Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 22 Ko e Ala Atu ʻi he ʻOfa ki he Kau Ului Foʻoú mo e Kau Mēmipa Māmālohí


Vahe 22

Ko e Ala Atu ʻi he ʻOfa ki he Kau Ului Foʻoú mo e Kau Mēmipa Māmālohí

“Kuo pau ke tau fakatokangaʻi maʻu pē ʻa e tufakanga kāfakafa ke fakafeohi … kiate kinautolu ʻoku kau mai ki he Siasí ko e kau uluí, pea ala atu ʻi he ʻofa kiate kinautolu ʻoku … manga atu ki he malumalu ʻo e vaivaí.”

Mei he Moʻui ʻa Kōtoni B. Hingikelií

Ko ha kaveinga ʻe taha naʻe fakamamafaʻi ʻe Palesiteni Hingikelī ʻi heʻene ngāue kotoa ko e Palesiteni ʻo e Siasí ko hono mahuʻinga ke ala atu ki he kau ului foʻoú pea mo kinautolu ʻoku ʻikai mālohi ʻi he Siasí. Naʻá ne fakamatalaʻi ha ngaahi sīpinga lahi ʻo ʻene ngaahi feinga fakafoʻituitui ʻi he meʻá ni, ko e taha ai naʻá ne fakamatalaʻi ko ha “taha ʻo ʻeku ngaahi fehālaakí.” Naʻá ne fakamatala:

“Naʻá ku akoʻi mo hoku hoá, ʻi he lolotonga ʻeku hoko ko e faifekau ʻi he ʻOtumotu Pilitāniá, ha talavou, pea ko ha tāpuaki moʻoku ke u papitaiso ia. Naʻe ako lelei. Naʻe ngali tangata. Naʻe faʻa ako. Naʻá ku laukau ʻaki e talavou mohu talēnitiʻia ko ʻeni kuo kau mai ki he Siasí. Naʻá ku ongoʻi naʻá ne maʻu e ngaahi nāunau kotoa ke ne hoko ha ʻaho ko ha taki ʻi hotau kakaí.

“Naʻá ne lolotonga fakahoko ha fuʻu liliu lahi mei he taha uluí ki he mēmipá. ʻI ha taimi nounou kimuʻa pea tukuange aú, naʻá ku maʻu e faingamālie ke hoko ko hano kaungāmeʻa. Pea tukuange leva au ke u foki ki ʻapi. Naʻe ʻoange ki ai ha kiʻi lakanga ʻi he kiʻi kolo ʻo e Siasí ʻi Lonitoni. Naʻe ʻikai ke ne ʻilo pe ko e hā naʻe fie maʻu ke ne faí. Naʻá ne fakahoko ha fehālaaki. Ko e ʻulu ki he houalotu naʻe ngāue aí ko ha tangata, mahalo te u lava ʻo fakamatalaʻi lelei tahá, naʻe ʻikai feʻunga ʻene ʻofá pea lahi ʻene fakaangá. Naʻá ne valokiʻi hoku kaungāmeʻa naʻá ne fai ha kiʻi fehālākí, ʻi ha founga taʻeʻofa,

“Naʻe mavahe ʻa e talavoú he pō ko iá mei homau holo naʻe nō totongí, kuo ongoʻi loto-mamahi. … Naʻá ne pehē loto pē, ʻKapau ko honau angá ia, he ʻikai ke u toe foki au.’

“Naʻe hē atu ai pē ʻo vaivai. ʻOsi atu ha ngaahi taʻu. … Ko e taimi naʻá ku toe ʻi ʻIngilani aí, naʻá ku feinga ke kumi. … Naʻá ku foki mai pea hili ha taimi lōloa ʻeku kumí, naʻá ku lava ʻo maʻu ia.

“Naʻá ku faitohi kiate ia. Naʻá ne tali mai ka naʻe ʻikai haʻane lave ki he ongoongoleleí.

“Ko e taimi hono hoko naʻá ku ʻi Lonitoni aí, naʻá ku toe kumi kiate ia. Naʻá ku maʻu ia ʻi he ʻaho naʻe teu ke u foki mai aí. Naʻá ku tā ki ai, pea naʻá ma talanoa ʻi he tauʻanga lēlue ʻi lalofonuá. Naʻá ma fāʻofua ʻo feʻiloaki. Naʻe siʻi hoku taimí pea pau ke u foki ʻi he vakapuna hono hokó, ka naʻá ma talanoa nounou pē pea te u pehē ko e fakamoʻoni ʻeni ʻo ʻema feʻofaʻakí. Naʻá ne toe kuku au kimuʻa peá u mavahé. Naʻá ku fakapapauʻi he ʻikai ke toe mole ia meiate au. …

“ʻOsi atu ha ngaahi taʻu. Naʻá ku fakaʻau ʻo motuʻa pea pehē mo ia. Naʻe maʻu vāhenga mālōlō mei heʻene ngāué pea hiki ki Suisalani. Naʻá ku ʻi Suisalani ʻi he meʻa ʻe taha, peá u feinga lahi ke kumi e kiʻi kolo naʻe nofo aí. Naʻá mau fakamoleki fakataha ʻa e konga lahi ʻo e ʻahó—ko ia, hono uaifí, hoku uaifí, pea mo au. Naʻa mau maʻu ha taimi fiefia, ka naʻe mahino kuo fuoloa fau e mate ʻa e afi ʻo e tuí. Naʻá ku feinga ʻi he founga kotoa pē naʻá ku ʻiló, ka naʻe ʻikai ke u maʻu ha founga ke toe fakamoʻui ai ia. Naʻe hoko atu pē ʻeku faitohí. Naʻá ku ʻave ha ngaahi tohi, ngaahi makasini, ngaahi lekooti ʻo e Kuaea Tāpanekalé, mo ha ngaahi meʻa kehe pea naʻá ne fakahoungaʻi ia.

“Naʻe toki siʻi mālōlō ʻi he ngaahi māhina siʻi kuo hilí. Naʻe faitohi mai hono uaifí ke fakahā mai ʻeni. Naʻá ne pehē, ʻKo e kaungāmeʻa lelei taha koe kuo faifaiangé peá ne maʻu.’

“Naʻe tafe ʻa e loʻimatá ʻi hoku kouʻahé ʻi he taimi naʻá ku lau ai e tohi ko iá. Naʻá ku ʻilo kuó u tōnounou. Mahalo kapau naʻá ku ʻi ai ke fokotuʻu ki ʻolunga ʻi he taimi naʻe ʻuluaki tō ai ki laló, pehē naʻá ne mei fai ha meʻa kehe ʻaki ʻene moʻuí. Te u pehē naʻá ku mei lava ʻo tokoniʻi ia he taimi ko iá. Te u pehē naʻá ku mei lava ʻo haʻihaʻi e kafo naʻe siʻi tofanga aí. Ko hoku fakafiemālié ʻoku taha pē. Naʻá ku feinga. Ko hoku mamahí ʻoku taha pē. Naʻe ʻikai ke u lava.

“Ko e pole ʻo e taimi ní ʻoku lahi ange ʻi ha toe taimi koeʻuhí he ʻoku toe tokolahi ange ʻa e kau uluí ʻi ha toe taimi kimuʻa. … Ko e taha ului kotoa pē ʻoku mahuʻinga. Ko e tokotaha ului kotoa pē ko ha foha pe ʻofefine ia ʻo e ʻOtuá. Ko e tokotaha ului kotoa pē ko ha fatongia maʻongoʻonga ia mo mamafa.”1

Naʻe tupunga ʻe hohaʻa ʻa Palesiteni Hingikelī ki he kau ului foʻoú mo e kāingalotu māmālohí ʻi he aʻusia ʻo ʻene mamata ki he anga hono tāpuakiʻi ʻe he ongoongoleleí ʻenau moʻuí. Naʻe fehuʻi ange ki ai ʻe ha taha faiongoongo, “Ko e hā ʻokú ne ʻomi kiate koe e fiefia lahi tahá ʻi hoʻo vakai ki he ngāue ʻa e Siasí he ʻaho ní?” Naʻe tali ange ʻe Palesiteni Hingikelī:

“Ko e meʻa fakafiefia taha ʻoku ou maʻú ko ʻeku mamata ki he meʻa ʻoku fai ʻe he ongoongoleleí maʻá e kakaí. ʻOkú ne ʻoange ha fakakaukau foʻou ʻi he moʻuí. ʻOkú ne ʻoange ha fakakaukau kuo teʻeki ai ke nau maʻu kimuʻa. ʻOkú ne ʻai ke nau fie maʻu e ngaahi meʻa ʻoku fakaʻeiʻeiki mo fakalangÍ. ʻOku hoko ha faʻahinga meʻa kiate kinautolu ʻoku fakaofo ke vakai ki ai. ʻOku nau hanga kia Kalaisi pea moʻui.”2

ʻĪmisi
Christ with lamb

“Naʻe tuku ʻe he Fakamoʻuí e toko hivangofulu mā hivá kae kumi ʻa e sipi ne molé.”

Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií

1

ʻOku tau maʻu ha fatongia maʻongoʻonga ke tokoni ki he fakafoʻituituí.

Kuo pau ke tau tokangaʻi ʻa e fakafoʻituituí. Naʻe folofola maʻu pē ʻa Kalaisi kau ki he fakatāutahá. Naʻá Ne fakamoʻui ʻa e mahakí, fakatāutaha. Naʻe folofola ʻi Heʻene ngaahi talafakatātaá ki ha niʻihi fakatāutaha. ʻOku tokanga ʻa e Siasí ki he fakatāutahá, neongo hotau tokolahí. Tatau ai pē pe ʻoku nau toko 6 pe 10 pe 12 pe 50 miliona, kuo pau ke ʻoua naʻa ngalo ʻiate kitautolu e foʻi moʻoni ko e fakatāutahá [pe fakafoʻituituí] ko ha meʻa mahuʻinga.3

ʻOku tau fakaʻau ʻo hoko ko ha sosaieti fakaemāmani lahi. Ka ko e fakafoʻituituí ʻa e meʻa kuo pau ke tau mahu’inga’ia mo tokanga taha ki aí. Ko e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí ni ko ha tangata pe fefine, tamasiʻi pe taʻahine fakafoʻituitui. Ko hotau fatongia maʻongoʻongá ke fakapapauʻi ko e tokotaha kotoa ʻoku “manatuʻi mo fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e folofola lelei ʻa e ʻOtuá” (Molonai 6:4), ke maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ha faingamālie ke tupulaki mo fakahaaʻi pea mo akoʻi ʻi he ngāue mo e ngaahi founga ʻa e ʻEikí, ʻo ʻikai ha taha ʻe masiva ʻi he ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí, ke feau siʻi ngaahi fie maʻu ʻa e paeá, ke maʻu ʻe he mēmipa takitaha ha fakalotolahi, akoʻi, pea mo ha faingamālie ke laka ki muʻa ʻi he hala ʻo e moʻui taʻefaʻamaté mo e moʻui taʻengatá. …

ʻOku fekauʻaki ʻa e ngāué ni mo e kakaí, ko e foha mo e ʻofefine kotoa ʻo e ʻOtuá. ʻOku tau lau fika ʻi he fakamatalaʻi ʻene fakalakalaká, ka kuo pau ke tukutaha ʻetau ngāué kotoa ki he fakatupulaki ʻo e fakafoʻituituí.4

ʻOku ou fie fakamamafaʻi ʻoku hoko ha tupulaki lelei mo fakaʻofoʻofa fakakātoa ʻi he Siasí. … ʻOku lahi e ngaahi ʻuhinga ke tau lotolahi ai. Ka ʻo ka ʻi ai ha taha ului ʻoku fakaʻau ke momoko ʻene tuí ko ha meʻa fakamamahi ia. Ka ʻi ai ha mēmipa ʻoku foki ʻo māmālohi ko ha meʻa ia ke tokanga lahi ki ai. Naʻe tuku ʻe he Fakamoʻuí ʻa e toko hivangofulu mā hivá kae kumi ʻa e sipi ne molé. Naʻe lahi fau ʻEne tokanga ki he [toko tahá] ʻo Ne ʻai ia ko ha kaveinga ʻo ʻEne ngaahi lēsoni maʻongoʻongá [vakai, Luke 15:1–7]. ʻOku ʻikai totonu ke tau kiʻi fakavaivai. Kuo pau ke tau ʻai maʻu pē kau ʻōfisa ʻo e Siasí mo e kāingalotú ke nau ʻiloʻi ʻa e tufakanga kāfakafa ke fakafeohi ʻi ha founga moʻoni mo ʻofa pea mo fakaʻofoʻofa kiate kinautolu ʻoku kau mai ki he Siasí ko e kau uluí, pea ke ala atu ʻi he ʻofa kiate kinautolu kuo nau toe foki ʻo vaivai, ʻi ha faʻahinga ʻuhinga pē. ʻOku ʻi ai ha fakamoʻoni mahino ʻe lava ke fakahoko he kapau ʻoku tau loto ki ai, kuo pau ke ʻi ai ha founga.5

2

ʻOku mahuʻinga ʻa e tokotaha ului kotoa pē pea ko ha fatongia lahi mo mamafa.

Kuo fakaʻau ʻo u ongoʻi ko e meʻa fakamamahi taha ʻi he Siasí ko e mole atu ʻo kinautolu ʻoku kau mai ki he Siasí pea toe hē atú. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke hoko, tukukehe pē ha ngaahi meʻa siʻi ʻe niʻihi. ʻOku ou tui ko e meimei kotoa ʻo kinautolu ʻoku papitaiso mai ʻe he kau faifekaú kuo ʻosi akoʻi feʻunga ke nau maʻu e ʻilo mo e fakamoʻoni feʻunga ke tupu ai ʻenau papitaisó. Ka ʻoku ʻikai ko ha meʻa faingofua ke fai ha liliu ʻo kau ki he Siasi ko ʻení. ʻOku ʻuhinga ia ʻe motuhi ai ha ngaahi fetuʻutaki kimuʻa. ʻOku ʻuhinga ia ʻe tukuange ai ha ngaahi kaungāmeʻa. Mahalo ʻe ala ʻuhinga ia ke tukuange ai ha ngaahi tui fakalotu naʻá ne ʻofa ai. ʻE ala fie maʻu ai ha liliu ʻi he ʻulungāngá mo mapuleʻi ʻo e ngaahi holí. ʻI he ngaahi meʻa lahi ʻe hoko ai e taʻelata pea naʻa mo ha manavasiʻi ki he taʻeʻiloá. Kuo pau ke fai ha tanumaki mo ha fakamālohia ʻi he lolotonga ʻo e taimi faingataʻa ʻo e moʻui ʻa ha taha ului. Kuo feilaulauʻi ha meʻa lahi ʻi heʻene kau ki he Siasí. ʻOku ʻai ʻe he ngāue fuoloa ʻa e kau faifekaú mo e mahuʻinga ʻo ʻenau ngāué, ʻa e māvae mo e ngaahi fetuʻutaki kimuʻá pea mo e ngaahi palopalema fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kotoa ko ʻení, ke mātuʻaki mahuʻinga ke talitali lelei ʻa e ngaahi laumālie mahuʻingá ni, fakapapauʻi, pea mo ʻoange ha fatongia te nau lava ai ʻo mālohi ange, pea poupouʻi mo fakamālōʻia ʻi he meʻa kotoa ʻoku nau faí.6

ʻĪmisi
men working on motorcycle

“ʻOku ou fakaafeʻi ʻa e mēmipa kotoa pē ke ala atu ʻi he anga fakakaungāmeʻa mo e ʻofa kiate kinautolu ʻoku kau mai ki he Siasí ko e kau uluí.”

ʻOku ʻikai hano ʻaonga ʻe taha ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau pukepuke ʻa e ngaahi fua ʻo e ngāue ko iá. He ʻikai lava ke fakamavahevaheʻi e ongo meʻa ko iá. ʻOku mahuʻinga fau e kau ului ko ʻení. … Ko e tokotaha ului kotoa pē ko ha tufakanga maʻongoʻonga mo mamafa ia. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ke tau tokangaʻi ʻa kinautolu kuo kau fakataha mo kitautolú. …

Naʻá ku maʻu ʻi he ʻaho atú ha tohi mālie moʻoni. Ne fai ia ʻe ha fefine ne kau mai ki he Siasí ʻi he taʻu ʻe taha kuo hilí. ʻOku pehē heʻene tohí:

“Ko ʻeku kau mai ki he Siasí naʻe makehe mo faingataʻa. Ko e taʻu kuo ʻosí, ko e taʻu faingataʻa taha ia heʻeku moʻuí. Ne toe hoko pē ia ko e taʻu tupulaki lahi taha kiate au. ʻI hoku tuʻunga ko e mēmipa foʻoú, ʻoku kei ʻahiʻahiʻi pē au ʻi he ʻaho kotoa.” …

ʻOkú ne pehē “ʻOku ʻikai ʻiloʻi ʻe he kāingalotu ia ʻo e Siasí ʻa e ongo ʻokú te maʻu ʻi heʻete hoko ko ha mēmipa foʻou ʻo e Siasí. Ko ia, ʻoku meimei taʻemalava ai ke nau ʻiloʻi e founga ke poupouʻi ai kitautolú.’

ʻOku ou fakatukupaaʻi ai kimoutolu, kāinga, kapau ʻoku ʻikai ke mou ʻilo pe ʻoku [anga] fēfē, feinga ke fakakaukau loto pe ʻoku fēfē. ʻE lava pē ke mātuʻaki ongo fakataʻelata moʻoni. ʻE lava pē ke fakatupu loto foʻi. ʻE lava pē ke fakatupu ilifia. ʻOku tau kehe kitautolu ia he Siasí ni mei māmani, ʻo ʻikai ke hangē ko e anga ʻo ʻetau faʻa fakakaukaú. ʻOku hoko atu e fefiné ni ʻo pehē:

“ʻI he taimi ʻoku kau mai ai ʻa kimautolu fiefanongó ki he Siasí, ʻoku mau ʻohovale ʻi heʻemau toki ʻiloʻi ko haʻamau hū mai ki ha maama ʻoku kehe, ko ha maama ʻoku kehe hono ngaahi tukufakaholó, anga faka-Siasí mo hono ngaahi leá. ʻOku mau ʻilo ai ta ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha taha pau ia pe ko ha feituʻu maʻuʻanga fakamatala pē taha te mau lava ʻo maʻu mei ai ha fakahinohino ʻi heʻemau fononga ko ʻeni he maama foʻoú ni. ʻI he kamataʻangá ne fakafiefia, pea aʻu ki heʻemau ngaahi fehalākí ne fakaoli mo ia, pea toki hoko mai ai ʻo fakatupu lotofoʻi pea faifai pē ʻo liliu mei he fakatupu loto foʻí, ʻo fakatupu ʻita. Pea ko e tuʻunga ko ʻeni ʻo e loto foʻí mo e ʻitá ʻoku mau mavahe aí. ʻOku mau foki ki he māmani naʻa mau omi mei aí, ʻa ia naʻa mau ʻilo ai pe ko hai kimautolú, mo e meʻa ʻoku mau tokoni aí, mo e feituʻu ʻoku mau lava ʻo lea ʻaki ai e lea fakafonuá.”7

ʻOku ʻi ai ha niʻihi fakafoʻituitui kuo nau papitaiso, ka naʻe ʻikai ha fakafeohi ki ai, pea ʻi ha māhina pē ua pe tolu, kuo nau mavahe. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga, kāinga, ke fakatokangaʻi ʻoku ului moʻoni ʻa e [kau mēmipa toki papitaiso foʻoú], pea ke maʻu ʻe honau lotó ha fakamoʻoni ki he ngāue māʻongoʻongá ni. ʻOku ʻikai ko e fakakaukaú pē. ʻOku kaunga ki ai ʻa e loto kuo ueʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kae ʻoua kuo nau ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻa e ngāué ni, ko Siosefa Sāmitá ko e palōfita moʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá pea mo Sīsū Kalaisi pea naʻá Na hā ki he talavou ko Siosefa Sāmitá, ʻoku moʻoni ʻa e Tohi ʻa Molomoná, ʻoku ʻi heni ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mo e kotoa ʻo hono ngaahi meʻafoakí moe ngaahi tāpuakí. ʻOku ʻikai ke u lava ʻo fakamamafaʻi feʻunga ʻeni.8

3

ʻOku fie maʻu ʻe he tokotaha ului kotoa pē ha kaumeʻa, ha fatongia, pea mo fafanga ʻaki e folofola ʻa e ʻOtuá.

ʻI he fakautuutu ko ia e tokolahi ʻo e kau uluí, kuo pau ke tau toe feinga mālohi ange ke tokoniʻi kinautolu ʻi heʻenau kei feinga ke ʻilo honau halá. ʻOku nau fie maʻu kotoa ha meʻa ʻe tolu: ko ha kaumeʻa, ko ha fatongia pea mo fafangaʻi ʻaki e “folofola lelei ʻa e ʻOtuá” (Molonai 6:4). Ko hotau fatongia mo e faingamālie ke foaki e ngaahi meʻá ni.9

Anga fakakaumeʻá

ʻOku kau vēkeveke mai ʻa e [kau uluí] ki he Siasí ʻi he meʻa kuo nau ʻiló. Kuo pau ke tau langa leva ʻi he loto vēkeveke ko iá. … Fakafanongo kiate kinautolu, tataki kinautolu, tali ʻenau ngaahi fehuʻí, pea ʻi ai ke tokoni ʻi he ngaahi tūkunga mo e tuʻunga kotoa pē. … Fakaafeʻi ʻa e mēmipa kotoa pē ke ala atu ʻi he anga fakakaumeʻa mo e ʻofa kiate kinautolu ʻoku kau mai ki he Siasí ko e kau uluí.10

ʻOku tau haʻisia pehē kiate kinautolu ʻoku papitaiso ki he Siasí. ʻOku ʻikai totonu ke tau taʻetokangaʻi kinautolu. ʻOku ʻikai totonu ke tau tuku ke nau tuēnoa. ʻOku nau fie maʻu tokoni ʻi heʻenau fakaʻau ke anga ki he ngaahi founga mo e tukufakaholo ʻo e Siasi ko ʻení. Pea ko hatau tāpuaki mo e faingamālie maʻongoʻonga ke fakahoko e tokoni ko iá. … ʻE fakahoko ʻe he malimali fiefiá, ʻe he lulululu anga-fakakaumeʻá, mo e lea fakalotolahí ha meʻa fakaofo.11

Tau ala atu muʻa ʻo tokoni ki he kakai ko ʻení! Tau fakakaungāmeʻa kiate kinautolu! Tau angaʻofa kiate kinautolu! Tau fakalotolahiʻi kinautolu! Tau fakalahi ʻenau tuí mo ʻenau ʻilo ki he meʻá ni, ko e ngāue ʻa e ʻEikí.12

ʻOku ou kole kiate kimoutolu … ke mou hili homou nimá kiate kinautolu ʻoku kau mai ki he Siasí pea angafakakaumeʻa kiate kinautolu mo ʻai ke nau lata mo fiemālie pea te tau mātā ha ngaahi ola fakaʻofoʻofa. ʻOku tāpuakiʻi kimoutolu ʻe he ʻEikí ke mou tokoni ʻi he ngāue māʻongoʻonga ko ʻeni ʻo hono pukepuke e kau uluí.13

Fatongia

ʻOku fie maʻu ʻe he Siasí ni ha meʻa mei he kakaí. ʻOku māʻolunga hono ngaahi tuʻunga moʻuí. ʻOku mālohi hono tokāteliné. ʻOkú ne fie maʻu ke ngāue lahi hono kakaí. ʻOku ʻikai ke nau muimui pē taʻe fai ha meʻa. ʻOku nau fie maʻu ke nau fai ha ngaahi meʻa. ʻOku tali ia ʻe he kakaí. ʻOku nau tali lelei ʻa e faingamālie ke tokoní, pea ʻi heʻenau fai iá, ʻoku nau tupulaki ʻi honau iví, ʻi heʻenau mahinó, pea mo ʻenau feʻunga ke fai ʻa e ngaahi meʻá pea mo fakahoko lelei ia.14

ʻOange ki he [kāingalotu foʻoú] ha meʻa ke nau fai. He ʻikai ke nau fakaʻau ʻo mālohi ʻi he tuí taʻe ngāue. ʻOku hangē ʻa e tuí mo e ʻofá ko e ngaahi uoua hoku nimá. Kapau te u fakaʻaongaʻi mo fafangaʻi ʻa e ngaahi uoua ko iá, te nau mālohi ange. Kapau te u kahoa āfei hoku himá pea tuku ai, ʻe fakaʻau ʻo vaivai mo ʻikai toe ʻaonga, pea ʻoku pehē mo e fakamoʻoní.

Ka, ʻoku pehē ʻe hamou niʻihi ʻoku ʻikai ke nau mateuteu ke fua ha fatongia. Ka naʻe ʻikai hatau taha naʻe mateuteu ʻi he taimi ne hoko mai ai ʻa e uiuiʻí. Te u lava ʻo talaatu naʻá ku pehē pē mo au. ʻOku mou pehē naʻá ku mateuteu ki he uiuiʻi maʻongoʻonga mo toputapu ko ʻení? Naʻá ku ongoʻi lōmekina. Naʻá ku ongoʻi taʻetaau. ʻOku ou kei ongoʻi lōmekina pē. ʻOku ou kei ongoʻi taʻetaau pē. Ka ʻoku ou feinga ke u laka kimuʻa, ʻo fekumi ki he tāpuaki ʻa e ʻEikí mo feinga ke fai Hono finangaló mo ʻamanaki pea mo lotu te Ne tali ʻeku ngāué. Ko e ʻuluaki fatongia naʻá ku maʻu ʻi he Siasí ko ha tokoni ki ha palesiteni ʻo e kōlomu e kau tīkoní ʻi hoku taʻu hongfulu mā uá. Naʻe ʻikai ke u ongoʻi taau. Naʻá ku ongoʻi lōmekina. Ka naʻá ku feinga, ʻo hangē ko ia ʻoku mou faí, pea naʻe muiaki mai ai mo ha ngaahi fatongia kehe. Na‘e halaʻatā ha ongoʻi taau, ka ko ha ongoʻi houngaʻia mo e loto vēkeveke maʻu pē.15

Ko e taha ului kotoa pē ʻoku kau mai ki he Siasí ni, ʻoku totonu ke maʻu leva hano fatongia. Mahalo naʻa fuʻu siʻisiʻi, ka te ne fakahoko ha faikehekehe lahi ʻi heʻene moʻuí.16

ʻOku moʻoni he ʻikai ke ʻilo ʻe he taha ului foʻoú e meʻa kotoa pē. ʻOku ngali te ne fai ha ngaahi fehālaaki. He ʻoku hā? ʻOku tau fakahoko kotoa ha ngaahi fehālaaki. Ko e meʻa mahuʻingá ke fakaʻaongaʻi ki he lelei tahá e meʻa kotoa ʻoku tau maʻú.17

ʻĪmisi
women in class

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Hingikelī ʻoku fie maʻu ke maʻu ʻe he kau ului foʻoú ha ngaahi faingamālie ke ngāue ʻi he Siasí.

ʻO tanumaki e ngaahi folofola lelei ʻa e ʻOtuá.

ʻOku ou tui … ʻoku maʻu ʻe he kau ului ko ʻení ha fakamoʻoni ki he ongoongoleleí. ʻOku ou tui ʻoku nau maʻu ha tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí mo ʻiloʻi Hono moʻoni fakalangí. ʻOku ou tui kuo nau ʻosi fakatomala moʻoni mei heʻenau ngaahi angahalá mo loto fakapapau ke ngāue ki he ʻEikí.

ʻOku pehē ʻe Molonai fekauʻaki mo kinautolu, ʻi he hili ʻo ʻenau papitaisó: “Pea ka hili hono tali ʻa kinautolu ki he papitaisó, pea kuo nau maʻu pea ngāue mo fakamaʻa ʻa kinautolu ʻe he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, naʻe lau ʻa kinautolu ki he kakai ʻo e siasi ʻo Kalaisí; pea naʻe tohi honau ngaahi hingoá, koeʻuhí ke manatuʻi mo fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e folofola lelei ʻa e ʻOtuá, ke tauhi ʻa kinautolu ʻi he hala totonú, mo tokoniʻi ʻa kinautolu ke tokanga maʻu ai pē ki he lotu, ʻo falala taha pē ki he ngaahi lelei ʻa Kalaisi, ʻa ia ko e tupuʻanga mo e fakahaohaoaʻanga ʻo ʻenau tuí” (Molonai 6:4).

ʻOku hangē pē ngaahi ʻahó ni ko e ngaahi ʻaho ko iá, “oku lau fakataha [ʻa e kau uluí] mo e kakai ʻo e siasí … [koeʻuhí] ke manatuʻi mo fafanga ʻa kinautolu ʻaki e folofola lelei ʻa e ʻOtuá, ke tauhi ʻa kinautolu ʻi he hala totonú, ke tokoniʻi ʻa kinautolu ke tokanga maʻu ai pē ki he lotú.” … Tau tokoni kiate kinautolu ʻi heʻenau fuofua hoko ko e kau mēmipá.18

ʻOku mahuʻinga ke kau [ʻa e taha ului foʻou kotoa pē] ki ha kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pe Fineʻofá, Finemuí, Talavoú, Lautohi Faka-Sāpaté, pe Palaimelí. Kuo pau ke poupouʻi ia ke ne haʻu ki he houalotu sākalamēnití ʻo maʻu e sākalamēnití ke fakafoʻou ʻene fuakava he papitaisó.19

4

Te tau lava ʻo maʻu ha ngaahi meʻa lahi kae ʻikai mole ha meʻa ʻaki haʻatau foki mai ʻo mālohi he Siasí.

ʻOku ʻi ai ha lauiafe he funga ʻo e māmaní … ko e kāingalotu pē ʻo e Siasí ʻi he lekōtí, ka kuo nau ʻosi mavahe, pea ʻoku nau fakaʻamu honau lotó ke foki mai, ka ʻoku ʻikai ke nau ʻilo e foungá mo fuʻu manavasiʻi ke ʻahiʻahi. …

Kiate kimoutolu, ko hoku kāinga, kuo mou toʻo homou tofiʻa fakalaumālié pea mavahé, pea ʻoku tuēnoa hoʻomou moʻuí, ʻoku ʻatā pē ʻa e halá ke mou foki mai. … Kapau te mou fakahoko ʻa e ʻuluaki sitepú ke foki mai, te mou ʻilo ha ngaahi nima kuo fakamafao atu ke talitali kimoutolu pea mo ha ngaahi kaungāmeʻa ʻofa ke talitali koe.

Te u pehē ʻoku ou ʻilo e ʻuhinga ne mavahe ai hamou niʻihí. Ne mou lotomamahi ʻi ha niʻihi taʻe fakakaukau naʻa nau fakalotomamahiʻi koe, peá ke toʻohalaʻi ko ʻene tōʻongá ko ha fakafofonga ia ʻo e Siasí. Pea naʻá ke hiki mei ha feituʻu naʻe ʻiloa ai koe ki ha feituʻu naʻá ke meimei tokotaha ai pē ʻo ke tupu hake ai mo ha ʻilo siʻisiʻi pē ki he Siasí.

Pea naʻe tohoakiʻi koe ki ha niʻihi pe ʻulungaanga naʻá ke ongoʻi naʻe taʻetaau mo e feohiʻanga ʻi he Siasí. Pe naʻá ke ongoʻi ʻokú ke poto ange ʻi he poto ʻo e māmaní ʻiate kinautolu ko ho kaungā ngāue he Siasí, pea ʻi hoʻo ongoʻi peheé, ne ke mavahe ai meiate kinautolu.

ʻOku ʻikai ke u ʻi hení ke nofo ʻi he ngaahi ʻuhingá. ʻOku ou fakatauange he ʻikai ke mou fai pehē. Sītuʻa mei he kuohilí. … Te tau lava ʻo maʻu ha ngaahi meʻa lahi kae ʻikai mole ha meʻa. Foki mai, ʻe hoku ngaahi kaungāmeʻa. ʻOku lahi e nonga ʻe maʻu ʻi he Siasí kuo teʻeki ai ke ke ʻilo ʻi ha taimi lōloa. ʻOku ʻi ai ha tokolahi te ke fiefia ʻi heʻenau anga fakakaumeʻá.20

Ki hoku kāinga ʻofeina kuo … ʻauhiá, ʻoku fie maʻu kimoutolu ʻe he Siasí, pea ʻoku mou fie maʻu ʻa e Siasí. Te ke ʻilo ha tokolahi te nau fakafanongo ʻi he loto mahino. ʻE lahi ha ngaahi nima ke tokoni atu ke ke ʻilo ho hala foki maí. ʻE ʻi ai ha ngaahi loto ke fakamāfanaʻi ho lotó. ʻE ʻi ai ʻa e loʻimata, ʻo ʻikai ʻo e ʻita kae ʻo e fiefia.21

5

Ki he Kau Māʻoniʻoni ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku foki ʻo mālohi he Siasí, ʻe ongoʻi lelei ke toe foki ki ʻapi.

Naʻá ku ʻi ha konifelenisi fakasiteiki ʻi ha Sāpate ʻe taha ʻi Kalefōnia. Naʻe ʻasi hoku hingoá mo hoku taá ʻi he nusipepa fakalotofonuá. Naʻe tatangi ʻa e telefoní he senitā fakasiteikí ʻi he taimi naʻá ku hū atu ai mo e palesiteni fakasiteikí ki he falé he pongipongi ko iá. Ko e telefoni mai kia au, pea fakahoko mai ʻe he tokotahá hono hingoá. Naʻe fie talanoa mo au. Naʻá ku kole ke u mavahe mei he fakataha naʻe totonu ke u fakahoko he pongipongi ko iá pea kole ki he palesiteni fakasiteikí ke ne fakahoko. Naʻe ʻi ai ha meʻa mahuʻinga ange ke u fakahoko.

Naʻe haʻu, hoku kaungāmeʻa ko ʻení, manavasiʻi mo kiʻi ilifia. Kuo fuoloa fau ʻene mavahé. Naʻá ma fefāʻofuaʻaki ko ha ongo tautehina kuo māvae fuoloa. Naʻe faingataʻa ʻa e pōtalanoá he kamataʻangá, ka naʻe ʻikai fuoloa kuo fakafiefia ʻi heʻema talanoa ki he ngaahi ʻaho ne ma ʻi ʻIngilani ai ʻi he ngaahi taʻu lahi kuo hilí. Naʻe ʻi ai ha loʻimata ʻi he fofonga ʻo e tangata mālohí ni, ʻi heʻene lave ki he Siasi ʻa ia naʻá ne kau longomoʻui ki ai ʻi ha taimi, pea toki fakamatala leva ki he ngaahi taʻu tuēnoa lōloa naʻe hoko mai aí. Naʻá ne talatalanoa ki ai ʻo hangē ha tangata ʻoku fakamatala ki ha misi tamakí. Ko e taimi naʻá ne fakamatalaʻi ai ʻa e ngaahi taʻu molenoa ko iá, naʻá ma talanoa leva ki haʻane foki mai. Naʻá ne pehē ʻe faingataʻa, ʻe fakamā, ka naʻe loto ke ʻahiʻahi.

ʻOku ʻikai fuʻu fuoloa ʻeku maʻu e tohi mei aí. Naʻá ne pehē, “Kuó u ʻosi foki mai. Kuó u ʻosi foki mai, pea hono ʻikai fakaʻofoʻofa ke te ongoʻi kuó te toe ʻi ʻapi.”

Pea ʻoku pehē mo kimoutolu, ko hoku ngaahi kaungāmeʻa, ʻoku tatau mo ia, ʻo fakaʻamu ke foki mai ka ʻoku fakatoupīkoi ke fakahoko ʻa e ʻuluaki sitepú, feinga. Tuku ke tau fetaulaki ʻi he tuʻunga ʻokú ke ʻi ai he taimi ní, ʻo puke ho himá mo tokoni atu. ʻOku ou palōmesi atu ʻe ongo fakafiefia ke toe ʻi ʻapi.22

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Ko e hā kuo pau “ke hoko [ai] ʻa e fakafoʻituituí ko e meʻa ke tau mahuingaʻia mo tokanga taha ki aí,” neongo ko ha siasi fakamāmani lahi? (Vakai ki he konga 1.) Ko e fē ha taimi ne tāpuekina ai koe ʻe ha taha naʻe tokanga fakafoʻituitui atu kiate koe? Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo ongoʻi ange hono tokangaʻi ʻo e fakafoʻituituí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he tohi ne fakamatala ki ai ʻa Palesiteni Hingikelī ʻi he konga 2? Fakalaulauloto pe ko e hā te ke lava ʻo ai ke fakamālohia ʻa kinautolu ʻoku feinga ke langa hake ʻenau tuí.

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe he tokotaha ului kotoa pē ha kaumeʻa, ha fatongia, pea mo fafanga ʻaki e folofola ʻa e ʻOtuá? (Vakai ki he konga 3.) Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo fakakaungāmeʻa ki ha kau ului foʻou? ʻE founga fēfē ke tau lava ʻo poupouʻi e kau ului foʻoú ʻi honau ngaahi fatongia faka-Siasí? ʻE founga fēfē ke tau lava ʻo tokoniʻi ʻa e kau ului foʻoú ke “fafangaʻi ʻaki e folofola lelei ʻa e ʻOtuá”?

  • Ko e hā ʻoku faingataʻa ai he taimi ʻe niʻihi ke foki mai e kāingalotú ʻo mālohi he Siasí? (Vakai ki he vahe 4.) ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau foki mai? Ko e fē ha taimi ne ke aʻusia pe siotonu ai ʻi he fiefia ʻoku hoko ʻi ha foki mai ha taha ʻo mālohi he Siasí?

  • Ko e hā ʻokú ke ako mei he fakamatala ʻoku fai ʻe Palesiteni Hingikelī ʻi he konga 5? Fakakaukauʻi ha founga te ke lava ai ʻo tokoni ki ha taha ʻoku ʻikai mālohi ʻi he Siasí ke “toe foki mai.”

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

Luke 15; Sione 10:1–16, 26–28; 13:34–35; Mōsaia 18:8–10; Hilamani 6:3; 3 Nīfai 18:32; Molonai 6:4–6; T&F 38:24

Tokoni ki he Akó

“ʻOku ʻilo ʻe ha tokolahi ko e taimi lelei taha ke ako aí ko e pongipongí hili e mālōlō he poʻulí. … ʻOku saiʻia ʻa e niʻihi ia ke ako ʻi he ngaahi houa lōngonoá hili ʻa e ngāué mo e ngaahi meʻa fakahohaʻa ʻo e ahó. … Mahalo ko e meʻa ʻoku mahuʻinga ange ʻi he houa ʻo e ʻahó ko ha taimi tuʻu pau ke fokotuʻu ki he akó” (Howard W. Hunter, “Reading the Scriptures,” Ensign, Nov. 1979, 64).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Converts and Young Men,” Ensign, May 1997, 47–48.

  2. “Converts and Young Men,” 48.

  3. “Inspirational Thoughts,” Ensign, Oct. 2003, 5.

  4. “This Work Is Concerned with People,” Ensign, May 1995, 52–53.

  5. Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 537–38.

  6. “There Must Be Messengers,” Ensign, Oct. 1987, 5.

  7. “Find the Lambs, Feed the Sheep,” Ensign, May 1999, 108.

  8. “Messages of Inspiration from President Hinckley,” Church News, Apr. 5, 1997, 2; vakai foki, “Inspirational Thoughts,” 3.

  9. “Converts and Young Men,” 47.

  10. “Some Thoughts on Temples, Retention of Converts, and Missionary Service,” Ensign, Nov. 1997, 51.

  11. “Inspirational Thoughts,” 4.

  12. “Latter-day Counsel: Excerpts from Recent Addresses of President Gordon B. Hinckley,” Ensign, July 1999, 73.

  13. “Words of the Prophet: Reach Out,” New Era, Feb. 2003, 7.

  14. “Inspirational Thoughts,” 3–4.

  15. Teachings of Gordon B. Hinckley 538.

  16. “Inspirational Thoughts,” Ensign, July 1998, 4.

  17. “Find the Lambs, Feed the Sheep,” 108.

  18. “Converts and Young Men,” 48.

  19. “Find the Lambs, Feed the Sheep,” 108.

  20. “Everything to Gain—Nothing to Lose,” Ensign, Nov. 1976, 95–96.

  21. “And Peter Went Out and Wept Bitterly,” Ensign, May 1979, 67.

  22. “Everything to Gain—Nothing to Lose,” 97.