻomou feinga ke haʻu ki he Fakamoʻuí pea maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku malava ke maʻu makatuʻunga ʻi Heʻene Fakaleleí. Pea ʻoku ou fakamoʻoni fiefia ʻoku moʻui ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, pea ko Hona finangalo maʻongoʻonga tahá ke tau toe foki hake ki Hona ʻaó ʻo maʻu ʻa Hona nāunaú (vakai Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 97:16; 101:38).