Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 21 Ko e Mana ʻo e Ngāue Fakafaifekaú ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní


Vahe 21

Ko e Mana ʻo e Ngāue Fakafaifekaú ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní

“ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou hoko ko ha kau tau tokolahi mo loto vēkeveke ʻi he ngāué ni pea mo maʻu ha holi lahi fau ke tokoni ki he kau faifekaú ʻi he fatongia kāfakafa ʻoku nau maʻú.”

Mei he Moʻui ʻa Kōtoni B. Hingikelií

Naʻe hoko ʻa Kōtoni B. Hingikelī ʻi heʻene kei talavoú ko ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki angatonu, ka naʻe ʻikai ʻamanaki ia ʻe ui ke ngāue fakafaifekau taimi kakato. Naʻá ne fakamatala kimui ʻo pehē, “Ko e taimi ia ʻo e tō lalo fakaʻekonōmika kovi taha ʻi he hisitōlia ʻo māmaní.” “Ko e taʻe-maʻu-ngāue ʻi [Sōleki Sití] naʻe meimei peseti ʻe 35, pea ko e tokolahi taha ʻo e kau taʻe-maʻu-ngāué ko e ngaahi husepāniti mo e ngaahi tamai, he naʻe tokosiʻi pē ha kakai fefine naʻe ngāue. Naʻe tokosiʻi ʻaupito ha kau faifekau ʻe hū ki he ngāue fakafaifekaú he taimi ko iá. … Naʻe maʻu hoku mataʻitohi BA peá u palani ke u hū ki he ako māʻolunga angé. Ka ne haʻu ʻa e pīsopé mo ha meʻa naʻe hangē ha fokotuʻu fakaʻohovalé kiate au. Naʻá ne fakamatala ki ha ngāue fakafaifekau.”1

Naʻe tali ʻe Kōtoni e “fokotuʻu fakaʻohovale” ʻa e pīsopé, pea ʻi he 1933, naʻe ui ai ke ngāue ʻi ʻIngilani—ko e tokotaha ʻi he kau faifekau fakakātoa ʻe 525 naʻe ui ʻi he taʻu ko iá.2 Naʻe fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa lahi he lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú, ka naʻe fokotuʻu maʻu ʻene ngāué ʻe heʻene tuí:

“Naʻe ʻikai ke faingofua ʻa e ngāue ʻi he malaʻe ngāue fakafaifekaú. Naʻe faingataʻa mo fakalotofoʻi. Ka ko ha aʻusia fakaʻofoʻofa moʻoni ia. ʻOku ou fakatokangaʻi ʻi heʻeku fakakaukau atu ki aí, mahalo ne u hoko ko ha talavou siokita ʻi he taimi naʻá ku tūʻuta ai ʻi Pilitāniá. Hono ʻikai ko ha tāpuaki ke siʻaki ʻeku ngaahi fie maʻu siokitá kae tokanga lahi ange ki he ngāue ʻa e ʻEikí. …

“ʻOku ou fakamālō lahi ʻi he aʻusia ʻo e ngāue fakafaifekau ko iá. Naʻá ku tokoni ki ha moʻui ʻa ha tokosiʻi, kuo nau fakahaaʻi ʻenau houngaʻiá, ʻi he ngaahi taʻu kuo maliu atú. Naʻe mahuʻinga ia. Ka naʻe ʻikai ke u teitei hohaʻa lahi ki he lahi ʻo e ngaahi papi naʻá ku maʻú pe ko e papi ʻa e kau faifekau kehé. Ko hoku fakafiemālié naʻe maʻu ia ʻi he ʻiloʻi fakapapau naʻá ku fai e meʻa naʻe fie maʻu ʻe he ʻEikí ke u fakahokó pea naʻá ku hoko ko e meʻangāue ʻi Hono toʻukupú ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá. ʻI he lolotonga ʻo e aʻusia ko iá, naʻe pikimaʻu kiate au ha fakamoʻoni mo ha ʻilo ko e ngāue moʻoni mo moʻui ʻeni ʻa e ʻOtuá, kuo fakafoki mai ʻi ha palōfita ke tāpuakiʻi ʻa e taha kotoa te ne tali ia mo moʻuiʻaki hono ngaahi tefitoʻi moʻoní.”3

Naʻe fokotuʻu ʻe he ngāue fakafaifekau ʻa Palesiteni Hingikelií ha ngāue fakatapui ʻi he moʻuí kotoa ki he ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻá ne fefonongaʻaki ʻi he lolotonga ʻene hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻo laka hake ʻi ha maile ʻe taha miliona (kilomita ʻe 1.6 miliona) ki ha fonua ʻe 70 tupu ke fakamoʻoniʻi ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí.4

Naʻe faʻa fakaongo atu ʻe Palesiteni Hingikelī ha kole ki he kau mēmipa ʻo e Siasí ke nau kau mo ia ʻi he vahevahe ʻo e ongoongoleleí. Naʻe laka hake ʻi ha kau faifekau ʻe toko 400,000 naʻa nau tali e kole ko iá lolotonga ʻene hoko ko e Palesitení. Naʻe laka hake ʻi ha kau ului ʻe toko 3,500,000 naʻe papitaiso he lolotonga e taimi ko iá, ʻo tokoniʻi ʻe heʻenau ngāué mo e ngāue ʻa e kau faifekaú.5

ʻI heʻene fakatuʻamelie maʻu peé, naʻe vahevahe ai ʻe Palesiteni Hingikelī ha vīsone kafakafa ki he founga ʻe kei tupulaki ai e ngāue ʻa e ʻEikí:

“Kapau te tau laka atu, ʻo ʻikai puli ʻetau taumuʻá, ʻo ʻikai lauʻi kovi ha taha, moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni maʻongoʻonga ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku moʻoní, ʻe teka atu ʻa e ngāué ni ʻi he tuʻunga fakaʻeiʻeiki mo e mālohi ke fakafonu ʻa e māmaní. Ko e ngaahi matapā ʻoku tāpuni he taimí ni ki he malangaʻi ʻo e ongoongoleleí, ʻe fakaava.”6

“Ko ʻetau fakaʻamu ki he kahaʻú ʻoku lahi pea ko ʻetau tuí ʻoku mālohi. ʻOku tau ʻiloʻi kuo tau kiʻi kamata pē kokohi pē he funga ʻo e meʻa ʻe hoko ʻi he ngaahi taʻu ka hoko maí. … Ko e haʻamonga ʻo ʻetau laka kimuʻá ʻoku hulufau. Ka ko hotau faingamālié ʻoku nāunauʻia.”7

ʻĪmisi
missionaries teaching family

“Tau kakapa atu muʻa ki māmani ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻo akoʻi kinautolu kotoa ʻe fie fanongo ki hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí.”

Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií

1

Kuo pau ke tau kakapa atu ki māmani ʻi he ngāue fakafaifekaú, ʻo akoʻi kinautolu kotoa ʻe fie fanongó.

ʻOku ʻi ai hatau fatongia fakalangi ke ‘oatu ʻa e ongoongoleleí ki he puleʻanga, faʻahinga, lea, mo e kakai kotoa pē. ʻOku ʻi ai haʻatau tukupā ke akoʻi mo fai papitaiso ʻi he huafa ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Naʻe folofola ʻa e ʻEiki kuo toetuʻú, “Mou ʻalu ki māmani kotoa pē, ʻo malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai fulipē” [Maʻake 16:15]. ʻOku tau kau ki ha tau maʻongoʻonga mo ʻosikiavelenga koeʻuhí koe moʻoní mo e leleí.8

Naʻe fai ha ngāue fakafaifekau kimuʻa pea toki fokotuʻu ʻa e Siasí. Kuo kei hokohoko pē talu mei ai, neongo ʻa e ngaahi faingataʻa kehekehe he ngaahi faʻahitaʻu ne foua mai ʻe hotau kakaí. Tau tukupā muʻa, ʻa e tokotaha kotoa, ʻiate kitautolu pē ke tau tuʻu ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e faingamālie foʻou ko ʻení, ko ha ongoʻi makehe ʻo e fatongiá, ko ha toe fuesia foʻou hotau ngafa ke tokoni ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi Heʻene ngāue nāunauʻia ʻo hono fakahoko ʻo e moʻui taʻefaʻamate mo e moʻui taʻengata ʻa hono ngaahi foha mo hono ngaahi ʻofefine ʻi he funga māmaní.9

Tau tokoni kitautolu ko e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he niʻihi ʻoku ʻikai kau ki heʻetau tui fakalotú. ʻOua naʻa tau teitei fai ʻi ha laumālie ʻo e loto fakafuofuolahi pe fakakaukau ʻoku tau māʻoniʻoni ange. Ka, tau fakahaaʻi ʻetau ʻofá mo e fakaʻapaʻapá mo hotau ʻaongá kiate kinautolu. ʻOku ʻi ai e maʻuhala lahi fekauʻaki mo kitautolu, pea ʻoku ou manavasiʻi he ko hano konga lahi ko hotau foʻui pē. Te tau lava ʻo kātaki lahi ange, anga fakakaungāʻapi lelei ange, angaʻofa lahi ange, mo hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei lahi ange ʻi ha toe taimi he kuo hilí. Tau akoʻi ʻetau fānaú ke nau fakafeangai ki he niʻihi kehé ʻi he anga fakakaumeʻa, fakaʻapaʻapa, ʻofa mo e fakahīkihiki. ʻE ʻomi ʻe he meʻa ko iá ha ola lelei ange ʻi ha toe faʻahinga loto hīkisia. …

Tau kakapa atu muʻa ki māmani ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻo akoʻi kinautolu kotoa ʻe fie fanongo ki he fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí, ʻo lea taʻemanavahē kae ʻikai foki fiemāʻoniʻoni, ki he ʻUluaki Mata Meʻa-hā-maí, ʻo fakamoʻoniʻi e Tohi ʻa Molomoná pea mo e fakafoki mai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻE hoku kāinga, tau tūʻulutui ʻo lotua ha faingamālie ke ʻomi ai e niʻihi kehé ki he fiefia ʻo e ongoongoleleí.10

Ko ha meʻa fakaofo mo fakaʻofoʻofa ʻa e ongo ki ha lauiafe ʻa e mana ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ʻenau tui mo tali pea mo hoko ko e kau mēmipá. ʻOku papitaiso kinautolu. ʻOku takiekina ʻenau moʻuí ki he leleí maʻu ai pē. ʻOku hoko ha ngaahi mana. ʻOku tō ha tenga ʻo e tuí ʻi honau lotó. ʻOku tupulaki ʻi heʻenau akó. Pea ʻoku nau tali ʻa e tefitoʻi moʻoni ki he tefitoʻi moʻoni, kae ʻoua kuo nau maʻu e taha ʻo e ngaahi tāpuaki fakaofo ʻoku maʻu ʻe kinautolu ʻoku ʻaʻeva ʻi he tuí, Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.11

2

Kuo pau ke tau tokoni ki he kau faifekau taimi kakató ʻi hono ʻomi ʻa e niʻihi kehé ki he ʻilo ʻo e moʻoní.

Naʻá ku feʻiloaki mo ha fefine ʻi ʻAfilika Tonga naʻe toki kau pē ki he Siasí. Naʻá ne ʻalu takai ʻo fakamatala fiefia ki he niʻihi kehé, ʻi hono fakaʻaiʻai ia ʻe heʻene ʻofa lahi ʻi he meʻa kuó ne maʻú. ʻI he lolotonga ʻo ha vahaʻa taimi ko e māhina pē ʻe fitu, kuó ne ʻoange ha hingoa ʻo hano ngaahi maheni ʻe toko tolungeau ki he ongo faifekaú ke na fakamatalaʻi ʻa e ongoongoleleí kiate kinautolu. Naʻe aʻu ʻo kau mai ha toko onongofulu ki he Siasí, ʻi ha taimi ʻe taha. ʻOku ngali naʻe toe tokolahi ange naʻe kau maí. Naʻá ku feʻiloaki ʻi Sao Paulo ʻi Palāsila mo e faifekau kei talavou naʻá ne fuofua akoʻi ange kiate ia ʻa e ongoongoleleí. Ko ha taha ului mo ia foki, pea ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau ke fakafofongaʻi ʻa e Siasí ʻi ha feilaulau fakapaʻanga lahi fau. Ko e fefine naʻá ku lave ki aí ko e taha ia ʻo e toko fāngofulu mā tolu naʻá ne tokoni ʻi hono ʻomi ki he Siasí he taimi ko iá. Kuo liuliunga ʻe he talavou ko ʻeni ʻo Palāsilá ia ʻo laka hake ʻi he toko teaú—toko fāngofulu ʻene kau uluí pea onongofulu ʻi he taha ʻo kinautolu naʻá ne fakauluí, pea ʻe toe tokolahi ange ʻe hoko mei he niʻihi kehe ʻo ʻene kau fakauluí.12

ʻOku tokolahi hatau niʻihi ʻoku tau pehē ko e ngāue fakafaifekaú ko e uiui pē. Ko e taha kotoa pē ʻoku maheni mo e ngāue ko ʻení, ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha founga lelei ange. Ko e founga ko iá ʻoku fou ia ʻi he kāingalotu ʻo e Siasí. Ko ʻene ʻi ai pē ha mēmipa ʻokú ne fakafeʻiloaki mai ha fiefanongo, ʻoku ʻi ai leva ha faʻahinga founga tokoni. ʻOku fakamoʻoni ʻa e mēmipá ki he moʻoni ʻo e ngāué. ʻOku vēkeveke ke fiefia hono kaungāmeʻa fiefanongó. ʻOku fiefia ʻi he fakalakalaka ʻa e kaungāmeʻa ko iá ʻi he ako ʻo e ongoongoleleí.

ʻE ala fakahoko ʻe he ongo faifekau taimi kakató hono akoʻí, ka ko e mēmipá, te ne tokoniʻi ʻa e akoʻi ko iá, ʻo ka fie maʻu, ʻaki hono ʻoange hono ʻapí ke fakahoko ai e ngāue fakafaifekau ko ʻení. Te ne fakamoʻoniʻi fakamātoato e fakalangi ʻo e ngāué. ʻE ʻi ai ke tali ha ngaahi fehuʻi ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ai ʻa e ongo faifekaú ʻE hoko ko ha kaungāmeʻa ki he taha ului ʻokú ne fai ha liliu lahi mo faʻa faingataʻá.

Ko e ongoongoleleí ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ke mā ai. Ko ha meʻa ia ke laukau ʻaki. Naʻe tohi ʻe Paula kia Tīmote, “Ko ia ke ʻoua naʻá ke mā koe ki he fakamoʻoni ʻo hotau ʻEikí” (2 Tīmote 1:8). ʻOku ʻi he potu kotoa pē ʻa e faingamālie ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí. …

ʻĪmisi
women talking

“ʻOku ʻi he potu kotoa pē ʻa e faingamālie ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí.”

Ko e ngāue ki hono ʻomi ʻo e kakai foʻou ki he Siasí ʻoku ʻikai ko e fatongia pē ia ʻo e kau faifekaú. ʻOku nau lavameʻa lelei tahá ʻi he taimi ʻoku hoko ai e kāingalotú ko e maʻuʻanga ʻo e kau fiefanongo foʻoú. …

Tuku ke tanumaki ʻi he loto ʻo e mēmipa kotoa ha tokanga ki he meʻa te ne lava ʻi hono ʻomi ʻo e niʻihi kehé ki he ʻilo ʻo e moʻoní. Tuku ke ne ngāueʻi. Tuku ke ne lotua fakamātoato ia. …

… Kāinga, te tau lava pē ʻo tuku ke feinga tokotaha siʻi kau faifekaú, pe ko haʻatau tokoni kiate kinautolu. Kapau te nau fai pē ia ʻiate kinautolu, te nau tukituki ʻi he ngaahi matapaá mei he ʻaho ki he ʻaho pea ʻe siʻisiʻi fau ʻa e ututaʻú. Pe ko haʻatau tokoni kitautolu kāingalotú ʻi he kumi mo e akoʻi ʻo e kau fiefanongó. …

Tuku ke tupulaki ʻi he siteikí hano fakatokangaʻi ʻo e faingamālie ke kumi kinautolu te nau fakafanongo ki he pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau fakatupuʻita ʻi he foungá ni. ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau anga fiemeʻa. Ko e founga kumi lelei taha ke tau faí ko e tuʻunga lelei ʻo ʻetau tōʻonga moʻuí mo ʻetau sīpingá. Pea ʻi heʻetau kau ʻi he ngāue ko ʻení, ʻe lelei ange ʻetau moʻuí, he te ta tokanga ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke tau fai pe lea ʻaki ha faʻahinga meʻa te ne vaʻetuʻua e fakalakalaka ʻa kinautolu ʻoku tau feinga ke taki mai ki he moʻoní. …

ʻOku fie maʻu ke fakalahi ʻa e loto vēkeveké ʻi he tuʻunga kotoa pē ʻi he Siasí. Tuku ke faʻa fakamatalaʻi ʻa e kaveingá ni [ngāue fakafaifekaú] ʻi he houalotu sākalamēnití. Tuku ke aleaʻi ia ʻi he ngaahi fakataha fakauike ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mo e Fineʻofá. Tuku ke aleaʻi ia ʻe he Kau Talavoú mo e Finemuí mo palani ha ngaahi founga ke tokoni ai ʻi he ngāue mahuʻinga tahá ni. Naʻa mo e fānau Palaimelí, tuku ke nau fakakaukauʻi ha founga ke tokoni ai. ʻOku tokolahi ha ngaahi mātuʻa ʻoku nau kau mai ki he Siasí koeʻuhí he naʻe fakaafeʻi ha fānau ki he Palaimelí. …

Kāinga, ko kimoutolu kotoa ʻi he ngaahi uōtí mo e siteikí pea mo e ngaahi koló, ʻoku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou hoko ko ha kau tau tokolahi ʻoku loto vēkeveke ki he ngāué ni fakataha mo ha loto holi lahi ke tokoni ki he kau faifekaú ʻi he fatongia kāfakafa ʻoku nau maʻu ke ʻoatu ʻa e ongoongoleleí ki he puleʻanga, faʻahinga, lea, pea mo e kakai kotoa peé. “ʻOku hina ʻa e ngoué [mo mateuteu] ki he ututaʻú” (T&F 4:4). Kuo toutou folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e meʻá ni. ʻE ʻikai ʻapē ke tau falala kiate Ia ʻi Heʻene folofolá?13

ʻOku ou fie kole ki he Kāingalotú, koeʻuhí koe kau faifekaú, ke mou fai ʻa e meʻa kotoa pē te mou lavá ke ʻomi ha hingoa [ʻo ha kakai] ke nau lava ʻo akoʻi. Te mou fiefia kapau te mou fai ia. Ko e tokotaha kotoa pē ʻoku mou mamata ʻoku kau mai ki he Siasí koeʻuhí ko hoʻomou ngāué, te ne ʻomi ha fiefia ki hoʻomou moʻuí. ʻOku ou leaʻaki ia ko ha palōmesi kiate kimoutolu kātoa.14

3

ʻOku ʻomi ʻe he ngāue ʻa e kau faifekau taimi kakató ha fiefia taʻengata kiate kinautolu ʻoku ngāué.

Kuo pau ke tau hiki ʻa e tuʻunga ʻo e moʻui tāú pea mo e tuʻunga feʻunga ʻa kinautolu ʻoku ō ki māmani ko e kau ʻamipasitoa ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.15

ʻOku fie maʻu ʻe he māmaní he ʻahó ni ʻa e mālohi ʻo e fakamoʻoni haohaoá. ʻOkú ne fie maʻu ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea kapau ko ha meʻa ke fanongo ʻa e māmaní ki he ongoongolelei ko iá, kuo pau ke ʻi ai ha kau talafekau ke nau akoʻi ia.

ʻOku mau kole ke kamata kei iiki ʻe he mātuʻá hono akoʻi ʻenau fānaú [ki he ngāue fakafaifekaú]. Ko ha feituʻu pē ʻoku lotu ai ha fāmili, ko ha feituʻu pē ʻoku fakahoko ai ha efiafi fakafāmili ʻi ʻapi, ko ha feituʻu pē ʻoku fai ai ha laufolofola, ko ha feituʻu pē ʻoku mālohi ai ʻa e tamaí mo e faʻeé ʻi he Siasí pea mo lea loto vēkeveke fekauʻaki mo e Siasí mo e ongoongoleleí, ʻoku fakafonu ʻa e fānau ʻi he ngaahi ʻapi peheé ʻi ha founga fakanatula, ʻaki ha holi ke akoʻi e ongoongoleleí ki he niʻihi kehé. ʻOku meimei ke ʻi ai ha tukufakaholo ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻi he faʻahinga ʻapi peheé. ʻOku fokotuʻu ha ngaahi ʻakauni fakahū paʻanga ʻi he kei iiki ʻa e fānaú. ʻOku tutupu hake fānau tangatá mo ha ʻamanaki mahino ʻe ui kinautolu ke nau hoko ko e kau faifekau ʻo e Siasí. ʻOku hoko ʻa e ngāue fakafaifekaú ko ha konga ʻo e polokalama ʻa e tamasiʻí ʻi heʻene moʻuí ʻo tatau mo e akó.16

Ko e ngāue fakafaifekaú ko ha fatongia fakataulaʻeiki ia. ʻI heʻene peheé, kuo pau ke fuesia ʻe he kau talavoú ha kavenga lahi. Ko honau fatongia mo honau tufakanga ʻeni.17

Kau talavou, ʻoku ou fakatauange ʻoku mou huʻu ʻi he hala ki he ngāue fakafaifekaú. He ʻikai ke u lava ʻo palōmesi atu ʻe fakafiefia. He ʻikai ke u lava ʻo palōmesi atu ʻe faingofua mo fakafiemālie. He ʻikai ke u lava ʻo palōmesi atu te mou hao mei he lotofoʻí, mei he manavasiʻí, mei he mamahí ʻi ha taimi. Ka te u lava ʻo palōmesi atu te mou tupulaki ʻo ʻikai toe tatau mo ha taimi ʻi muʻa, ʻi ha faʻahinga vahaʻa taimi pehē he lolotonga hoʻomou moʻuí kotoa. Te u lava ʻo palōmesi atu ha fiefia ʻe makehe mo fakaʻofoʻofa pea mo tolonga. Te u lava ʻo palōmesi atu te mou toe vakavakaiʻi hoʻomou moʻuí, te mou fokotuʻu ha ngaahi meʻa mahuʻinga foʻou, te mou moʻui ʻo ofi ange ki he ʻEikí, ʻe hoko ʻa e lotú ko ha aʻusia moʻoni mo fakaʻofoʻofa, te mou ʻaʻeva ʻi he tuí tuʻunga ʻi he ola ʻo e ngaahi meʻa ʻoku mou faí.18

ʻOku tau fie maʻu ha kau finemui ke nau [ngāue fakafaifekau]. ʻOku nau fakahoko ha ngāue fakaofo. ʻOku nau lava ʻo hū ki ha ngaahi ʻapi ʻoku ʻikai lava e kau ʻeletaá ʻo hū ki ai. …

[Neongo ia], … ʻoku ʻikai totonu ke ongoʻi ʻe he kau finemuí ʻoku nau maʻu ha fatongia tatau mo ia ʻoku ʻo e kau talavoú. ʻE ʻi ai hanau niʻihi te nau fakaʻamu lahi ke ō. Kapau ko ia, ʻoku totonu ke nau talanoa mo ʻenau pīsopé pea pehē mo ʻenau mātuʻá. … ʻOku ou pehē ki he houʻeiki fafiné ʻe fakaʻapaʻapaʻi lahi kimoutolu,ʻe lau kimoutolu ʻoku mou fakahoko homou fatongiá, ʻe tali hoʻomou ngāué ʻe he ʻEikí pea mo e Siasí ʻo tatau ai pē pe te mou ō ʻo ngāue fakafaifekau pe ʻikai.19

Fakataha mo e fie maʻu ko ia ʻo e kau ʻeletā mo e kau sisitā kei talavoú, ʻoku fakautuutu e fie maʻu ʻo e ngaahi mātuʻa malí ʻi he malaʻe ʻo e ngāue fakafaifekaú. ʻOku fakahoko ʻe he mātuʻa mali matuʻotuʻa angé ha ngāue lelei ʻi he ngāue fakafaifekaú. ʻOku fie maʻu ke toe tokolahi ange. Ka ʻoku tautautefito ʻetau fie maʻu kinautolu ʻoku nau lava ʻo lea ʻi ha ngaahi lea mulí. Te nau lava ʻo ngāue ʻi ha ngaahi fatongia lahi ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa ha kau palesiteni fakamisiona ongoʻi ngofua.

ʻOku ʻi ai ha tokolahi te nau lava ke feau ha fie maʻu vivili ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí, ʻi he fakaʻau ke tokolahi ange ʻa e kakai ʻoku maʻu vāhenga mālōlō ka ʻoku nau kei moʻui lelei mo longomoʻuí.20

ʻOku ʻi ai hatau kau tangata mo fafine ʻoku lolotonga ngāue ʻi ha fatongia fakafaifekau ʻaonga ki he Siasí ni ʻi he funga ʻo e māmaní. ʻOku fakaʻau ke toe tokolahi ange. ʻOku nau ō ki he feituʻu ʻoku ui kinautolu ki aí. ʻOku nau ngāue ʻi he feituʻu oku fie maʻu ai kinautolú. ʻOku fokotuʻu ai ha feohi fakakaungāmeʻa; vahevahe ʻa e ngaahi pōtoʻi ngāué; ʻoku ʻatā ha ngaahi faingamālie kiate kinautolu he ʻikai toe ngalo ai ʻa e kau tangata mo e kau fafine kuo nau ngaue fakataha ʻi he laumālie mātuʻaki taʻesiokita ke akoʻi mo fai ha lelei. ʻOku ʻikai ke ʻoange ha paʻanga kiate kinautolu. ʻOku nau ō ʻi he fakamole pē ʻanautolu. ʻOku taʻefakangatangata e lahi ʻo ʻenau līʻoá. Ko e fua ʻo ʻenau ngāué ʻoku ʻikai lava ʻo fikaʻi.21

ʻĪmisi
sister missionaries in crowd

“Ko e māmaní he ʻahó ni … ʻokú ne fie maʻu e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea kapau ko ha meʻa ke fanongo ʻa e māmaní ki he ongoongolelei ko iá, kuo pau ke ʻi ai ha kau talafekau ke nau akoʻi ia.”

4

ʻOku tokoni ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau fakafeʻiloaki ai ʻa e niʻihi kehé ki he ongoongoleleí ke ikunaʻi ʻa e ngaahi faikehekehe ʻiate kitautolú.

Koeʻuhí kuo tau omi kotoa mei he mātuʻa tatau [ko e fānau ʻa e ʻOtuá], ʻoku tau tali ʻa e moʻoni tatau. ʻOku ʻikai hanga ʻe he lanu ʻo e kili ʻo ha taha ʻoku kiʻi kehe, ʻe ha mata ʻo ha taha ʻoku kiʻi kehe, pe ko e tui ʻe ha taha ha faʻahinga ākenga vala kehe ʻo ʻai ai ia ko ha faʻahinga fakafo’ituitui ʻoku kehe. ʻOku ngāue ʻa e kakai tangata mo fafine he funga ʻo e māmaní ki ha faʻahinga meʻa ʻi he founga tatau pē. ʻOku nau feinga ke māfana ʻi he taimi ʻoku nau mokosia aí; ʻoku nau foua ʻa e faʻahinga mamahi tatau; ʻoku nau foua ʻa e loto mamahí, pea ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e fiefiá. …

ʻI he taimi ʻoku hoko ai e ngaahi faikehekehé—pe ʻoku hoko mo hotau ngaahi kaungāʻapí pe ʻi he ngaahi anga fakafonua kehé—ʻo hangē ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi ʻetau feinga ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ʻoku faʻa toʻo atu ʻe he ʻūkuma fakalongolongo peé ʻa e ngaahi fakafeʻātungia ko ʻení. Ko e taimi ʻoku tau tauhi ai e fekau ʻa e ʻEikí ke fakafeʻiloaki ʻa e niʻihi kehé ki he ongoongoleleí, ʻoku ou fakamoʻoni ʻoku tokoni e Laumālie ʻo e ʻEikí ke ikunaʻi ʻa e ngaahi faikehekehe ʻiate ia ʻoku faiakó mo ia ʻoku akoʻí. Naʻe fakamahinoʻi ʻa e foungá ni ʻe he ʻEikí ʻi Heʻene folofola, “Ko ia, ko ia ʻoku malanga [ʻi he Laumālié] pea mo ia ʻokú ne maʻu [ʻi he Laumālié], ʻoku femahinoʻaki ʻa kinaua, pea ʻoku fakamāma’i ‘a kinaua fakatouʻosi peá na fiefia fakataha.” (T&F 50:22.)

ʻOku ou tui ko e founga lelei taha ʻoku tau takitaha maʻu ʻi hotau uiuiʻi ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí ko e Laumālie ʻo e ʻEikí Kuo tau ʻosi fakatokangaʻi kotoa ʻeni ʻi ha niʻihi. ʻOku tau toe ongoʻi foki ia ʻiate kitautolu ʻi heʻetau fai e ngāue ʻa e ʻEikí. ʻI he faʻahinga meʻa peheé, ʻoku hangē ko e ngangana hifo ʻa e ngaahi ʻunó mei hotau matá ʻa e mole atu ʻa e ngaahi faikehekehe lalahi ʻiate kitautolu mo kinautolu ʻoku tau akoʻí. (Vakai, 2 Nīfai 30:6.) ʻOku hāsino ha ʻofa fakakāinga mo ha mahino ʻa ia ko ha meʻa fakaʻofoʻofa ke vakai ki ai. ʻOku tau femahinoʻaki moʻoni, pea ʻoku fakamāmaʻi moʻoni mo tau fiefia fakataha.22

5

ʻE tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau feinga ke fakafeʻiloaki ʻa e niʻihi kehé ki he ongoongoleleí, ʻi heʻetau laka atu ʻi he tuí.

ʻOku tau kau moʻoni ʻi ha ngāue fakaʻofoʻofa mo fakaofo. … Kuo ʻosi fakahoko ʻe he ʻOtua ʻo e langí ʻa e mana ko ʻeni ʻo e ʻaho kimui ní, pea ko e meʻa kuo tau mātaá ko ha fakamelomelo pē ʻo ha ngaahi meʻa lalahi ʻoku teʻeki hoko. ʻE fakahoko e ngāué ʻe ha kau tangata mo fafine loto fakatōkilalo, kei talavou mo matuʻotuʻa.23

ʻE ola lelei ʻa e ngāué koeʻuhí kuo talaʻofa ʻe he ʻEikí:

“Pea ʻilonga ia ʻe tali ʻa kimoutolú, te u ʻi ai foki mo au, he te u muʻomuʻa ʻi homou ʻaó. Te u ʻi homou nima toʻomataʻú pea ʻi homou toʻohemá, pea ʻe ʻi homou lotó ʻa hoku Laumālié, pea ʻe takatakai ʻa kimoutolu ʻe heʻeku kau ʻāngeló, ke poupouʻi hake ʻa kimoutolu.” (T&F 84:88.)

ʻI heʻetau tukupā kuo foaki fakalangí, mo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa fakalangí, tau laka atu ki muʻa ʻi he tui. ʻE tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí ʻetau ngāué ka tau fai ia. Tau fakahoko ʻetau tafaʻakí ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo kinautolu ʻoku tau feohí, ʻo muʻomuʻa ʻetau sīpingá pea toki hoko e fakakaukau fakalaumālié.

Ko e maka kuo tā mei he moʻungá taʻe kau ai ha nimá ʻe teka atu ia kae ʻoua kuó ne fakafonu ʻa e māmaní kotoa. (Vakai, Taniela 2.) ʻOku ou fakamoʻoni atu ki he foʻi moʻoni ko ʻení pea mo e foʻi moʻoni te tau takitaha lava ʻo tokoni ʻi ha ngaahi founga ʻoku taau mo hotau ngaahi tūkungá ʻo kapau te tau kole e fakahinohino mo e tataki fakalaumālie ʻa e Tamai ʻi he Langí. Ko e ngāue ʻeni ʻa e ʻOtuá ʻoku tau faí, pea ʻi Heʻene tāpuakí, he ʻikai ke tau taʻemalava.24

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Ko e hā ʻoku tau ilifia ai he taimi ʻe niʻihi ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí? Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo ikunaʻi ʻa e manavasiʻi ko iá pea tokoni ki ha niʻihi kehe? (Vakai ki he konga 1.) Ko e hā ha ngaahi mana ʻo e ngāue fakafaifekaú kuó ke siotonu ai?

  • Ko e hā ʻoku “lavameʻa lelei taha ai ʻa e kau faifekaú ʻi he taimi ʻoku hoko ai e kāingalotú ko e maʻuʻanga ʻo e kau fiefanongo foʻoú”? (Vakai ki he konga 2.) Ko e hā ha toe ngaahi founga ʻe lava ke tokoni ai ʻa e kāingalotú ki he kau faifekau taimi kakató?

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e ngāue fakafaifekau taimi kakató ko ha ivi tākiekina lahi ʻi he moʻui ʻa kinautolu ʻoku ngāué? ʻE founga fēfē ha lava ʻa e mātuʻá ʻo tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau teuteu ke ngāue fakafaifekau taimi kakato? (Vakai ki he konga 3.) ʻE lava fēfē ʻa e ngaahi fāmilí ʻo tokoniʻi a e mātuʻa mali matuʻotuʻa angé ke nau teuteu ke ngāue?

  • Fakamanatu ʻa e konga 4. Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi ʻulungaanga ʻo e kakaí kotoa? Te tau lava fēfē ʻo ikunaʻi e ngaahi faikehekehe ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí? Kuo fēfē haʻo vakai ki hono tokoniʻi ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí e kakaí ke nau ikunaʻi ʻa e ngaahi faikehekehé?

  • Naʻe fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Hingikelī ʻe tāpuakiʻi ʻe he ʻEikí ʻetau feinga ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí kapau te tau “laka atu ʻi he tui” (konga 5). Te ke lava fēfē ʻo fakatupulaki hoʻo holi mo e tui ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

ʻĪsaia 52:7; Mātiu 28:19–20; ʻAlamā 26:1–5; T&F 1:20–23; 4; 18:15–16; 38:40–41

Tokoni Fakafaiako

“ʻOua naʻá ke manavasiʻi he fakalongolongó. ʻOku faʻa fie maʻu ʻe he kakaí ha taimi ke nau fakakaukau mo tali ai e ngaahi fehuʻí pe fakahaaʻi e ongo ʻoku nau maʻú. Te ke lava ʻo kiʻi fakalongolongo hili haʻo fai ha fehuʻi, hili haʻo vahevahe ha meʻa ne ke aʻusia fakalaumālie, pe ʻi he taimi ʻoku faingataʻa ai ki ha taha ke fakamatalaʻi ʻene fakakaukaú” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 74).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “The Question of a Mission,” Ensign, May 1986, 40.

  2. Vakai, Sheri L. Dew, Go Forward with Faith: The Biography of Gordon B. Hinckley (1996), 58.

  3. “The Question of a Mission,” 40.

  4. Vakai, “Opening Remarks,” Ensign pe Liahona, May 2005, 5.

  5. Vakai, “I Am Clean,” Ensign pe Liahona, May 2007, 60.

  6. “Look to the Future,” Ensign, Nov. 1997, 68.

  7. “Opening Remarks,” 6.

  8. “True to the Faith,” Ensign, May 1997, 67.

  9. “Find the Lambs, Feed the Sheep,” Ensign, May 1999, 110.

  10. “A Time of New Beginnings,” Ensign, May 2000, 87.

  11. “The Miracle of Faith,” Ensign, May 2001, 68.

  12. “Be Not Afraid, Only Believe,” Ensign, Feb. 1996, 5.

  13. “Find the Lambs, Feed the Sheep,” 105–7, 110.

  14. Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 374.

  15. “To Men of the Priesthood,” Ensign pe Liahona, Nov. 2002, 57.

  16. “There Must Be Messengers,” Ensign, Oct. 1987, 2.

  17. “Some Thoughts on Temples, Retention of Converts, and Missionary Service,” Ensign, Nov. 1997, 52.

  18. “To the Boys and to the Men,” Ensign, Nov. 1998, 52.

  19. “Some Thoughts on Temples, Retention of Converts, and Missionary Service,” 52.

  20. “There Must Be Messengers,” 4.

  21. Discourses of President Gordon B. Hinckley, Volume 2: 2000–2004 (2005), 517–18.

  22. “We Have Work to Do,” Ensign, Feb. 1988, 5–6.

  23. “We Have Work to Do,” 6.

  24. “We Have Work to Do,” 6.