Liahona
Faitāpuekina ʻe he Fakaleleí
Māʻasi 2024


Fakakomipiuta Pē: Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Taki ʻo e Siasí mei he Mītia Fakasōsialé

Faitāpuekina ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

Vakai ki he meʻa kuo akoʻi ʻe he kau palōfitá, kau ʻaposetoló, mo e kau taki kehe ʻo e Siasí kimuí ni ʻi he mītia fakasōsialé fekauʻaki mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
Ko e lotu ʻa Kalaisi ʻi he Ngoue ko Ketisemaní

Ko e Lotu ʻa Kalaisi ʻi he Ngoue ko Ketisemaní, tā ʻa Hermann Clementz

ʻOku fakamanatu mai ʻe he ʻAlamā 7:11–14 ʻe lava ke fakamaʻa kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻi heʻetau fakatomalá, pea te tau lava ʻo maʻu ha mālohi meia Sīsū Kalaisi ke tokoni ke tau kātakiʻi hotau ngaahi mamahí mo e mahamahakí.

Kuo fakamanatu mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻoku fakafou ʻia Sīsū Kalaisi Tonu ʻa hono maʻu ʻo e fakahaofi ko ʻení, naʻá ne pehē: “ʻOku taʻe-kakato fakatokāteline ke fakamatala ki he feilaulau fakalelei ʻa e ʻEikí ʻaki ha ngaahi kupuʻi lea fakanounou, hangē ʻko e Fakaleleí,’ pe ʻmālohi fakaivia ʻo e Fakaleleí’ pe ʻfakaʻaongaʻi ʻo e Fakaleleí,’ pe ʻfakamālohia ʻe he Fakaleleí.’ ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fakalea ko ʻení ha tuʻunga fakatuʻutāmaki moʻoni ʻo hono takihalaʻi ʻo e tuí ʻi hono ʻai ha meʻa ʻoku hoko ʻo hangē ia ʻoku ʻi ai ʻa e moʻuí mo e ngaahi meʻa ʻoku tau malavá ke tuʻu tauʻatāina mei heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí.

“ʻI he palani taʻengata maʻongoʻonga ʻa e Tamaí, ko e Fakamoʻuí naʻe faingataʻaʻiá. Ko e Fakamoʻuí naʻá Ne veteki e ngaahi haʻi ʻo e maté. Ko e Fakamoʻuí naʻá Ne totongi huhuʻi ʻetau ngaahi angahalá mo e maumaufonó pea toʻo ia makatuʻunga ʻi heʻetau fakatomala. Ko e Fakamoʻuí ʻokú Ne fakahaofi kitautolu mei he mate fakaesinó mo fakalaumālié.

ʻOku ʻikai ha sino taʻe-hā-mai ia ʻe ui ʻko e Fakaleleí’ te tau lava ʻo tangi ki ai ke maʻu mei ai ha fakafiemālie, fakamoʻui, fakamolemole, pe mālohi. Ko Sīsū Kalaisi ʻa e tupuʻangá. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi foʻi lea toputapu hangē ko eFakaleleí mo e Toetuʻúʻa e meʻa ne [fakahoko] ʻe he Fakamoʻuí, ʻo fakatatau mo e palani ʻa e Tamaí, ke tau lava ʻo moʻui mo ha ʻamanaki lelei ʻi he moʻuí ni pea maʻu mo e moʻui taʻengatá ʻi he maama kahaʻú. ʻOku mahino mo fakahoungaʻi lelei taha e feilaulau fakalelei ʻa e Fakamoʻuí—ʻa e tefitoʻi ngāue ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e tangatá—ʻi he taimi ʻoku tau fakamatalaʻi mahino mo fakafehokotaki ai [kiate Iá].”1

Ko e hā mo ha toe founga ʻe lava ke tāpuekina ai kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi mo ʻEne feilaulau fakaleleí? Vakai ki he meʻa kuo vahevahe ʻe he kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e tefito ko ʻení ʻi he mītia fakasōsialé ʻi he ngaahi lea ʻi laló. Te ke lava foki ʻo lau ha meʻa lahi ange ʻi he ngaahi lea ʻo e konifelenisi lahí fekauʻaki mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Fēfē Nai Kapau ʻe Hokohoko Atu ʻEku Fai ʻa e Ngaahi Angahala Tatau?

“Naʻe toki fehuʻi mai kimuí ni ʻe ha mēmipa kei talavou ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pe ko e hā e fakakaukau ʻa e Fakamoʻuí kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku hokohoko atu ai ʻetau fai ʻa e ngaahi angahala tataú.

“Naʻá ku vahevahe ange ʻoku ou tui ʻoku fakakaukauʻi tatau kotoa kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ko e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, pea ʻoku ʻikai holoki ai ʻa e ʻofa ʻokú Ne maʻu mo ʻetau Tamai Hēvaní kiate kitautolú.

“ʻE lava ke fakamaʻa kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he fakatomalá, pea ko ha meʻa fakafiefia ia, kae ʻikai ko ha kavenga. ʻI he taimi ʻoku tau fakatomala aí, ʻoku mafao mai ʻa e toʻukupu hotau Fakamoʻui ʻofá ke maʻu ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine kotoa pē ke nau fiefia ʻi he ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga taha ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú.”

Palesiteni Dallin H. Oaks, Facebook, July 20, 2023, facebook.com/dallin.h.oaks.

Kuo Pau Ke Liliu Hotau Ngaahi Natulá

“ʻOku ʻuhinga ke muimui ʻia Sīsū Kalaisí kuo pau ke liliu hotau ngaahi natulá tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e founga pē ia ʻe taha ʻe lava ke tau langa ai ʻi he makatuʻunga paú pea tuʻu taʻe-ueʻia lolotonga ʻa e ngaahi ʻahiʻahí mo e ngaahi faingataʻa ʻoku hanganaki maí.

“Ke aʻusia ʻa e liliu ko ʻení, kuo pau ke tau hoko ʻo tatau mo ha kiʻi tamasiʻi/taʻahine—ko ha tamasiʻi siʻi.

“He ʻikai faingofua ke tali ia ʻe ha niʻihi. Ko e tokolahi taha ʻo kitautolú ʻoku tau loto ke toʻa. ʻOku mahino kiate kitautolu ko e hangē ha tamasiʻisiʻí ko e fakaʻilonga ia ʻo e vaivai. Ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e hangē ha kiʻi tamasiʻi siʻí ke anga fakakauleka.

“Ka ko e hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí, ʻa ia naʻá Ne lotu ki Heʻene Tamaí ke maʻu ha mālohi ke fai ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí mo fakalelei ki heʻetau ngaahi angahala kotoa ko e fānau kotoa ʻa ʻEne Tamaí pea fakahoko leva ia. Kuo pau ke liliu hotau natulá ke hangē ha kiʻi tamasiʻí pea kuo pau ke tau tuʻu maʻu ke maʻu e mālohi ʻoku tau fiemaʻu ke maʻu ai e melinó ʻi he ngaahi taimi fakatuʻutāmakí.

“ʻOku hanga ʻe he liliu ko ʻení ʻo fakafeʻungaʻi kitautolu ke tau fiefia ʻi he ngaahi meʻafoaki ʻoku maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻE fakafiemālieʻi, tataki, mo fakamālohia kitautolu ʻi he takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, Facebook, 14 Sune, 2022, facebook.com/henry.b.eyring.

ʻI he Ngaahi ʻAho Faingataʻá, Fakakaukau ki Ketisemani

“ʻOua naʻa teitei ngalo ʻa Ketisemani. Kapau ʻokú ke faingataʻaʻia—pea mahalo te ke—kiʻi tangutu hifo ʻi ha kiʻi taimi ʻo fakakaukau ki Ketisemani. Fakakaukau ki he Fakamoʻuí mo e meʻa naʻá Ne finangalo ke fai maʻau mo aú. ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻomou fai iá, ʻe toʻo atu hoʻomou ngaahi kavengá, pea te mou ongoʻi ʻa e ivi tākiekina mo e mālohi ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻi hoʻomou moʻuí. Kuó Ne talaʻofa ke tokoniʻi kimoutolu.”

Palesiteni M. Lāsolo Pālati (1928–2023), Facebook, 3 Mē, 2023, facebook.com/mrussell.ballard.

Te Tau Lava ʻo Toe Tuʻu Hake

Ko ha vitiō ʻeni ʻo e ako hoku mokopuna fefine uá ke lué. Naʻe faʻa humu mo tō ha niʻihi ʻo kitautolu naʻe ʻi hono tuʻungá kimuʻa pea tau toki ako kakato ʻa e founga ke lue lelei aí foki.

“Ka, ki ha tokolahi ʻo kitautolu, ʻi heʻetau toó, naʻe ʻi ai ha ongomātuʻa ʻofa ke poupouʻi kitautolu ke hokohoko atu ʻetau akó koeʻuhí naʻá na fiemaʻu ke tau tupulaki pea hoko ko e kakai ʻokú na ʻilo te tau lava ʻo aʻusiá. ʻI he founga tatau pē, ʻoku ʻafioʻi ʻe heʻetau Tamai ʻi Hēvani ʻaloʻofá te tau tō tuʻo lahi.

“ʻE fakatupu ʻe heʻetau ngaahi fehalaākí mo e tōnounoú ʻi he taimi ʻe niʻihi haʻatau fakaʻiseʻisa pe mamahi. Ko e konga ʻeni ʻo ʻetau aʻusia fakamatelié—ʻa ia ʻoku faʻa hoko ko e nunuʻa ʻo ʻetau ngaahi filí. Ka ʻo kapau te tau fakafisi ke tuku ke hanga ʻe heʻetau ngaahi tōnounoú ʻo fakalotosiʻiʻi kitautolu, ʻe lava ke hoko ʻa e ngaahi fehālaaki ko ʻení ko ha faiako maʻongoʻonga. ʻOku ʻikai ko ha fakaʻilonga ʻo e taʻe-haohaoá ʻa e ʻikai ke tau moʻui ʻaki maʻu pē ʻa e tuʻunga lelei taha ʻo kitautolú—ka ko ha fakaʻilonga ia ʻo e hoko ko ha konga ʻo e fāmili ʻo e tangatá. Ko e tōnounoú ko e meʻa ia ʻoku fiemaʻu ke tau fakaleleiʻi kae lava ke tau toe lelei ange.

ʻIo, te tau fai ha ngaahi fehālaaki. Ka ʻi he taimi ʻoku tau tō aí, te tau lava ʻo toe tuʻu hake, koeʻuhí he ʻoku tau ʻilo ʻoku ʻi ai ʻa e ʻOtuá ke tokoniʻi kitautolu, ʻi ha feituʻu pē pea ʻi ha faʻahinga taimi pē. Ko Ia hotau faifakahinohinó, ʻetau faiakó, hotau faifakamoʻuí, hotau mālohingá, mo hotau Fakamoʻuí.

“Ko ia ai, tatau ai pē pe ko e fē feituʻu ʻokú ke ʻi ai ʻi he moʻuí, ʻoua naʻá ke foʻi. ʻOua naʻa teitei mole ʻa e ʻamanaki leleí! Peá ke fakapapauʻi, ʻoku ʻikai ke ke tuenoa. ʻOku ʻiate koe ʻa e ʻOtuá. Ko Sīsū Kalaisi ho mālohingá. Naʻá ku ako ʻi heʻeku moʻuí ʻoku lahi ha ngaahi kamataʻanga foʻou, naʻa mo ha ngaahi kamataʻanga foʻou fakaʻaho. ʻOku fakaava ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, feilaulau ʻa Sīsū Kalaisí, mo ʻetau loto fiemālie ke fononga ʻi he hala ʻo e fakatomalá mo e fakamolemolé ha ngaahi matapā ki he ngaahi kamataʻanga foʻou ko ʻení.

“Koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau ngaahi fehalaākí ke tau ako pea tupulaki ʻo hoko ko ha kakai lelei ange.”

ʻEletā Dieter F. Uchtdorf, Facebook, Feb. 27, 2023, facebook.com/dieterf.uchtdorf.

ʻOku Taau ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEtau ʻAʻapá mo e Houngaʻia Taʻengatá

“ʻI heʻeku hoko ko e ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku ou fakamoʻoni kiate Ia. Ko Ia hoku ʻEikí mo e Fakamoʻuí. Kuó Ne ikunaʻi ʻa e angahalá mo e maté. Te tau lava takitaha ʻo fai ʻa e meʻa tatau ʻo fakafou ʻiate Ia.

“Naʻe lōmekina au ʻi he ʻahó ni ʻe he ongoʻi houngaʻia ʻi he Fakamoʻuí, ʻi heʻemau fakakaukau ki Heʻene feilaulaú ʻi ha ongo feituʻu makehe ʻe ua. Naʻa mau ʻaʻahi ki he Fonualoto ʻi he Ngoué—ko ha fonualoto ʻi he kuonga muʻá ʻo tatau mo e feituʻu naʻe mei telio ai ʻa e sino ʻo Kalaisí hili Hono tutukí.

“Naʻa mau ʻaʻahi foki ki he feituʻu naʻe pehē ʻe ha niʻihi ko e Ngoue ko Ketisemaní ia. ʻI heʻemau fononga ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi fuʻu ʻōlive kuo lauisenituli hono motuʻá, naʻa mau fakafanongo ki he ngaahi veesi folofola naʻa nau fakamatalaʻi ʻa e feilaulau molumalu ʻa e Fakamoʻuí maʻatautolu ʻi he ngoué mo e funga kolosí.

“ʻOku taau ke tau [moʻui ʻaki] ʻetau fakaʻapaʻapa mo e ʻapasia kakato ki he aʻusia fakamamahi ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he Ngoue ko Ketisemaní pea ʻi he kolosí. Ko e meʻa tatau pē, ko e ngaahi meʻa fakaʻofoʻofa naʻe hoko ʻi he ʻaho hono tolu hili Hono tutukí, ʻoku totonu ke ne maʻu ha feituʻu ʻo e ofoofo mo e houngaʻia taʻengata ʻi hotau lotó mo e ʻatamaí.

“ʻI heʻeku hoko ko ha ākonga ʻa Kalaisí, ʻoku ou monūʻia ke fakahaaʻi ʻeku fakamoʻoní ʻokú Ne moʻui!

“ʻOku haʻu ki heʻeku fakakaukaú ʻa e fakalea ʻo e himi ʻKuo Toe Tuʻú’:

“‘Kuo toe tuʻu! Kuo toe tuʻu!

“‘Fakahā ʻa e fiefiá.

“‘Naʻá Ne ʻaho tolu he fale fakapōpulá;

“‘[Tuku ke fiefia ʻa e māmaní kotoa].

“‘Kuo ikunaʻi ʻa e maté; Fai hotau veteangé.

“‘Kuo ikuna ʻa Kalaisi’”

ʻEletā Dieter F. Uchtdorf, Facebook, Apr. 23, 2023, facebook.com/dieterf.uchtdorf.

Fakakaukau ki he Fakataipe ʻo e Tataʻoʻanga Loló

Naʻe fakatupu ʻe heʻemau ʻaʻahi kimuí ni mai ki Ketisemaní ke u fakalaulauloto ai ki he feilaulau ʻa e Fakamoʻuí maʻatautolu takitahá. Mahalo kuó ke ʻosi ʻiloʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e ʻgeth’ ʻi he lea faka-Hepeluú ki he ʻtataʻo’ pea ʻʻoku ʻuhinga ʻa e ʻshemen’ ko e ʻlolo.’ Ko Ketisemaní ko e feituʻu moʻoni ia ʻo e tataʻoʻanga loló.

“Naʻe hoko ʻo moʻoni ʻa e fakamatalá ni kiate au ʻi heʻeku maʻu ʻa e faingamālie ke fakamoʻoni mo fakalele ha tataʻoʻanga ʻōlive fakakuonga muʻa ʻi he Senitā BYU Selusalemá.

“Lolotonga e moʻui ʻa e Fakamoʻuí, naʻe ngaohi ʻa e loló ʻaki hono ʻuluaki tekaʻi ha fuʻu maka lahi ʻi ʻolunga ʻi he ʻōlivé. Naʻe tataʻo leva ʻa e ʻōlive kuo ʻosi laikí ʻaki ʻa e ngaahi fuʻu konga ʻakau mamafa ke maʻu ha lolo lelei. Koeʻuhí ke fakapapauʻi ʻoku lava ke ʻasi mai ʻa e tulutā lolo kotoa pē, naʻe hili leva ha ngaahi foʻi maka lalahi ʻi ʻolunga ʻi he ngaahi fuʻu konga ʻakau mamafá, ke ne laiki ʻa e toenga ʻo e ʻōlivé.

“Fakakaukau ki he fakataipe ʻo e founga ko ʻení ʻi hoʻo fakakaukau ki he aʻusia ʻa Sīsū Kalaisi ʻi Ketisemaní, ʻa ia naʻe ʻtafe hifo ʻa e taʻataʻá mei he ava kotoa pē ʻo hono kilí’ (Mōsaia 3:7) ʻi he mamahi ʻa e Fakamoʻuí ʻi ha ngaahi founga taʻe-hano-tatau ʻi Heʻene tūʻulutui ʻi he lotu lahi mo foaki Ia ko e totongi huhuʻi ki heʻetau ngaahi angahalá.

“Naʻá Ne foaki ʻa e meʻa kotoa pē ʻi Heʻene ʻofa haohaoá, kae lava ke tau maʻu ʻa e meʻa kotoa. ʻOku fakamanatu mai ʻe Heʻene feilaulau fakalangí kiate kitautolu hotau moʻua fakaemāmani lahi ʻo e loto-houngaʻia kia Kalaisi koeʻuhí ko ʻEne meʻaʻofa fakalangí.”

Elder Dieter F. Uchtdorf, Facebook, Apr. 24, 2023, facebook.com/dieterf.uchtdorf.

ʻOku ʻIkai Fiemaʻu ke Ke Tatali

“Mahalo kuó ke ʻosi tōnounou mei he ngaahi taumuʻa mo e ngaahi tukupā naʻá ke fokotuʻu ki he taʻu foʻoú. Kātaki ʻo manatuʻi, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ke tatali ki he ʻaho 1 ʻo Sānuali [ʻo e taʻu ka hokó] ke ke toe feinga pē. Koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi, te ke lava ʻo toe kamata ʻi he ʻahó ni pea mo e ʻaho kotoa pē.

“ʻOku ou houngaʻia lahi ʻi he meʻaʻofa ʻo e fakatomalá ʻoku ʻomi kiate kitautolu ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

“Ko e hokohoko ʻo e tuʻunga fakaākongá ʻoku faingofua mo hangatonu: ngāue ʻaki ʻa e tui ki he Fakamoʻuí, fakatomala, maʻu e ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau mahuʻingá, liliu, feinga ke tauhi maʻu ai pē ha fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá, pea vilitaki atu ki muʻa ʻi he faivelenga ʻi he hala ʻo e fuakavá.”

Elder David A. Bednar, Facebook, Jan. 19, 2023, facebook.com/davida.bednar.

Fuofua Sio ki Hotau Huhuʻí

“ʻOku fiemaʻu ʻe he fakatomalá ʻa e Huhuʻí. ʻOku ʻikai ʻomi ʻe he tafoki mei he koví ha fakamoʻui fakalaumālie kae ʻikai ke tafoki kiate Ia.

“Naʻe akonaki ʻa ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994), ko e palesiteni ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko e moʻoni ʻoku ʻomi ʻe he fakatomalá ʻa e ngaahi liliu ʻi he tōʻonga fakakaukaú mo e ʻulungāngá, ka ko e liliu pē ʻo e tōʻonga fakakaukaú mo e ʻulungāngá ʻoku ʻikai ko e fakatomalá ia.

“Naʻe pehē ʻe Palesiteni Penisoni, ‘Ko e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ko e fakavaʻe ia kuo pau ke kamata ai ʻa e fakatomala fakamātoato mo moʻoní. Kapau ʻoku tau feinga moʻoni ke siʻaki ʻa e angahalá, kuo pau ke tau ʻuluaki tafoki kiate Ia ko e Tupuʻanga ʻo hotau fakamoʻuí.’”

ʻEletā David A. Bednar, Facebook, Sept. 8, 2023, facebook.com/davida.bednar.

ʻOku Fehokotaki ʻa e “Taumuʻá” mo e “Lotó” ki he Fakatomalá

“ʻOku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná: Ko e Fakamoʻoni ia ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisí, ‘Tui foki ʻoku totonu ke mou fakatomala mei hoʻomou ngaahi angahalá pea liʻaki ia, pea fakavaivaiʻi ʻa kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá; pea kole ʻi he loto-fakamoʻomoʻoni ke ne fakamolemoleʻi ʻa kimoutolu; pea ko ʻeni, kapau ʻoku mou tui ki he ngaahi meʻá ni kotoa pē, tokanga ke mou fai ia’ (Mōsaia 4:10).

“ʻOku tau ako mei he potufolofola ko ʻení mo ha ngaahi potufolofola kehe, ʻoku fehokotaki ʻa e ongo foʻi lea ko e ʻtaumuʻá’ mo e ʻlotó’ ki he founga ʻo e fakatomalá. ʻI heʻetau fakafalala pea tafoki ki he ʻEikí, kuo pau ke tau faitotonu kiate kitautolu. Pea kuo pau ke tau maʻu ʻa e loto moʻoní pea faitotonu kiate Ia ʻoku tau fekumi ki Heʻene fakamolemolé. Kuo pau ke kakato mo fakahoko ʻa e vetehia moʻoni ki he ʻOtuá, pea mo e taimi ʻe fiemaʻu ai ki he kau taki lakanga fakataulaʻeikí.

ʻEletā David A. Bednar, Facebook, Sept. 9, 2023, facebook.com/davida.bednar.

Te Tau Lava ʻo Hoko ʻo Haohaoa ʻia Kalaisi

“Lolotonga ʻema ʻaʻahi ki he ʻĒlia Pasifikí, naʻá ku nofo mo Kefi ʻi he siteiti ʻAositelēlia ʻo Tasimēniá. Lolotonga ʻema ʻi aí, naʻá ma ʻaʻahi ki ha nofoʻanga kimuʻa ʻo e kau pōpulá ʻi Pooti ʻAfa, ko ha nofoʻanga naʻe fakaʻaongaʻi ke tauhi ai ʻa e kau pōpula ʻi he Senituli 19 (ko e tokolahi mei Pilitānia). ʻI he ʻaho ní, ʻoku hoko ʻa Pooti ʻAfa ko ha feituʻu fakahisitōlia mo ha kau ʻaʻahi tokolahi. ʻOku ʻi he konga ki muʻa ʻo e pilīsoné ha ngaahi ngoue fakaʻofoʻofa mo tokangaʻi lelei, vao ʻakau maʻuiʻui, mo ha ngaahi fale fakaʻofoʻofa.

“Naʻe ʻi ai ha ngaahi founga kehekehe ʻo e tauteá mo e fakaakeaké naʻe ʻahiʻahiʻi ʻi Pooti ʻAfa mo ha ola lelei lahi ange pe siʻisiʻi ange, lolotonga ʻa e meimei hoko hono taʻu ʻe 50 fakahisitōliá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻá ku fakakaukau ki he taʻe-fakangatangata mo e mahino ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke liliu kitautolu ʻe he ʻaloʻofa ʻa Kalaisí. ʻI Heʻene tokoní, te tau lava ʻo ikunaʻi ha faʻahinga fakafeʻātungia pe ha fehalaaki pē. ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke tau pōpula ki he maté pe angahalá—ka, ʻe lava ke tau hoko ʻo haohaoa ʻiate Ia.”

ʻEletā D. Todd Christofferson, Facebook, June 11, 2023, facebook.com/dtodd.christofferson.

ʻOku ʻOatu ʻa e Feilaulau Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ki he Taha Kotoa

“ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻa Sīsū Kalaisi pea ʻoku aʻu atu ʻEne ʻofa haohaoa naʻe fakahaaʻi ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí, kiate kinautolu kotoa pē ʻoku holi ke ʻaʻeva mo Ia pea fiefia ʻi Heʻene melinó ʻi he māmani ko ʻení pea ʻi he maama ka hoko maí.”

ʻEletā Ulisses Soares, Facebook, Apr. 8, 2023, facebook.com/soares.u.

ʻOku Foaki Mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Fakafiemālie ki Heʻetau Ngaahi Kavenga Mafasiá

“ʻOku tau aʻusia kotoa pē ʻa e ngaahi kavenga ʻo e moʻui fakamatelié. ʻOku tau aʻusia ʻa e mahamahakí, molé, loto mamahí, mamahí, mo e faingataʻá—ka ʻi heʻetau fakafenāpasi hotau lotó mo e ʻatamaí mo Sīsū Kalaisí, te Ne poupouʻi kitautolu. Te Ne ʻomi ha fakafiemālie.”

Palesiteni Kamila N. Sionisoni, Facebook, 2 Sune, 2023, facebook.com/RSGeneralPresident.

ʻOku ʻIkai Ha Taha ʻe Mahulu Hake ʻi he Mālohi Huhuʻi ʻo Kalaisí

“Ko e taha ʻo e ngaahi talanoa fakafolofola ʻoku ou saiʻia taha aí ko e fefine ʻi he vai kelí. ʻOku tau lau ʻi he Sione 4:5–30, ʻa e fakamatala ʻo hono ʻoange ʻe Sīsū ʻa e fuofua fakahā ki he kakaí ʻa hono tuʻunga faka-Mīsaiá ki ha fefine Samēlia ʻa ia … naʻe moʻui faiangahala. Ka naʻe ʻalu ʻa Sīsū ki ha vai keli ʻi Samēlia ʻo feʻiloaki mo e fefiné ni, ʻi heʻene ʻiloʻi ʻa e meʻa kotoa pē fekauʻaki mo iá, pea naʻá Ne kei fakahā pē Hono tuʻunga faka-Mīsaiá kiate ia, ʻo fakaafeʻi ia ke ne inu mei Heʻene vai moʻuí. Naʻe aʻusia fakataautaha ʻe he fefiné ni ʻa e Fakamoʻuí pea hoko ko ha fakamoʻoni kiate Ia ʻi heʻene lele ki he koló, ʻo tala kiate kinautolu kotoa naʻe fanongó ke haʻu ʻo mamata ki he Kalaisí, ʻa ia naʻe fai ʻe he tokolahi.

“ʻE hāʻele mai foki ʻa e Fakamoʻuí kiate kitautolu, ʻi Heʻene ʻafioʻi ʻa e meʻa kotoa pē fekauʻaki mo kitautolú. ʻOku tau fakakaukau ʻi he taimi ʻe niʻihi kuo pau ke tau ʻmoʻui taau’ ke lotu pe ke maʻu e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí. Ka ʻoku fakahaaʻi ʻe he talanoá ni ʻokú Ne finangalo lelei ke hāʻele mai kiate kitautolu ʻi he tūkunga ʻoku tau ʻi aí. ʻOkú Ne finangalo ke tau maʻu ha aʻusia fakatāutaha mo Ia mo ongoʻi ʻEne ʻofá, he ko e ʻofa ko iá ko ha mālohi lahi te ne lava ʻo liliu hotau lotó kae lava ke tau tafoki kakato ange kiate Ia. Te tau lava ʻo hoko ko ha fakamoʻoni ʻo Hono mālohi ke liliú ʻi heʻetau moʻuí pea fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau ʻhaʻu ʻo mamata’ ki he Kalaisí, ʻo hangē pē ko ia naʻe fai ʻe he fefine Samēliá.

“ʻOku ou tui ko e foʻi moʻoni ko ia ʻoku ʻi ai ha ngaahi tāvalivali ʻi he temipalé ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa e talanoa ʻo e fefine ʻi he vai kelí, ʻoku fuʻu mahuʻinga mo akoʻi ngofua. Koeʻuhí ko e Fakamoʻuí mo ʻEne feilaulau fakaleleí, ʻoku ʻikai ha taha ʻe mahulu hake ʻi Hono mālohi huhuʻí. ʻOku ʻikai totonu ke tau fokotuʻu ha fakangatangata ki he tokotaha ʻoku tau fakakaukau te Ne lava ʻo fakahaofí pe ko hai ʻoku totonu ke tau tokoni atu ki ai ʻi Hono huafá. ʻI hoʻo toe sio ki ha tā valivali ʻo ha fefine ʻi he vai kelí, manatuʻi ʻoku ʻi ai ʻa e ʻamanaki lelei maʻatautolu kotoa koeʻuhí ko Ia.”

Sisitā J. Anette Dennis, Facebook, Feb. 28, 2023, facebook.com/RS1stCounselor.

ʻOku Faʻa ʻOmi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Fakafiemālié ʻo fakafou mai ʻi he Niʻihi Kehé

“Kuo tau foua pe ʻoku tau lolotonga foua ha ngaahi aʻusia faingataʻa ʻo e moʻuí. Mahalo te ke fifili pe ʻe lava fēfē nai ke ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi ha fakafiemālie ʻi ho ngaahi tūkunga paú.

“… ʻOku ʻomi moʻoni ʻe Sīsū Kalaisi ha fakafiemālie ki hotau laumālié. ʻOku kāpui mo nofoʻia ʻe Heʻene feilaulau fakaleleí ʻa e ngaahi tapa kotoa pē ʻo ʻetau moʻuí. ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa e ngaahi fakaikiiki ʻo ʻetau ngaahi ongó, hohaʻá, loto mamahí, mo e fiefiá. Pea ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e founga ke tokoniʻi mo fakamoʻui aí.

“Fakaʻofoʻofa, ʻokú Ne faʻa ʻomi ʻa e fakafiemālie ko iá ʻi he fetokoniʻakí! Ko e ʻuhinga ia kuó Ne kole mai ai ke tau fetauhiʻakí, ke ʻtangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí’ pea ʻfakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié’ (Mōsaia 18:9).

“ʻI heʻemau pehē ʻFineʻofá,’ ʻoku mau fakatauange te mou lava ʻo ongoʻi mo mamata ki he Fakamoʻuí ʻi he ʻFakafiemālié”—koeʻuhí ʻoku tau fetokoniʻaki ʻi he Fineʻofá ki he Fakamoʻuí, fakahaaʻi ʻEne ʻofá, mo fakaʻamu ke tau hoko ko Hono toʻukupú ʻi hono ʻomi ʻa e fakafiemālie fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻoku fuʻu fiemaʻú ki he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá.”

Sisitā Kristin M. Yee, Facebook, Apr. 2, 2023, facebook.com/RS2ndCounselor.

Tokanga Lahi Ange ki he Tokotaha Fakahaofí Kae ʻIkai ko e Fakahaofí

“Hili ha meimei toʻu-tangata ʻe tolu ʻo e nofo ʻa e kakai Nīfaí ʻi ha ngaahi fonua mavahevahé, naʻa nau toe hoko ko ha kakai pē ʻe taha. Kakai ʻo Limihaí, kakai ʻo ʻAlamaá, mo e kakai ʻo Mōsaiá—naʻa mo e kakai ʻo Seilahemalá. Ko e ʻuluaki meʻa pē naʻa nau fai ʻi he taimi naʻa nau fakataha mai aí ko hono vahevahe ʻenau ngaahi talanoa ki he fakahaofí. ʻOku tautautefito hono akoʻi mo fakamoʻoniʻi ʻo e Faifakahaofí Tonu, ko Sīsū Kalaisi. ʻOku tau ako mei he ngaahi fakamatala ko ʻení ʻoku ʻikai hoko maʻu pē ʻa e fakahaofí ʻi he taimi pē ko iá, ka ko e angalelei ʻa e ʻOtuá! (vakai, Mōsaia 25:10)

“ʻOku ou ʻilo mei he meʻa kuó u aʻusiá ko e taimi ʻoku ou tafoki ai kia Sīsū Kalaisí, ʻokú Ne hoko leva ko ha konga ʻo ʻeku talanoá. Ko ia ai, ʻoku totonu ke siʻisiʻi ange ʻeku tokangá ki he founga ʻoku fakahaofi ai au mei he ngaahi faingataʻa ʻo hotau kuongá kae lahi ange ki he Faifakahaofí Tonu. ʻOku lelei ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi pē ko iá! Ko ia ai, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻeku lava ʻo falala ki Hono finangaló ka ʻi Heʻene taimí foki.”

Sisitā Amy A. Wright, Facebook, Mar. 14, 2023, facebook.com/Primary1stCounselor.

Ko e Fakatomalá ko ha Foki

“ʻOku ʻikai ko e fakatomalá pē ʻa e ngāue ke taʻofi mei hono fai ʻo ha meʻa ʻoku halá, ka ko ha tafoki, pe foki, ki he meʻa ʻoku leleí, totonú, fakatupulakí, mo fenāpasi mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí.

“ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Bible Dictionary ʻo pehē, ʻOku ʻuhinga ʻa e fakatomalá ki hono fakatafoki ʻo e lotó mo e fakakaukaú ki he ʻOtuá, [pehē foki ki hano] liʻaki ʻo e angahala ʻoku fakanatula ʻetau fakahehema ke fakahokó.”

Sisitā Amy A. Wright, Facebook, Apr. 29, 2023, facebook.com/Primary1stCounselor.

ʻE Lava ke Hoko ʻa e ʻAkau Talatalá ko ha Fakataipe ʻo e Nāunau ʻo e ʻOtuá

“Ne u maʻu ʻa e faingamālie fakaʻofoʻofa ke fononga mo Sisitā Peki Kalaveni kimuí ni mai peá u fakataha mo e Kāingalotu ʻi he Lepupelika ʻo Kapo Vetí, ko ha ʻotu motu pea ʻoku tuʻu ʻi he vahaʻa ʻo ʻAfilika mo Potukalí. Hili ʻemau fakataha mo e First Lady ʻo Kapo Vetí, naʻa mau lue atu ʻi he lotoʻā ʻo e palasi fakapalesitení pea mau aʻu mai ki he fakaʻaliʻali fakaʻofoʻofa ko ʻeni ʻo e ngaahi matalaʻiʻakaú. Naʻe ʻai ʻe heʻemau tokotaha fakafeʻao ʻo Kapo Vetí ke ʻiloʻi ʻe heʻemau kulupú naʻe angamaheni ʻaki hono ʻiloa ʻa e fuʻu ʻakau ko ʻeni ʻi he motú ko e ʻKalauni ʻo Kalaisí’. He toki fakataipe fakaʻofoʻofa ia. ʻOku fakamanatu ʻe he fuʻu ʻakau talatala ko ʻení ʻa e kalauni talatala naʻe hilifaki ki he ʻulu ʻo e Fakamoʻuí ko ha feinga ke manukiʻi Ia ʻi hono tataki ki Hono Tutuki ʻi Kalevalé. Kae hangē ko e ngaahi meʻa kotoa pē, ʻoku lava ʻe Sīsū Kalaisi ʻo liliu ʻa e ʻakau talatalá ko e nāunau. Pea ʻi ʻolunga ʻi he ʻakau talatalá ko ha fakaʻaliʻali nāunauʻia ʻo e matala lanu kulokula fakaʻofoʻofá.

“ʻOku akonakiʻi kitautolu ʻe Kalaisi ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻPea naʻe fekauʻi au ʻe heʻeku Tamaí koeʻuhí ke hiki hake au ki he kolosí; pea ka hili hono hiki hake au ki he kolosí, ke u tohoakiʻi ʻa e kakai fulipē kiate au’ (3 Nīfai 27:14).

“Naʻe ʻuhinga ʻa e Tutuki ʻo e Fakamoʻuí, ʻe Hono ngaahi filí ke fakangata ʻEne ngaahi akonakí, ki Heʻene ngāué, pea ki Hono kau muimuí, ko ha konga ʻo ʻEne Fakalelei taʻengatá. Ko e totongi lahi naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻa ʻetau ngaahi angahalá kae lava ke fakakalauni kitautolu ʻaki ʻa e moʻui taʻengatá kapau te tau haʻu kiate Ia.

“Naʻe pehē foki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá: ʻPea ko ʻeni, hili ʻa e ngaahi fakamoʻoni lahi kuo fai ʻo kau kiate Iá, ko e fakamoʻoni fakamuimui taha ʻeni ʻa ia ʻokú ma fai ʻo kau kiate Iá: ʻOkú Ne moʻui!’ (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:22).

ʻE kāinga, ʻoku tānaki atu ʻeku fakamoʻoní ki he fakamoʻoni ʻa ha palōfita ʻofeina ʻa e ʻOtuá. ʻOku moʻui ʻa Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he Toetuʻú! ʻOkú Ne moʻui pea ʻokú Ne ui kitautolu ʻi he Toetuʻú mo e ʻaho kotoa pē ke tau haʻu ʻo haʻisia kiate Ia koeʻuhí ke tau lava mo kitautolu ʻo liliu. Koeʻuhí ke lava ʻo hoko ʻa e ʻakau talatala ʻo ʻetau moʻuí, tuʻunga ʻi Heʻene Fakaleleí, ko ha fakataipe ʻo Hono nāunaú.”

Sisitā Tracy Y. Browning, Facebook, Apr. 9, 2023, facebook.com/Primary2ndCounselor.