2022
Ko e Ngāue Fakaakeake ʻa e Polōseki Tangikē Vai ʻo e Teleʻa Piká (Bega Valley) hili ʻa e ʻFaʻahitaʻu Māfana ʻUliʻulí (Black Summer)ʼ
Siulai 2022


NGAAHI PEESI FAKALOTOFONUÁ

Ko e Ngāue Fakaakeake ʻa e Polōseki Tangikē Vai ʻo e Teleʻa Piká (Bega Valley) hili ʻa e ʻFaʻahitaʻu Māfana ʻUliʻulí (Black Summer)ʼ

Ko hai ʻe ngalo ai ʻa e ngaahi vela ʻi he vaotā ʻakau ʻo ʻAositelēliá ʻi he 2019-2020, ne ʻiloa ko e Faʻahitaʻu Māfana ʻUliʻulí, ʻa ia naʻe mōfia ai ha ʻēlia hekitā ʻe 24 miliona tupu, fakaʻauha ʻo laka hake ʻi he ngaahi ʻapi ʻe 3000, tāmateʻi ha kakai ʻe toko 33 pea tāmateʻi pe tuli ʻa e fanga monumanu naʻe fakafuofua ki he tolu pilioná.

Ki he kakai ʻo e Vahefonua Piká (Bega Shire) ʻi he tafaʻaki fakatonga-hahake ʻo Niu Saute Uēlesí (NSW), ʻoku kei hāsino pē e maumaú ʻi ha toe taʻu ʻe ua mei ai. Naʻe fakaʻauha ha peseti ʻe nimangofulu mā valu ʻo e Teleʻa Piká ʻi he velá, ʻa ia ne mole foki ai ha ngaahi ʻapi ʻe 448 mo ha ngaahi moʻui ʻe fā.

ʻI he konga ki loto ʻo e 2020, naʻe fakahū atu ʻe he sea ʻo e Kōmiti Fakaakeake ʻa e Vahefonua Piká ha kole ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pea ʻi he hili hano vakavakaiʻi ʻo e tūkungá, naʻe fokotuʻu ha vā fengāueʻaki.

Naʻe ngāue fakataha ʻa e Fakataha Alēlea ʻa e Vahefonua Piká, Ngaahi Kautaha Tokoni ʻOfa ʻa e Siasí (ʻa ia ko e vaʻa tokoni ʻofa fakaetangata ʻo e Siasí) mo e Kalapu Lōtali Pemipiula/Melimipiulá (Pambula/Merimbula Rotary Club) ke foaki ha tangikē vai ʻe 66 ki ha niʻihi ne ʻosi filifili ʻi he kolo ʻo e Vahefonua Piká.

ʻOku mahuʻinga ʻa e vaí ki he moʻuí mo e haisiní pea ʻoku kau ia ʻi he ngaahi fiemaʻu mahuʻinga taha maʻá e ngaahi fāmili ʻi he Vahefonua Piká ke kamata hono toe langa hake ʻenau moʻuí. ʻOku ʻikai kau ʻa e kakai ʻoku maʻu kelekele ʻi he ngaahi ʻēlia mamaʻó ʻi he vai fakakoló pea ne nau fakafalala kimuʻa ʻi he vai ʻuhá pe ngaahi vaitafe ʻo e feituʻu ko iá ki heʻenau ngaahi maʻuʻanga vaí. Hili hono toʻo ʻe he velá ʻa e meimei meʻa kotoa pē ne nau maʻú, kau ai ʻenau ngaahi tangikē vaí, naʻe fakafalala e kakai ʻo e koló ki he ʻū tangikē vai lita ʻe 1000 naʻe pau ke toutou fakafonu ʻe he ngaahi loli ʻutu vaí. ʻOku ʻikai fuʻu tolonga e lita ʻe tahaafé naʻa mo e taimi ʻoku fakaʻaongaʻi ai ki he inu, feimeʻatokoni mo e haisini angamahení peé.

Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Maʻake mo Tenisi Hemisiteti (ongo mataotao ʻi he Tokoni ʻOfa Fakaetangatá mo e Tuʻunga Mateuteu Fakavavevave ki he Siasí ʻi NSW mo Kenipelá) ʻa e polōsekí fakataha mo Lini Kouepini, pea mo Teili mo ʻEni Topisoni (ongo talēkita ngāue tokoni fakakolo ʻa e Kalapu Lōtalí) ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi fāmili ne nau faingataʻaʻia lahi tahá.

Naʻe ʻota mai ʻa e ngaahi fuofua tangikē vaí mei he ngaahi falekoloa fakalotofonuá pea ʻave ia ki he ʻuluaki kakai ne nau maʻu iá ʻi he kamataʻanga ʻo e 2021. Naʻe ʻoatu ʻa e ngaahi ʻota fakamuimuí ʻi he konga ki loto ʻo e 2021 ka koeʻuhí ko e ngaahi fakangatangata ʻi he Kōvití, naʻe ʻi ai ai ha niʻihi ne toki maʻu pē ki he konga kimui ʻo e 2021.

Naʻe ʻaʻahi ʻa Brother mo Sisitā Hemisiteti, ʻo fakafeʻao atu ki ai ʻa Brother mo Sisitā Kumini (ko hono fakafofongaʻi ʻa e Kau Palesitenisī ʻo e Siteiki Kenipelá) pea mo e Fitungofulu Fakaʻēliá, ʻEletā Lōpeti Simisoni mo hono uaifí ki he tokolahi ʻo e kakai ne nau maʻu ha tangikē vaí ʻi he kamataʻanga ʻo Tīsema 2021.

Naʻe lahi ha ngaahi talanoa fakatupu loto-mamahi ʻi hono kei fakahoko ʻo e polōseki ko ʻení. Ko ha ngaahi fakatātā pē ʻeni ʻe tolu ʻoku fakahaaʻi ai foki ʻa e loto-vilitaki ʻo ha kakai tokolahi.

Ko Kōtoni mo Susí ko ha ongomātuʻa anga fakatōkilalo ʻokú na nofo ʻi ha kiʻi palepale siʻisiʻi ʻi hona kongaʻapí hili hono fakaʻauha ʻe he afí hona ʻapí ʻi he konga kimui ʻo e 2019. Naʻe ʻikai ke na lava ʻo maʻu ha vai pea ne na tali lelei ʻaupito ʻa hono foaki ange ʻo e tangikē vaí.

Naʻe lipooti ʻe Brother Kumini, “Naʻá na houngaʻia, ʻo laka ange ʻi ha toe meʻa ʻi he foʻi moʻoni ne ʻi ai ha taha naʻe tokanga angé.”

Ne toki hiki atu ha tangata taautaha, ko Semi, ʻa ia naʻe kau foki mo ia he maʻu tangikē vaí, ki he Teleʻá mei Kenipela ʻi ha taimi siʻi pē pea hoko ʻa e ngaahi velá. Naʻe fakaʻauha hono ʻapí. Kuo teʻeki ai ke ne fakaakeake kakato, ʻo tatau pē mo e tokolahi, mei he ngaahi velá pea naʻá ne fuʻu ongoʻi tuenoa ʻaupito. Naʻe kaunga lelei kiate ia ʻa e moʻoni naʻe tokanga feʻunga ange ha kakai ke foaki ange ha tangikē vai naʻá ne fuʻu fie maʻú mo ʻaʻahi ange ke vakai pe ʻoku fēfeé.

ʻOku langa ʻe Semi he taimí ni ʻa hono fale ʻi hono kongaʻapí ʻo ngāue ʻaki ha faʻahinga naunau pē ʻoku lava ke ne maʻu. ʻOku faʻa foaki ange ʻe hano ngaahi kaungāmeʻa ʻi he taimi ʻe niʻihi ha naunau, ka ko ha founga ngāue tuai ia—ʻokú ne fakahoko lahi taha ia ʻiate ia pē, fakataha mo e faʻa tokoni ʻa hono ngaahi kaungāmeʻa fakapalōfesinalé. ʻOkú ne palani ke fokotuʻu ʻa e tangikē vaí ʻi he tafaʻaki ʻo e fale foʻoú ʻi heʻene ʻosí.

Ko ha ongomātuʻa ʻa Souī mo Maikolo mo haʻana ongo leka kei iiki. Kimuʻa pea hoko e velá, ne nau nofo ʻi ha kiʻi kolo siʻisiʻi ʻi he Teleʻa Piká naʻe ui ko Kopākou. Ne nau ʻosi fakatau ha ʻapi ʻuta mamaʻo ne ʻosi kakato pē ʻi ai ha fale mo ha ngoueʻanga fuaʻiʻakau pea naʻe teu ke nau hiki ki ai mo e fakaʻauha ʻe he velá honau ʻapi ʻutá mo e fale ʻi Kopākoú fakatouʻosi. Talu mei he ngaahi velá kuo nau faingataʻaʻia, ʻo nau ʻnofo kemiʼ pē ʻi he ʻapi ʻutá ʻi ha veeni fakafale ne nau kole. Ne nau maʻu ha tangikē vai, ko ha kiʻi fale (ne foaki ange ʻe ha kulupu ʻe taha) pea mo ha ʻiuniti falekaukau kuo langa ki he kiʻi falé pea fakafehokotaki ki he tangikē vaí (ʻa ia ʻe toki tānaki atu ki honau falé ʻi he taimi ʻe toe langa aí).

Neongo ko e tuʻuʻanga ʻo e kiʻi falé mo e tangikeé ʻoku kiʻi mamaʻo mei honau ʻnofoʻanga kemiʼ ʻi he taimi ní, ka ʻokú na houngaʻia ʻaupito he ʻokú na lava he taimí ni ʻo kaukauʻi fakalelei ʻena fānaú—ʻa ia ko ha tokotaha ai kuo faʻa toutou puke, pea ko e taha ne motu hono vaʻé. ʻOkú na pehē kuo tokoni ʻa e fale foʻou ne foaki angé ke fakasiʻisiʻi ai ʻena tuʻunga loto-moʻuá.

Naʻe fakamatala ʻa Maʻake mo Tenisi ʻo pehē, “ʻI he fakaʻosinga ʻo e uike ʻaʻahí ne fakaʻaliʻali mai kiate kimaua ha ngaahi nofoʻanga, hangē ko e nofoʻanga ʻo Souī mo Maikoló, ʻa ia ne ʻikai ngata pē ʻenau maʻu ha taha ʻo ʻemau ngaahi tangikeé, ka naʻe maʻu foki ʻe he ngaahi fāmilí ha ʻiuniti falekaukau mo e kiʻi fale naʻe foaki ange ʻe ha kautaha ʻe taha ne nau fie foaki ange ʻa e ngaahi ʻiunití koeʻuhí ko ʻemau ʻosi foaki ange ʻa e ngaahi tangikeé.”

Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha ngāue lelei ʻe taʻefakatokangaʻi pea ʻokú ne faʻa fakatupunga ha tokoni lahi ange mei he niʻihi kehé.