Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 19 Ko e Tuʻunga Fakatakimuʻa ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí


Vahe 19

Ko e Tuʻunga Fakatakimuʻa ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí

“ʻOku tokangaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngāué ni. Ko Hono puleʻangá ʻeni. ʻOku ʻikai ke tau hangē ha fanga sipi taʻe ʻi ai ha tauhí. ʻOku ʻikai ke tau hangē ha kongakau ʻoku ʻikai hano takí.”

Mei he Moʻui ʻa Kōtoni B. Hingikelií

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻo pehē: “Ko hoku ʻuluaki fatongia ʻi he Siasí, ʻa e ʻuluaki tuʻunga naʻá ku maʻú, ko ha tokoni ki he tamasiʻi naʻá ne tokangaʻi e kōlomu ʻo ʻemau kau tīkoní. Naʻe ui au ʻe heʻemau pīsope leleí ki loto pea fakamatala mai kau ki he uiuiʻi ko ʻení. Naʻe fakafiefia ʻaupito kiate au. Naʻá ku manavasiʻi mo hohaʻa. Heiʻilo pe te mou tui ki ai pe ʻikai, ko ha tamasiʻi mā au mo taka tokotaha, pea ʻoku ou tui ko e ui ko ʻeni ke u hoko ko e tokoni ʻi he kōlomu ʻo e kau tīkoní ne u hohaʻa lahi ki ai, ʻi he fakakaukau atu ki hoku taʻú mo ʻeku taukeí, ʻo hangē pē ko hoku fatongia lolotongá ʻi heʻeku fakakaukau atu ki hoku taʻú mo ʻeku taukeí.”1

Naʻe maʻu ʻe Palesiteni Hingikelī ʻa e ongo tatau ʻi he 1961, ʻi he taimi naʻe ui ai ia ke hoko ko e mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Naʻá ne pehē ʻi heʻene ʻuluaki malanga konifelenisi lahi ko e ʻAposetoló:

“Te u pehē, ʻoku ou ongoʻi ha ongo mafatukituki ʻi he fatongiá ni ke tuʻu ko ha fakamoʻoni ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisi ʻi he ʻao ʻo ha māmani ʻoku ʻikai ke nau fie tali Ia. ʻ[ʻOku ou ofo moʻoni ʻi he ʻofa kuo fai ʻe Sīsū maʻakú.]’ ʻOku ou ongoʻi loto fakatōkilalo ʻi he falala ʻa e Palōfita ʻa e ʻEikí kiate aú, pea mo e ʻofa kuo fakahaaʻi ʻe hoku ngaahi tokouá ni. … ʻOku ou kolea ha ivi; ʻoku ou kolea ha tokoni; pea ʻoku ou kolea ha tui pea mo ha loto ke talangofua.”2

Naʻe lea ʻa Palesiteni Hingikelī ʻi he ʻaho 1 ʻo ʻEpeleli 1995 ki he fakataha ʻo e lakanga fakataulaʻeikí he konifelenisi lahí, hili hono fuofua hikinimaʻi ia ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ko honau palōfita mo e Palesitení. Naʻá ne hoko ʻi he taʻu ʻe 14 kimuʻá ko ha tokoni ki ha Palesiteni ʻe toko tolu ʻo e Siasí. Kuó ne toutou fakamoʻoniʻi honau uiuiʻi fakalangí mo kole ki he Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke nau muimui ki heʻenau faleʻí. ʻI heʻene tuʻu ko ʻeni ʻi he tuʻunga ko iá, naʻe ʻikai hōloa ai ʻene ongoʻi fakafalala ki he ʻEikí mei he taimi naʻe hoko ai ko ha tīkoní pe ko e ʻAposetolo ne toki uiuiʻi foʻoú. Ka, naʻá ne toe fakatokangaʻi lahi ange ʻene fie maʻu e ivi poupou ʻo e ʻEikí. Naʻá ne pehē:

“Ne hoko e hiki homou nimá he fakataha mamalu ʻaneuhú ko hano fakahaaʻi hoʻomou loto mo e holi ke poupouʻi kimautolu, ko homou kau taki mo e kau tamaioʻeiki, ʻaki hoʻomou falalá, tuí, mo e lotú. ʻOku ou fakahoungaʻi lahi e fakafōtunga ko iá. ʻOku ou fakamālō atu, kiate kimoutolu kātoa. ʻOku ou fie fakapapauʻi atu, ʻo hangē ko ia kuo mou ʻosi meaʻí, ʻoku ʻikai fai ha kumi tuʻunga ʻi he founga ngāue ʻa e ʻEikí. Hangē ko e folofola ʻa e ʻEikí ki Heʻene kau ākongá, ʻNaʻe ʻikai te mou fili au, ka kuó u fili ʻa kimoutolu, ʻo [fakanofo] ʻa kimoutolu’ (Sione 15:16). Ko e tuʻungá ni ʻoku ʻikai fai ha feinga ki ai. Ko e totonu ki hono filí ʻoku ʻi he ʻEikí pē. Ko Ia ʻa e ʻEiki ʻo e moʻuí mo e maté. ʻOku ʻAʻana ʻa e mālohi ke uí. ʻOku ʻAʻana ʻa e mālohi ke toʻó. ʻOku ʻAʻana ʻa e mālohi ke tauhí. ʻOku kātoa ʻi Hono toʻukupú.

“ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha ʻuhinga ʻe maʻu ai ʻe ha taha hangē ko aú ha tuʻunga ʻi Heʻene palani fakaofó. Ka ʻi he ʻiate au e fatongia ko ʻení, ʻoku ou toe fakatapui ai e meʻa kotoa pē ʻoku ou maʻu ʻi he iví pe taimí pe talēnití pe moʻuí ki he ngāue ʻa hoku ʻEikí pea ke tokoni ki hoku kāingá. ʻOku ou toe fakamālō atu … ki hoʻomou meʻa ne fai he ʻaho ní. ʻOku ou lotua lahi ke u taau. ʻOku ou fakatauange ke manatua au ʻi hoʻomou ngaahi lotú.”3

ʻĪmisi
First Presidency

Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí, 1995 Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (lotomālie); Palesiteni Tōmasi S. Monisoni, Tokoni ʻUluaki (toʻohema); mo Palesiteni Semisi E. Fausi, Tokoni Ua (toʻomataʻu).

Ngaahi Akonaki ʻa Kōtoni B. Hingikelií

1

ʻOku ui ʻe he ʻEikí ʻa e Palesiteni takitaha ʻo e Siasí ʻi he hili hono siviʻi, fakaleleiʻi, mo teuteuʻi iá.

Kuó u ngāue mo e Kau Palesiteni ʻo e Siasí talu meia Palesiteni Hiipa J. Kalānite ʻo faai mai. … Kuó u maheni mo e kau tokoni kotoa ki he kau tangatá ni, pea kuó u maheni mo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu ʻo e taki ʻa e Kau Palesiteni ko ʻení. Ko e kau tangata kotoa ko ʻení ko e tangata pē. Naʻe ʻi ai honau ngaahi anga fakaetangata pea mahalo mo ha ngaahi vaivai fakaetangata. Kae mahulu hake ʻi he ngaahi meʻa kotoa ko iá, naʻe hāsino ʻi heʻenau moʻuí takitaha e tataki fakalaumālie ʻa e ʻOtuá. Ko kinautolu ne hoko ko e Kau Palesitení ne nau hoko ko e kau palōfita moʻoni. Kuó u siotonu ʻi he ʻiate kinautolu ʻa e laumālie ʻo e fakahaá. Naʻe hoko mai ʻa e tangata takitaha ki he Kau Palesitenisií ʻi he hili ha ngaahi taʻu lahi ʻo ʻene taukei ko e mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá pea mo ha ngaahi fatongia kehe. Naʻe fakaleleiʻi mo teuteuʻi ʻe he ʻEikí kinautolu takitaha, pea ʻai ke ne ʻiloʻi ʻa e lotofoʻí mo e taʻemalavá, ʻai ke ne aʻusia ʻa e mahamahakí pea mo e mamahi lahí ʻi ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi. Naʻe hoko kotoa ʻeni ko ha konga ʻo e founga fakaleleiʻí, pea ko hono ola ʻo e ngāue ko iá kuo hāsino lelei ʻi heʻenau moʻuí.

ʻE hoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina ʻi he Ongoongoleleí, ko e ngāue ʻeni ʻa e ʻOtuá. Ko Hono Siasí ʻeni pea mo e Siasi ʻo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá ʻa ia ʻoku fakatauhingoa ki aí. He ʻikai teitei tuku ʻe he ʻOtuá ha taha fakangalingali ke hoko ko hono taki. Te Ne ui hono kau palōfitá, pea te Ne ueʻi mo tataki fakalaumālie kinautolu.4

ʻOku fakahaaʻi ʻe ha niʻihi ʻenau hohaʻa he ʻoku ngalingali ko e Palesiteni ʻo e Siasí ko ha tangata motuʻa maʻu pē, pea ko ʻeku tali ki aí, “Hono ʻikai ko ha tāpuaki!” … ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke anga fakakeitalavou. Kuó Ne ʻai pea te Ne kei ʻai ha kau tangata kei talavou ange ke nau fefonongaʻaki ʻi he funga māmaní ke fakahoko ʻa e ngāué. Ko e taulaʻeiki lahi pulé Ia, ko e tauhiʻanga ʻo e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, pea mo e leʻo ʻo e fakahā mei he ʻOtuá ki Hono kakaí. …

Te u pehē ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa mahino ʻaupito ʻi he ʻiloʻi te … tau maʻu ha Palesiteni kuo ʻosi fakatonutonu mo akoʻí, naʻe ʻahiʻahiʻi mo siviʻi, ko ʻene anganofo mo hono ngeia ʻi he ngāué kuo ʻosi fakamālohia ʻi he ngāué, ko ʻene tuí kuo matuʻotuʻa, pea ko ʻene vāofi mo e ʻOtuá kuo tanumaki ʻi ha vahaʻa taimi ʻo ha ngaahi taʻu lahi.5

ʻOku ou lea … ʻi he houngaʻia ki ha palōfita ke ne tataki kitautolu ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ko ʻení. ʻOku ou kole ke mou mateakiʻi ʻa ia kuo ui mo pani ʻe he ʻEikí. ʻOku ou kole ke mou tuʻu maʻu ʻi hono poupouʻi iá pea mo tokanga ki heʻene ngaahi akonakí. Naʻá ku pehē … kapau ʻoku ʻi ai hatau palōfita, ʻoku tau maʻu e meʻa kotoa. Kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai hatau palōfita, ʻoku tau masiva. Ka ʻoku ʻi ai hatau palōfita. Kuo ʻi ai maʻu pē hatau kau palōfita talu mei he fokotuʻu ʻo e Siasí ni. He ʻikai ke teitei taʻe ʻi ai hatau palōfita kapau te tau moʻui taau ke maʻu ha palōfita.

ʻOku tokangaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngāué ni. Ko Hono puleʻangá ʻeni. ʻOku ʻikai ke tau hangē ha fanga sipi taʻe ʻi ai ha tauhí. ʻOku ʻikai ke tau hangē ha kongakau ʻoku ʻikai hanau takí.6

2

Ko e taimi ʻoku pekia ai ha Palesiteni ʻo e Siasí, ʻoku hoko leva ʻa e ʻAposetolo pulé ko e Palesiteni hono hokó.

Ko hono liliu ko ia ʻo e mafaí [ki ha Palesiteni foʻou ʻo e Siasí], ʻa ia kuo tuʻo lahi haʻaku kau ai, ʻoku fakaʻofoʻofa ʻene faingofuá. Ko ha fōtunga ia e founga fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi meʻá. Fakatatau mo ʻEne foungá, ʻoku fili ha tangata ʻe he palōfitá ke ne hoko ko ha mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. ʻOku ʻikai ke ne fili ʻe ia ʻeni ko ha ngāue maʻuʻanga moʻui. ʻOku ui ia, ʻo hangē ko e ui ʻo e Kau ʻAposetoló ʻi he kuonga ʻo Sīsuú, ʻa ē naʻe folofola ai ʻa e ʻEikí, “Naʻe ʻikai te mou fili au, ka kuó u fili ʻa kimoutolu, ʻo [fakanofo] ʻa kimoutolu.” (Sione 15:16.) ʻOku fakalau atu e ngaahi taʻú. ʻOku akoʻi ia mo fakatonutonu ʻi he ngaahi fatongia hono uiuiʻí. ʻOku fefonongaʻaki ʻi he funga māmaní ʻo fakahoko hono uiuiʻi fakaʻaposetoló. Ko ha teuteu lōloa ia, ʻa ia ʻokú ne ʻilo ai ʻa e Kāingalotú ʻi ha feituʻu pē ʻoku nau ʻi ai, pea mo nau ʻiloʻi ia. ʻOku siviʻi ʻe he ʻEikí hono lotó mo hono angá. ʻI he anga fakanatula ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hokó, ʻoku ava ha ngaahi tuʻunga ʻi he fakataha alēleá pea ʻoku fokotuʻu leva ha taha foʻou. ʻI he foungá ni, ʻoku hoko ai ha taha ko e ʻAposetolo pule. ʻOku ʻiate ia, pea ʻi hono kaungā Tokouá, ʻa hono foaki kiate kinautolu ʻi he taimi ʻo e fakanofó, ʻa e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ka ʻoku fakangatangata ʻa e mafai ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi kī ko iá ki he Palesiteni pē ʻo e Siasí. ʻI he pekia [ʻa e palōfitá], ʻoku ngāue leva ʻa e mafai ko iá ʻi he ʻAposetolo pulé, ʻa ia ʻoku toki ui, vaheʻi, pea mo fakanofo ko ha palōfita mo e Palesiteni ʻe hono kaungā-ngāue he Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá.

ʻOku ʻikai fai ha feinga tuʻunga. ʻOku ʻikai fai ha feʻauʻauhi. Ka ko e ngāue fakalongolongo mo faingofua pē ʻo e palani fakalangi ʻa ia ʻokú ne ʻomi e tuʻunga fakatakimuʻa fakalaumālie kuo ʻosi siviʻí.

Kuó u ʻosi hoko ko ha fakamoʻoni, ko ha fakamoʻoni fakafoʻituitui, ki he fakaofo ʻo e founga ko ʻení. ʻOku ou fakamoʻoni atu ko e ʻEikí ʻokú Ne [fili ʻa e palōfitá].7

ʻI he pekia ʻa Palesiteni [Hauati W.] Hanitaá, naʻe veteki leva ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí Naʻá ku foki leva mo Misa Monisoni, ʻa ia ne ma hoko ko hono ongo tokoní, ki homa tuʻunga ʻi he Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa ia ʻoku hoko ko e maʻu mafai pule ʻo e Siasí.

… Naʻe fakataha kotoa leva ʻa e kau ʻAposetolo moʻui kuo fakanofó ʻi he laumālie ʻo e ʻaukai mo e lotu, he loki ʻi ʻolunga ʻo e temipalé. Naʻa mau hivaʻi heni ha himi toputapu mo lotu fakataha. Naʻa mau maʻu e sākalamēniti ʻo e ʻohomohe ʻa e ʻEikí, ʻo fakafoʻou ai ʻi he fuakava toputapu ko iá ʻemau fuakava pea mo homau vā mo e Ia ko hotau Huhuʻi fakalangí.

Naʻe toki fokotuʻu leva ʻa e kau palesitenisií, ʻo fakatatau ki ha founga naʻe ʻosi fokotuʻu pau ʻi he ngaahi toʻu tangata ʻo e kuohilí.

Naʻe ʻikai ha kumi tuʻunga, ʻikai ha feʻauhi, ʻikai ha holi tuʻunga. Naʻe lōngonoa, nonga, nounou, mo toputapu. Naʻe fakahoko ia fakatatau mo e sīpinga naʻe fokotuʻu pē ʻe he ʻEikí tonu.8

3

Kuo ʻosi foaki ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e founga ki hono puleʻi Hono Siasí kapau ʻoku ʻikai lava ha Palesiteni ʻo ngāue kakato.

Naʻe fai ʻe Palesiteni Hingikelī ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he 1992, ʻi he taimi naʻe hoko ai ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí: Ko e ʻulu ki he Siasí ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ko Hono Siasi. Ka ko e ʻulu ʻi māmaní ko hotau palōfitá. Ko e kau palōfitá ko ha kau tangata ʻoku ʻosi fakakoloaʻi pea mo ha uiuiʻi fakalangi. Neongo hono fakalangi ʻo e uiuiʻi ko iá, ʻoku nau kei tangata pē. ʻOku nau moʻulaloa ki he ngaahi palopalema ʻo e moʻui fakamatelié.

ʻOku tau ʻofa mo fakaʻapaʻapaʻi mo fakalāngilangiʻi pea mo hanga ki he palōfita ʻo e kuonga ko ʻení, ʻa Palesiteni ʻĒsela Tafu Penisoni. Kuó ne hoko ko ha taki maʻongoʻonga mo talēnitiʻia, ko ha tangata kuo ongona hono leʻó he funga māmaní ko e fakamoʻoni ki he ngāué ni. ʻOkú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí he māmaní ʻi he kuongá ni. Ka kuo aʻu ki ha taʻu he ʻikai ke ne lava ʻo toe fai ha konga lahi ʻo e ngaahi meʻa naʻá ne faʻa fakahokó. ʻOku ʻikai ke fakasiʻia ʻe he meʻá ni ia hono uiuiʻi ko e palōfitá. Ka ʻokú ne ʻai ha ngaahi fakangatangata ki heʻene ngaahi ngāue fakaesinó.9

Naʻe fai ʻe Palesiteni Hingikelī ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he 1994, ʻi he taimi naʻe hoko ai ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí: ʻOku fakanatula pē fieʻilo ʻa e kakai ʻi he Siasí ke nau ʻiloʻi e tūkunga ʻo e Palesitení. Ko e taʻu hivangofulu mā nima ʻaki ʻeni ʻo Palesiteni Penisoni. … ʻOku faingataʻaʻia lahi ʻi he ngaahi haʻahaʻa ʻo e toulekeleká mo e puké pea kuo ʻikai ke ne lava ʻo fakahoko e ngaahi fatongia mahuʻinga ʻo hono uiuiʻi toputapú. ʻOku ʻikai ko ha tūkunga ʻeni naʻe teʻeki hoko. Kuo ʻi ai mo ha kau Palesiteni kehe ʻo e Siasí naʻe puke pe ʻikai toe lava ʻo ngāue ʻi he ngaahi māhina pe ngaahi taʻu fakaʻosi ʻo ʻenau moʻuí. ʻOku malava pē ke toe hoko ʻeni ʻi he kahaʻú.

ʻOku hoko ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi founga kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ke puleʻi ʻaki Hono Siasí ko e fakahinohino ki ha faʻahinga tūkunga pehē. ʻOku mahuʻinga … ke ʻoua naʻa ʻi ai ha veiveiua pe hohaʻa fekauʻaki mo e puleʻi ʻo e Siasí mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻafoaki fakapalōfitá, kau ai ʻa e totonu ki he tataki fakalaumālié mo e fakahaá ʻi hono fakahoko e ngaahi ngāue mo e polokalama ʻa e Siasí, ʻi he taimi ʻe puke pe ʻikai toe lava ʻo ngāue kakato ai ʻa e Palesitení.

Naʻe ui ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Fakataha Alēlea ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá pea fakanofo ke nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo maʻu ʻa e mafai mo e fatongia ke puleʻi ʻa e Siasí, ke fakahoko hono ngaahi ouaú, ke fakamatalaʻi hono tokāteliné, pea fokotuʻu mo paotoloaki ʻene ngaahi ngāué. Ko e tangata kotoa pē ʻoku fakanofo ko ha ʻAposetolo, mo hikinimaʻi ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ko ha palōfita, tangata kikite, mo e tangata maʻu fakahā. Ko Palesiteni Penisoní ko e ʻAposetolo pule ia ʻi he taimi naʻe ui ai ko e Palesiteni ʻo e Siasí, ʻo tatau mo kinautolu kimuʻa aí. Naʻe fili hono ongo tokoní mei he Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá. ʻI heʻene peheé, ko e kau mēmipa kotoa pē ʻo e Kōlomu ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá kuo nau ʻosi maʻu ʻa e ngaahi kī, ngaahi totonu, mo e mafai fekauʻaki mo e tuʻunga fakaʻaposetolo māʻoniʻoní.

Te u lau mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá:

“ʻOku hoko ʻa e kau Taulaʻeiki Lahi Pule ʻe toko tolu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻa ia kuo fili ʻe he siasí, mo tuʻutuʻuni mo fakanofo ki he lakanga ko iá, pea poupouʻi hake ʻe he falala, tui, mo e lotu ʻa e siasí, ko ha kōlomu ʻo e Kau Palesiteni ʻo e Siasí” (T&F 107:22).

Ko e taimi ʻoku puke ai pe ʻikai lava ʻa e Palesitení ke ngāue kakato ʻi he ngaahi fatongia kotoa ʻo hono lakangá, ʻoku hoko mo hono ongo Tokoní ko ha Kōlomu ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOkú na hokohoko atu e ngāue fakaʻaho ʻo e Kau Palesitenisií. Ko ha tūkunga hāhāmolofia, ke tokotaha pē ʻiate kinautolu ʻe lava ʻo ngāué, ka ʻe lava ke ngāue ʻi he mafai ʻo e lakanga ʻo e Kau Palesitenisií ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 102, veesi 10–11. …

… ʻOku hoko atu pē Ongo Tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi he ngāue angamaheni ʻo e lakanga ko ʻení. Ka ʻi ai ha ngaahi fehuʻi lalahi ʻi he tuʻutuʻuní, founga ngāué, ngaahi polokalamá, pe tokāteliné, ʻoku fakakaukauʻi fakamātoato fakataha ia ʻi he faʻa lotu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá. ʻOku fakakaukauʻi fakataha ʻe he ongo kōlomú, ʻe he Kōlomu ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa e fehuʻi mahuʻinga kotoa pē, ʻi heʻenau fakatahá, ʻo maʻu ʻe he tangata kotoa ʻa e tauʻatāina kakato ke lea.

Pea ʻoku ou toe lau heni mei he folofola ʻa e ʻEikí. “Pea ko e tuʻutuʻuni kotoa pē ʻe fai ʻe ha taha ʻo e ongo kōlomu ko ʻení, kuo pau ke fai ia ʻi he loto-taha kotoa ʻa e kōlomu ko iá; ʻa ia ko e pehē, kuo pau ke loto ʻa e tangata kotoa pē ʻoku kau ki he kōlomú taki taha ki he ngaahi tuʻutuʻuní, koeʻuhí ke ngaohi ʻenau ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e kōlomu taki taha ke tuʻunga tatau hono mālohí mo e mafaí” (T&F 107:27). …

… Tuku ke mahino ki he taha kotoa ʻoku tuʻu ʻa Sīsū Kalaisi ko e ʻulu ia ʻo e siasi ko ʻeni ʻa ia ʻoku fakatauhingoa ki Hono huafa toputapú. ʻOkú Ne tokangaʻi ia. ʻOkú Ne tataki ia. ʻOkú Ne tataki ʻa e ngāué ni, ʻo tuʻu ʻi he nima toʻomataʻu ʻo ʻEne Tamaí. ʻOku ʻAʻana ʻa e totonu, mālohi, pea mo e faingamālie ke ui ha kau tangata ʻi Heʻene foungá ki ha ngaahi tuʻunga māʻolunga mo toputapu pea tukuange kinautolu ʻo fakatatau mo Hono finangaló ʻaki hano ui atu kinautolu ki ʻapi. Ko e ʻEiki Ia ʻo e moʻuí mo e maté. ʻOku ʻikai ke u hohaʻa au ki he ngaahi tūkunga ʻoku mau ʻi aí. ʻOku ou tali ʻa e ngaahi tūkungá ni ko hano fakahaaʻi Hono finangaló. ʻOku ou tali ʻi he founga tatau pē ʻa e fatongia ke ngāue mo hoku Ngaahi Tokouá, ke fai e meʻa kotoa ʻoku mau lavá ke ʻunuaki ki muʻa e ngāue māʻoniʻoni ko ʻení ʻi he laumālie ʻo e fakatapui, ʻofa, loto fakatōkilalo, pea mo e mateaki.10

4

Ko e Kau ʻAposetoló ko e kau fakamoʻoni makehe kinautolu ki he huafa ʻo Kalaisí ʻi he māmaní kotoa.

ʻOku fie maʻu ʻa e [kau ʻAposetoló] ʻi he hili [hono] fakanofo ki he tuʻunga fakaʻaposetoló mo … vaheʻi ko e kau mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ke nau tukutaha ʻenau moʻuí ki he ngāue ʻo e fatongiá. ʻOku nau … fakamuʻomuʻa ʻi heʻenau moʻuí, ʻo mahuʻinga ange ʻi ha toe meʻa, ʻa e fatongia ke hoko ko e fakamoʻoni makehe ki he huafa ʻo Kalaisí ʻi māmani kotoá. …

Ko e kau tangata kinautolu ʻoku kei tangata pē, ʻo tatau mo kitautolu kotoa. ʻOku ʻi ai honau ngaahi mālohinga mo honau vaivaiʻanga. Ka mei he taimi ko iá, ʻi he toenga ʻo ʻenau moʻuí, kapau te nau kei faivelenga, kuo pau ko e meʻa te nau tokanga taha ki aí ke ʻunuaki ki muʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní. Kuo pau ke nau tokanga ki he lelei ʻa e fānau ʻa ʻetau Tamaí, ʻa kinautolu ʻi he Siasí mo kinautolu ʻoku ʻikai Siasí fakatouʻosi. Kuo pau ke nau fai e meʻa kotoa pē ʻoku nau lava ʻo faí ke fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku tangí, ke foaki ivi kiate kinautolu ʻoku vaivaí, ke fakalotolahi kiate kinautolu ʻoku nau humú, ke fakakaungāmeʻa ki he tuēnoá, ke tokoniʻi ʻa e masivá, ke tāpuakiʻi ʻa e mahakí, ke fai ha fakamoʻoni, ʻo ʻikai koeʻuhí ko e tuí ka mei he ʻiloʻi pau ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ko honau Kaungāmeʻa mo e ʻEiki, ʻa ia ko ʻEne kau tamaioʻeiki kinautolu. …

… ʻOku ou fakamoʻoni ki heʻenau feohi fakatokouá, ʻenau faivelengá, ʻenau tuí, ʻenau ngāue mālohí, pea mo ʻenau ngāue lahi ki hono ʻunuaki e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.11

ʻĪmisi
Quorum of Twelve Apostles

Ko e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá Tangutú mei toʻohema ki toʻomataʻu: Ezra Taft Benson, Mark E. Petersen (ʻi he seá), Joseph Fielding Smith (palesiteni ʻo e kōlomú), mo LeGrand Richards. Tuʻú mei toʻohema ki toʻomataʻu: Gordon B. Hinckley, Delbert L. Stapley, Thomas S. Monson, Spencer W. Kimball, Harold B. Lee, Marion G. Romney, Richard L. Evans, mo Howard W. Hunter.

5

ʻOku feinga ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá ke maʻu ha fakahā mo lototaha kakato pea nau toki fai ha tuʻutuʻuni.

ʻOku ʻikai haʻu ha tuʻutuʻuni mei he fealēleaʻaki ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá taʻe lototaha kotoa ki ai ʻa kinautolu ʻoku kau ki aí. Mahalo ʻe kehekehe ʻa e ngaahi fakakaukaú ʻi he kamata hono fakakaukauʻi ʻo e ngaahi meʻá. Ko e meʻa ʻeni ia kuo pau ke hoko. ʻOku haʻu ʻa e kau tangatá ni mei ha ngaahi puipuituʻa kehekehe. Ko e kau tangata kinautolu ʻoku nau takitaha e fakakaukau. Ka kimuʻa pea fai ha tuʻutuʻuni aofangatukú, ʻoku taha pē fakakaukaú mo e leʻó.

Ko e meʻa ʻeni ʻoku fie maʻu kapau ʻoku fai pau ki he folofola ʻa e ʻEikí. [vakai, T&F 107:27, 30–31]. …

… [Ko e taimi] naʻá ku hoko ai ko e mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá mo e [taimi] naʻá ku kau ai ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, naʻe teʻeki ai ha taimi ʻe fai ai ha ngāue mahuʻinga taʻe tomuʻa fakahoko ʻeni. … Kuo haʻu mei he founga ko ʻeni ʻo hono fakahā ʻe he kau tangatá ʻa ʻenau fakakaukaú, ha ngaahi tefitoʻi fakakaukau mo ha ngaahi fakakaukau kuo ʻosi siviʻi. Ka kuo teʻeki ai ke u mamata ʻi ha taʻefelotoi fēfē pe tāufehiʻa fakafoʻituitui ʻi he lotolotonga ʻo hoku ngaahi Tokouá. Ka, kuó u mamata ʻi ha meʻa fakaʻofoʻofa mo fakaofo—ko ʻenau fakatahataha ʻi he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní pea ʻi he mālohi ʻo e fakahaá, ʻo e ngaahi fakakaukau kehekehé, kae ʻoua kuo ʻi ai ha uouongataha mo e felotoi kakato. …

ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha toe faʻahinga faʻunga pule ʻe lava ʻo fakamatalaʻi peheni.12

6

ʻOku ui ha palesiteni fakasiteiki ʻi he fakahā ke ne hoko ko ha fai-faleʻi ki he kau pīsopé pea mo ha taki ki he kakaí.

Ko e palesiteni ʻo e siteikí ʻa e ʻōfisa kuo ui ʻi he fakahā ke tuʻu ʻi he vahaʻa ʻo e kau pīsope ʻo e ngaahi uōtí mo e Kau Taki Māʻolunga ʻo e Siasí. Ko ha fatongia mahuʻinga ʻaupito. ʻOku fakahinohinoʻi ia ʻe he Kau Taki Māʻolungá, pea ʻokú ne toki akoʻi ʻa e kau pīsopé. …

ʻOku hoko ʻa e palesiteni fakasiteikí ko ha fai-faleʻi ki he kau pīsopé. ʻOku ʻiloʻi ʻe he pīsope kotoa pē ko e taimi ʻe ngāue ai ki ha palopalema faingataʻa, ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku mateuteu ʻe lava ʻo ʻalu ki ai ke vahevahe ʻene kavengá mo maʻu ha faleʻi.

ʻOkú ne fai ha tokoni makehe ʻo e maluʻi ʻi he taimi ʻoku fakafuofuaʻi ai ʻa kinautolu ʻoku moʻui taau ke ō ki he fale ʻo e ʻEikí. … ʻOku hoko ʻa e palesitení ʻi he founga tatau pē ko e taha ʻokú ne vakaiʻi fika ua e moʻui taau ʻa kinautolu ʻoku ō ke fakafofongaʻi e Siasí he malaʻe ʻo e ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ne ʻinitaviu foki ʻa e tokotahá, pea ko e toki taimi pē ʻoku fiemālie ai ki heʻene tuʻunga moʻui tāú, ko ʻene toki fakamoʻoni ia ʻi he lekomení. Kuo ʻosi foaki foki ki ai ʻi he founga tatau ʻa e mafai ke vaheʻi kinautolu kuo ui ke ngāue fakafaifekaú pea mo tukuange ʻi he taimi kuo ʻosi ai ʻenau ngāué.

Ko e mahuʻinga tahá, he ko e tefitoʻi ʻōfisa fai fakatonutonu ia ʻo e siteikí. … ʻOkú ne fua ʻa e fatongia mamafa ʻo hono fakapapauʻi ko e tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he siteikí ʻoku haohaoa mo taʻe-hano-mele. Ko hono fatongiá ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ha tokāteline hala ʻoku akoʻi pe tōʻonga hala ʻoku hoko. Kapau ʻe ʻi ai ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻe faihala, pe ko ha toe taha ʻoku fai pehē, ʻe talatalaifale mo kinautolu ʻi ha ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, pea kapau ʻe kei vilitaki ai pē tokotahá ʻi heʻene tōʻongá, pea ʻoku haʻisia leva ʻa e palesitení ke fai ha meʻa. Te ne kole ki he taha maumau-fonó ke ʻalu ange ki ha fakataha alēlea fakatonutonu, ʻa ia ʻe ala fakahoko ai ha tuʻutuʻuni ke maluʻi ia ʻi ha vahaʻa taimi pe fakamavahe pe tuʻusi mei he Siasí.

Ko ha ngāue mātuʻaki faingataʻa ʻeni mo ʻikai manakoa, ka kuo pau ke fakahoko ia ʻe he palesitení ʻo ʻikai manavasiʻi pe filifilimānako. ʻOku fai kotoa ʻeni ʻo fenāpasi mo e fakahinohino ʻa e Laumālié pea hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he vahe 102 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Pea hili iá, kuo pau ke ne fai e meʻa kotoa pē te ne lavá ke ngāue pea mo fakafoki mai taimi totonu ʻa e tokotaha naʻe fakatonutonuʻí.

ʻOku kau kātoa ʻeni pea mo ha ngaahi toe meʻa lahi ange ʻi hono ngaahi fatongiá. Ko ia ai, kuo pau ke hoko ʻene moʻuí ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he ʻao hono kakaí. …

… Koeʻuhí ko e faʻahinga falala pehē ʻoku tau fai ki he [kau palesiteni fakasiteikí], ʻoku mau kole ai ki he kāingalotu fakalotofonuá ke ʻoua te nau kumi ki he Kau Taki Māʻolungá ke faleʻi mo tāpuakiʻi kinautolu. Kuo ʻosi ui honau kau palesiteni faksiteikí ʻi he fakahā fakalaumālie tatau naʻe ui ai ʻa e Kau Taki Māʻolungá.13

7

Ko e kau pīsopé ʻa e kau tauhi ʻo e tākangá.

ʻE lava ke tupulaki mo tokolahi ʻa e [Siasí], pea kuo pau ke hoko. Kuo pau ke ʻoatu ʻa e ongoongoleleí ni ki he puleʻanga, faʻahinga, lea, pea mo e kakai kotoa. He ʻikai teitei tuʻu maʻu pe taʻe-malava ke aʻu atu, ke ʻunuakiʻi kimuʻa, ke langa, pe ke fakalahi ʻa Saione ʻi he funga māmaní, ʻi he kahaʻú. Ka neongo ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa, kuo pau ke kei ʻi ai ha fetuʻutaki vāofi ʻa e mēmipa kotoa pē mo ha pīsope pe palesiteni fakakolo ʻoku tokanga. Ko e kau tauhi sipi ʻeni ʻo e tākangá, ʻa ia ko honau fatongiá ke tokangaʻi ʻa e kakaí ʻi ha kiʻi tokolahi feʻunga koeʻuhí ke ʻoua naʻa ngalo, taʻe-fakatokangaʻi, pe liʻekina ha taha. Ko Sīsū ʻa e tauhi sipi moʻoni naʻe ala atu ʻo tokoni kiate kinautolu naʻe faingataʻaʻiá, fakatāutaha, ʻo foaki ha tāpuaki fakafoʻituitui kiate kinautolu.14

Ko e kau pīsope ʻo e Siasí … ko e kau tauhi sipi moʻoni kinautolu ʻo ʻIsileli. ʻOku taliui ʻa e tokotaha kotoa pē [ʻi he Siasí] ki ha pīsope pe palesiteni fakakolo. ʻOku mafatukituki ʻa e ngaahi kavenga ʻoku nau fuá, pea ʻoku ou fakaafeʻi ai ʻa e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí ke ne fai e meʻa kotoa ʻokú ne lavá ke fakamaʻamaʻa ʻa e kavenga ʻoku fuesia ʻe heʻetau kau pīsopé mo ʻetau kau palesiteni fakakoló.

Kuo pau ke tau hūfia kinautolu. ʻOku nau fie maʻu tokoni ʻi hono fuesia ʻenau kavenga mamafá. Te tau lava ʻo poupou lahi ange mo siʻi ange ʻetau fakafalala kiate kinautolú. Te tau lava ʻo tokoniʻi kinautolu ʻi he founga kotoa pē ʻoku malavá. Te tau lava ʻo fakamālō ange ʻi he meʻa kotoa ʻoku nau fai maʻatautolú. ʻOku tau fakaongosiaʻi kinautolu ʻi ha kiʻi taimi nounou pē ʻaki e ngaahi kavenga ʻoku tau hilifaki atu kiate kinautolú.

… Ko e [pīsope] kotoa pē ko ha tangata ia kuo ui ʻi he laumālie ʻo e kikité mo e fakahaá pea vaheʻi mo fakanofo ʻi he hilifaki ʻo e nimá. ʻOku nau takitaha maʻu kotoa ʻa e ngaahi kī ʻo e kau palesitenisī ʻo honau uōtí. Ko e pīsope kotoa pē ko e taulaʻeiki lahi, ko e taulaʻeiki lahi pule ʻo hono uōtí. ʻOku nau takitaha fua ha ngaahi fatongia mamafa ʻi honau fatongia tauhí. ʻOku nau takitaha tuʻu ko ha tamai ki hono kakaí.

ʻOku ʻikai maʻu ʻe ha taha ha paʻanga ʻi heʻene ngāué. ʻOku ʻikai ha pīsope ia ʻo ha uooti ʻe totongi ʻe he Siasí ʻi heʻene hoko ko e pīsopé.

Ko e ngaahi fie maʻu ko ha pīsope he ʻahó ni ʻoku tatau pē mo ia ʻi he kuonga ʻo Paulá, ʻa ia naʻá ne tohi kia Tīmote [vakai, 1 Tīmote 3:2–6]. …

ʻI heʻene tohi kia Taitusí, ʻoku pehē ai ʻe Paula “ʻoku totonu ke taʻe-halaia ʻa e [pīsopé], ʻo tatau mo e tauhi … ʻa e ʻOtuá; …

“ʻO ne puke ke maʻu ʻa e lea moʻoní, ʻo hangē ko hono akonekiná, koeʻuhí ke ne faʻa fai ke enginaki mo valoki tonu ʻa e lea koví ʻaki ʻa e akonaki totonu” (Taitusi 1:7. 9).

ʻOku fakamatalaʻi totonu ʻe he ngaahi foʻi lea ko iá ha pīsope he ʻahó ni ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.15

ʻOku ou tapou ki he kakai ʻo e Siasí, ʻi ha potu pē ʻokú ke ʻi ai, ko e taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e palopalemá, ʻuluaki feinga ke ke fakaleleiʻi ʻe koe pē ngaahi palopalema ko iá. Fakakaukauʻi kinautolu, kumi ha ngaahi founga kehe te ke ala maʻu, lotuʻi kinautolu, pea toki tafoki ki he ʻEikí ki ha fakahinohino. Kapau ʻoku ʻikai ke ke lava ʻo fakaleleiʻi kinautolu ʻiate koe pē, peá ke toki talanoa mo hoʻo pīsopé pe palesiteni fakakoló. Ko ha tangata ia ʻa e ‘Otuá, kuo ui ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ko e tauhi sipi ki he tākangá.16

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai e kau palōfita moʻuí? Ko e hā ʻokú ke mālieʻia ai ʻi he “founga fakalelei” ʻa e ʻEikí ʻi he teuteuʻi mo ui ha Palesiteni ʻo e Siasí? (Vakai ki he konga 1.)

  • Ko e hā hoʻo fakakaukau ʻi hoʻo vakai hono fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Hingikelī e founga ʻoku fili ai ha Palesiteni foʻou ʻo e Siasí? (Vakai ki he konga 2.) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻoku fili ʻa e Palesitení ʻo fakatatau mo ha “palani fakalangi ʻa ia ʻokú ne ʻomi e tuʻunga fakatakimuʻa fakalaumālie kuo ʻosi siviʻí”?

  • Kuo hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mo ha ngaahi founga ki hono puleʻi e Siasí kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻEikí kapau ʻoku ʻikai toe lava ha Palesiteni ʻo fua kakato hono ngaahi fatongiá. (Vakai ki he konga 3.)

  • ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe he kau ʻAposetolo ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻenau tokanga ki he kotoa e fānau ʻa e ʻOtuá, “ʻa kinautolu ʻi he Siasí mo kinautolu ʻoku ʻikai Siasí fakatouʻosi”? (Vakai ki he vahe 4.) ʻOku fakafōtunga fēfē ʻe he ngaahi malanga konifelenisi kimui ní ʻa e hohaʻa ko ʻení. Kuo ʻaonga nai kiate koe ʻa e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo moʻuí?

  • Ako e ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Hingikelī fekauʻaki mo e founga hono fakahoko ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ha tuʻutuʻuní (vakai ki he konga 5). Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he founga ʻenau fai ha tuʻutuʻuní? ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hotau fāmilí pea ʻi he Siasí?

  • ʻI hoʻomou fakamanatu ko ia e konga 6 mo e 7, ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e ui ʻo ha palesiteni fakasiteiki pe pīsopé? ʻE founga fēfē ke tau lava ʻo poupouʻi hotau kau taki faka-Siasí?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

ʻEfesō 2:19–20; 4:11–14; T&F 1:38; 21:1-6; ʻĒpalahame 3:22–23; Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:5–6

Tokoni Fakafaiako

“Fai hoʻo fakamoʻoní ʻi ha faʻahinga taimi pē ʻe ueʻi ai koe ʻe he Laumālié, kae ʻikai ʻi he fakaʻosinga pē ʻo e lēsoní. ʻOange ha ngaahi faingamālie kia[te] kinautolu ʻokú ke akoʻí ke fai ʻenau fakamoʻoní” (Oku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 49-50).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “ʻIn … Counsellors There Is Safety,” Ensign, Nov. 1990, 49.

  2. ʻI he Conference Report, Oct. 1961, 115–16; fakaʻaongaʻi ʻo e “ʻOku Fakaofo,” Ngaahi Himi, fika 102.

  3. “This Work Is Concerned with People,” Ensign, May 1995, 51.

  4. “Strengthening Each Other,” Ensign, Feb. 1985, 5.

  5. “He Slumbers Not, nor Sleeps,” Ensign, May 1983, 6–7.

  6. “Believe His Prophets,” Ensign, May 1992, 53.

  7. “Come and Partake,” Ensign, May 1986, 46–47.

  8. “This Is the Work of the Master,” Ensign, May 1995, 69.

  9. “The Church Is on Course,” Ensign, Nov. 1992, 53-54.

  10. “God Is at the Helm,” Ensign, May 1994, 54, 59.

  11. “Special Witnesses of Christ,” Ensign, May 1984, 49–51.

  12. “God Is at the Helm,” 54, 59.

  13. “The Stake President,” Ensign, May 2000, 50–51.

  14. “This Work Is Concerned with People,” 52–53.

  15. “The Shepherds of Israel,” Ensign pe Liahona, Nov. 2003, 60).

  16. “Live the Gospel,” Ensign, Nov. 1984, 86.