Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 1: Ko e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí—Ko e Mafoa ʻa e Ata ʻo ha ʻAho Maamangia Ange


VAHE 1

Ko e Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí—Ko e Mafoa ʻa e Ata ʻo ha ʻAho Maamangia Ange

“Naʻe kamata ʻa e ongoongolelei nāunauʻiá ni ʻi he hā ʻa e Tamaí mo e ʻAló ki he talavou ko Siosefá.“

Mei he Moʻui ʻa Kōtoni B. Hingikelií

Naʻe tanumaki ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻi heʻene moʻuí kotoa ha fakaʻapaʻapa lahi ki he kakai mo e ngaahi feituʻu naʻe kau ʻi hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí. Naʻe houngaʻia makehe ʻia Siosefa Sāmita mo hono fatongia ʻi he Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí, pea naʻe lau ki ha “loto holi ʻoku tupulaki ke fakamoʻoni ki he fakalangi ʻo e ʻEikí pea mo e misiona ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá.“1

ʻI he foki mai ʻa Kōtoni mei heʻene ngāue fakafaifekau ʻi ʻIngilani he 1935, naʻá ne ʻeva mo ha kau ʻosi faifekau kehe ki he Vaoʻakau Tapú mo e Moʻunga ko Komolá. Naʻa nau afe kotoa ʻi he Fale Fakapōpula Kātesí, ʻa ia naʻe fakapoongi ai e Palōfita ko Siosefá mo Hailame Sāmitá. Naʻa nau fononga ʻi he ngaahi hala efua ʻo Nāvuú, ʻa ia ne liliu ai ʻe he Kāingalotu kuo kapusí ʻa e potufonua anó ki ha fuʻu kolo fakaʻofoʻofa. ʻOku ʻikai ha veiveiua, naʻe ongo ki he fakakaukau ʻa Kōtoní ʻa e ngaahi faingataʻaʻia mo e ikuna ʻa e kau fuofua Kāingalotú, lolotonga ʻene ʻi he ngaahi potu ko ʻení pea mo ʻene hoko atu fakahihifo ʻi he hala ʻo e kau paioniá ki Sōleki Sití.

Naʻe tuʻo lahi e toe foki ʻa Kōtoni B. Hingikelī ki he ngaahi potu toputapu ʻo e Fakafoki mai e Ongoongoleleí ʻi he taʻu ʻe hongofulu tupu ne hoko atu aí. Naʻá ne vahevahe ʻene aʻusia fakafoʻituitui mei haʻane ʻaʻahi ki he Vaoʻakau Tapú, ʻi heʻenau fuofua fakataha lotu mo e Kau Palesitenisī ʻUluakí he ʻaho 3 ʻo Tīsema 2000:

“Naʻe vahe au ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí ki he konifelenisi fakasiteiki ʻa e Siteiki Losesitā Niu ʻIoké. Naʻá ku talaange ʻi he ʻaho Tokonakí ki he kau tangata naʻa mau oó, ʻTau ʻā pongipongia, he pongipongi Sāpaté, ʻo ō ki he Vaoʻakau Tapú, kimuʻa ʻi he konifelenisí.’ Naʻa nau loto kotoa ki ai. Ko ia, naʻá ku ʻalu hengihengia ʻi he pongipongi Sāpate ʻo e faʻahitaʻu failaú mo e palesiteni fakamisioná, palesiteni fakasiteikí, mo e fakafofonga fakavahelahí ki Palemaila ki he loto Vaoʻakaú. Naʻe ʻikai ha toe taha kehe ai. Naʻe lōngonoa mo fakaʻofoʻofa. Naʻe ʻuha ʻi he lolotonga ʻo e poó. Naʻe ʻi ai ha fanga kiʻi muka ʻi he ʻulu ʻakaú.

“Naʻa mau fepōtalanoaʻaki leʻo siʻi pē. Ne mau tūʻulutui ʻi he kelekele vivikú ʻo lotu. Naʻe ʻikai ke mau ongona ha leʻo. Naʻe ʻikai ke mau sio ki ha meʻa-hā-mai. Ka naʻe fakahā ki homau ʻatamaí takitaha ʻi ha founga ʻoku ʻikai mafakamatalaʻi, ʻio, naʻe hoko ʻi heni ʻo hangē ko e fakamatala ʻa Siosefá. Ko e feituʻu ʻeni naʻe hā ai ʻa e ʻOtua ko ʻetau Tamaí mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá, ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisi kuo toetuʻú, ki he tamasiʻi taʻu 14 ʻo fefolofolai mo ia. Naʻe nofoʻia ia ʻe Hona ngingila taʻemafakatatauá, pea naʻe fakahinohinoʻi ia ʻi he meʻa naʻe totonu ke ne faí.

“Naʻe hoko ʻa e meʻa fakaofo ko iá, ʻa e ʻUluaki Mata Meʻa-hā-maí, ke tatala ai e ngaahi fakahā fakalangí ʻo hoko mai ai mo hono fakafoki mai e Siasi ʻo Kalaisí ki he māmaní. Naʻe hoko ia mei he lingolingoa ʻo e fakapoʻulí, mei he ngaahi kuonga taumuʻavalea ʻo e kuohilí ki he mafoa e ata ʻo ha ʻaho nāunauʻia. Naʻe muiaki mai ai e Tohi ʻa Molomoná ko ha fakamoʻoni ʻe taha ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Naʻe fakafoki mai Hono lakanga fakataulaʻeiki fakalangí ʻi he nima ʻo kinautolu naʻa nau maʻu ia ʻi he kuonga muʻá. Naʻe foaki ʻa e ngaahi kií mo e mālohí ki he Palōfitá mo hono kaungā ngāué. Naʻe toe ʻi he māmaní ʻa e Siasi he kuonga muʻá mo e kotoa ʻo e ngaahi tāpuaki, ngaahi mālohi, ngaahi tokāteline, ngaahi kī, mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá. Ko e Siasi ia ʻo Kalaisi. ʻOku fakahingoa kiate Ia. ʻOku puleʻi ʻaki ia Hono lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ʻikai ha toe hingoa ʻi he lalo langí ʻe lava ke fakamoʻui ai ʻa e tangatá. Kuo hoko ʻa Siosefa Sāmita … ko Hono fakamoʻoni maʻongoʻongá.“2

ʻĪmisi
First Vision

Naʻe kamata ʻe he ʻUluaki Mata Meʻa-hā-maí ʻa e “konga fakaʻosi ʻo e hisitōlia lōloa e fengāueʻaki ʻa e ʻOtuá mo e kakai tangata mo fafine he funga māmaní.“

Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií

1

Naʻe fakaiku ʻo hē mei he moʻoní ʻa e Siasi naʻá ne fokotuʻú, ʻi he hili e pekia ʻa e Fakamoʻuí.

Naʻe hoko pea ʻoku hoko ʻa [Sīsū Kalaisi] ko e tokotaha mahuʻinga taha ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá, ko e tumutumu ʻo e kuonga mo e faʻahitaʻu kotoa e faʻahinga kotoa e tangatá.

Naʻá Ne ʻosi fakanofo ʻEne kau ʻAposetoló, kimuʻa Heʻene pekiá. Naʻa nau hoko atu ʻi ha vahaʻa taimi. Naʻe fokotuʻu ʻa Hono Siasí.3

Naʻe fakaiku ʻo hē mei he moʻoní ʻa e Siasi naʻá ne fokotuʻú, ʻi he hili e pekia ʻa e Fakamoʻuí. Kuo fakahoko e ngaahi lea ʻa ʻĪsaiá, ʻa ia naʻá ne pehē, “Kuo ʻuliʻi foki ʻa e fonuá ʻi hono kakaí; koeʻuhí kou nau maumauʻi ʻa e ngaahi fonó, ʻo liliu ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní, ʻo maumauʻi ʻa e fuakava taʻengatá“ (ʻĪsaia 24:5).4

Naʻe naʻinaʻi e ngaahi tohi ʻa Paulá ke mālohi ʻa e kau muimui ʻo Kalaisí, telia naʻa nau tō ki he vaaʻihala ʻo e tokotaha angahalá. Ka naʻe faifai pē ʻo ikuna ʻa e laumālie ʻo e hē mei he moʻoní.5

Naʻe hoko ha ngaahi senituli. Ne pulonga e māmaní ʻi ha ʻao fakapoʻuli. Naʻe fakamatalaʻi ia ʻe ʻĪsaia: “He vakai, ʻe ʻufiʻufi ʻe he poʻulí ʻa e māmaní, mo e poʻuli matolú ʻa e kakaí“ (ʻĪsaia. 60:2).

Ko ha kuonga ia ʻo e vete mo e faingataʻaʻia, ne fakaʻilongaʻi ʻaki e fetauʻaki lōloa mo e lingitoto. … Ko ha kuonga ʻo e ʻamanaki tō-noa, ko ha taimi ʻo e kau pulé mo e hopoaté.

Naʻe mole atu ʻa e ʻuluaki afeʻi taʻú, pea kamata ʻa e afeʻi taʻu hono uá. Naʻe tatau pē hono ʻuluaki taʻu ʻe teaú mo afeʻi taʻu kimuʻá. Ko ha taimi ne fonu ilifia mo e faingataʻaʻia.6

2

Naʻe tokoni ʻa e kuonga ʻo e Liliú mo e Fokotuʻu Lotú ʻi hono teuteu ʻa e hala ki he fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí.

Naʻe hangē ne tutu ha foʻi teʻelangó ʻi he faʻahitaʻu lōloa ko ia ʻo e fakapoʻulí. Naʻe hoko mai e kuonga ʻo e Liliu Lahí mo e tupulekina ʻo e akó, ʻātí, mo e saienisí. Naʻe kamata heni ha kau tangata mo ha kau fafine taʻeufi mo loto toʻa ke lotu ki ʻolunga ʻi he ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá mo Hono ʻAlo fakalangí. ʻOku tau lau ia ko e Fokotuʻu Lotu Foʻou.7

Naʻe ngāue ʻa e kau Fokotuʻu Lotu Foʻoú ke liliu ʻa e siasi [faka-Kalisitiané], hangē ko Lūteló, Melanifoní (Melanchthon), Husi, Suingilī, mo Tinitale. Ko e kau tangata lototoʻa ʻeni, ko hanau niʻihi naʻe mate fakamamahi tuʻunga ʻi heʻenau tuí. Naʻe tupu ʻa e lotu faka-Palotisaní ʻi he fie maʻu ke fai ha liliú. Ko e taimi naʻe ʻikai hoko ai ʻa e liliú, naʻe fokotuʻu leva ʻe he kau fokotuʻu lotu foʻoú hanau ngaahi siasi ʻo nautolu. Naʻa nau fakahoko ia taʻe maʻu e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko ʻenau fakaʻamú pē ke maʻu ha kiʻi faingamālie ke nau lava ai ʻo lotu ki he ʻOtuá ʻo fakatatau mo e anga ʻenau ongoʻi ʻoku totonu ke faí.

Lolotonga e vātau lahi ko ʻeni ʻi he māmani ʻo e tui faka-Kalisitiané, naʻe toe ngāue foki mo e ngaahi tafaʻaki fakapolitikalé. Pea hoko mai leva mo e Tau Fakalotofonua ʻa ʻAmeliká, ʻo iku fokotuʻu ai ha puleʻanga ʻoku pehē ʻe hono konisitūtoné ʻoku ʻikai totonu ke kau fakamālohi ʻa e puleʻangá ʻi he ngaahi meʻa fakalotú. Kuo mafoa e ata ʻo ha ʻaho foʻou, ko ha ʻaho nāunauʻia. Naʻe ʻikai heni ke toe ʻi ai ha siasi fakapuleʻanga. Naʻe ʻikai fakapalataha pē ki ha siasi kae tuku ha siasi.

Hili e lauisenituli ʻo e mamahí mo e feingá, kuo hokosia e taimi ke fakafoki mai ai e ongoongoleleí. Ne lea ʻa e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá kau ki he ʻaho ko ʻeni ne fuoloa e tali ki aí.

Naʻe tuhu ʻa e hisitōliá kotoa ki he kuonga ko ʻení. Kuo ʻosi ha laui senituli mo e ʻikai pē hokosia ʻenau ʻamanaki leleí. Ne toki finangalo e Fakamaau Māfimafi ʻo e ngaahi puleʻangá, ʻa e ʻOtua Moʻuí, kuo hokosia e kuonga ne lea ki ai ʻa e kau palōfitá. Naʻe mamata ʻa Taniela ki ha maka naʻe tā mei he moʻungá, taʻe kau ai ha nima, naʻe hoko ko ha moʻunga māʻolunga ʻo ne fakafonu ʻa e māmaní kotoa [vakai, Taniela 2:35, 44].8

3

Naʻe kamata e Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he hā ʻa e Tamaí mo e ʻAló kia Siosefa Sāmitá.

Hili hano fonongaʻia ʻe ha ngaahi toʻu tangata lahi e māmaní—ko ha tokolahi fau ʻi he tau, tāufehiʻa, fakapoʻuli, mo e kovi—kuo hokosia e ʻaho foʻou ʻo e Fakafoki mai e Ongoongoleleí. Naʻe kamata e ongoongolelei nāunauʻiá ni ʻi he hā ʻa e Tamaí mo e ʻAló ki he tamasiʻi ko Siosefa Sāmitá.9

Hono ʻikai fakaʻofoʻofa moʻoni e meʻa hā-mai ko ia ʻi he 1820, ʻi he taimi ne lotu ai ʻa Siosefa ʻi he vaoʻakaú pea hā fakatouʻosi mai ki ai ʻa e Tamaí mo e ʻAló Naʻe folofola ange ha taha kiate ia, ʻo ui ia ʻi hono hingoá, mo tuhu ki he tokotahá ʻo pehē, “Ko hoku ʻAlo ʻOfaʻangá ʻeni. Fanongo Kiate Ia!“ (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:17).

Kuo teʻeki ai hoko kimuʻa ha meʻa tatau mo ia. Mahalo naʻa fifili ha taha pe ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke fakatou hā mai ʻa e Tamaí mo e ʻAló. Te u pehē naʻe tuʻunga ia he ko ʻEna kamata ʻeni e kuonga ʻo e kakato e ngaahi kuongá, ko e kuonga fakakosipeli fakaʻosi mo aofangatuku ʻo e ongoongoleleí, ʻa ia ʻe fakatahatahaʻi ai ʻa e ngaahi ʻelemēniti kotoa ʻo e ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá. ʻE hoko ʻeni ko e konga fakaʻosi ʻo e hisitōlia lōloa e fengāueʻaki ʻa e ʻOtuá mo e kakai tangata mo fafine he funga māmaní.10

Ko e fakamatala kotoa pē ʻoku tau fai kau ki he mafai fakalangí, ʻa e moʻoni kotoa pē ʻoku tau ʻoatu fekauʻaki mo hono moʻoni ʻo e ngāué ni, ʻoku nau tupu kotoa mei he ʻUluaki Mata Meʻa-hā-mai ʻa e palōfita kei siʻí ni. Ka ʻikai ia, he ʻikai ke tau maʻu ha meʻa fēfē ke lea ʻaki. Ko e kamataʻanga maʻongoʻonga ʻeni ʻo e kuonga e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻa ia naʻe talaʻofa e ʻOtuá te Ne fakafoki mai ai e kotoa ʻo e mālohi, ngaahi meʻafoaki, mo e ngaahi tāpuaki, ʻo e ngaahi kuonga kimuʻá. 11

4

Naʻe fakafoki mai ʻa e mafai mo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻĪmisi
priesthood restoration statue

Naʻe fakafoki mai e mafai mo e ngaahi kī ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ki māmani, ko e konga ʻo e Fakafoki mai e Ongoongoleleí.

ʻI hono fakafoki mai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, naʻe hilifaki ʻe Sione Papitaiso kuo toetuʻú, hono ongo nimá ki he ʻulu ʻo Siosefa Sāmita mo ʻOliva Kautelé mo pehē, “ʻI he huafa ʻo e Mīsaiá, ʻoku ou foaki kiate kimoua, ʻa hoku ongo kaungā-tamaioʻeiki, ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo ʻĒloné, ʻa ia ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, pea mo e ongoongolelei ʻo e fakatomalá, pea mo e papitaiso ʻi he fakauku ke fakamolemole ʻa e ngaahi angahalá“ (T&F 13:1).12

Naʻe hoko heni mo e ʻaʻahi mai ʻa Pita, Sēmisi, mo Sione, ko e kau ʻAposetolo ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻo foaki kia Siosefa mo ʻOliva Kautele ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻa ia naʻe maʻu ʻe he kau ʻAposetoló mei he toʻukupu ʻo e ʻEikí tonu pē.13

Naʻe hā ha toko tolu ʻo e kau ʻAposetolo [ʻa e Fakamoʻuí]—ko Pita, Sēmisi, mo Sione—kia Siosefa mo ʻOliva ʻi he feituʻu he “maʻomaʻonganoá“ ʻi he veʻe Vaitafe Sesikuehaná (vakai, T&F 128:20). Naʻa nau hilifaki honau ngaahi nimá ki hona ʻulú ʻo foaki kiate kinaua ʻa e mafai māʻoniʻoní. …

Te u lava ke fakatotoloʻi hangatonu hoku lakanga fakataulaʻeikí ki he meʻa ko ʻení. ʻOku anga peheni: Naʻe fakanofo au ʻe Tēvita O. Makei; ʻa ia naʻe fakanofo ʻe Siosefa F. Sāmita; naʻe fakanofo ʻe Pilikihami ʻIongi; naʻe fakanofo ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú; ʻa ia naʻe fakanofo ʻe Siosefa Sāmita ko e Siʻí mo ʻOliva Kautele; naʻe fakanofo kinaua ʻe Pita, Sēmisi, mo Sione; ʻa ia naʻe fakanofo ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Kuo pehē ʻene hoko mai ki he [taha maʻu lakanga taulaʻeiki faka-Melekisēteki kotoa]. Ko kimoutolu kotoa houʻeiki tangata kuo mou maʻu e lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení, ʻoku mou maʻu fakahangatonu foki mo ia mei he foaki naʻe fakahoko ʻe Pita, Sēmisi, mo Sioné. 14

5

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻia Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku nau fakafaikehekeheʻi kitautolu mei he ngaahi siasi kehé.

Tuku muʻa ke u fakalau atu ha niʻihi ʻo e ngaahi tokāteliné mo ha ngāue ʻokú ne fakafaikehekeheʻi kitautolu mei he ngaahi siasi kehé kotoa, pea naʻe maʻu kotoa ia ʻi he fakahā ki he Palōfita kei siʻí ni. ʻOku mou meaʻi kinautolu, ka ʻoku mahuʻinga ke toe fakamatalaʻi mo fakalaulauloto ki ai.

Ko e Toluʻi ʻOtuá

Ko e ʻuluaki ʻi hení … ko e hā mai ‘a e ‘Otuá tonu mo Hono ‘Alo ‘Ofaʻangá, ʻa e ʻEiki kuo toetuʻu ko Sīsū Kalaisí. Ko e hāsino maʻongoʻongá ni, ʻi he anga ʻeku fakakaukaú, ko e meʻa maʻongoʻonga taha ia kuo hoko talu e ʻaloʻi, moʻui, pekia, mo e Toetuʻu ʻa hotau ʻEikí ʻi he vaeuaʻangamālie ʻo taimí.

ʻOku ʻikai ke tau maʻu ha lekooti ʻo ha toe meʻa kuo hoko ʻe tatau mo ia.

Ne lauisenituli e fakatahataha ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke fakafekiki fekauʻaki mo e natula ʻo e Toluʻi ʻOtuá. Naʻe fakatahaʻi ʻe Konisitenitaini ha kau poto ʻo e faʻahinga kehekehe ʻi Nīsiá he taʻu 325. Hili ha māhina ʻe ua ʻo ʻenau fakafekikí, ne nau lototaha ki he fakaʻuhinga kuo lauitoʻu tangata ʻene hoko ko e fakamatala fakatokāteline ʻi he kakai Kalisitiané fekauʻaki mo e Toluʻi ʻOtuá.

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou lau ʻa e fakaʻuhingá pea fakafehoanaki ia mo e fakamatala ʻa e kiʻi tamasiʻi ko Siosefá. ʻOkú ne pehē pē naʻe tuʻu ʻa e ʻOtuá ʻi hono ʻaó mo folofola ange kiate ia. Naʻe lava ʻa Siosefa ke mamata mo ongoʻi Ia. Naʻe ʻi he fōtunga ʻo e tangata, ko ha taha ʻoku ala ongoʻi. Naʻe ʻi Hono tafaʻakí ʻa e ʻEiki kuo toetuʻú, ko ha taha makehe, naʻá Ne fakafeʻiloaki ko Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ʻa ia naʻe fakataufolofola foki ki ai ʻa Siosefa.

Te u pehē naʻe ako ʻe Siosefa ha meʻa lahi ange ʻi he kiʻi taimi nounou ʻo e meʻa-hā-mai fakaofo ko iá fekauʻaki mo e Toluʻi ʻOtuá, ʻo laka ange ʻi he kau poto mo e kau taulaʻeiki kotoa ʻo e kuohilí

Naʻe fakapapauʻi taʻe-toe-veiveiua ʻi he fakahā fakalangí ni, hono moʻoni ʻo e Toetuʻu ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

Ko e ʻilo ko ʻeni ʻo e Toluʻi ʻOtuá, ne fūfuuʻi ʻo lauisenituli mei māmaní, ko e fika ‘uluaki mo e meʻa mahuʻinga taha ia kuo fakahā ʻe he ʻOtuá ki Heʻene tamaioʻeiki kuo filí.15

Ko e Tohi ʻa Molomoná ko e kaungā fakamoʻoni ia fakataha mo e Tohi Tapú.

ʻĪmisi
painting, One Shepherd

“Ko e Tohi ‘a Molomoná … ʻoku lea ʻo hangē ha leʻo mei he efú ʻo fakamoʻoniʻi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.“

Ko e meʻa ʻe taha te u lea aí ko ha meʻa mātuʻaki mahuʻinga naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá.

ʻOku tali ʻe he tui faka-Kalisitiané ʻa e Tohi Tapú ko e folofola ʻa e ʻOtuá. Ko e tokolahi tahá ʻoku ʻikai haʻanau misi ki he founga ne tau maʻu aí.

Ne toki ʻosi pē haʻaku lau ha tohi naʻe toki pulusi ʻe ha tokotaha poto ʻiloa. ʻOku hā mei he fakamatala ʻokú ne faí ʻoku ngali naʻe fakatahatahaʻi ʻa e ngaahi tohi kehekehe ʻo e Tohi Tapú ʻi ha founga naʻe ʻikai maau. ʻI ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi, naʻe ʻikai fakahoko hono tohí kae ʻoua kuo fuoloa e ʻosi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau fakamatalaʻí. ʻOku ala fehuʻi ai ʻe ha taha, “ʻOku moʻoni nai e Tohi Tapú? Ko e folofola moʻoni koā ia ʻa e ʻOtuá?

ʻOku tau tali ʻio, ʻo fakatatau mo hono liliu totonú. Naʻe kau e toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi hono fakatahatahaʻí. Ka ʻoku ʻikai ke tuʻu tokotaha pē he taimí ni. ʻOku ʻi ai mo ha fakamoʻoni ʻe taha ki he ʻaonga mo e mahuʻinga ʻo e ngaahi moʻoni ʻoku ʻi aí.

ʻOku pehē ʻe he folofolá “ʻi he ngutu ʻo e fakamoʻoni ʻe toko ua pe toko tolú ʻe fakamoʻoniʻi ʻa e lea kotoa pē” (2 Kolinitō 13:1).

Kuo hoko mai e Tohi ‘a Molomoná ʻi he meʻafoaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá. ʻOku lea ʻo hangē ha leʻo mei he efú ʻo fakamoʻoniʻi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.“ ʻOku fakamatala ki Hono ʻaloʻí, ʻEne ngāué, Hono Tutukí mo e Toetuʻú, pea mo ʻEne hā ki he kau angatonú ʻi he fonua ko Mahú ʻi he konitinēniti ko ʻAmeliká.

Ko ha meʻa moʻoni ia ʻe lava ke ala, lau, pea mo siviʻi. ʻOku ʻi loto ʻi hono ongo takafí ha talaʻofa ki hono tupuʻanga fakalangí. Kuo ʻosi ʻahiʻahiʻi mo ʻiloʻi ia ʻe ha lauimiliona he taimí ni, ko ha lēkooti moʻoni mo toputapu. …

ʻOku hoko e Tohi ʻa Molomoná ko e fakamoʻoni ki he Maama Foʻoú ʻo hangē ko e hoko ʻa e Tohi Tapú ko e fakamoʻoni ki he Maama Motuʻá. ʻOkú na fetākinima ʻi hono talaki ko Sīsuú ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. …

ʻOku hoko e tohi toputapú ni, ʻa ia naʻe maʻu ko ha fakahā ʻa e Fungani Māfimafí, ko ha toe fakamoʻoni ʻe taha ki he fakalangi hotau ʻEikí.16

Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e faʻunga ʻo e Siasí

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia ke ngāue ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá. … Naʻá ku lau ha tohi kimuí ni [ʻoku] fakamatala ki he Hē [ʻa e Siasi he kuonga muʻá] mei he Moʻoní Kapau naʻe mole ʻa e mafai ʻo e Siasi ko iá, ʻe founga fēfē hano toe fetongi?

Ne maʻu e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mei he feituʻu pē taha ʻe lava ʻo maʻu mei aí, ʻa ia ko e langí. Naʻe foaki ia ʻe he nima ʻo kinautolu naʻa nau maʻu ia ʻi he taimi ne hāʻelea ai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e māmaní. …

Hono ʻikai fakaʻofoʻofa e kamata hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻa ia ne iku fokotuʻu ai e Siasí ʻi he taʻu 1830. … Naʻa mo e hingoa ʻo e Siasí naʻe maʻu ia ʻi he fakahā. Ko e Siasi ia ʻo hai? ʻO Siosefa Sāmita? ʻO ʻOliva Kautele? ʻIkai, ko e Siasi ia ʻo Sīsū Kalaisi naʻe fakafoki mai ki māmani ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.17

Ko e Fāmilí

Ko ha fakahā maʻongoʻonga mo makehe ʻe taha naʻe fai ki he Palōfitá ko e palani ki he moʻui taʻengata ‘a e fāmilí.

Ko e fāmilí ko e fokotuʻutuʻu ia ʻa e Fungani Māfimafí. ʻOkú ne fakafofongaʻi ʻa e toputapu taha ʻo e ngaahi fetuʻutakí kotoa. ʻOkú ne fakafofongaʻi ʻa e mafatukituki taha ʻi he ngaahi ngāué kotoa. Ko e tefitoʻi faʻunga mahuʻinga ia ʻo e sosaietí

Naʻe fou mai ʻi he ngaahi fakahā ʻa e ʻOtuá ki Heʻene Palōfitá ʻa e tokāteline mo e mafai ʻoku silaʻi fakataha ai ʻa e ngaahi fāmilí ʻo ʻikai ki he moʻuí ni pē ka ki ʻitāniti kotoa.18

Ko e taʻehalaia ʻa e fānau valevalé.

Ko ha fakahā ʻe taha naʻe fai ʻe he ʻOtuá ʻo Ne meʻangāue ʻaki e Palōfita ko Siosefá, ko e taʻehalaia ‘a e fānau valevalé. Ko e angamahení ke papitaiso ʻa e fānau valevalé ke toʻo ai ʻa e nunuʻa ʻo e meʻa naʻe lau ko e angahala ʻa ʻĀtama mo ʻIví. Fakatatau mo e tokāteline ʻo e Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí, ko e papitaisó ki he fakamolemoleʻi ha taha pe angahala fakafoʻituitui. ʻOku hoko ia ko ha fuakava ʻi he vahaʻa ʻo e ʻOtuá mo e tangatá ʻOku fakahoko ia ʻi he taʻu ʻoku ala fakamāuá, ʻi he taimi ʻoku motuʻa feʻunga ai ʻa e kakaí ke ʻiloʻi ʻa e totonú mei he halá. ʻOku fai ia ʻi he fakauku, ko e fakataipe ki he pekia mo e telio ʻo Sīsū Kalaisí mo ʻEne toe tuʻu ʻi he Toetuʻú.19

Fakamoʻui ʻo e pekiá

Te u hoko atu ʻo lave ki ha moʻoni ʻe taha naʻe fakahā. ʻOku fakahā mai ʻoku ʻikai filifilimānako e ʻOtuá, ka, ʻoku ʻikai ke ʻi ha toe siasi ʻoku ou ʻiloʻi ai, ha tuʻutuʻuni maʻanautolu ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí e maté, ke nau maʻu e tāpuaki kotoa ʻoku foaki ki he kakai moʻuí. Ko e tokāteline maʻongoʻonga ‘o e fakamoʻui ʻo e pekiá, ʻoku makehe ʻi he Siasí ni. … ʻOku foaki ki he kau pekiá ʻa e faingamālie tatau mo e kakai moʻuí. ʻIo, hono ʻikai nāunauʻia mo fakaʻofoʻofa e tuʻutuʻuni kuo fakahoko ʻe he Fungani Māfimafí ʻi Heʻene fakahā ki Heʻene Palōfitá.20

Ko e natula, taumuʻa, mo e tuʻunga ʻe ala aʻusia ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá.

Kuo ʻosi fakahā ʻa e natula taʻengata ʻo e tangatá. Ko e ngaahi foha mo e ʻofefine kitautolu ʻo e ʻOtuá. Ko e ʻOtuá ʻa e Tamai hotau ngaahi laumālié. Naʻa tau moʻui kimuʻa pea tau toki omi ki hení. Naʻe ʻi ai hotau mahuʻinga. Naʻe fanauʻi kitautolu ki he moʻuí ni ʻi ha palani fakalangi. ʻOku tau ʻi hení ke siviʻi ʻetau tuʻunga tāú, ʻo fakaʻaongaʻi e tauʻatāina ke fili kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá. ʻE kei hoko atu pē ʻetau moʻuí ʻi he taimi te tau mate aí. Ko ʻetau moʻui taʻengatá ʻoku konga tolu: ʻuluakí, ko ʻetau moʻui ʻi muʻa ʻi he māmaní; uá, ko e ʻetau moʻui fakamatelié; pea ko e tolú, ko ʻetau moʻui ʻi he hili ʻa e māmaní. ʻI he maté, ʻoku tau mate ki māmani ka ʻoku tau hū atu ʻi he veilí ki ha maama ʻoku tau taau ke hū ki ai. Ko ha toe tokāteline makehe, mahino, mo mahuʻinga ʻeni ʻe taha ki he Siasí ne maʻu ʻi he fakahaá.21

Fakahā fakaonopōní

Te u ʻoatu e fakamatala fakanounou ko ʻeni ʻo e mahua mai e ʻiló mo e mafaí mei he ʻOtuá ki he ʻulu ʻo ʻEne Palōfitá. … ʻOku ai mo e meʻa ‘e taha kuo pau ke u fakahā atu. Ko e tefitoʻi moʻoni ʻeni ‘o e maʻu fakahā ‘i onopōní. ʻOku pehē ʻe he tefito ʻo e tui naʻe hiki ʻe he Palōfitá:

“ʻOku mau tui ki he ngaahi meʻa kotoa pē kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá, mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻokú Ne fakahā mai ʻi he taimi ní, pea ʻoku mau tui te Ne kei fakahā mai ʻamui ha ngaahi meʻa lalahi mo mahuʻinga ʻo kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:9).

Ko ha siasi ʻoku tupulaki, ha siasi ʻoku mafola he funga ʻo māmaní ʻi he taimi fihituʻú ni, ʻokú ne fie maʻu maʻu pē ʻa e fakahā mei he taloni ʻo e langí ke tataki mo paotoloaki atu ia.

ʻOku mau fakamoʻoni ʻi he lotu mo e fekumi taʻetuku ki he finangalo ʻo e ʻEikí, ʻoku maʻu ʻa e fakahinohino, ʻoku maʻu ʻa e fakahā, pea ʻoku tāpuekina ʻe he ʻEikí Hono Siasí ʻi heʻene fononga ʻi hono hala kuo kotofá.

ʻOku tau laka atu tuʻunga ʻi he fakavaʻe mālohi ʻo e uiuiʻi fakalangi e Palōfita ko Siosefá pea mo e ngaahi fakahā ʻa e ʻOtuá, ʻa ia naʻe fakafou mai aí.22

ʻOku ou fakamoʻoniʻi ʻi he loto mālūʻia ʻi heʻeku hoko ko e fika 15 he laine meia Siosefa Sāmitá ʻo ʻai ʻa e pulupulu fakapalōfita naʻe maʻu meiate iá, ko e fakamatala ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he [ʻū meʻa he Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí] ʻoku moʻoni, pea naʻe fakamoʻoniʻi ʻe he Tamaí … e fakalangi Hono ʻAló, pea naʻe fakahinohinoʻi ʻe he ʻAló ʻa e palōfita kei siʻí, pea naʻe hokohoko mai ha ngaahi meʻa ʻo aʻu ki he fokotuʻu ʻo e “siasi moʻoni mo moʻui pē taha ʻi he funga ʻo e māmaní kotoa” [T&F 1:30].23

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻí

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ai ʻe he kakai ʻo māmaní ke fakafoki mai ʻa e Siasí mo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí? (Vakai ki he konga 1.) Ko e hā ha ngaahi founga naʻe teuteu ai ʻe he ʻEikí e hala ki he fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí? (Vakai ki he konga 2.)

  • Fakalaulauloto ki he ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Hingikelī fekauʻaki mo e ʻUluaki Mata Meʻa-hā-maí (vakai ki he konga 3). Ko e hā ha ngaahi founga kuo tākiekina ai koe ʻe hoʻo fakamoʻoni ki he ʻUluaki Mata Meʻa-hā-maí?

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ai ke fakafoki mai e lakanga fakataulaʻeikí ʻe ha kau talafekau fakalangí? (Vakai ki he konga 4.) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke lava ʻe he kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻo fakahokohoko honau mafai lakanga fakataulaʻeikí ʻo aʻu kia Sīsū Kalaisi?

  • Toe fakamanatu e fakamatala fakanounou ʻo e niʻihi e ngaahi moʻoni naʻe maʻu ʻi he fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá he konga 5. Kuo tāpuekina fēfē ʻe he ngaahi moʻoni ko ʻení hoʻo moʻuí? ʻE founga fēfē haʻatau lava ke tokoniʻi e fānaú ke mahino mo nau fakahoungaʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

ʻĪsaia 1–3:; Ngāue 3:19–21; Fakahā 14:6–7; 2 Nīfai 25:17–18; T&F128:19–21

Tokoni ki he Akó

“ʻOku ola lelei taha pē hoʻo ako ki he ongoongoleleí ʻi he taimi ko ia ʻoku akoʻi ai koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. Kamata maʻu pē hoʻo ako ki he ongoongoleleí ʻaki haʻo lotu ke tokoniʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo akó” (Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí [2004], 20).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Sheri L. Dew, Go Forward with Faith: The Biography of Gordon B. Hinckley (1996), 326.

  2. “My Redeemer Lives,“ Ensign, Feb. 2001, 72.

  3. “At the Summit of Ages,“ Ensign, Nov. 1999, 73.

  4. “Ko e Maka Naʻe Tā Mei he Moʻungá,” Ensign pe Liahona, Nov. 2007, 84.

  5. “The Dawning of a Brighter Day,“ Ensign pe Liahona, May 2004, 82.

  6. “At the Summit of Ages,“ 73.

  7. “The Dawning of a Brighter Day,“ 82–83.

  8. “At the Summit of Ages,“ 73.

  9. “The Dawning of a Brighter Day,“ 82–83.

  10. “The Stone Cut Out of the Mountain,“ 84.

  11. Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií (1997), 226.

  12. “Ko e Ngaahi Meʻa ʻOku ou ʻIló,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 84.

  13. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Mē 2005, 82.

  14. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 2: 2000–2004 (2005), 411.

  15. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,,” 80–81.

  16. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,” 81-82.

  17. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,,” 82.

  18. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,” 82.

  19. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,” 82.

  20. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,” 82.

  21. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,,” 83.

  22. “Ko e Ngaahi Meʻa Maʻongoʻonga Kuo Fakahā ʻe he ʻOtuá,,” 83.

  23. “Special Witnesses of Christ,“ Ensign, Apr. 2001, 20–21.