2023
Hingoa ʻe Taha ʻi he Taimi
ʻEpeleli 2023


NGAAHI PEESI FAKALOTOFONU

Hingoa ʻe Taha ʻi he Taimi

ʻOku fiefia ʻa e Kāingalotu ʻi Lōkaniholome, Pilisipeiní ʻi hono fakahokohoko fakamotuʻalea ʻo e ngaahi lekooti fakatohihohokó, ʻa ia ʻoku tokoni ia ki he kau loto-vekeveke ʻi he hisitōlia fakafāmilí he funga ʻo e māmaní.

ʻI he taimi naʻe fekumi ai ʻa e kāingalotu ʻo e Uooti Lōkaniholomé ʻo e Siteiki Pinileí ki ha founga foʻou ke nau ʻofa, vahevahe mo fakaafeʻi aí, naʻa nau fakahoko ha ngāue fakatekinikale fakaonopooni ke tokoni ki he kau loto-vekeveke ʻi he hisitōlia fakafāmilí ʻi he funga ʻo e māmaní.

ʻOku tui ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ki he natula taʻengata ʻo e ngaahi fāmilí pea nau tokanga lahi ki he fekumi ki heʻenau fuʻu ʻakau fakafāmilí.

Ki he kau loto-vekeveke ʻi he hisitōlia fakafāmili he funga ʻo e māmaní, kuo liliu lahi e founga fekumi ki he ngaahi hingoa ʻi he taʻu ʻe uofulu kuohilí. Ko e taha ʻo e ngaahi liliu lalahi ko ʻení ko hono fakafeʻiloaki ʻo e fakahokohoko fakamotuʻaleá. Ko e fakahokohoko fakamotuʻaleá ko ha polokalama ia ʻi he ʻInitanetí ʻoku mamata ai e kau ngāue tokoní ki ha ʻīmisi fakaʻilekitulōnika ʻo ha lekooti, pea taipeʻi e ngaahi hingoá, ʻahó mo e feituʻu ʻoku hiki ʻi he lekooti ko iá. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e fakamatala fakaʻilekitulōnika ko ʻení ke faʻu ʻaki ha fakahokohoko fakamotuʻalea ʻoku lava ʻo fai ai ha fekumi, ʻo malava ai ke maʻu ʻe he kakaí ha ngaahi lekooti fekauʻaki mo ʻenau ngaahi kuí. Ako lahi ange heni.

Ke fiefia e kāingalotu ʻo e uōtí ʻi he ngāué ni, naʻe fokotuʻu ai ʻe he kau taki ʻo e Uooti Lōkaniholomé ha taumuʻa, ke fakahokohoko fakamotuʻalea ha hingoa ʻe 10,000 mei ʻEpeleli ki Tīsema 2022. Naʻe mafola ʻa e fiefiá ʻo hangē ha afi kakahá pea ʻi he kongaloto ʻo ʻAokosí, naʻe aʻusia ʻa e taumuʻá pea toe ʻova atu ʻo aʻu ki he 20,000.

Naʻe fili ʻa e ngāue tokoni ko ʻení ki ha ngaahi ʻuhinga lahi, ka koeʻuhí pē he ʻoku lava ke maʻu ia ʻe ha ngaahi toʻu lahi mo e tuʻunga taukei. ʻI he kamataʻanga pē ʻo e tukupaá, naʻe fakatahatahaʻi mo ako fakataha ʻe he uōtí ʻa e founga ke maʻu ai ʻa e ngaahi lekōtí mo fakafuofuaʻi mo lekooti totonu ʻa e fakamatalá. Koeʻuhí ko e tuʻunga ʻoku lava ke maʻu ai ʻa e ngāué ni pea mo e ako naʻe lava ke maʻú, kuo tokolahi ha niʻihi fakafoʻituitui kuo nau kau mai ki he ngāué ni, mei he fānaú, toʻu tupú mo e kakai lalahí.

Fakatatau ki ha taha naʻe kau ki he ngāué ni, “Ko ha aʻusia faaitaha makehe ia ke vakai ki he haʻu fakataha ʻa e ngaahi toʻu kehekehé ʻi ha taumuʻa tatau.”

Ka ko e hā ʻoku fai ai e fakahokohoko fakamotuʻaleá? ʻI ha fakamatala naʻe tuku atu ʻe he Siasí ʻo fakataumuʻa ki he toʻu tupú ʻi he 2014, ʻoku pehē ai, “Ko e hingoa kotoa pē ʻokú ke fakahokohoko fakamotuʻaleá ʻoku malava ke tokoni ia ki he niʻihi kehé ʻi hono kumi ʻenau ngaahi kuí mo tokoni ke maʻu ʻe he ngaahi kui ko iá ʻa e ngaahi ouau ʻoku fiemaʻu ʻi he temipalé. Koeʻuhí ko hoʻomou ngaahi ngāue ʻi he fakahokohoko fakamotuʻaleá, ʻe lava ke fai ha fakatotolo ki he ngaahi lekooti fakahisitōliá ʻi he ʻinitanetí koeʻuhí ke lava ʻo faitāpuekina e moʻuí ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí.”1

ʻI he fakahokohoko fakamotuʻaleá, naʻe ʻikai ngata pē ʻi he lava ʻe he kakaí ʻo fakafehokotaki e ngaahi toʻu tangata ʻo honau fāmilí, ka kuo nau fokotuʻu foki ha fehokotaki lahi ange mo honau fāmili ʻoku kei moʻuí.

ʻI he efiafi Tuʻapulelulu kotoa pē, ʻoku lava ke fakataha mai e kāingalotu ʻo e uōtí ki ʻapisiasi ʻo ngāue fakataha, mo vahevahe ʻenau ʻiló mo e ngaahi talanoá. ʻE lava ke fevahevaheʻaki ʻe he tokotaha kotoa pē ʻoku kau maí ʻa ʻenau ʻiló mo ʻenau potó. Kuo fakatokangaʻi ʻa e fānau īkí ʻoku nau tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku matuʻotuʻa angé ʻi he tekinolosiá kae vahevahe ʻe he kau matuʻotuʻa angé ʻa e ngaahi talanoa ki he ngaahi ʻaho ʻo e kuohilí mo e founga kuo liliu ai ʻa e māmaní. ʻOku lava ke vahevahe ʻe he tokotaha kotoa pē ʻenau ʻiló mo fai ha ngaahi fehuʻi kapau ʻoku nau fiemaʻu ha tokoni, pea ʻoku fakafiefiaʻi fakataha ʻe he kulupú ʻa e ngaahi lavameʻa fakafoʻituituí.

Naʻe pehē ʻe ha taha naʻá ne mamata ki he ngāué ni, “Kuo aʻusia ʻe he tokotaha kotoa pē ʻoku kau ki aí ha aʻusia fakaofo ʻi heʻene ngāue ki he ngaahi lekooti ko ʻení.

“ʻOku tokolahi ha niʻihi ʻoku nau fakatokangaʻi hake he taimí ni ʻoku fakamānako ʻaupito kiate kinautolu ʻa ʻenau fekumi ki heʻenau ngaahi kuí, ʻi heʻenau fakaʻaongaʻi e Sāpaté ke fekumi ki ha fanga kiʻi tokoni foʻou mo teuteuʻi ʻenau ngaahi hingoa fakafāmili ki he temipalé.”

Naʻe pehē ʻe ha taha ʻo e kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí, “Ko e meʻa ʻoku fakaʻofoʻofa ai ʻa e fakahokohoko fakamotuʻaleá he ʻe lava ke kau ki ai ha faʻahinga taha pē mo e tokotaha kotoa pē ʻo tatau ai pē pe ko e hā ho taʻu motuʻá pe meʻa kuó ke aʻusiá. Naʻe fakamālohia e ngaahi fakamoʻoní, pea ne kamata mo ha tokanga lahi ange ki he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí.”

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Why Indexing Matters,” New Era, Oct. 2014, 16.